ĐỀ TÀi báo cáo vưỜn quốc gia tràm chim

Đa dạng sinh học

1. 
   Đa dạng hệ sinh thái thực vật ở vườn quốc gia Tràm Chim
   

1. 
   Quần xã sen – súng:
   

Những loài chim thường gặp: le hôi (Tachybaptus raficollis), le khoang cổ (Nettapus coromandelianus), vịt trời (Anas poecilorhyncha), trích cổ, trích ré, gà lôi nước (Hydrophasianus chirurgus), gà nước vằn (Rallus striatus), cuốc ngực nâu (Porzana fusca), mòng két (Anas crecca), bói cá (Ceryle rudis)

• 
  Sen:
  

- Các loài trong chi Nelumbo có hoa rất giống với các loài hoa súng trong họ Nymphaeaceae (họ Súng). Lá của các loài sen có thể phân biệt được với lá của các loài trong họ Nymphaeaceae, do lá sen có hình khiên (lá tròn), trong khi đó Nymphaeaceae có vết khía hình chữ V đặc trưng từ mép lá vào tâm của lá. Quả ở trung tâm chứa các hạt của các loài cũng có đặc trưng phân biệt và được gọi là bát sen.

- Thân rễ của sen hồng mọc trong các lớp bùn trong ao hay sông, hồ còn các lá thì nổi ngay trên mặt nước. Các thân già có nhiều gai nhỏ. Hoa thường mọc trên các thân to và nhô cao vài xentimet phía trên mặt nước. Thông thường sen có thể cao tới 1,5 m và có thể phát triển các thân rễ bò theo chiều ngang tới 3 m, một vài nguồn chưa kiểm chứng được cho biết nó có thể cao tới trên 5 m. Lá to với đường kính tới 60 cm, trong khi các bông hoa to nhất có thể có đường kính tới 20 cm.

- Có nhiều giống sen được trồng, với màu hoa dao động từ màu trắng như tuyết tới màu vàng hay hồng nhạt. Nó có thể chịu được rét tới khu vực 5 theo phân loại của USDA. Loài cây này có thể trồng bằng hạt hay thân rễ.

• 
  Súng:
  

- Súng là loài cây sống lâu năm, mọc hoang dại trong ao, mương, kênh, rạch, láng nước, bàu trũng khắp mọi khu vực của Việt Nam. Vùng Đồng Tháp Mười có nhiều bông súng nhất Việt Nam. Hiện tại, việc khai thác loài hoa này còn tự phát, chưa có quy hoạch. Tuy nhiên các loài cây này có khả năng tái sinh mạnh. Chưa thấy tài liệu nào thống kê tại Việt Nam có bao nhiêu loài súng, mặc dù có một số tài liệu nói rằng có khoảng 5 loài. Trong một số tài liệu có nhắc tới súng lam (Nymphaea stellata = Nymphaea nouchali), súng đỏ (Nymphaea rubra), súng trắng (Nymphaea lotus = Nymphaea pubescens) ...

1.2 Quần xã Tràm

Rừng tràm (Melaleuca leucadendra L.) là thảm thực vật thân gỗ có diện tích lớn nhất, diện tích khoảng 1.826 ha. Do tác động con người, hầu hết những cánh rừng tràm nguyên sinh đã biến mất và hiện nay chỉ còn lại là những cánh rừng tràm trồng, thuộc loài Melaleuca cajuputi (họ Myrtaceae), nhưng do được bảo tồn nhiều năm nên có những cụm tràm phân bố theo kiểu tự nhiên. Hai kiểu phân bố được ghi nhận: tập trung (khoảng 1.826 ha) và tràm phân tán.

Tràm phân tán có sự hiện diện thảm cỏ xen kẽ gồm các loài Năng ống (Eleocharis dulcis), Cỏ Mồm (Ischaemum rugosum và I. indicum), hoàng đầu Ấn (Xyris indica), Nhĩ Cán Vàng (Utricularia aurea), Cỏ Ống (Panicum repens), Súng (Nymphaea lotus), Cú Muỗi (Caprimulgusmaeruru), chèo Bẻo (Dicrurus macrocercus), Hút Mật (Aethopiga siparaja), Vành Khuyên (Zosterops palpebrosa), Chim Sẻ (Carpodacus erythrinus), Én (Apus affinis), Rẻ Quạt (Rhipidura albicollis), Chích Chòe (Lucustella lanceolata)

Những loài chim thường gặp: Cò Trắng (Egretta garzetta), Cò Bợ (Ardeola bacclus), Cò Lửa (Ixobrychus sinensis), Cò Lép, Vạc (Nycticorax nycticorax), Diệc Lửa (Ardea purpurea), Diệc Xám (Ardea cinerea), Điêng Điểng (Anhinga melanogaster), cồng cộc (Pharacrocoraxniger), Tu Hú, Cú Ngói (Streptopelia Tranquebarica), Cú Cườm (Caprimulgusmaerurus), Cú (Tyto Capensis).

