Ch­¬ng 2. ngµnh cµ phª ViÖt Nam: nh÷ng ®iÒu chØnh trong thêi kú khñng ho¶ng

Ch­¬ng 2.

ngµnh cµ phª ViÖt Nam: nh÷ng ®iÒu chØnh trong thêi kú khñng ho¶ng

I. Cµ phª ViÖt Nam: Kh¸i qu¸t qu¸ tr×nh ph¸t triÓn

C©y cµ phª ®Çu tiªn ®­îc ®­a vµo ViÖt Nam n¨m 1870. Ng­êi Ph¸p ®· mang c©y cµ phª Arabica tõ ®¶o Bourbon sang trång ë phÝa B¾c ViÖt Nam sau ®ã më réng sang c¸c vïng kh¸c. HÇu hÕt cµ phª ®­îc xuÊt khÈu sang Ph¸p d­íi th­¬ng hiÖu "Arabica du Tonkin". §Çu thÕ kû 20, c©y cµ phª ®­îc trång ë mét sè ®ån ®iÒn ng­êi Ph¸p víi diÖn tÝch kh«ng qu¸ vµi ngh×n ha. N¨m 1930, ViÖt Nam cã kho¶ng 5900 ha cµ phª²¹. Trong thêi kú nh÷ng n¨m 1960-1970, c©y cµ phª ®­îc ph¸t triÓn ë mét sè n«ng tr­êng quèc doanh ë c¸c tØnh phÝa B¾c, khi cao nhÊt (1964-1966) ®· ®¹t tíi 13000 ha. Sau khi ®Êt n­íc thèng nhÊt n¨m 1975, tæng diÖn tÝch cµ phª ViÖt Nam cã kho¶ng 20.000 ha. Nhê vèn tõ c¸c HiÖp ®Þnh hîp t¸c liªn ChÝnh phñ víi c¸c n­íc Liªn X« (cò), CHDC §øc, Bungary, TiÖp Kh¾c vµ Ba Lan, c©y cµ phª b¾t ®Çu ®­îc chó träng ®Çu t­, ®Æc biÖt ë c¸c tØnh T©y Nguyªn. N¨m 1980, ViÖt Nam xuÊt khÈu kho¶ng 6000 tÊn cµ phª víi diÖn tÝch kho¶ng 23 ngh×n ha. B¶n kÕ ho¹ch ban ®Çu ®­îc x©y dùng n¨m 1980 ®Æt môc tiªu cho ngµnh cµ phª ViÖt Nam cã kho¶ng 180 ngh×n ha víi s¶n l­îng 200 ngh×n tÊn. Sau ®ã, b¶n kÕ ho¹ch nµy ®· nhiÒu lÇn söa ®æi. C¸c con sè cao nhÊt dõng l¹i ë møc 350 ngh×n ha víi s¶n l­îng 450 ngh×n tÊn.²²

NghÒ trång cµ phª ë ViÖt Nam lµ mét nguån thu nhËp cho mét nhãm ®«ng d©n c­ ë n«ng th«n, trung du vµ miÒn nói. Cµ phª ®· t¹o viÖc lµm cho h¬n 600 ngh×n n«ng d©n vµ sè ng­êi cã cuéc sèng liªn quan tíi cµ phª trªn 1 triÖu ng­êi. Cµ phª chiÕm kho¶ng 8% gi¸ trÞ s¶n l­îng n«ng nghiÖp kho¶ng 25% gi¸ trÞ xuÊt khÈu n«ng nghiÖp.

II.1. XuÊt khÈu cµ phª ViÖt Nam

Mét trong nh÷ng nguyªn nh©n chÝnh lµm t¨ng nhanh diÖn tÝch trång cµ phª cña ViÖt Nam lµ sù ®ét biÕn vÒ gi¸ trªn thÞ tr­êng thÕ giíi ®· lµm t¨ng ®¸ng kÓ lîi nhuËn cña lo¹i c©y nµy. Gi¸ cµ phª trªn thÞ tr­êng thÕ giíi ®· t¨ng lªn 1.873 USD/tÊn vµo n¨m 1994 vµ t¨ng lªn 2.411 USD/tÊn n¨m 1995. Lý do lµ Braxin, n­íc s¶n xuÊt cµ phª lín nhÊt thÕ giíi, bÞ gi¶m mét s¶n l­îng lín v× nh÷ng ®ît s­¬ng muèi n¨m 1994, nªn ViÖt Nam ®· ®­îc lîi nhiÒu nhê xuÊt khÈu cµ phª nh÷ng n¨m ®ã. Cïng víi xu h­íng t¨ng diÖn tÝch trång, cµ phª dÇn trë thµnh mÆt hµng n«ng s¶n xuÊt khÈu quan träng cña ViÖt Nam trong thËp kû 90. Kim ng¹ch xuÊt khÈu dao ®éng tõ 400 ®Õn 600 triÖu USD trong mÊy n¨m gÇn ®©y, t¹o ra tõ 6% ®Õn 10% thu nhËp tõ xuÊt khÈu quèc gia. Cã thÓ nãi, chØ trong mét thêi gian ng¾n, ViÖt Nam ®· trë thµnh n­íc xuÊt khÈu cµ phª ®øng thø hai sau Braxin, theo s¸t ViÖt Nam lµ Colombia vµ Indonesia. N¨m 2001, riªng víi cµ phª vèi, ViÖt Nam lµ n­íc xuÊt khÈu ®øng ®Çu thÕ giíi víi 41,3% thÞ phÇn (cµ phª vèi chiÕm h¬n 90% tæng s¶n l­îng cµ phª ViÖt Nam).²⁴
Cµ phª ViÖt Nam ®­îc xuÊt khÈu ®i 59 n­íc trªn thÕ giíi. C¸c thÞ tr­êng nhËp khÈu chÝnh cña ViÖt Nam lµ Mü, c¸c n­íc EU (§øc, Thuþ SÜ, Anh, Ph¸p, Hµ Lan, T©y Ban Nha, vµ Italia) vµ Ch©u ¸ (NhËt B¶n, Singapore, Trung Quèc, Philipin, Malaixia vµ Indonesia). C¸c n­íc trong khu vùc nh­ Trung Quèc còng lµ kh¸ch hµng tiªu thô lín cµ phª ViÖt Nam. Ên §é vµ Indonesia lµ hai n­íc s¶n xuÊt cµ phª lín ë Ch©u ¸ nh­ng hµng n¨m vÉn nhËp khÈu cµ phª ViÖt Nam. Riªng thÞ tr­êng Nga - mét thÞ tr­êng cã triÓn väng tiªu thô m¹nh vµ ViÖt Nam cã quan hÖ hîp t¸c l©u dµi nh­ng xuÊt khÈu cµ phª ViÖt Nam sang thÞ tr­êng nµy ch­a ®¸ng kÓ.²⁵

