Psixologiyaning fan sifatida shakllanishi
Insonda jismoniy tanadan tashqari undan farqlanuvchi yana nimadir borligi
haqidagi tasavvurlar qadimdanoq mavjud bo’lgan. Eng qadimgi davrlardayoq
inson tush ko’rish hodisasi orqali ayrim odamlarning noyob qobiliyatlari (masalan,
ovdagi muvaffaqiyatlar) o’lim va boshqa hodisalarning sabablarini tushuntirishga
intilgan. Ammo dastlabki qarashlar mifologik xarakterda edi. Ular fikrlash orqali
emas, ko’r-ko’rona ishonch vositasida egallanardi. Ruh haqidagi qarashlar
ko’pincha nafas bilan bog’lanardi, ruhni esa uchar mahluq sifatida tasavvur
etardilar.
Psixologiya haqidagi fikrlar qadim zamonlardan beri mavjuddir. Ilk
davrlarda psixologik xususiyatlarni jonning ishi deb tushuntirilgan. Jonning o’zi
esa odam tanasidagi maxsus ikkilamchi jism deb qaralgan. Bunday tasavvurlar
"animizm" deb ataladi. Animizm so’zi -anima "jon" degan ma'noni anglatadi. Jon
o’z mohiyatiga ko’ra olovsimon uchqundan iborat ekanligi Geraklit tomonidan,
yoki olovsimon atomdan iboratligi Demokrit tomonidan ta'kidlangan.
Platonning "ideyalar tug’ma bo’ladi" degan g’oyalari psixologik fikr
taraqqiyotiga juda katta hissa qo’shdi. Platon ta'limotiga ko’ra "ideyalar" mohiyati
abadiy va o’zgarmas, ularning tabiiy olamdan tashqarida oliy olam mavjud bo’lib,
ularni odam ko’zi bilan ko’ra olmaydi.
Platon psixologiyada "dualizm" oqimining asoschisi hisoblanadi. Dualizm
so’zi ikki yoqlamalik yoki ikki mustaqil fikr degan ma'noni anglatadi. Dualizm
ta'limoti mohiyati moddiy va ruhiy olam tana va psixikaning bir-biriga bog’liq
bo’lmagan holda mavjud bo’lib, azaldan qarama-qarshi narsalar deb tushuntiradi.
Platonning dualizm shogirdi Arastu (Aristotel eramizdan oldingi IV asr
384-322 yillar) tomonidan birmuncha muvaffaqiyatli bartaraf etildi. Aristotelning
Chia sẻ với bạn bè của bạn: |