Đặc điểm:

- Tràm (Melaleuca leucadendra L.) là cây gỗ lâu năm, cao tới 2–30 m, lớp vỏ cây dễ tróc

• 
  Lá của chúng là thường xanh, mọc so le, hình trứng hay mũi mác, dài 1-25 cm và rộng 0,5-7 cm, mép lá nhẵn, màu xanh lục sẫm hay xanh xám.
  

- Quả là dạng quả nang nhỏ chứa nhiều hạt nhỏ.

Do đặc điểm của rừng tràm như trên, nên các cơ quan quản lý Vườn cần có những biện pháp chống cháy rừng vào thời điểm lượng rơi trên sàn rừng cao vào mùa khô.

1.3 Quần xã Mồm mốc
Đồng Cỏ Mồm (Ischaemum spp.); chiếm diện tích khá nhỏ so với các cộng đồng thực vật khác, khoảng 41,8 ha. Bao gồm mồm đơn thuần và quần xã mồm - Cỏ Ống (Ischaemum spp.- Panicum repens). Phân bố hiện diện chủ yếu trên những dải liếp, bờ đất có địa hình cao cục bộ trong một vùng địa hình thấp.
Những loài chim thường gặp: Cồng Cộc (Pharacrocoraxniger), Chiền Chiện (Prinia flaviventris), Cò Bợ (Ardeola bacclus), Cò Lửa (Ixobrychus sinensis), Cút nhỏ (Turnix syluatica), Diệc Lửa (Ardea purpurea), Diệc Xám (Ardea cinerea), Cú (Tyto capensis), Giang Sen (Mycteria leucocephala), Già Đãy (Leptoptilos dubius).

Đặc điểm:

- Hình dáng : Cỏ đứng hay bò ở gốc, cao 0,3 - 1,2m, thường phân nhánh ở gốc với các thân hơi dẹt, mềm, ruột đỏ tím.

- Lá: Lá hình mũi mác, đầu nhọn, gốc hình tim, lá dài 10 - 25 cm, rộng 1 cm, phiến phẳng và cứng, trơn hay có lông mềm, mép bén, bẹ lá mảnh, tròn ở gốc, trơn hay có lông, mép lá ngắn hay gần như không có.

- Hoa: Hoa tạo thành cụm gồm 2 - 3 chùm thẳng, dài 5 - 12 cm. Gié cao 4-8 cm; gié hoa cao 3,5 - 6 mm, vàng, lông gai dài bằng 1 - 2 lần gié hoa.

- Trái: Trái hình xoan thuôn, hơi dẹt.

- Mồm mốc sinh trưởng tốt trong môi trường nước. Cây ra hoa 2 đợt: đợt 1 từ tháng 5 đến tháng 7, rộ vào tháng 6; đợt 2 từ tháng 11.

- Nơi sống: Mọc hoang ở Ấn Ðộ, Myanma, Nam Trung Hoa, Campuchia, Lào, thường gặp ở ven đường bờ nước tại vùng đồng bằng và Trung du Việt Nam, phổ biến ở Đồng Tháp, đây là loài cỏ lâu năm của các vùng đầm lầy, đất thấp, có thời kỳ ngập nước ngọt không dài, mức độ ngập ít nhưng đất ẩm gần như quanh năm, phát triển tốt trên loại đất khá mầu mỡ và sâu như các bãi phù sa bồi ven sông, loài cỏ này có khả năng chịu mặn nên cũng thường tạo nên các đám cỏ rộng ở các bãi đất cát ẩm ven biển hay phía sau các vùng rừng sát nam Việt Nam, trổ hoa vào tháng 12 - 2 dương lịch.

1.4 Quần xã năng

Đồng cỏ Năng chiếm diện tích khoảng 2.968 ha, tạo thành một trong những thảm cỏ rộng lớn; bao gồm đồng cỏ Năng kim (Eleocharis atropurpurea) - đây là bãi ăn của loài chim Sếu- khoảng 235 ha, Năng ống (Eleocharis dulcis), 1.277 ha, và hợp với các loài khác tạo thành các quần xã thực vật: Năng Kim – Năng ống, vài nơi xuất hiện của hoàng đầu Ấn (Xyris indica); Năng Kim - Cỏ Ống (E. atropurpurea – P. repens); Năng ống - Cỏ Ống (E. dulcis – P.repens), khoảng 937 ha; Năng ống - Cỏ Ống – Lúa Ma (E. dulcis - P. repens – O.rufipogon), 443 ha; Năng ống - Cỏ Ống - Cỏ Chỉ (E. dulcis - P. repens–C.dactylon),khoảng72ha.

