Bank va bank tizimining rivojlanish bosqichlari
tải về 91 Kb.
|
Daromad va milliy hisobot
- Điều hướng trang này:
- Bank va bank tizimining rivojlanish bosqichlari
|
Mavzu: Banklar va bank tizimi Reja:
2. O`zbekiston Respublikasi Markaziy bankining maqsadi va faoliyati asoslari 3. Markaziy bankning asosiy vazifalari, funksiyalari va operatsiyalari 4. Foydalanilgan adabiyotlar Bank va bank tizimining rivojlanish bosqichlari Dastlabki banklar qachon va qanday paydo bo`lganligini aniqlash ancha qiyinchilik tug`diradi. Gap shundaki, hozirgi davrda banklar faoliyati xususiyatidan kelib chiqib turlicha bo`lgan operatsiyalarni bajaruvchi universal moliyaviy tashkilotlarni o`zida namoyon qiladi. Masalan, birinchi darajali toifaga kiruvchi chet el banklari o`z mijozlariga 300 dan ortiq turli xil xizmatlarni ko`rsatadilar. Bu operatsiyalarning va xizmatlarning barchasi bir vaqt va bir joyda paydo bo`lmaganligi sababli ham bank ishining "boshlang`ich" nuqtasini aniqlash aniq tadqiqodlar olib borishni va ular asosida ma`lum bir fikrlarni mujassamlashtirishni talab qiladi. Banklarning paydo bo`lishi tarixi bo`yicha ba`zi bir fikrlar to`g`risida siz tushunchaga egasiz. Bank ishi rivojlanishini bankning alohida operatsiyalari miqyosida ko`rib chiqadigan bo`lsak, bank ishining tarixiy rivojlanishi quyidagicha borganini ko`rishimiz mumkin: Banklar faoliyatining eng "qadimgi" operatsiyalari bo`lib, pullarni saqlab berish bo`yicha operatsiyalar hisoblanadi. Ma`lumki, eng qadimgi davlatlarda ham omonatlarni qabul qilish operatsiyalari mavjud bo`lgan. Ilk bor bunday ish bilan ma`lum obro`ga va ishonchga ega bo`lgan puldor shaxslar, Yevropa mamlakatlarida cherkov muassasalari shug`ullanganlar. Masalan, tarixan mashhur grek ehromlari (masalan, Delfiya, Efes ehromlari) bir paytning o`zida o`ziga xos bank muassasalari bo`lib xizmat qilishgan. Yillar o`tishi bilan o`sha qadimgi davrlardan boshlab ayrim hollarda qo`yilgan pul yoki mulk bo`yicha foizlar ham hisoblangan. Banklarning kelib chiqishiga bag`ishlangan mavjud adabiyotlarning tahlili shuni ko`rsatadiki, banklarning paydo bo`lishining asosiy yoki boshlang`ich zamini birinchidan, pul mablag`larini saqlab berish bo`lsa, ikkinchidan, pul mablag`larini almashtirib berishdan iborat ekanligini ko`rishimiz mumkin. Pul ayirboshlash bo`yicha ehtiyoj alohida paydo bo`lgan. Bunda Yevropani yorqin misol qilib ko`rsatish mumkin. O`rta asrlarda tangalarning yagona tizimi mavjud bo`lmagan. Savdo turli mamlakatlar, shaharlar, hatto alohida shaxslarning tangalari orqali olib borilgan. Barcha tangalar turli vazn, shakl va nominalga ega edilar. Shuning uchun tangalar bilan shug`ullanuvchi va ayirboshlashni olib bora oladigan mutaxassislar o`z ayirboshlash stollari bilan qizg`in savdo ketayotgan joylarga joylashishgan. Shu bois, "bank" so`zi italyancha "banco" - ayirboshlovchining oldidagi stol degan ma`noni anglatuvchi so`zdan kelib chiqqan. Bunga o`xshash operatsiyalar bundan ancha avvalgi davrlarda qadimgi Gretsiya, Rim, Sharqda amalga oshirilar edi. Pulni saqlash va ayirboshlash bo`yicha operatsiyalar bilan shug`ullanuvchi shaxslar yig`ilgan boyliklar - pullar samarasiz, harakatsiz yotganini tushunishar va agar mavjud mablag`larning hech bo`lmaganda bir qismini bo`lsa ham vaqtinchalik foydalanishga berilsa, sezilarli foyda olish mumkinligini bilishar edi. Shunday qilib, asosida pullarni ma`lum muddatga qaytarish va foiz to`lash shartlari bilan berish yotgan ssuda (kredit) operatsiyalari paydo bo`lgan. Bunda garov sifatida uylar, kemalar, qimmatbaho buyumlar, chorva mollari, qullar qabul qilingan. Bir bankir, aniqrog`i pulni saqlab beruvchi xizmatlaridan bir - biri bilan o`zaro xisob - kitoblar bilan bog`langan bir necha shaxslar foydalanish mumkin bo`lgani uchun, asta - sekin mijozlarga hisob - kitob xizmatini ko`rsatish operatsiyalariga ehtiyoj paydo bo`la boshladi. Dastavval ular quyidagicha amalga oshirilar edi. Har bir omonatchi pulni saqlab beruvchida uning ismi yozilgan jadval shaklidagi o`z hisob varaqasiga ega bo`lgan. Bu jadvalda pullarning harakati (kirim yoki chiqim) aks ettirilar edi. Butun operatsiyani pulni saqlab beruvchi - bankir omonatchining og`zaki yoki yozma buyrug`i bilan amalga oshirar edi. Bunda mos o`zgarishlar o`zaro hisob kitoblarda ishtirok etuvchi shaxslar jadvallariga kiritilar edi. Bu eng sodda xizmatlar naqd pulsiz hisob - kitoblarning dastlabki shakllarini tashkil qilgan. Barcha yuqoridagi operatsiyalar dastlab alohida mavjud bo`lgan va keyinchalik ular biz bank deb nomlashga odatlangan bir xil tashkilotlar chegaralarida birlashganlar. G`arbiy Yevropada oddiy ayirboshlash idoralaridan bank uylariga o`tish jarayoni 16 - 17 asrlarda ro`y berdi. Ko`pchilik iqtisodchilar bank mohiyatini ssuda (kredit) operatsiyalarida ko`rishga moyildirlar. Shuni hisobga olish kerakki, har bir davlatda bank faoliyatining qonuniy tariflarining o`ziga xos xususiyatlari mavjud. Shunday qilib, bank ishining asrlik an`analariga ega Angliyada 1979 yilda banklar to`g`risida yangi qonun qabul qilindi. Unda "bank" atamasining ta`rifiga alohida e`tibor berilgan. Britaniyalik qonun chiqaruvchilar bank ta`rifini ancha soddalashtirganlar, ya`ni ular bank deganda Angliya Davlat Banki bank deb tan olgan har qanday kompaniya tushunilishi mumkinligini qayd etganlar. To`g`ri, o`z navbatida Angliya Banki Jahon tajribasi nuqtai nazaridan umum tan olingan bank xususiyatlariga ega bo`lgan mezonlarni o`rnatgan. Xususan, bank maqomiga da`vo qiluvchi kompaniya omonatlar qabul qilayotgani, kreditlar berayotgani, eksport - import moliya operatsiyalarini amalga oshirayotganligi, valyuta ayirboshlayotganligi, investitsion xizmat ko`rsatayotganligi va moliya bilan bog`liq masalalar bo`yicha maslahatlar berayotganligini isbot qilishlari ham kerak. Uzoq yillar davomida jamiyatning rivojlanishi va unga mos tovar - pul munosabatlarining o`sib, takomillashib borishi banklarning operatsiyalari va ko`rsatadigan xizmatlari ko`lamining kengayib borishiga, jamiyat a`zolarining pulga bo`lgan talabining oshib borishiga olib kelgan. Davlat, jismoniy va yuridik shaxslarning manfaatini muvofiqlikda olib borish, davlat va jamiyat a`zolarining pul mablag`lariga bo`lgan talablarini qondirgan holda davlatning iqtisodiy jihatdan o`sishi va barqarorligini ta`minlash maqsadida banklar o`rtasida ular bajaradigan funksiya va operatsiyalar ko`lami taqsimlana borgan, ya`ni davlat nomidan, davlat manfaatlarini himoya qilgan holda faoliyat ko`rsatuvchi banklar va alohida jamiyat a`zolari bilan ishlovchi banklar yoki yuqoridagi ikki yo`nalishni ham o`zida mujassamlashtirgan banklar (oxirigisiga Sobiq Sovetlar davridagi Davlat bankini kiritish mumkin) shakllana borgan. Hozirgi zamonda jahonda umum qabul qilingan tizim bo`lib, ikki pog`onali bank tizimi xizmat qiladi va u davlat Markaziy banki va tijorat banklari tarmog`ini o`z ichiga oladi. tải về 91 Kb. Chia sẻ với bạn bè của bạn:
|