II.2. XuÊt khÈu cµ phª ViÖt Nam phô thuéc vµo gi¸ thÕ giíi

ViÖc s¶n l­îng xuÊt khÈu cµ phª ViÖt Nam t¨ng nhanh vµ gi¸ cµ phª thÕ giíi gi¶m xuèng dÉn ®Ôn hai ý kiÕn tr¸i ng­îc nhau vÒ nguyªn nh©n dÉn ®Õn hiÖn t­îng nµy. Trong nh÷ng n¨m ®Çu thËp kû 90, s¶n l­îng cµ phª cña ViÖt Nam kh«ng ¶nh h­ëng gi¸ thÕ giíi, vai trß cña ViÖt Nam trong tæ chøc cµ phª thÕ giíi nhá. Tõ nh÷ng n¨m gi÷a thËp kû 90, ViÖt Nam dÇn trë thµnh n­íc xuÊt khÈu lín trªn thÕ giíi. S¶n l­îng cµ phª t¨ng nhanh v­ît ra khái mäi dù ®o¸n cña c¸c chuyªn gia quèc tÕ, c¸c doanh nghiÖp thÕ giíi. C¸c vô cµ phª tõ n¨m 1998/99 vÒ tr­íc, l­îng cµ phª xuÊt khÈu hµng n¨m kh«ng lín l¾m. Nh­ng hai vô 1999/00 vµ 2000/01, mçi vô t¨ng trªn 200 ngh×n tÊn vµ ®¬n gi¸ xuÊt khÈu hai vô nµy còng thÊp kû lôc, gi¸ vô sau chØ b»ng 60% gi¸ vô tr­íc. Gi¸ xuÊt khÈu F.O.B cña ViÖt Nam quÝ III/2001 lµ 380,8 USD/tÊn vµ quÝ IV chØ cßn 321 USD/tÊn, g©y khã kh¨n cho ng­êi trång cµ phª. HÇu hÕt ý kiÕn hiÖn nay ®Òu cho r»ng s¶n l­îng t¨ng nhanh ë ViÖt Nam lµm gi¶m gi¸ thÕ giíi, g©y thiÖt h¹i cho c¸c n­íc xuÊt khÈu cµ phª trªn thÕ giíi. NhiÒu hé buéc ph¶i bá kh«ng ch¨m sãc, chuyÓn sang trång c¸c lo¹i c©y kh¸c. Cïng víi xu h­íng t¨ng s¶n l­îng xuÊt khÈu cµ phª ViÖt Nam vµ gi¸ thÕ giíi gi¶m, Mét sè Ýt ý kiÕn cho r»ng, s¶n l­îng cµ phª ViÖt Nam t¨ng nhanh do gi¸ thÕ giíi t¨ng ®ét biÕn vµo n¨m 1994 ®Õn 1996 ®· lµm t¨ng lîi nhuËn ng­êi trång cµ phª ViÖt Nam, khuyÕn khÝch hä më réng diÖn tÝch vµ t¨ng th©m canh trång cµ phª. Kh¶ n¨ng c¹nh tranh cao cña cµ phª ViÖt Nam ®· lµm cho nhiÒu n­íc trªn thÕ giíi buéc ph¶i thu hÑp diÖn tÝch v.v... ²⁶
§Ó ®¸nh gi¸ 2 quan ®iÓm nµy, ng­êi ta th­êng sö dông kinh tÕ l­îng ®Ó kiÓm ®Þnh. Ph©n tÝch håi quy nghiªn cøu sù phô thuéc cña mét biÕn vµo mét biÕn kh¸c, nh­ng ®iÒu ®ã kh«ng nhÊt thiÕt kÐo theo quan hÖ nh©n qu¶. Ch¼ng h¹n, khi ng­êi ta xÐt hai biÕn: thu nhËp quèc d©n Y vµ l­îng tiÒn cung M. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ viÖc liÖu cung tiÒn g©y ra sù thay ®æi cña thu nhËp quèc d©n, hay sù thay ®æi thu nhËp quèc d©n gay ra sù thay ®æi cung tiÒn, hoÆc c¶ hai ®Òu lµ biÕn néi sinh. Nãi c¸ch kh¸c, liÖu b»ng thèng kª ng­êi ta cã thÓ t×m ra h­íng t¸c ®éng (nguyªn nh©n vµ kÕt qu¶ cña mèi quan hÖ) khi t¹m thêi cã mèi quan hÖ qua l¹i sím trÔ gi÷a hai biÕn. Mét trong nh÷ng c¸ch lµm th«ng dông hiÖn nay lµ c¸ch tiÕp cËn cña Granger ®èi víi vÊn ®Ò nµy. T­ t­ëng lµ nh­ sau: nÕu biÕn X g©y ra sù thay ®æi cña biÕn Y, th× sù thay ®æi cña X sÏ cã tr­íc sù thay ®æi cña Y.²⁷
Mét vÝ dô vÒ gi¸ dÇu vµ t¨ng tr­ëng kinh tÕ. Nh­ ta ®· biÕt dÇu cã vai trß quan träng nh­ thÕ nµo trong nÒn kinh tÕ. Vµo nh÷ng n¨m 1970 vµ 1980 gi¸ dÇu thÕ giíi ®· t¨ng lªn rÊt nhiÒu, vµ có sèc vÒ dÇu nh­ vËy ®· cã ¶nh h­ëng rÊt lín ®Õn kinh tÕ cña c¸c n­íc trªn thÕ giíi. Gi¸ dÇu ®· g©y ra gi¶m thu nhËp quèc d©n thùc tÕ cña nh÷ng n­íc nhËp khÈu dÇu. §iÒu nµy dÉn ®Õn nh÷ng ¶nh h­ëng vÜ m« nh­ l¹m ph¸t, thÊt nghiÖp v.v... James Hamilton ®· sö dông kiÓm ®Þnh quan hÖ nh©n qu¶ vÒ quan hÖ gi÷a viÖc thay ®æi gi¸ dÇu vµ thay ®æi thu nhËp quèc d©n, Hamilton ®· ­íc l­îng m« h×nh sau dùa trªn c¬ së sè liÖu thu ®­îc tõ n¨m 1949 - 1972 b»ng ph­¬ng ph¸p b×nh ph­¬ng nhá nhÊt vµ chØ ra r»ng sù thay ®æi trong gi¸ dÇu g©y ra sù thay ®æi trong thu nhËp quèc d©n thùc vµ c¸c biÕn kinh tÕ vÜ m« kh¸c.²⁸
øng dông ph©n tÝch nguyªn nh©n vµ kÕt qu¶ trong tr­êng hîp cµ phª ViÖt Nam giai ®o¹n 1994 ®Õn 2002 thu ®­îc kÕt qu¶ sau ®©y. Trong ®ã, nhãm nghiªn cøu sö dông chØ sè F vµ R² lµm th­íc ®o kiÓm ®Þnh hay lùa chän c¸c gi¶i ph¸p.