Những nơi có địa hình thấp và ngập nước quanh năm thì xen lẫn trong quần xã Năng là những loài thực vật thủy sinh như Nhĩ Cán Vàng (Utricularia aurea), Súng Ma (Nymphaea indicum), Rong Đuôi Chồn (Ceratophyllum demersum).

Những loài chim thường gặp: Sếu (Grus antigone), Cò Trắng (Egretta garzetta), Cò Bợ (Ardeola bacclus), Trích Cồ, Trích Đất, Vịt Trời (Anas poecilorhyncha), Le Khoang Cổ (Nettapus coromandelianus), Diệc Lửa (Ardea purpurea), Diệc Xám (Ardea cinerea), Cò Lửa (Ixobrychus sinensis), Cò Lép.

Đặc điểm:

Chi Cỏ năng (danh pháp khoa học: Eleocharis) là một chi thực vật, bao gồm khoảng 200-250 loài trong họ Cói (Cyperaceae). Chúng được gọi chung là (cỏ/củ) năn(g).
Cỏ năng ống (Eleocharis dulcis)

Nói chung, cỏ năng là các loài cỏ dại có thân đặc, thường sống thủy sinh. Chúng có các lá bị suy giảm xung quanh phần gốc của thân; những cái trông giống như lá trên thực tế là thân nhưng chúng thực hiện phần lớn các chức năng quang hợp cho cây. Một số loài có thân luôn luôn mọc ngầm dưới nước. Các loài này có xu hướng sử dụng cơ chế cố định cacbon C3. Các hoa mọc thành các bông con tụ tập dày. Phần lớn các loài mọc lên từ các thân rễ, và vài loài có thân củ. Phần lớn các loài trông khá giống nhau, với một cụm hoa ở trên đầu của phần thân đơn. Eleocharis được tìm thấy khắp mọi nơi trên thế giới. Một trong những loài được biết đến nhiều nhất là cỏ năng ống (Eleocharis dulcis).

• 
  Năng ống, năng ngọt (Eleocharis dulcis (Burm.f.) Hensch.)
  

- Vào mùa lũ thân năng ống có thể dài ra nhiều mét. Cây thường mọc thuần trên đất phèn hoặc gặp rải rác trong kênh nước phèn. Loài này thường gặp trong nước ngọt, lợ cho đến mặn. Điều đó chứng tỏ loài năng ống có biên độ sinh thái về độ mặn rộng. Năng ống khi sống trong môi trường nước hoặc nơi có độ ẩm cao, cây sinh trưởng tốt, thân cây to và rất dài có khi dài từ 2-4m.

• 
  Năng kim (Eleocharis ochrostachys Steud.)
  

- Cây năng kim bắt đầu cho củ vào đầu mùa khô (tháng 1) cho đến tháng 5 thì cây tàn lụi. Trong thời gian cây cho củ thì Sếu đầu đỏ bắt đầu về vì củ năng kim là thức ăn chủ yếu của sếu.

Đồng Cỏ Ống (Panicum repens); Cỏ Ống phân bố trên một diện rộng, chiếm diện tích khoảng 958,4 ha, ở dạng đơn thuần với mật độ lên đến 98% hoặc cùng xuất hiện với các loài thực vật thân thảo khác: Cỏ Ống - Cỏ Xã (Panicum repens - Cymbopogon citratus), khoảng 23 ha, chủ yếu trên đất giồng cổ; Cỏ Ống – Lúa Ma (Panicum repens – Oryza rufipogon), khoảng 268 ha; Cỏ Ống - Cỏ Chỉ (Panicum repens – Cynodon dactylon), khoảng 50 ha; Cỏ Ống – mai dương (Panicum repens – Mimosa pigra), khoảng 86 ha, đây là khu quần xã Cỏ Ống bị mai dương (Mimosa pigra) xâm hại.

Những loài chim thường gặp: Công Đất (Houbaropsis bengalensis), Chiền Chiện (Prinia flaviventris), Sơn Ca (Alauda gulgula), Sẻ Bụi (Saxicola caprata), Trảu Đầu Hung (Merops superciliosus), Cú (Tyto capensis), Trích, Cò (Ardeola bacclus), Giang Sen (Mycteria leucocephala), Già Đãy (Leptoptilos dubius), Chích Đầm Lầy (Locustella certhiola).

