Iqtidorli o‘quvchilarni aniqlash va ularni tarbiyalash umarov Xusniddin Egamboyevich

Asosiy qism:N.Ojegovning lug'atida iste'dod "tabiat tomonidan berilgan 
maxsus 
qobiliyat" deb ta'riflangan. Ota-onalar, psixologlar va o'qituvchilar bolaning 
qobiliyatlarini rivojlantirish darajasiga e'tibor berishlari kerak. O'quvchining 
qobiliyatini rivojlantirish uchun ko'proq tirishqoq, tinimsiz, irodali, qat'iyatli, 
diqqatli va o'ziga talabchan bo'lish kerak. Rus psixologlari iste'dodga 
quyidagicha ta'rif berishadi: «Iste'dod - bu ruhiyatning sistematik, umrbod 
xossasi. Bu odamlarning boshqa odamlar bilan taqqoslaganda bir yoki bir 
nechta 
faoliyatda eng yuqori natijalarga erishish qobiliyatini belgilaydi. Atom 
tuzilishini vizual ravishda ajratish qiyin bo'lgani kabi, hanuzgacha o'z yo'llarini 
o'ylab topgan iqtidorli va iqtidorli talabalarni aniqlash juda mas'uliyatli. 
Iste'dod 
- bu ma'lum bir harakat asosida maxsus muvaffaqiyatga olib keladigan 
insoniyat 
rivojlanishining yuqori darajasi. Iqtidorli bolalarni aniqlash - bu bola 
rivojlanishini tanlash bilan bog'liq bo'lgan uzoq jarayon. Talabaning iqtidorini 
aniqlash uchun quyidagi usullardan foydalanamiz: 
Iqtidorli o‘quvchilarni aniqlash, saralash va ularga tabaqalashgan 
ta’lim berish yo‘llari, shakllari va usullari, ularni fanlar bo‘yicha 
o‘tkaziladigan olimpiadalarga tayyorlash metodikasi. 
Sinfdan tashqari o`tkaziladigan to`garaklar ham, dars singari quyidagi ta`lim 
va tarbiyaviy vazifalarni hal etishi kerak: 
O`quvchilarga puxta bilim berish. Sinfdan tashqari olib boriladigan barcha 
to`garaklar o`quvchilarga puxta va hartaraflama bilim berishga qaratiladi, chunki 
hozirgi zamon ilmiy texnika taraqqiyoti davrida sanoat korxonalari, elektron 
hisoblash mashinalari, sun`iy yo`ldoshlar orbittaga chiqishi, yarim o`tkazgichli 
materiallar ishlab chiqarilishini takomillashtirish va qishloq xo`jalik sohalarida 
ishlash uchun yoshlar fizika va texnika yuzasidan puxta bilimga ega bo`lishi talab 
etiladi: 
O`quvchilarning fan asoslarini o`rganishga bo`lgan qiziqishlarini oshirish va 
ularning mustaqil bilim olishlari uchun zarur bo`ladigan ko`nikmalar bilan 
qurollantirishdan iborat. 
O`quvchilarning qiziqishini vujudga keltirishda va ijobiy tashabbuskorligini 
rivojlantirishda qiziqarli tajribalar, eksperimental masalalar ishlash, yangi mavzuni 
hayotga bog`lab o`tish, multimediyalar, elektron darsliklardan foydalanish, 
kinofilmlarni namoyish qilish, qiziqarli kechalar uyushtirish, mustaqil o`qish uchun 
ilmiy va fantastik adabiyotlar tavsiya etish, tabiatga, ilmiy tadqiqot institutlariga va 
imkoni bo`lsa GESlarga sayohat tashkil etish hamda o`zbek fizik olimlari bilan 
uchrashuvlar tashkil etish nihoyatda muhim ahamiyatga ega: 

