‘Rừng Nauy’ Sex thuần túy hay nghệ thuật đích thực? Phan Quý Bích

Câu hỏi nhất định sẽ phải đặt ra với bất kỳ ai đã đọc Rừng Nauy bởi vì sex là một chủ đề xuyên suốt tác phẩm.

Nhân vật xưng tôi nói chuyện với bạn gái, Naoki. Cô này lại nói về cái “giếng đồng”, mà thật ra “chỉ là một cái lỗ, một cái miệng rộng hoác”. Không ai biết nó ở đâu, nhưng dứt khoát nó tồn tại trên đồng cỏ, nơi họ chỉ hai người với nhau và Naoki cả quyết rằng, thỉnh thoảng lại có người rơi xuống giếng chết vì nó sâu hun hút. Họ bảo nhau tìm cách tránh cái giếng và dần tin chắc rằng, chỉ bằng cách duy nhất là phải luôn bên nhau, tay trong tay. Xen giữa câu chuyện là một câu hỏi của Naoki: Làm sao mà cậu lại có thể ngủ với mình lần ấy? Câu hỏi hệ trọng vì với cô, nó liên quan đến sự sống và cái chết.

Các nhân vật trong truyện cũng đều được mô tả như thể chỉ có sex là tồn tại với họ. Họ, hoặc như Nagasawa - một sinh viên mới năm thứ hai đại học - nhưng đã không thể nhớ nổi mình đã ngủ với tám mươi hay một trăm cô gái; hoặc như Kiruki, người đã sờ mó bạn gái và nhờ bạn giúp thủ dâm từ tuổi 30, nhưng đã đột nhiên tự tử vào tuổi 17 không lý do, ngoài một điều chắc chắn là anh ta chưa bao giờ thực sự ngủ được với bạn tình dù cả hai đều mong muốn và sẵn sàng… Đa phần họ là sinh viên, nhưng tất cả bối cảnh trường lớp, đến chuyện con người, xã hội, lý tưởng, khoa học, tình cảm gia đình… dường như chỉ là phụ trên bức tranh đời sống tình dục.

Cho nên, chẳng ngạc nhiên gì khi chỗ này một cuộc “săn bò lạc”, từng đôi một (đúng hơn là họ săn nhau), ngủ với nhau rồi nửa đêm đổi bạn tình tự nguyện; chỗ kia người con gái trả thù người yêu bội tình, bằng cách ngủ với người đàn ông đầu tiên gặp trong quán rượu, dửng dưng đến mức không cần biết tên, không cần tạm biệt; chỗ nọ vào trang miêu tả những chi tiết gợi dục trên cơ thể phụ nữ. Như vậy, cốt truyện, nhân vật, chi tiết và cả tựa đề nữa đều nói về sex, như một cuốn tiểu thuyết đen. Khó có thể nói rằng, đây không phải là tác phẩm về sex.

Nhưng vấn đề lại rắc rối ở chỗ, tác phẩm được xem như một trong những tượng đài của văn hóa đại chúng hiện đại Nhật Bản với 1/7 dân số là độc giả, được dịch ra hơn 10 thứ tiếng, được thảo luận sôi nổi trên báo chí là trên giảng đường các trường đại học danh tiếng ở Mỹ, được xem là một trong mười cuốn sách có ảnh hưởng lớn nhất ở Trung Quốc thế kỷ XX, được phát hành với con số nhiều triệu bản trên khắp hành tinh… Liệu một tiểu thuyết sex thuần túy có thể rôm rả vậy không? Câu trả lời dĩ nhiên là không. Mà nếu là không thì chúng ta nghĩ gì?