Đặc điểm:

- Hình dáng: Cỏ đa niên, căn hành, mọc bò giống củ gừng, vàng dợt, có vảy, đầu nhọn như cựa gà lúc còn non, thân bọng, dài 1,2m, bò và mang rễ gốc, thẳng đứng ở trên, tròn, khía rãnh mang các lông dài 5 - 7cm.

- Lá: Lá đơn mọc cách, hình mũi mác hẹp, đầu nhọn tròn hay hình kim ở đáy. Cứng, thẳng không lông, trừ rìa lông ở bẹ và chân lá; màu xanh mốc ở mặt trên, xanh đậm ở mặt dưới.

- Hoa: Hoa hợp thành chùm tụ tán thẳng đứng ở ngọn, hẹp, phân nhánh không đều, cao 7 - 20cm, gié hoa xanh rồi trắng, cao 3mm.

- Nơi sống: Cỏ ống phân bố rộng rãi ở khắp các vùng nhiệt đới, là loại cây ưa cát (Arenophile) và đầm lầy, thườøng gặp từ các vùng ven biển đến núi cao 1100%m, đây là loại cây có khả năng chịu mặn giỏi, chịu được phèn và có khả năng chịu được lũ lụt nên thường tạo thành những bãi cỏ tốt ở ven các cửa sông, cả trên đất rừng sát, ưa đất cát hay phù sa cát, kể cả các đụn cát ven biển có độ ẩm cao, trên đất thịt nặng, nơi thường úng nước lâu ngày thì ít thấy cỏ mọc, trổ hoa vào tháng 5 - 7 dương lịch

1.6 Quần xã Lúa Ma

Đồng Lúa Ma (Oryza rufipogon); phân bố khá rộng, chiếm diện tích khoảng 824 ha. Tuy nhiên, cánh đồng Lúa Ma (Oryza rufipogon) đơn thuần có diện tích khá nhỏ, khoảng 33 ha, diện tích còn lại có sự hiện diện của Lúa Ma là sự kết hợp với những loài thực vật khác tạo thành những quần xã thực vật đặc trưng cho vùng đất ngập nước: Lúa Ma - Cỏ Ống (O. rufipogon – Panicum repens), khoảng 544 ha; Lúa Ma - Cỏ Bắc (Oryza rufipogon - Leersia hexandra), khoảng 160 ha; Lúa Ma - Cỏ Ống - Cỏ Chỉ (O. rufipogon – P. repens – C. dactylon), khoảng 83 ha.

Hầu như tất cả các loài chim trong Tràm Chim đều thích với đồng Lúa Ma, kể cả Sếu đầu đỏ, sinh cảnh này đa dạng sinh học rất cao.

Lúa ma (Oryza rufipogon Griff): cỏ sống nhiều năm, có thân nằm rồi đứng, dài 1,5 - 4 m, thân to 4 - 6 mm, lóng dài 10 cm. Lá có phiến dài 20 cm, rộng 1 cm; mép lá có rìa lông. Cụm hoa đứng cao 10 - 15 cm; gié hoa màu vàng nâu dài 7 - 9,5 mm, rộng 1,8 - 1,9 mm, có lông gai dài đến 11 cm. Lá, thân cho trâu ăn, hạt là thức ăn cho chim. Mọc ở dựa rạch, ven bờ mương, ruộng nước sâu. Cây phân bố rộng rãi khắp Nam bộ, rất nhiều ở Đồng Tháp. Vào mùa mưa (mùa lũ), thân cây vươn dài theo mực nước dâng cao (ngoi lên theo nước ngập).

- Lúa ma hoặc lúa trời, xưa mọc hoang ở các vùng đầm lầy, nay thì ven các bờ kinh rạch ở ĐBSCL hầu như chỗ nào cũng có, trừ vùng ngập mặn. Lúa ma sống được cả trong mùa nước và mùa khô nhờ cái thân ngầm của nó còn vùi ở trong đất, mưa xuống lại mọc lên. Lúa ma sinh trưởng tốt trong mùa lũ. Cây ra hoa từ tháng 10 đến tháng 12. Điều đó cho thấy sự ra hoa của lúa ma trùng với mùa mưa.

- Hạt lúa ma rất dễ rụng; vào khoảng cuối tháng Chín đầu tháng Mười, khi hạt vừa chuyển màu vàng thì bắt đầu rụng.