B¶ng trªn kiÓm ®Þnh hai gi¶ thuyÕt ®èi nghÞch: (i) gi¸ cµ phª thÕ giíi t¸c ®éng tíi s¶n l­îng cµ phª ViÖt Nam vµ (ii) s¶n l­îng cµ phª ViÖt Nam ¶nh h­ëng gi¸ thÕ giíi. Qua ViÖc ch¹y m« h×nh kinh tÕ l­îng tuyÕn tÝnh gi÷a s¶n l­îng víi c¸c møc ®é trÔ gi¸ xuÊt khÈu vµ gi¸ xuÊt khÈu víi c¸c møc ®é chÔ cña s¶n l­îng cho thÊy s¶n l­îng cµ phª ViÖt Nam phô thuéc vµo biÕn ®éng gi¸ thÕ giíi víi ®é trÔ lµ 4 n¨m. T¹i ®ã, kiÓm ®Þnh F vµ gi¸ trÞ R² phï hîp nhÊt víi gi¶ thuyÕt cho r»ng s¶n l­îng cµ phª ViÖt Nam phô thuéc vµo gi¸ thÕ giíi 4 n¨m tr­íc ®ã.

II.3. X¸c ®Þnh kh¶ n¨ng c¹nh tranh cµ phª Robusta ViÖt Nam

Kh¶ n¨ng c¹nh tranh cao cña cµ phª Robusta ViÖt Nam trong qu¸ khø chñ yÕu dùa trªn 4 yÕu tè chÝnh. Thø nhÊt lµ gi¸ lao ®éng rÎ. Thø hai lµ n¨ng suÊt cao dùa trªn sö dông nhiÒu ph©n bãn vµ n­íc t­íi. MÆc dï lµ n­íc míi tham gia thÞ tr­êng cµ phª quèc tÕ nh­ng ViÖt Nam ®· qu¶n lý vµ ®¹t ®­îc møc n¨ng suÊt cao b»ng ph­¬ng ph¸p canh t¸c th©m canh m¹nh víi viÖc øng dông cao c¸c lo¹i ®Çu vµo, ph©n bãn vµ n­íc t­íi. ViÖt Nam cã n¨ng suÊt b×nh qu©n 1,30 tÊn/ha, nhiÒu n¬i ®¹t tõ 4 ®Õn 5 tÊn/ha so s¸nh víi 0,30-0,35 tÊn/ha ë c¸c n­íc Ch©u Phi vµ Indonesia. Brazil vµ India ®¹t kho¶ng 0,8 tÊn/ha. Chi phÝ lao ®éng lµ mét trong nh÷ng n­íc trång cµ phª thÊp nhÊt vµ cïng víi n¨ng suÊt cao ®· gãp phÇn lµm gi¸ thµnh trªn mét ®¬n vÞ s¶n phÈm ë ViÖt Nam thÊp.
Thø ba lµ lîi thÕ vÒ kho¶ng c¸ch vËn chuyÓn. C¸c vïng s¶n xuÊt chÝnh cµ phª ViÖt Nam ®Òu gÇn c¸c c¶ng xuÊt khÈu do ViÖt Nam cã chiÒu ngang hÑp. Thø t­ lµ hÖ thèng chÝnh s¸ch cña nhµ n­íc ®èi víi ngµnh cµ phª th«ng tho¸ng, t¹o m«i tr­êng b×nh ®¼ng cho tÊt c¶ c¸c t¸c nh©n tham gia s¶n xuÊt, chÕ biÕn vµ tiªu thô cµ phª. So s¸nh víi c¸c n­íc kh¸c, n«ng d©n ViÖt Nam lµ ng­êi nhËn ®­îc tû lÖ møc gi¸ cao nhÊt nÕu so víi møc gi¸ xuÊt khÈu. Møc gi¸ t¹i hé n¨m 2002 chiÕm tíi 94% so víi gi¸ xuÊt khÈu ë ViÖt Nam. Trong khi ®ã, tû lÖ nµy ë c¸c n­íc xuÊt khÈu cµ phª kh¸c thÊp h¬n rÊt nhiªu nh­ Indonesia (83%), Ên §é (83%), Uganda (75%) vµ Ivory (63%).²⁹ ChÝnh v× 4 yÕu tè nµy nªn xuÊt khÈu cµ phª ViÖt Nam ®· nhanh chãng chiÕm lÜnh ®­îc thÞ tr­êng cµ phª thÕ giíi, g©y søc Ðp c¹nh tranh m¹nh víi c¸c n­íc xuÊt khÈu cµ phª trªn thÕ giíi, ®Æc biÖt c¸c n­íc Ch©u Phi.
Tuy nhiªn, viÖc "x¸c ®Þnh" hay "l­îng ho¸" kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña bÊt kú hµng ho¸ nµo còng gÆp ph¶i nhiÒu khã kh¨n. VÒ khÝa c¹nh lý thuyÕt, kh¶ n¨ng c¹nh tranh cã thÓ ®­îc x¸c ®Þnh th«ng qua 2 chØ sè quan träng lµ gi¸ thµnh vµ lîi thÕ so s¸nh (DRC). Th«ng th­êng, nÕu mét n­íc cã gi¸ thµnh vµ chØ sè DRC thÊp th× gi¸ xuÊt khÈu thÊp, t¹o lîi thÕ c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng thÕ giíi vµ ng­îc l¹i. Tuy nhiªn, trªn thùc tiÔn, viÖc sö dông 2 chØ sè nµy nh­ lµ c«ng cô ®Ó ®o l­êng kh¶ n¨ng c¹nh tranh kh«ng ph¶i lóc nµo còng lµ th­íc ®o cã ®é tin cËy cao v× nhiÒu lý do kh¸c nhau. VÝ dô nh­, mét n­íc cã gi¸ thµnh s¶n xuÊt thÊp cßn phô thuéc vµo nh÷ng g× mµ ng­êi hay tæ chøc tÝnh to¸n ®­a nh÷ng h¹ng môc chi phÝ g× vµo trong c¬ cÊu gi¸ thµnh s¶n phÈm.

ChØ sè DRC cho cµ phª §¨k L¨k 1994 -1999

Vïng sinh th¸i	ChØ sè DRC
Vïng thÝch hîp nhÊt	0,300
Vïng thÝch hîp trung b×nh	0,325
Vïng Ýt thÝch hîp	0,628