Trong cuộc sống thường nhật, có những sự thật mà chúng ta không thể tin nổi là thật, dù đó là sự thực trần trụi. Trong số báo gần đây của Văn Nghệ Trẻ, câu chuyện hồi sinh một kiếp người ở tòa án Thái Bình là một sự thực như thế. Làm sao chúng ta có thể tin rằng, trong một xã hội như xã hội ta, lại có một người bị hại trở thành tội phạm, do sự phù phép của các cơ quan pháp luật và bị tống tù. Sự phi lý có vẻ vẫn đang tiếp tục ngay lúc này, khi người bị hại được minh oan mà kẻ gây tội vẫn nhởn nhơ. Sao ta lại không tin con người có thể biến thành bọ như Kafka mô tả? Văn chương dạy chúng ta quan sát, giúp chúng ta nhìn thấy cái thực mà nó đã mô tả. Cái thực trong Rừng Nauy là sex. Sex vừa là sự thực trần trụi, vừa là ẩn dụ về những giá trị sống của thanh niên Nhật Bản vào những năm 60-70. Đó là thời kỳ kinh tế Nhật hồi sinh kỳ diệu chỉ đôi thập kỷ sau chiến tranh. Người Nhật từng bước tiếp nhận lối sống tiêu thụ, vừa do ảnh hưởng văn hóa Mỹ, vừa do muốn tạo động lực kinh tế. Lớp thanh niên Nhật ngày ấy như rơi về từ một hành tinh khác: quên quá khứ, quên gia đình, truyền thống, xem sự thỏa mãn khát vọng riêng là mục đích tối cao. Nagasawa là một ví dụ. Anh ta là sinh viên con nhà giàu, thích rượu, thích gái, nhưng cũng thích trở thành viên chức ngoại giao. Mà cái gì anh ta muốn là anh ta sẽ làm bằng được. Giá trị con người đối với anh ta là sự sành điệu. Cho nên, chỉ cần biết Toru từng đọc Gatsby vĩ đại, anh ta đã xem đó là lý do để kết bạn. Modori là một ví dụ khác. Con của một chủ cửa hàng sách trung bình, cô từng giúp cha mẹ kiếm sống và đổi lại, cha mẹ chắt chiu cho cô vào học trường nữ sinh danh giá. Nhưng cô luôn cảm thấy bất hạnh giữa đám con nhà giàu. Vì thế, sau khi cha mẹ cô lần lượt chết vì ung thư, cô mới cảm thấy mình được sống thật, nhờ khoản tiền bán cửa hàng, không những đủ cho chị em cô mua mỗi người một căn hộ mà còn đủ để gửi một khoản nhỏ vào ngân hàng. Cô vứt bỏ công việc để hưởng thụ.

Trước khi bước vào “cuộc đời lớn”, cô đã lột hết quần áo để trưng bày tấm thân ngà ngọc của mình trước di ảnh của người cha, như thể nói với ông rằng, cô xứng đáng được thả mình trong những cuộc ăn chơi xả láng. Trong thế giới hưởng thụ ấy, những kẻ còn mang ít nhiều dấu vết Nhật Bản truyền thống như người bạn cùng phòng của Toro, có biệt danh Quốc Xã, kẻ thích cuộc sống ngăn nắp, minh bạch, tôn thờ lý tưởng vẽ bản đồ - hay như Kiruki và Naoki, những người tình thủy chung… sẽ biến mất, hoặc không có lý do như Quốc Xã hoặc phải lần lượt tự tử như Kiruki và Naoki vì không thể hòa nhập được. Đấy là những sự thật về giới trẻ Nhật Bản sau chiến tranh. Thế giới cũ đã bị đẩy về vùng rừng núi xa xôi, nơi những kẻ tâm thần như Naoki đóng vai thầy thuốc. Và thầy thuốc lần lượt trở thành những kẻ tâm thần.

Nhân vật xưng tôi bị vướng vào một mối tình tay ba đầy thất vọng. Một bên là Naoki, người mà anh tôn thờ và chung thủy về mặt tinh thần, vì với họ tình yêu là điểm tựa duy nhất giữa người đàn ông và người đàn bà để sống sót trong cuộc đời đoản mệnh. Một bên là Midori cực kỳ hiện đại, sexy, lúc nào cũng sẵn sàng xả thân khám phá mọi cảm xúc, bất biết bạn tình thế nào, chỉ cần biết anh biết khen cô có cái đầu mới, có bộ đồ lót mới. Nhưng anh ta đã hoàn toàn thất bại khi đi theo cả hai thái cực của tình yêu. Và kết cục là anh đã tìm thấy sự thỏa mãn với một người đàn bà lớn hơn 19 tuổi, trong một cuộc tình theo “nghi lễ” tiễn biệt một người yêu đã chết và dửng dưng với một người yêu còn đang sống. Đó là nỗi buồn mênh mang khép lại tác phẩm, nỗi buồn mà tự nhân vật không làm sao hiểu được lý do, nỗi buồn đã làm hàng triệu độc giả trên thế giới phải xúc động.