- Lúa ma có đặc điểm kỳ lạ, lũ lên nhanh lóng lúa sẽ co bóp lại cho thân dài thêm, lúc này lóng lúa lẹp kép, còn khi lũ nhỏ hay nước lên chậm lóng lúa ngắn và co lại có hình tròn.

- Lúa ma không phải là cây được sử dụng trực tiếp bởi con người, nhưng nó là thức ăn cho gia súc và các loài chim. Vì vậy, nên chăng chúng ta đốt để tránh hiện tượng cháy hay nên khai thác sinh khối sinh học để tăng nguồn lợi về chăn nuôi và sự đa dạng loài hoặc đốt thì đốt những bộ phận nào và vào thời điểm nào? Thân, lá, hoa, quả hay chỉ những phần gốc để cải thiện bề mặt đất? Bởi vì hạt là thức ăn của chim nếu không có hạt thì cũng sẽ không có chim hiện diện.

2. Đa dạng hệ sinh thái động vật ở vườn quốc gia Tràm Chim

Đây là nơi cư trú của trên 100 loài động vật có xương sống, 40 loài cá và 147 loài chim nước. Trong đó, có 13 loài chim quý hiếm của thế giới. Đặc biệt là Sếu đầu đỏ (Grus Antigone) hay Sếu cổ trụi được Hội Bảo Vệ Hạc Quốc Tế (ICF) cùng nhiều tổ chức quốc tế khác bảo vệ. 

2.1 Chim nước

Có 231 loài, với 32 loài quý hiếm: công đất, giang sen, cò ốc, … đặc biệt là sếu đầu đỏ

2.2 Thủy sản

Có 130 loài cá ( chiếm 40 % số loài của ĐBSCL, khảo sát của WWF )174 loài thực vật nổi; 110 loài động vật nổi; 23 loài động vật đáy cùng các loài lưỡng cư, bò sát khác…

2.3 Lưỡng cư

3. III. Hoạt động bảo tồn

• 
  Quản lý thủy văn: xây dựng 6 cống điều tiết nước ở khu A1, A2.
  

• 
  Xây dựng đê bao cống, đập.
  
• 
  Đo mực nước hang ngày tại các điểm thước nước
  
• 
  Theo dõi sự sinh trưởng và phát triển của các loài chim trong vườn.
  
• 
  Thực hiện ngiên cứu khoa học, kết hợp với các tổ chức các quỹ bảo trợ thế giới,…..
  
• 
  Kiểm soát các loài ngoại lai.
  
• 
  Hợp tác và chia sẽ tài nguyên.
  
• 
  Tuyên truyền lớp bảo vệ môi trường.
  

• 
  Phòng chống cháy rừng:
  

• 
  Xây dựng 19 trạm bảo vệ, các biển báo và 4 đài quan sát.
  
• 
  Tuần tra bảo vệ các lớp biểu bì dễ cháy vào mùa khô.
  
• 
  Đốt cỏ chủ động vào mùa khô ( đốt bỏ từ 500 – 800 ha vào mùa khô hằng năm )
  
• 
  Xử phạt các hành vi vi phạm vào rừng.
  
• 
  Trang bị dụng cụ máy móc, thiết bị chữa cháy.
  

4. IV. Những khó khăn và thách thức

1. 
   Ảnh hưởng do khai thác.
   

2. Ảnh hưởng của nguồn nước.

Ngoài ra, việc đào ao nuôi tôm, cá và trồng lúa của nguời dân ở xung quanh VQG cũng có thể ảnh huởng đến nguồn nuớc của vùng do nuớc rò rĩ từ bên ngòai vào trong vườn, đồng thời cũng ảnh hưởng đến sinh hoạt của lòai chim nơi đây.

3. Cháy rừng

4. Sự xâm lấn của các loài ngoại lai.

Nếu kiểm soát không chặt chẽ thì toàn bộ Vườn quốc gia sẽ bị loài này xâm lấn triệt để, sự đa dạng sinh học sẽ mất đi hoàn toàn.

5. Du lịch sinh thái.

Nếu phát triển du lịch không bền vững có thể gây ra các tác động tiêu cực tới môi trường như: tác động đến cảnh quan, đến động thực vật đặc biệt là Sếu đầu đỏ, tới nguồn nước và môi trường của vườn quốc gia.

PHẦN 2: KHẢO SÁT

MỤC TIÊU:

• 
  ĐÁNH GIÁ MỨC ĐỘ ĐA DẠNG SINH HỌC
  
• 
  HOẠT ĐỘNG QUẢN LÝ VÀ CON NGƯỜI ẢNH HƯỞNG ĐẾN VQG TRÀM CHIM