Nguån: ICARD, OXFAM Anh vµ OXFAM Hongkong, §¨k L¨k, 3/2002
§èi víi chØ sè DRC, ngoµi nh÷ng khã kh¨n t­¬ng tù nh­ trong h¹ch to¸n gi¸ thµnh, viÖc tÝnh to¸n dùa trªn gi¶ thuyÕt quan träng lµ gi¸ thÕ giíi lµ møc gi¸ "chuÈn", Ýt chÞu ¶nh h­ëng cña c¸c can thiÖp lµm bãp mÐo thÞ tr­êng. Tuy nhiªn, gi¶ thuyÕt nµy cã thÓ t­¬ng ®èi ®óng víi hµng ho¸ nµy nh­ng ch­a ch¾c ®· ®óng víi hµng ho¸ kh¸c. Nh­ ®· tr×nh bÇy, thÞ tr­êng cµ phª thÕ giíi lµ thÞ tr­êng rÊt kh«ng hoµn h¶o. Møc gi¸ h×nh thµnh trªn thÞ tr­êng chÞu t¸c ®éng m¹nh cña cÊu tróc thÞ tr­êng ®éc quyÒn mua vµ can thiÖp chÝnh s¸ch cña c¸c n­íc xuÊt khÈu chÝnh. Bªn c¹nh ®ã, tÝnh ®Çy ®ñ, chÝnh x¸c cña sè liÖu vµ thêi ®iÓm tÝnh còng lµ nh÷ng h¹n chÕ ®èi víi viÖc tÝnh to¸n c¸c chØ sè nµy. Do nh÷ng h¹n chÕ cña viÖc sö dông 2 chØ sè nµy nh­ lµ mét c«ng cô ®o l­êng kh¶ n¨ng c¹nh tranh lµ kh«ng thÓ tr¸nh khái nªn viÖc sö dông chóng nh­ lµ th­íc ®o ph¶n ¸nh kh¶ n¨ng c¹nh tranh h¬n lµ th­íc ®o tuyÖt ®èi ®óng. Dùa trªn tÝnh to¸n cña nhãm nghiªn cøu ICARD, OXFAM Anh vµ Hong Kong thùc hiÖn cho giai ®o¹n 1994 ®Õn 1999, lîi thÕ so s¸nh cña s¶n xuÊt cµ phª t¹i ba vïng sinh th¸i kh¸c nhau (rÊt thÝch hîp, thÝch hîp vµ Ýt thÝch hîp) cho thÊy gi¸ trÞ chØ sè chi phÝ nguån lùc trong n­íc (chØ sè DRC) rÊt kh¸c nhau. ChØ sè DRC dao ®éng trong kho¶ng tõ 0 ®Õn 1. ChØ sè nµy cña mét vïng hay cña mét s¶n phÈm cµng nhá, nghÜa lµ gÇn víi sè 0 h¬n, th× tiÒm n¨ng t¨ng thªm gi¸ trÞ cho s¶n phÈm cña vïng ®ã cµng cao - nãi c¸ch kh¸c, lîi thÕ so s¸nh cña vïng cµng cao cho s¶n phÈm cña m×nh. ChØ sè DRC lµ 0,3 ë Vïng sinh th¸i rÊt thÝch hîp, 0,325 ë Vïng sinh th¸i thÝch hîp vµ 0,628 ë vïng sinh th¸i Ýt thÝch hîp. Do chØ sè DRC ë Vïng Ýt thÝch hîp cao h¬n nhiÒu so víi hai vïng cßn l¹i nªn cã thÓ thÊy r»ng mÆc dï gi¸ thµnh s¶n xuÊt ë ®©y thÊp h¬n nh­ng kh«ng ®ñ ®Ó bï cho ®Êt ®ai kÐm mµu mì vµ ®iÒu kiÖn khã kh¨n vÒ nguån n­íc. Vïng Ýt thÝch hîp ë xa n¬i tiªu thô, gi¸ b¸n thÊp v.v...³⁰