Giới phê bình đã tốn nhiều giấy mực để viết về nghệ thuật tiểu thuyết Murakami. Nào là tiết điệu jazz, nào tính ngẫu hứng, rồi cấu trúc của tiểu thuyết đen… những thứ không hề là truyền thống văn chương Nhật Bản. Chúng ta đều biết, Murakami học đại học về văn chương Hy Lạp, nền văn chương đã đề xuất khái niệm mô phỏng, đòi hỏi văn chương phải phản ánh cuộc đời bằng những dạng thức như nó có, nhưng đồng thời phải nêu lên cái thật theo nghĩa là những tư tưởng ẩn phía sau hình ảnh. Murakami cũng không làm như vậy. Bức tranh của ông là thực, như sự thực trần trụi, ngày cả khi ông miêu tả sex, về những con người và đời sống thường nhật, nhưng không theo kiểu chủ nghĩa hiện thực chúng ta vẫn hiểu mà theo lăng kính kiểu chủ nghĩa siêu thực. Không phải hiện thực bởi những con người, những sự việc trong tác phẩm, dù có được cố gắng khắc họa chính xác đến chi tiết, mà vẫn rất thờ ơ, vô cảm. Nó khiến ta tưởng như phía sau có một cái nhìn hài hước, giễu nhại. Nói siêu thực bởi cái bức tranh sex đậm đặc như phi hiện thực, như cố nhấn ấy có mục đích là thiết lập một sự thật khác ở bên kia hay ở bên trong nó, biểu lộ một trật tự thế giới còn thật hơn cái tưởng logic và khách quan. Chuẩn mực của xã hội Nhật Bản truyền thống đã và đang chết. Lý tưởng thanh niên Nhật, thanh niên Mỹ, thậm chí cả thanh niên Trung Quốc hiện nay, khi xã hội đã bước sang giai đoạn thịnh vượng, khi toàn cầu hóa diễn ra không chỉ trong kinh tế mà cả trong chính trị, văn hóa và lối sống nữa, đang quá đà, khủng hoảng. Những sự thật ấy biểu hiện đầy đủ trong tình yêu của Toru: cả tình yêu mang những giá trị tinh thần sâu sắc với Naoki lẫn tình yêu đến từ sức hấp dẫn nhục thể với Midori đều không kết hợp được với sex. Sex chỉ là nó với tư cách là sự giải phóng một trạng huống tràn đầy năng lượng. Nó không cứu được con người ra khỏi cô đơn, tuyệt vọng. Vậy thì đó là sùng bái hay phủ nhận về sex?

Tôi không biết bạn đọc VN đón nhận cuốn sách dịch này như thế nào. Có thể ai đó sẽ nghĩ rằng, cuốn sách góp phần làm băng hoại đạo đức xã hội, vì mỗi người đọc đều có quyền thẩm định. Nhưng với tôi, mỗi tác phẩm là một cuộc thể nghiệm. Văn chương dẫn ta đi đến tận cùng của sự thực trần trụi để ta có thể ngộ ra một điều gì khác so với những ý nghĩ hàng ngày. Nó làm cho ta cảnh giác hơn với những sự thực giả dối quanh ta, như câu chuyện người bị hại biến thành tù nhân ở Thái Bình có thể khiến ta thấy rằng, cái gọi là công lý hay đạo lý xã hội chỉ là mỹ từ, khi mà sự thật không phải lúc nào cũng dễ dàng hiển thị.

Tôi không biết có ai đồng cảm với mình khi đọc Rừng Nauy, nhưng tôi dám chắc Murakami là một tiểu thuyết gia có tài, dù ông có thể còn nhiều cuốn khác hay hơn tôi chưa đọc. Cuốn sách của ông, khi ta đã đọc dòng đầu tiên thì ta muốn đọc cho đến hết, và bằng những chuyện tưởng như hoàn toàn dung tục, nó đồng thời cũng bắt ta nghĩ đến một cái gì thật sâu xa, hệ trọng, đằng sau. Và chỉ cần như thế, ông không liên quan gì đến những nhận xét tục, phàm, vô căn cứ.

(Nguồn: Văn Nghệ)