Bola iqtidorini 
rivojlantirish , shakllantirish va uni iqtidorli shaxsga aylantira olish 
o‘qituvchining iqtidorli bola bilan ishlay olish xususiyatlariga bogliq. 
Bular- 
o‘qituvchining motivatsion tayyorgarligi , qiziquvchanligi, o‘z ishiga 
sodiqligi, faol izlanuvchanligi, mehnatsevarligi, inson faoliyatining 
barcha sohalarini bilishi, iqtidorli bola psixologiyasini tushunishidir. 
Yangiliklarga intilish, borliqning sir-
sinoatlarini ochish, o‘rganishga 
intilish maktab partasidayoq tug‘iladi. Shuning uchun aynan maktabdan fan 
va texnikaning turli sohalari bilan qiziquvchi bolalarni aniqlash, 
ularning orzu va rejalarini amalga oshirishiga, o‘quvchilarning 
imkoniyatlarini to‘laroq yoyishlariga, ularning fan va hayotdagi izlanishlar 
yo‘liga chiqishiga yordam berish juda muhimdir. 
Pedagogik jaraѐnning asosiy vazifalari: 
Ta’limiy- ilmiy bilim asoslarini o‘zlashtirish, amaliy faoliyat va 
o‘quv tarbiyaviy tajribaning motivatsion shakllanishi; 
Tarbiyaviy- 
odamlar munosabatidagi ma’lum bir sifat, xususiyatning 
shakllanishi; 
Rivojlantiruvchi- 
bolaning psixik jaraѐni, xususiyati va 
sifatining shakllanishi hamda rivojlanishi; 
Iqtidorli o’quvchilar bilan bunday faoliyatni ma’lum bir yo’nalishlarda alohida 
amalga oshirish zarur.Masalan o’quvchilarning sinfdan va maktabdan tashqari 
ijodiy faoliyatini tashkil etishda maktabning intelektual ,moddiy texnik 
vositalaridan ko’proq foydalanish ,fan to’garaklari ,sport va turli hil o’quvchi o’zi 
qiziqadigan yo’nalishlar bilan band qilishi zarur bo’adi bunda sinf raxbarining o’rni 
judda muhum ro’l o’ynaydi.O’quvchi va talaba yoshlarga yaratilayotgan shart 
sharoitlar shu jumladan iqtidorli o’quvchilarga yaratilayotgan shart sharoitlar 
haqida ko’rsatmalar berishi lozim. 
Har bir iqtidorli o’quvchi va talabani kashf qilishdan oldin u bilan individual 
ishlashi ,muamolari va o’zining qiziqqan hobbylariga alohida e’tibor berish 
lozim.Iqtidorli o’quvchilar o’z o’zidan paydo bo’lmaydi ularga ma’lum bir turtki zarur 
hisoblanadi.O’sha turtki siz,men,yoki atrof –olam bo’lishi mumkin.Har bir 
o’quvchida iqtidor bor.Uni namoyon eta olishi ma’lum bir vaqt va mehnat talab 
etadi. 
Iqtidorli o’quvchi va talabalarni kashf qilishda ular turli hil shart sharoitlarda 
bo’ladilar.Shuni ham nazardan chetta qoldirmasigimiz lozimki iqtidorli va iste’dodli 
o
’quvchilarni faqatgina o’zlashtirish ko’rsatkichi yuqori ,a’lo baholarga o’qiydigan 
o’quvchilar orasidan izlamasligimiz lozim.Shunday o’quvchilar borki ularning hulqi 
og’ishgan bo’ladi ,fanlardan o’zlashtirish ko’rsatkichi past ,qandaydir bir o’zgacha 
atmo
sferada yashaydilar.Ular bilan psixologichiski va do’stona suhbatlashib 
iqtidorlarini aniqlashimiz ham mumkin, 

Xulosa:
Iqtidor va qobliyatli o’quvchilarni kashf qilishda avvalo ularni to’g’ri 
yo’naltirishimiz zarur.Har doim ham a’lochi o’quvchilardan buyuk shaxs 
shakllanmaydilar. 
Buyuk faylasuf,suxandon,notiqchilarning tarixiga nazar soladigan bo’lsak 
ularning ichlarida xulqi og’ishgan va hatto tayanch harakatida nuqsoni bo’lgan 
shaxslar ham mavjud.Ular ma’lum bir turtki asosida o’z ustida yetarlicha balki 
undan ham ortiq ishlaganlar va bu yo’lda qanchadan qancha qiyinchiliklarni bosib 
o’tganlar.O’zlarining ustilarida tinmay mehnat qilib shakllanib –shakllanib shu 
cho’qqiga chiqqanlar va hattoki hozirgacha ularning nomlari butun dunyoga ovoza 
bo’lganlar.Chop etgan asarlari jahon adabiyot durdonalari safidan joy olgan,Nobel 
mukofotiga sazovar bo’lganlar.Hatto Alfred Nobel ham yoshligida malum bir 
qiyinchiliklarga uchragan boshqa o’quvchilarga nisbatan ajralib turgan .O’zining 
ilmiy izlanishlariga ko’ra turli hil elementlarni kashf etdi va Nobelni joriy 
qildi.Bundan tashqari boshqa shaxslarni ham misol qilib keltirishimiz 
mumkin.Ushbu maqolam bilan men nima demoqchiman iqtidorli o’quvchilarni 
anniqlashda ularning o’zlashtirish ko’rsatgichiga qaralmaydi.Har bir o’quvchi oq 
qog’oz unga nimani bitsang amalda ham shu namoyon bo’ladi .Bu esa bo’lajak 
pedagoglarning qay darajada naqqoshligiga bog’liq. 
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR: 
1. 
Tarbiyaviy ishlar metodikasi o’quv qo’llanma Rasulova Zohida Guliston 
-2022y 
2. 
Pedagogik mahorat R.D.Suleymanova Toshkent-2023 
3. 
Internet manbalari arxiv-uz 
4. 
M.Asqarova,S.Matchonov,M.Xudoyberganova 
,F.Qodirova 
,X.G’ulomova,A.Boymatova ,M.Bozorova ,O’.Ro’ziboyeva
5. 
Kichik yoshdagi bolalar nutqini 
o’stirish. Toshkent”O’ZBEKISTON”2001