§èi víi ng­êi trång cµ phª ViÖt Nam, hÇu hÕt c¸c chuyªn gia trong n­íc vµ quèc tÕ ®Òu ®ång ý hä lµ mét trong nh÷ng ng­êi lµm viÖc ch¨m chØ, s¸ng t¹o vµ gãp phÇn thóc ®Èy sù t¨ng tr­ëng nhanh chãng s¶n l­îng vµ n¨ng suÊt cña cµ phª ViÖt Nam trong thËp kû qua. §©y còng lµ mét trong nh÷ng lîi thÕ c¹nh tranh cña cµ phª ViÖt Nam. Tuy nhiªn, ng­êi trång cµ phª ViÖt Nam ®ang ph¶i ®èi diÖn víi rÊt nhiÒu khã kh¨n. Thø nhÊt, ng­êi trång cµ phª canh t¸c chñ yÕu dùa trªn kinh nghiÖm, häc hái lÉn nhau. Trong khi ®ã, ho¹t ®éng khuyÕn n«ng cña c¸c tæ chøc nhµ n­íc ch­a ®­îc chó träng ®Çu t­ c¶ vÒ ng­êi vµ vËt chÊt. KÕt qu¶ ®iÒu tra cña SDC th¸ng 6/2003 cho thÊy trªn 90% sè hé kh«ng nhËn ®­îc dÞch vô khuyÕn n«ng vÒ gièng vµ kü thuËt. 100% sè hé ®­îc hái kh«ng nhËn ®­îc khuyÕn n«ng vÒ tiªu thô s¶n phÈm. Ng­êi d©n vÉn trång vµ ch¨m bãn tù do. NhiÒu hé, nhiÒu n¬i ®· cè g¾ng t¨ng n¨ng suÊt b»ng c¸ch t¨ng ®Çu t­ m¹nh vµ kÕt qu¶ lµ gi¸ thµnh bÞ ®Èy lªn rÊt cao vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh gi¶m khi gi¸ thÕ giíi xuèng thÊp. Thø hai, ng­êi trång cµ phª ViÖt Nam chñ yÕu lµ nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt nhá, ch­a h×nh thµnh c¸c hîp t¸c x· dÞch vô nh»m t¹o lîi thÕ trong tiªu thô vµ s¶n xuÊt cµ phª.

Trong nh÷ng n¨m tíi, nÕu kh«ng cã nh÷ng gi¶m sót ®ét ngét vÒ phÝa cung, gi¸ thÞ tr­êng cµ phª thÕ giíi sÏ kh«ng thÓ ®¹t ®­îc møc cao nh­ trong giai ®o¹n 1994 - 1999. Qua ph©n tÝch b»ng M« h×nh c©n b»ng riªng phÇn (Partial equilibrium model), nh÷ng hé vµ nh÷ng vïng cã gi¸ thµnh s¶n xuÊt cµ phª trªn 5600 ®/kg (kh«ng tÝnh c«ng lao ®éng gia ®×nh vµ c¸c kho¶n phÝ tµi nguyªn) sÏ gÆp ph¶i nhiÒu khã kh¨n trong kinh doanh cµ phª vµ nªn chuyÓn ®æi sang trång c¸c lo¹i c©y trång kh¸c hoÆc ®iÒu chØnh l¹i c¬ cÊu chi phÝ, n©ng cao hiÖu qu¶ qu¶n lý nh»m ®­a gi¸ thµnh xuèng d­íi møc 5600 ®/kg.

III. ¶nh h­ëng cña cuéc khñng ho¶ng gi¸

III.1. ¶nh h­ëng tíi hé trång cµ phª

Tr­íc n¨m 1998, khi gi¸ cµ phª ë møc 15.000-28.000 ®ång/kg th× rÊt nhiÒu d©n di c­ lªn §¨k L¨k kiÕm viÖc, cã ®ît lªn ®Õn 10.000 ng­êi. Hä ®Þnh c­, sinh sèng ë ®©y vµ kh«ng Ýt ng­êi giµu lªn nhanh chãng nhê ®Çu t­ vµo cµ phª. §a sè c¸c hé trång cµ phª cã diÖn tÝch t­¬ng ®èi ®Òu cã cuéc sèng no ®ñ vµ ®· mua s¾m rÊt nhiÒu ®å ®¹c. Ngoµi ra, c¸c hé nµy cßn t¨ng c­êng vay tiÒn ®Çu t­, thËm chÝ cßn x©y nhµ v× nghÜ r»ng víi gi¸ cµ phª nh­ vËy th× cuèi vô chØ cÇn kho¶ng 50% l·i cña vô thu ho¹ch n¨m sau lµ cã thÓ tr¶ c¶ vèn lÉn l·i.
Theo ®iÒu tra cña SDC ë ba huyÖn Kr«ng Buk, C­Jut vµ Kr«ng B«ng cña tØnh §¨k L¨k, t×nh h×nh mua s¾m tµi s¶n diÔn ra chñ yÕu vµo giai ®o¹n tr­íc n¨m 1998 víi gi¸ trÞ kh¸ lín. C¸c hé giÇu ë C­ Jut mua ®Êt b×nh qu©n 75 triÖu ®ång, ë Kr«ng B«ng b×nh qu©n 12 triÖu ®ång vµ ë Kr«ng Buk b×nh qu©n 14 triÖu ®ång.
Sau n¨m 1998, gi¸ trÞ mua s¾m trung b×nh cña hé giµu ë Kr«ng Buk lªn tíi h¬n 35 triÖu ®ång (kh«ng kÓ tiÒn mua b¸n ®Êt) vµ chªnh lÖch gi¸ trÞ mua s¾m gi÷a hé giµu vµ nghÌo cµng ë c¸c huyÖn thÝch hîp trång cµ phª cµng lín. ë Kr«ng Buk con sè nµy ®¹t møc h¬n 31 triÖu ®ång trong khi ë C­ Jut vµ Kr«ng B«ng vµo kho¶ng 25 vµ 16 triÖu ®ång.

T×nh h×nh chi tiªu cña hé n¨m 1998 vµ 2002

Chi tiªu (000 ®)	C­Jut			Kr«ng B«ng			Kr«ng Buk
	Giµu	Trung b×nh	NghÌo	Giµu	Trung b×nh	NghÌo	Giµu	Trung b×nh	NghÌo
N¨m 1998 (000®)
Mua s¾m tµi s¶n gia ®×nh (*)	76339	40682	13109	12833	12958	1190	124237	66496	18318
TiÒn ®ãng häc	2253	769	682	813	3557	294	846	599	196
TiÒn thuèc men	609	844	441	687	1348	295	836	833	517
TiÒn mua s¾m quÇn ¸o	1074	1220	629	837	1519	517	1280	870	467
Chi l­¬ng thùc, thùc phÈm	6275	5205	4756	6220	5649	4105	7673	5124	3727
C­íi xin, ma chay, giç ch¹p	465	642	288	700	688	405	984	739	467
Chi kh¸c	268	243	94	380	374	154	252	204	133
Tæng	87283	49605	19999	22470	26093	6960	136108	74865	23825
N¨m 2002 (000®)
Mua s¾m tµi s¶n gia ®×nh	6088	7646	2306	5710	4626	815	10464	4833	744
TiÒn ®ãng häc	2948	1469	929	1259	1257	345	1172	1011	275
TiÒn thuèc men	1185	1353	794	1013	1079	616	1804	1370	1558
TiÒn mua s¾m quÇn ¸o	1206	1090	800	1043	1305	675	1412	893	458
Chi l­¬ng thùc, thùc phÈm	6482	5635	5265	6160	5111	4121	8549	5617	3935
C­íi xin, ma chay, giç ch¹p	497	720	365	673	717	503	1112	1139	600
Chi kh¸c	306	550	182	607	372	214	608	330	218
Tæng chi tiªu n¨m 2002	18712	18464	10640	16465	14156	7215	25120	15193	7788

(*): Tµi s¶n mua tõ n¨m 1998 trë vÒ tr­íc, kÓ c¶ ®Êt cµ phª

Nguån: §iÒu tra cña SDC, §¨k L¨k, th¸ng 6/2003
Tõ n¨m 2000, gi¸ cµ phª ViÖt Nam ®· gi¶m m¹nh. Gi¸ cµ phª cña ViÖt Nam xuÊt khÈu t¹i thêi ®iÓm th¸ng 06 n¨m 2001 chØ cßn b»ng 39% so víi gi¸ cña n¨m 1999, 67% gi¸ trung b×nh cña n¨m 2000 vµ tiÕp tôc gi¶m trong n¨m 2002 chØ cßn gÇn 400 USD mét tÊn cµ phª xuÊt khÈu. Hµng ngh×n hé n«ng d©n ph¶i ph¸ huû hµng tr¨m ha cµ phª ®ang thu ho¹ch ®Ó trång c©y kh¸c cã lîi h¬n. N¨m 2001, víi chi phÝ ch¨m sãc lín gÊp ®«i sè tiÒn b¸n s¶n phÈm, b×nh qu©n mçi hÐc - ta cµ phª lç tõ 5 - 7 triÖu ®ång/n¨m. §¬n vÞ, c¸ nh©n nµo cã diÖn tÝch cµ phª cµng lín cµng bÞ lç³¹. §iÒu nµy ®· lµm n¶n lßng ®Çu t­ cña ng­êi trång trong n¨m 2002, hä ®a sè chØ t­íi vµ bãn mét l­îng ph©n rÊt nhá. Cã nh÷ng hé hÇu nh­ bá mÆc hoµn toµn.
Theo nghiªn cøu cña ICARD, OXFAM Anh vµ OXFAM Hong Kong n¨m 2001, møc sèng cña hÇu hÕt ng­êi trång cµ phª ®Òu cã xu h­íng gi¶m, hé giÇu chuyÓn xuèng kh¸, kh¸ xuèng trung b×nh, trung b×nh xuèng nghÌo vµ nghÌo xuèng ®ãi. NhiÒu hé hiÖn nay kh«ng ®ñ l­¬ng thùc ®Ó ¨n vµ nî ng©n hµng do vay tiÒn ®Çu t­ vµo trång cµ phª trong nh÷ng n¨m tr­íc ®ã, b×nh qu©n 4,5 triÖu ®ång. Ng­êi lao ®éng thiÕu viÖc lµm vµ gi¸ thuª lao ®éng gi¶m.³² Do thiÕu tiÒn trang tr¶i cho c¸c kho¶n chi sinh ho¹t, tiÒn häc cho con c¸i, nhiÒu hé ®· buéc ph¶i b¸n c¶ m¸y mãc, tµi s¶n tÝch luü ®­îc trong thêi kú gi¸ cµ phª cao. Kh«ng Ýt ng­êi d©n r¬i vµo c¶nh nî nÇn, nghÌo khã khi gi¸ cµ phª gi¶m liªn tôc. NhiÒu hé d©n téc do kh«ng tr¶ ®­îc nî cho c¸c chñ ®¹i lý ®· b¸n ®Êt vµ tiÕp tôc t×m kiÕm nh÷ng vïng ®Êt kh¸c cßn trèng ®Ó khai hoang.
Nh÷ng n¨m trë l¹i ®©y phÇn lín c¸c hé ®Òu mua s¾m rÊt Ýt, chñ yÕu lµ c¸c thiÕt bÞ phôc vô cho s¶n xuÊt cµ phª víi gi¸ trÞ thÊp nh­ m¸y b¬m, giµn t­íi… Mét sè c¸c hé kh¸c cã ®iÒu kiÖn mua s¾m ®å ®¹c nh­ ti vi, xe m¸y ®Òu cã nguån thu nhËp kh¸c kh¸ cao (d¹y häc, c«ng chøc) nh­ng con sè nµy lµ rÊt Ýt.

III.2. ¶nh h­ëng tíi ®¹i lý vµ doanh nghiÖp

NhiÒu doanh nghiÖp chÕ biÕn xuÊt khÈu cµ phª ®ang nî ®äng ng©n hµng, b×nh qu©n h¬n 5 tû ®ång. H¬n 1/3 sè ®¹i lý thu mua nî ®äng ng©n hµng, b×nh qu©n h¬n 600 triÖu ®ång³³. NhiÒu doanh nghiÖp cã nguy c¬ ph¸ s¶n. Mét sè doanh nghiÖp ph¶i thu hÑp ph¹m vi ho¹t ®éng vµ chuyÓn sang kinh doanh c¸c mÆt hµng kh¸c. C«ng ty cµ phª EASIM lµ mét vÝ dô. Do gi¸ thÊp nªn c«ng ty EASIM buéc ph¶i gi¶m bít ho¹t ®éng v× nÕu muèn xuÊt khÈu trùc tiÕp ph¶i duy tr× mét bé phËn ®¹i diÖn t¹i TP.HCM. HiÖn nay, c«ng ty chØ kinh doanh t¹i thÞ tr­êng trong n­íc. Bªn c¹nh ®ã, c«ng ty EASIM chuyÓn sang c¸c lo¹i h×nh kinh doanh kh¸c nh­ kh¸ch s¹n, trång rõng, ch¨n nu«i. Mét sè doanh nghiÖp kh¸c chuyÓn sang s¶n xuÊt thøc ¨n gia sóc, trång ®ay, tinh bét ng«.³⁴

III.3. ¶nh h­ëng tíi m«i tr­êng vµ x· héi

Kh«ng ph¶i chØ thiÖt h¹i vÒ mÆt kinh tÕ, ngµnh cµ phª ViÖt Nam cßn chÞu thiÖt h¹i c¶ vÒ mÆt m«i tr­êng vµ t¨ng tr­ëng bÒn v÷ng. Cµ phª ViÖt Nam ban ®Çu chñ yÕu ®­îc trång ë nh÷ng vïng cã ®iÒu kiÖn tù nhiªn phï hîp nh­ng sau ®ã dÇn ®­îc më réng sang c¸c vïng ®Êt Ýt thÝch hîp nh­ ®Êt dèc, ®Êt kh«ng ®ñ n­íc t­íi. VÝ dô, ®µo giÕng ®Ó t­íi cµ phª b¾t ®Çu ®­îc ng­êi d©n chó träng ®Çu t­ tõ n¨m 1987. Theo ­íc tÝnh vµo nh÷ng n¨m cuèi thËp kû 80, ®é s©u cña c¸c giÕng ®µo chØ vµo kho¶ng 16 mÐt lµ ®ñ ®Ó t­íi n­íc. Tuy nhiªn ®Õn n¨m 1999, giÕng ph¶i cã ®é s©u kho¶ng 25 mÐt th× míi ®ñ n­íc t­íi. HiÖn nay nhiÒu vïng kh«ng cã n­íc t­íi, thËm chÝ ®· thuª m¸y khoan xuèng tõ 60 ®Õn 70 mÐt. Bªn c¹nh víi nguån n­íc ngÇm suy gi¶m, nguån tµi nguyªn rõng còng gi¶m m¹nh do ng­êi d©n ph¸ rõng ®Ó trång cµ phª, g©y ¶nh h­ëng xÊu tíi m«i tr­êng sinh th¸i. Trong 20 n¨m qua, rõng ë §¨k L¨k – tØnh chuyªn canh cµ phª lín nhÊt ViÖt Nam – gi¶m b×nh qu©n 20 ngh×n ha/n¨m. Ph¸ rõng vµ khai th¸c n­íc ngÇm ®Ó trång vµ t­íi cµ phª qu¸ møc ¶nh h­ëng nghiªm träng ®èi víi t¨ng tr­ëng kinh tÕ nãi chung vµ ngµnh cµ phª ViÖt Nam nãi riªng trong t­¬ng lai.
IV. Nh÷ng ®iÒu chØnh sau khñng ho¶ng gi¸

IV.1. Nh÷ng chÝnh s¸ch kh¾c phôc t×nh h×nh

Ngµnh cµ phª ViÖt Nam cã nhiÒu ®Æc ®iÓm riªng biÖt so víi c¸c ngµnh hµng n«ng l©m nghiÖp kh¸c. RÊt nhiÒu chÝnh s¸ch ¸p dông trong mét thêi gian dµi ®èi víi c¸c mÆt hµng g¹o, ch¨n nu«i, rau qu¶ v.v... nh­ng gÇn nh­ kh«ng ®­îc ¸p dông ®èi víi ngµnh hµng cµ phª nh­ qui ®Þnh ®Çu mèi xuÊt khÈu, hµng rµo thuÕ quan cao, qui ®Þnh h¹n ng¹ch xuÊt khÈu. H¬n n÷a, sù ph¸t triÓn cña ngµnh hµng cµ phª ViÖt Nam trªn thùc tÕ diÔn ra chËm h¬n so víi nhiÒu mÆt hµng kh¸c nªn ®­îc h­ëng nh÷ng chÝnh s¸ch ®· ®­îc ®iÒu chØnh s¸t víi thùc tÕ h¬n vµ v× thÕ th«ng tho¸ng h¬n nh­ luËt ®Êt ®ai, thuÕ nhËp khÈu ph©n bãn vµ nhiÒu vËt t­ ®Çu vµo kh¸c. ChØ tõ n¨m 2000 ®Õn nay, c¸c chÝnh s¸ch cña nhµ n­íc liªn tôc ®­îc ban hµnh nh»m kh¾c phôc nh÷ng ¶nh h­ëng xÊu cña do cuéc khñng ho¶ng gi¸ g©y ra vµ ®Þnh h­íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng ngµnh cµ phª ViÖt Nam.

II.1. Nh÷ng chÝnh s¸ch kh¾c phôc t×nh h×nh

T

Каталог: images -> 2006
2006 -> Lúa gạo Việt Nam Giới thiệu
2006 -> Nghiªn cøu triÓn väng quan hÖ kinh tÕ th­¬ng m¹i viÖt nam – trung quèc ViÖn nghiªn cøu th­¬ng m¹i 2000 Lêi nãi ®Çu
2006 -> B¸o c¸o tæng kÕt ®Ò Tµi
2006 -> BÁo cáo nghiên cứu khả năng cạnh tranh của các mặt hàng nông sản chính của Việt Nam trong bối cảnh hội nhập afta
2006 -> NGÀnh lúa gạo việt nam nguyễn Ngọc Quế Trần Đình Thao Hà Nội, 5-2004 MỤc lụC
2006 -> Hµ Néi, th¸ng 10 n¨m 2006
2006 -> §inh Xun Tïng Vò träng B×nh TrÇn c ng Th¾ng Hµ NéI, th¸ng 12 N¡M 2003
2006 -> PHÁt triển hệ thống tín dụng nông thôN Ở việt nam1
2006 -> ¶nh h­ëng cña viÖc Trung Quèc vµo wto vµ mét sè bµi häc cho ViÖt Nam1
2006 -> Bé n ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n ng th n B¸o c¸o tæng quan ngµnh chÌ viÖt Nam

tải về 1.19 Mb.

Chia sẻ với bạn bè của bạn: