Iqtisodiy o’sishning Keynscha modellari Reja: Iqtisodiy o’sishning Keynscha modellari; neoklassik modellar
tải về 46.96 Kb.
|
|
Iqtisodiy o’sishning Keynscha modellari Reja: 1. Iqtisodiy o’sishning Keynscha modellari; 2. neoklassik modellar; 3. tarixiy va sotsiologik modellar. KIRISH
Iqtisodiy o'sishni aniqlashda ko'plab yondashuvlar mavjud. Ko'plab ko'rsatkichlar solishtiriladi, ko'plab formulalar, omillar keltiriladi, bu esa ushbu tushunchaning qanchalik murakkab va qarama-qarshiligini va uni bashorat qilish va rag'batlantirish qanchalik qiyinligini ko'rsatadi. Bu mavzuning dolzarbligi shubhasiz, chunki mamlakatda iqtisodiy o'sish birinchi davlat tashkil etilgandan beri ustuvor vazifa bo'lib kelgan va kamida bitta davlat o'z faoliyatini davom ettirar ekan, dolzarb bo'lib qoladi. Ushbu kurs ishida quyidagi maqsad qo'yildi: iqtisodiy o'sish kontseptsiyasini, uning omillarini va zamonaviy nazariyalarini chuqur o'rganish, shuningdek, Belarus Respublikasi hukumati oldida turgan dolzarb vazifalarni aniqlash, uning maqsadi. iqtisodiy o'sish sur'atlarini oshirishdan iborat. Belgilangan maqsad bilan bog'liq holda quyidagi vazifalar qo'yildi: .Iqtisodiy o'sish tushunchasi va uning omillarini o'rganish; .Iqtisodiy o'sishning mavjud zamonaviy kontseptsiyalarini tahlil qilish; Belgilangan vazifalarni hal qilish uchun ko'plab ma'lumot manbalaridan, shu jumladan Internet resurslaridan foydalanildi. 1.IQTISODIY O'SISH TUSHUNCHASI Iqtisodiy o'sish deganda milliy iqtisodiyotning shunday rivojlanishi tushuniladi, unda ishlab chiqarishning real hajmi (YaIM) "justify">Iqtisodiy o'sish omillari ko'pincha iqtisodiy o'sish turlari bo'yicha guruhlanadi. Iqtisodiy o'sishning intensiv va ekstensiv omillari mavjud: · Ekstensiv omil - resurslar miqdorining ko'payishi hisobiga o'sish (xodimlar, binolar, resurslar, uskunalar sonining o'sishi). Shu bilan birga, mehnat unumdorligi, asbob-uskunalar sifati, ishlab chiqarilgan mahsulot sifati sezilarli darajada o'zgarmaydi. Ekstensiv o'sish omillari resursning haddan tashqari katta ko'payishi bilan daromadning pasayishi qonuni bilan tavsiflanadi. Masalan, mashinalar sonining asossiz ko'payishi ularning ba'zilarining ishlamay qolishiga va yo'qotishlarga olib keladi. Xuddi shu narsa mehnat, yer, kapital xarajatlarning ko'payishi bilan sodir bo'ladi. Biroq, bu resurslarga innovatsiyalar, yangi ishlab chiqarish texnologiyalari, boshqaruv texnologiyalari va inson kapitali sifatini oshirish kiradi. · Intensiv omillar miqdoriy emas, balki sifat o'zgarishini bildiradi. O‘sish mehnat unumdorligi, asbob-uskunalar sifati, innovatsiyalar va modernizatsiya kabi ko‘rsatkichlarni oshirish hisobiga erishiladi. Yuqori sifatli inson kapitali eng muhim intensiv omil sifatida tan olingan. Barqaror o'sish, asosan, mehnat unumdorligini oshirish, investitsiyalarning barqaror oqimi va raqobatchilarga nisbatan va umuman iqtisodiyotda xarajatlarni kamaytirish orqali erishiladi. Uzoq muddatli istiqbolda iqtisodiy o'sish texnologik taraqqiyot, kapital to'planishi, infratuzilma va iqtisodiy institutlarning yaratilishi kabi omillar bilan ta'minlanadi. Bularning barchasi mehnat unumdorligini oshirish, jismoniy kapitalni modernizatsiya qilish va xarajatlarni kamaytirishga yordam beradi. Yuqoridagilarni umumlashtirib, shuni aytishimiz mumkinki, iqtisodiy o'sishga ta'sir qiluvchi asosiy omillar: 1.Mehnat resurslarining miqdori va sifati; .Asosiy kapitalning samaradorligi; .Tabiiy resurslarning miqdori va sifati; .Boshqaruv samaradorligi; .Texnologiya samaradorligi; .Institutsional omillar. Endi barcha omillar haqida batafsilroq. Eng muhim omil - bu mehnat xarajatlari. Birinchi navbatda mamlakat aholisining soni bilan belgilanadi. Shuni yodda tutish kerakki, mamlakat aholisining hammasini ham mehnatga layoqatli deb hisoblash mumkin emas. Biroq, ishchilar soni bo'yicha mehnat xarajatlarini hisoblashning ushbu usuli ishlarning holatini to'liq aks ettirmaydi. Ish vaqtining umumiy qiymatini hisoblash imkonini beruvchi ishlagan odam-soat ko'rsatkichi aniqroqdir. Ish vaqti aholining o'sish sur'ati, ishlashga tayyorlik, pensiya nafaqalari va ishsizlik nafaqalari kabi ko'plab omillarni hisobga oladi. Barcha omillar birgalikda turli mamlakatlarda farq qiladi, bu esa iqtisodiy rivojlanishning turli sur'atlari va darajalari uchun dastlabki shart-sharoitlarni yaratadi. Iqtisodiyotni rivojlantirish uchun nafaqat miqdoriy omillar, balki ishchi kuchining sifati ham katta ahamiyatga ega. Ta'lim va malaka qanchalik yaxshi bo'lsa, mehnat unumdorligi va iqtisodiy o'sish shunchalik yuqori bo'ladi. Boshqacha qilib aytganda, mehnat xarajatlari nafaqat ishchilar sonining ko'payishi, balki ishchi kuchi sifatining oshishi natijasida ham oshishi mumkin. O'sishning eng muhim omili mehnat xarajatlari bilan bir qatorda kapital hisoblanadi. Kapital tarkibiga quyidagilar kiradi: uskunalar, binolar, inventar. Kapital xarajatlar to'plangan kapital miqdoriga bog'liq. Kapitalning to'planishi jamg'arish tezligiga bog'liq: stavka qanchalik yuqori bo'lsa, sarmoya miqdori shunchalik ko'p bo'ladi. Kapital daromadlari kompaniyaning to'plangan aktivlari hajmiga ham bog'liq - ular qanchalik katta bo'lsa, kapitalning o'sish sur'ati shunchalik past bo'ladi. Shuni ham e'tibordan chetda qoldirmaslik kerakki, bir ishchiga to'g'ri keladigan kapital miqdori, ya'ni kapitalning mehnatga nisbati mehnat unumdorligi dinamikasini belgilovchi hal qiluvchi omil hisoblanadi. Bular. kapital qo'yilmalarning bir xil o'sishi bilan, lekin ishchi kuchining tez o'sish sur'ati bilan kapital va mehnat nisbati pasayadi va shunga mos ravishda mehnat unumdorligi pasayadi. Iqtisodiy o'sishga hal qiluvchi ta'sir ko'rsatadigan uchinchi omil - bu yer, shuningdek, tabiiy resurslarning miqdori va sifati. Resurslar qanchalik ko'p bo'lsa, ularning sifati va xilma-xilligi qanchalik yaxshi bo'lsa, mamlakatning iqtisodiy salohiyati shunchalik yuqori bo'ladi. Unumdor yerlarning mavjudligi, qulay iqlim sharoiti ham katta ahamiyatga ega. Biroq, yuqoridagi barcha shartlar o'z-o'zidan iqtisodiy o'sishning o'zini-o'zi ta'minlovchi omili emas. Ko'pgina qoloq mamlakatlar katta resurs bazasiga va yaxshi iqlimga ega, ammo ulardan foydalanish samarasiz va shuning uchun iqtisodiy o'sishga olib kelmaydi. Ilmiy-texnika taraqqiyoti iqtisodiy o'sishning muhim dvigatelidir. U nafaqat jihozlarni modernizatsiya qilish, balki innovatsiyalar, ishlab chiqarishni tashkil etishni boshqarishning yangi usullari va shakllarini ham o'z ichiga oladi. Ilmiy-texnika taraqqiyoti mahsulotning yakuniy hajmini oshirish uchun ushbu resurslarni yangi usulda birlashtirish imkonini beradi. Buning oqibati yangi, samaraliroq ishlab chiqarishlarni yaratishdir. Samarali ishlab chiqarishning o'sishi esa iqtisodiy o'sishga olib keladi. Yuqoridagi barcha omillardan tashqari, iqtisodiyotda katta ahamiyatga ega bo'lgan bir qator ko'rsatkichlar mavjud. Bu ko'rsatkichlar institutsional omillarni o'z ichiga oladi. Ularsiz ratsional taqsimlash mumkin emas.Institutsional omillarga quyidagilar kiradi: .Davlat organlarining samarali ishlashi; .Ratsional qonunchilik; .Mamlakatdagi ijtimoiy, madaniy, diniy vaziyatning xususiyatlari. J.M.Keyns va Xarrod-Domarning iqtisodiy o'sish modellari Iqtisodiy o'sishning asosiy nazariyalarini ko'rib chiqing. Modellarni ko'rib chiqishga o'tishdan oldin shuni ta'kidlash kerakki, har qanday iqtisodiy model grafik va formulalar bilan ifodalangan, shuningdek, yakuniy natijani haqiqatdan uzoqlashtiradigan ko'plab taxminlarga ega bo'lgan iqtisodiyotdagi ishlarning real holatini soddalashtirilgan idrok etishdir. oldindan. Biroq, bu soddalashtirishlarsiz iqtisodiy o'sish kabi murakkab hodisani tahlil qilib bo'lmaydi. Avvalo, J.M.Keyns modelini ko'rib chiqish kerak, chunki ko'plab keyingi modellar ushbu modelning binolari va xulosalari asosida qurilgan. Keyns modeli butun milliy iqtisodiyotning muvozanatli o'sish holatini aks ettiradi. Butun nazariyaning markazidagi asosiy muammo samarali talabdir. Keyns tomonidan ko'rib chiqilgan ikkita asosiy ko'rsatkich sarmoya va jamg'armadir. Barcha jami daromadlar investitsiyalar I va jamg'arma S ga bo'linadi, ya'ni Katta jamg‘armalar muammosi (“tejamkorlik paradoksi”) ko‘rib chiqiladi, bunda uy xo‘jaliklari kamroq sarflash va ko‘proq tejashni afzal ko‘radi, bu esa talabning pasayishiga va iqtisodiyotdan pul oqib chiqishiga olib keladi. Buning oqibati iqtisodiy o'sishning sekinlashishidir. Shuni yodda tutish kerakki, daromadning ko'payishi investitsiyalarning ko'payishiga olib kelmaydi, balki jamg'armalarning ko'payishiga olib keladi. Buning sababi shundaki, investitsiyalarni tejash uchun turli xil xo'jalik yurituvchi sub'ektlar javobgardir. Keyns birinchi bo'lib iqtisodiyotda jamg'armalarni ko'rdi. Undan oldin jamg'armalar ijobiy ta'sir ko'rsatadi, o'sish va taraqqiyot uchun asosdir, deb ishonilgan. Investitsiyalar va jamg'armalar bir-biri bilan chambarchas bog'liq. Keynsning fikricha, aynan investitsiyalar va jamg’armalarning tengligi mamlakatning barqaror iqtisodiy rivojlanishini ta’minlaydi. Agar jamg'arma investitsiyalardan ortiq bo'lsa, tovarlar sotilmaydi va omborlarda bo'sh qolsa, ishlab chiqarish qisqaradi, ishsizlik ko'payadi va natijada iqtisodiyot eziladi. Investitsiyalar jamg'armalardan oshib ketgan vaziyat talabning qondirilmasligiga, narxlarning oshishiga va ishlab chiqarish hajmining oshishiga olib keladi. Keyns modelidagi asosiy tushunchalardan biri multiplikator va akseleratsiya effektidir. Multiplikator effektini ko'rib chiqing. Investitsion multiplikator investitsiyalarning ko'payishi mahsulot va daromadning o'sishiga ta'sirini ko'rsatadi. Multiplikator va iste'molning o'sishi bevosita bog'liq, multiplikator va jamg'armalarning o'sishi o'rtasidagi bog'liqlik esa teskari. Investitsiyalar multiplikatorining mohiyati shundan iboratki, investitsiyalar hajmining ko'payishi ishlab chiqarish va sof milliy mahsulotning o'sishining multiplikativ ta'sirini keltirib chiqaradi. Investitsiyalar avtonom, ya'ni ishlab chiqarish hajmining o'zgarishiga bog'liq emas deb taxmin qilinadi. bu erda Mi - investitsiya multiplikatori; Y - real daromadning o'sishi; Ia - avtonom investitsiyalarning o'sishi. 1 / (1 - MPC), Mi = 1 / MPS. Shunday qilib, avtonom investitsiya multiplikatori tejashga marjinal moyillikning o'zaro nisbati hisoblanadi. Y = Mi *? Ia = 1 / MPS *? Ia. Multiplikatorning kattaligiga mos ravishda daromad ortadi, bu esa talabning oshishiga olib keladi va natijada ishlab chiqarish hajmi. Ishlab chiqarish hajmining o'sishi esa induktsiya qilingan investitsiyalar hajmining o'sishiga yordam beradi. Daromadning ko'payishi bilan bog'liq investitsiyalarning o'sishi akseleratsiya effekti deb ataladi. Tezlashtirish effektiga ikkita omil hal qiluvchi ta'sir ko'rsatadi: .Uskunalarni ishlab chiqarishning uzoq muddati, bu davrda qondirilmagan talab ishlab chiqarishning kengayishiga olib keladi. .Uskunalarning uzoq muddatli foydalanish muddati, buning natijasida almashtirishga yangi investitsiyalar (uskunalar eskirishini qoplaydigan investitsiyalar) ishlab chiqarishning foiz o'sishidan ko'proq foizga oshadi. Ushbu mahsulotlarga bo'lgan talab keyingi investitsiyalarni rag'batlantiradi. Tezlashtirish koeffitsienti - investitsiyalar o'sishining daromad, iste'mol talabi yoki o'tgan davrda ularni keltirib chiqargan tayyor mahsulot hajmining o'sishiga nisbati: V =?I/?Y. Multiplikator effekti faqat ma'lum sharoitlarda paydo bo'lishi mumkin. Qaysi tarmoqlarga sarmoya kiritilishini hisobga olish muhim va soliqlarning oshishi real multiplikatorning pasayishiga olib keladi. Importning yuqori bo'lishi bilan daromadning bir qismi chet elga oqib, milliy balansda taqchillik ehtimolini oshiradi. Keyns iqtisodiyotga yuqori sarmoya kiritishni davlat aralashuvisiz imkonsiz deb hisobladi va shuning uchun samarali talabni rag'batlantirishning eng yaxshi siyosatini e'lon qildi. O'z navbatida, bu davlat xarajatlarining ko'payishiga olib keldi, bu pul-kredit siyosati bilan qo'llab-quvvatlanishi kerak edi, bu esa muomaladagi pullarning ko'payishiga olib keldi. Bu mamlakatdagi inflyatsiya darajasiga ta'sir qilmasligi mumkin emas edi. Biroq Keyns nazariyalari ikkinchi jahon urushidan keyin amaliyotda keng qo‘llanila boshlandi. Keynsning soliqlar orqali talabni boshqarish va ishsizlikni kamaytirish uchun iqtisodiyotga davlat aralashuvi zarurligi haqidagi fikriga alohida e’tibor qaratildi. Biroq, modelning taxminlari tufayli bir nechta kamchiliklari bor edi. Birinchidan, model qisqa muddatli bo'lib, ushbu siyosat tufayli iqtisodiyotdagi uzoq muddatli o'zgarishlarni bashorat qilishga imkon bermadi. Uning nazariyasidagi navbatdagi zaif bo'g'in, yuqorida ta'kidlanganidek, real sharoitlarda mutlaqo mumkin bo'lmagan inflyatsiyaga e'tibor bermaslik edi. Ammo, shuni unutmasligimiz kerakki, nazariya yaratilayotgan paytda Buyuk Depressiya iqtisodiyotda «jang'ayotgan» edi va o'sha paytdagi ishsizlik darajasining pastligi Keynsni o'sib borayotgan inflyatsiya darajasidan kamroq darajada tashvishlantirdi. Modelning statik tabiati, uning qisqa muddatli tabiati va inflyatsiya bilan bog'liq muammolar barcha sanab o'tilgan kamchiliklarni hisobga olgan holda Keyns modeli asosida yangi g'oyalarni yaratishga turtki bo'ldi. Iqtisodiyot uchun katta ahamiyatga ega bo'lgan modellardan biri Xarrod-Domar modeli edi. Ushbu modelda Keyns kontseptsiyasining nazariy va uslubiy asoslaridan foydalanilgan, biroq uning bir qator o'ziga xos taxminlari kiritilgan. Avvalo, statik model tuzatildi. Harrod-Domar kontseptsiyasi uzoq muddatli va dinamik edi. Ikkinchidan, bu model kapitalning iqtisodiy o'sishining asosiy omilini hisobga olgan holda bir omilli edi. Yana bir nechta taxminlar: barcha omillarning to'liq ishtiroki, talab va taklifning tengligi va ularning qo'shimcha qiymatlari. Keyns modelidagi kabi talab va taklifning o'sishining manbai sarmoya sifatida tan olinadi. R. Xarrod modelining dastlabki tenglamasi (haqiqiy o'sish sur'ati tenglamasi): bu yerda g har qanday davr uchun, masalan, bir yil uchun umumiy ishlab chiqarishning real o'sishini bildiradi; yoki boshqa: g =? Y / Y, ya'ni haqiqiy o'sish sur'ati - daromadning o'sishining asosiy davrdagi daromad miqdoriga nisbati; c - kapital koeffitsienti yoki kapital zichligi koeffitsienti; u daromad yoki ishlab chiqarishning bir birligining "investitsiya bahosini" ko'rsatadi, boshqacha aytganda: c = I /?Y; nihoyat, s - milliy daromaddagi jamg'armalarning ulushi yoki jamg'armaga moyillik: s = S / Y. Umumiy atamalarni qisqartirish orqali tenglama oddiy tenglikka, ya'ni Keyns tengligiga keltiriladi: investitsiya jamg'armaga teng. Biroq, Xarrod va Domar ushbu modelni dinamikada ifodalay oldilar: tenglamaning chap tomoni (g · c) ishlab chiqarish maqsadlariga ketadigan ishlab chiqarish o'sishining to'plangan qismini ifodalaydi va bu qism ma'lum bir ulush bilan ta'minlanishi kerak. jamg'arma (lar). Haqiqiy o'sish sur'ati tenglamasining ikkala tomoni ham o'tgan davrga tegishli bo'lganligi sababli, bu tenglik uni amalga oshirish uchun alohida shartlarga muhtoj emas. Harrod modelidagi keyingi tenglama kafolatlangan o'sish tezligi tenglamasidir: Bu erda gw - kafolatlangan o'sish sur'ati va cr - zarur kapital nisbati. Kerakli kapital koeffitsienti cr - ishlab chiqarish hajmining o'sish birligini (standart kapital zichligi) ta'minlash uchun zarur bo'lgan yangi kapital miqdori. s dan tashqari barcha ko'rsatkichlar bashoratlidir. Ular jamg'armalarning taxminiy miqdorini allaqachon mavjud jamg'armalarga tenglashtiradilar. Ushbu tenglama kelajakdagi investitsiyalar va haqiqiy jamg'armalarni tenglashtiradi. Xarrodga ko'ra, kafolatlangan o'sish sur'ati doimiydir. U buni shunday izohlaydi: milliy daromaddagi jamg‘armalarning ulushi doimiydir, chunki odamlarni jamg‘armaga undaydigan motivlar doimiydir. Fan-texnika taraqqiyotining mavjud neytralligi tufayli zarur kapital nisbati ham doimiydir: vaqt o'tishi bilan mehnatni tejaydigan texnologiyalar va texnologiyalar kapitalni tejaydigan texnologiyalar bilan muvozanatlanadi. Tenglamaning ikkita ko'rsatkichi doimiy, shuning uchun uchinchisi ham doimiy. Agar kapitalistik bozor iqtisodiyotida haqiqiy o'sish sur'ati (g) bashorat qilingan, kafolatlangan (gw) bilan mos kelsa, barqaror uzluksiz rivojlanish bo'lar edi. Ammo kapitalistik iqtisodiyot doirasida barqarorlik yo'q va nafaqat statik (qisqa muddatli), balki dinamik rejada ham. Bu haqiqatni tushuntirish uchun Xarrod o'z modelidagi ikkala tenglamani solishtiradi va istisno tariqasida haqiqiy va kafolatlangan o'sish sur'atlari ko'rsatkichlari mos kelishini qayd etadi. Ko'pincha, haqiqiy o'sish sur'ati kafolatlanganidan chetga chiqadi. Bunday holatlar qanday tavsiflanadi? Agar haqiqiy o'sish sur'ati g o'sishni boshlasa va gw dan oshsa, u nisbiy doimiyligi tufayli s darhol bir xil darajada oshmaydi, u holda kapital zichligining haqiqiy koeffitsienti c majburiy ravishda kamayadi va talab qilinadigan (prognoz) dan kamroq bo'ladi. tadbirkorlar sozlangan kapital zichligi koeffitsienti. Boshqacha qilib aytganda, agar g> gw bo'lsa, u holda (s doimiyligi tufayli) bilan ya'ni tadbirkorlar xom ashyo, asbob-uskunalar, materiallar zaxiralarini ortiqcha deb hisoblaydilar, xaridlarni kamaytiradi, bu esa kafolatlanganga nisbatan haqiqiy o'sish sur'atlarini yanada pasaytiradi. Bu mulohaza Xarrodni ikkita xulosaga olib keladi. Birinchidan, u, printsipial jihatdan, ishlab chiqaruvchilarni o'z faoliyati va ko'rsatkichlaridan mamnun bo'ladigan o'sish sur'ati borligiga ishonadi va bu o'sib borayotgan iqtisodiyotda muvozanatni saqlashni ta'minlaydi. Biroq, ikkinchidan, "agar ko'p millionli ishlab chiqaruvchilarning sinovlari va xatolarining umumiy natijasi g uchun gw dan farq qiladigan qiymatni bersa, u holda nafaqat ishlab chiqarish hajmini gw ga moslashtirish tendentsiyasi paydo bo'lmaydi, balki. aksincha, bu qiymatning yuqoriga yoki pastga siljishi uchun teskari tendentsiya mavjud ". Bu xulosa keynschilikning dinamika nazariyasi sohasidagi kvintessensiyasidir. Bu shuni anglatadiki, dinamik beqarorlik bozor iqtisodiyotiga xosdir va agar haqiqiy o'sish sur'ati kafolatlanganidan uzoqlashsa, unda markazdan qochma kuchlar uning ichida harakat qilib, tizimni rivojlanishning muvozanat chizig'idan tobora uzoqlashishga majbur qiladi. Haqiqiy o'sish sur'atining kafolatlanganidan chetga chiqishi, Xarrodning fikriga ko'ra, asosan qisqa muddatli tsiklik tebranishlar bilan izohlanadi. Iqtisodiy sharoitlarning uzoq muddatli tebranishlarini izohlash uchun Xarrod uchinchi tenglamani kiritadi - o'sishning tabiiy tezligi: Bu erda gn (tabiiy - tabiiydan) ma'lum bir aholi o'sishi va texnik imkoniyatlar uchun iqtisodiyotning maksimal mumkin bo'lgan harakat tezligini ifodalaydi. Kafolatlangan stavka - gw - mavjud kapitalning to'liq bandligi va texnik yaxshilanishlar bilan tadbirkorlik muvozanatining chizig'ini anglatadi. Ammo gw, umuman olganda, "ixtiyoriy ishsizlik" mavjudligini tan oldi. Tabiiy sur'at - gn - uzoq muddatda berilgan resurslar bilan maksimal sur'at bo'lishiga yo'l qo'ymaydi. Xarrod ta'kidlaganidek, jamg'armaning bu sur'atini ta'minlash uchun etarli darajada jamg'armalar bo'lmasligi mumkin, shuning uchun tabiiy o'sish tenglamasi chap va o'ng tomonlar o'rtasida majburiy tenglikning yo'qligini ta'minlaydi. bu erda Mi - investitsiya multiplikatori; Y - real daromadning o'sishi; Ia - avtonom investitsiyalarning o'sishi. 1 / (1 - MPC), Mi = 1 / MPS. Shunday qilib, avtonom investitsiya multiplikatori tejashga marjinal moyillikning o'zaro nisbati hisoblanadi. Y = Mi *? Ia = 1 / MPS *? Ia. Multiplikatorning kattaligiga mos ravishda daromad ortadi, bu esa talabning oshishiga olib keladi va natijada ishlab chiqarish hajmi. Ishlab chiqarish hajmining o'sishi esa induktsiya qilingan investitsiyalar hajmining o'sishiga yordam beradi. Daromadning ko'payishi bilan bog'liq investitsiyalarning o'sishi akseleratsiya effekti deb ataladi. Tezlashtirish effektiga ikkita omil hal qiluvchi ta'sir ko'rsatadi: .Uskunalarni ishlab chiqarishning uzoq muddati, bu davrda qondirilmagan talab ishlab chiqarishning kengayishiga olib keladi. .Uskunalarning uzoq muddatli foydalanish muddati, buning natijasida almashtirishga yangi investitsiyalar (uskunalar eskirishini qoplaydigan investitsiyalar) ishlab chiqarishning foiz o'sishidan ko'proq foizga oshadi. Ushbu mahsulotlarga bo'lgan talab keyingi investitsiyalarni rag'batlantiradi. Tezlashtirish koeffitsienti - investitsiyalar o'sishining daromad, iste'mol talabi yoki o'tgan davrda ularni keltirib chiqargan tayyor mahsulot hajmining o'sishiga nisbati: V =?I/?Y. Multiplikator effekti faqat ma'lum sharoitlarda paydo bo'lishi mumkin. Qaysi tarmoqlarga sarmoya kiritilishini hisobga olish muhim va soliqlarning oshishi real multiplikatorning pasayishiga olib keladi. Importning yuqori bo'lishi bilan daromadning bir qismi chet elga oqib, milliy balansda taqchillik ehtimolini oshiradi. Keyns iqtisodiyotga yuqori sarmoya kiritishni davlat aralashuvisiz imkonsiz deb hisobladi va shuning uchun samarali talabni rag'batlantirishning eng yaxshi siyosatini e'lon qildi. O'z navbatida, bu davlat xarajatlarining ko'payishiga olib keldi, bu pul-kredit siyosati bilan qo'llab-quvvatlanishi kerak edi, bu esa muomaladagi pullarning ko'payishiga olib keldi. Bu mamlakatdagi inflyatsiya darajasiga ta'sir qilmasligi mumkin emas edi. Biroq Keyns nazariyalari ikkinchi jahon urushidan keyin amaliyotda keng qo‘llanila boshlandi. Keynsning soliqlar orqali talabni boshqarish va ishsizlikni kamaytirish uchun iqtisodiyotga davlat aralashuvi zarurligi haqidagi fikriga alohida e’tibor qaratildi. Biroq, modelning taxminlari tufayli bir nechta kamchiliklari bor edi. Birinchidan, model qisqa muddatli bo'lib, ushbu siyosat tufayli iqtisodiyotdagi uzoq muddatli o'zgarishlarni bashorat qilishga imkon bermadi. Uning nazariyasidagi navbatdagi zaif bo'g'in, yuqorida ta'kidlanganidek, real sharoitlarda mutlaqo mumkin bo'lmagan inflyatsiyaga e'tibor bermaslik edi. Ammo, shuni unutmasligimiz kerakki, nazariya yaratilayotgan paytda Buyuk Depressiya iqtisodiyotda «jang'ayotgan» edi va o'sha paytdagi ishsizlik darajasining pastligi Keynsni o'sib borayotgan inflyatsiya darajasidan kamroq darajada tashvishlantirdi. Modelning statik tabiati, uning qisqa muddatli tabiati va inflyatsiya bilan bog'liq muammolar barcha sanab o'tilgan kamchiliklarni hisobga olgan holda Keyns modeli asosida yangi g'oyalarni yaratishga turtki bo'ldi. Iqtisodiyot uchun katta ahamiyatga ega bo'lgan modellardan biri Xarrod-Domar modeli edi. Ushbu modelda Keyns kontseptsiyasining nazariy va uslubiy asoslaridan foydalanilgan, biroq uning bir qator o'ziga xos taxminlari kiritilgan. Avvalo, statik model tuzatildi. Harrod-Domar kontseptsiyasi uzoq muddatli va dinamik edi. Ikkinchidan, bu model kapitalning iqtisodiy o'sishining asosiy omilini hisobga olgan holda bir omilli edi. Yana bir nechta taxminlar: barcha omillarning to'liq ishtiroki, talab va taklifning tengligi va ularning qo'shimcha qiymatlari. Keyns modelidagi kabi talab va taklifning o'sishining manbai sarmoya sifatida tan olinadi. R. Xarrod modelining dastlabki tenglamasi (haqiqiy o'sish sur'ati tenglamasi): bu yerda g har qanday davr uchun, masalan, bir yil uchun umumiy ishlab chiqarishning real o'sishini bildiradi; yoki boshqa: g =? Y / Y, ya'ni haqiqiy o'sish sur'ati - daromadning o'sishining asosiy davrdagi daromad miqdoriga nisbati; c - kapital koeffitsienti yoki kapital zichligi koeffitsienti; u daromad yoki ishlab chiqarishning bir birligining "investitsiya bahosini" ko'rsatadi, boshqacha aytganda: c = I /?Y; nihoyat, s - milliy daromaddagi jamg'armalarning ulushi yoki jamg'armaga moyillik: s = S / Y. Umumiy atamalarni qisqartirish orqali tenglama oddiy tenglikka, ya'ni Keyns tengligiga keltiriladi: investitsiya jamg'armaga teng. Biroq, Xarrod va Domar ushbu modelni dinamikada ifodalay oldilar: tenglamaning chap tomoni (g · c) ishlab chiqarish maqsadlariga ketadigan ishlab chiqarish o'sishining to'plangan qismini ifodalaydi va bu qism ma'lum bir ulush bilan ta'minlanishi kerak. jamg'arma (lar). Haqiqiy o'sish sur'ati tenglamasining ikkala tomoni ham o'tgan davrga tegishli bo'lganligi sababli, bu tenglik uni amalga oshirish uchun alohida shartlarga muhtoj emas. Harrod modelidagi keyingi tenglama kafolatlangan o'sish tezligi tenglamasidir: Bu erda gw - kafolatlangan o'sish sur'ati va cr - zarur kapital nisbati. Kerakli kapital koeffitsienti cr - ishlab chiqarish hajmining o'sish birligini (standart kapital zichligi) ta'minlash uchun zarur bo'lgan yangi kapital miqdori. s dan tashqari barcha ko'rsatkichlar bashoratlidir. Ular jamg'armalarning taxminiy miqdorini allaqachon mavjud jamg'armalarga tenglashtiradilar. Ushbu tenglama kelajakdagi investitsiyalar va haqiqiy jamg'armalarni tenglashtiradi. Xarrodga ko'ra, kafolatlangan o'sish sur'ati doimiydir. U buni shunday izohlaydi: milliy daromaddagi jamg‘armalarning ulushi doimiydir, chunki odamlarni jamg‘armaga undaydigan motivlar doimiydir. Fan-texnika taraqqiyotining mavjud neytralligi tufayli zarur kapital nisbati ham doimiydir: vaqt o'tishi bilan mehnatni tejaydigan texnologiyalar va texnologiyalar kapitalni tejaydigan texnologiyalar bilan muvozanatlanadi. Tenglamaning ikkita ko'rsatkichi doimiy, shuning uchun uchinchisi ham doimiy. Agar kapitalistik bozor iqtisodiyotida haqiqiy o'sish sur'ati (g) bashorat qilingan, kafolatlangan (gw) bilan mos kelsa, barqaror uzluksiz rivojlanish bo'lar edi. Ammo kapitalistik iqtisodiyot doirasida barqarorlik yo'q va nafaqat statik (qisqa muddatli), balki dinamik rejada ham. Bu haqiqatni tushuntirish uchun Xarrod o'z modelidagi ikkala tenglamani solishtiradi va istisno tariqasida haqiqiy va kafolatlangan o'sish sur'atlari ko'rsatkichlari mos kelishini qayd etadi. Ko'pincha, haqiqiy o'sish sur'ati kafolatlanganidan chetga chiqadi. Bunday holatlar qanday tavsiflanadi? Agar haqiqiy o'sish sur'ati g o'sishni boshlasa va gw dan oshsa, u nisbiy doimiyligi tufayli s darhol bir xil darajada oshmaydi, u holda kapital zichligining haqiqiy koeffitsienti c majburiy ravishda kamayadi va talab qilinadigan (prognoz) dan kamroq bo'ladi. tadbirkorlar sozlangan kapital zichligi koeffitsienti. Boshqacha qilib aytganda, agar g> gw bo'lsa, u holda (s doimiyligi tufayli) bilan ya'ni tadbirkorlar xom ashyo, asbob-uskunalar, materiallar zaxiralarini ortiqcha deb hisoblaydilar, xaridlarni kamaytiradi, bu esa kafolatlanganga nisbatan haqiqiy o'sish sur'atlarini yanada pasaytiradi. Bu mulohaza Xarrodni ikkita xulosaga olib keladi. Birinchidan, u, printsipial jihatdan, ishlab chiqaruvchilarni o'z faoliyati va ko'rsatkichlaridan mamnun bo'ladigan o'sish sur'ati borligiga ishonadi va bu o'sib borayotgan iqtisodiyotda muvozanatni saqlashni ta'minlaydi. Biroq, ikkinchidan, "agar ko'p millionli ishlab chiqaruvchilarning sinovlari va xatolarining umumiy natijasi g uchun gw dan farq qiladigan qiymatni bersa, u holda nafaqat ishlab chiqarish hajmini gw ga moslashtirish tendentsiyasi paydo bo'lmaydi, balki. aksincha, bu qiymatning yuqoriga yoki pastga siljishi uchun teskari tendentsiya mavjud ". Bu xulosa keynschilikning dinamika nazariyasi sohasidagi kvintessensiyasidir. Bu shuni anglatadiki, dinamik beqarorlik bozor iqtisodiyotiga xosdir va agar haqiqiy o'sish sur'ati kafolatlanganidan uzoqlashsa, unda markazdan qochma kuchlar uning ichida harakat qilib, tizimni rivojlanishning muvozanat chizig'idan tobora uzoqlashishga majbur qiladi. Haqiqiy o'sish sur'atining kafolatlanganidan chetga chiqishi, Xarrodning fikriga ko'ra, asosan qisqa muddatli tsiklik tebranishlar bilan izohlanadi. Iqtisodiy sharoitlarning uzoq muddatli tebranishlarini izohlash uchun Xarrod uchinchi tenglamani kiritadi - o'sishning tabiiy tezligi: Bu erda gn (tabiiy - tabiiydan) ma'lum bir aholi o'sishi va texnik imkoniyatlar uchun iqtisodiyotning maksimal mumkin bo'lgan harakat tezligini ifodalaydi. Kafolatlangan stavka - gw - mavjud kapitalning to'liq bandligi va texnik yaxshilanishlar bilan tadbirkorlik muvozanatining chizig'ini anglatadi. Ammo gw, umuman olganda, "ixtiyoriy ishsizlik" mavjudligini tan oldi. Tabiiy sur'at - gn - uzoq muddatda berilgan resurslar bilan maksimal sur'at bo'lishiga yo'l qo'ymaydi. Xarrod ta'kidlaganidek, jamg'armaning bu sur'atini ta'minlash uchun etarli darajada jamg'armalar bo'lmasligi mumkin, shuning uchun tabiiy o'sish tenglamasi chap va o'ng tomonlar o'rtasida majburiy tenglikning yo'qligini ta'minlaydi. Shu munosabat bilan Xarrod ma'lum bir tarzda Keynsning jamg'armalar haqidagi pozitsiyasini qayta ko'rib chiqadi. Keyns, biz bilganimizdek, tejashga salbiy munosabatda bo'lib, uni depressiya uchun rag'bat sifatida ko'rdi. Neoklassiklar esa omonatga aniq ijobiy munosabatda bo'lib, ular avtomatik tarzda jamg'armaga aylanadi deb hisoblardi. Harrod bu erda yanada muvozanatli pozitsiyani egallaydi. Uning fikricha, agar gw gn dan past bo'lsa, ya'ni iqtisodiy bum bo'lganda jamg'arma foydali bo'ladi. Gap shundaki, Xarrod iqtisodiy tanazzul bilan tavsiflangan g dan oshib ketadigan vaziyatni ham, gn ga nisbatan gw juda past bo'lgan vaziyatni ham birdek xavfli deb hisobladi. Ushbu oxirgi holat iqtisodiyotning tez tiklanishi va to'liq bandlik tendentsiyasini bildirsa-da, bu yuqori bandlik inflyatsiya va shuning uchun nosog'lom bo'ladi. Bunday sharoitda tejash fazilatdir, chunki gwni oshirish inflyatsiyasiz yuqori bandlikka erishish imkonini beradi. Shunday qilib, Xarrod inflyatsion bum xavfiga e'tibor qaratdi, Keyns esa iqtisodiy tushkunlik sharoitida inflyatsiyani mumkin deb hisoblamadi. Biroq, Xarrod uchun uzoq muddatli o'sish muammolari orasida Keyns uchun bo'lgani kabi, birinchi o'rin hamon depressiya va ishsizlik muammosi edi. Xarrod nazariy tahlil va iqtisodiy siyosatda ikkita alohida muammolar majmuasini aniq belgilaydi: ) gw va gn o'rtasidagi tafovut - surunkali ishsizlik muammosi; 2) g ning gw dan uzoqlashish tendentsiyasi sanoat sikli muammosidir. Demak, Xarrodning amaliy dasturi ikkita faoliyat guruhini o'z ichiga oladi. · Qisqa muddatli kontratsiklik siyosat ("haqiqiy o'sish sur'atining kafolatlanganidan qochish" ga qarshi qaratilgan). Bu an'anaviy Keynscha usullarni - jamoat ishlarini, foiz stavkalarini tartibga solishni va Xarrod tomonidan "jahon inqiroziga qarshi kurashish" uchun taklif qilingan o'ziga xos vositani o'z ichiga oladi. Bu tez buzilmaydigan materiallar, xom ashyo, oziq-ovqat mahsulotlarining "bufer zaxiralari" ni yaratishdir. Natijada davlat idoralari turg‘unlik davrida tovar-moddiy boyliklarni ommaviy ravishda sotib olib, bum davrida sotish orqali ushbu turdagi tovarlar narxini nisbatan doimiy darajada ushlab turish imkoniyatiga ega bo‘ladi. · Surunkali ishsizlik va uzoq muddatli tushkunlikka qarshi iqtisodiy rivojlanish sur'atlarini uzoq muddatli rag'batlantirish siyosati (kafolatlangan o'sish sur'atlarini tabiiy darajaga yaqinlashtirish va ommaviy ishsizlikning oldini olish uchun). Bunday siyosat foizlarni kamaytirishdan foydalanishni o'z ichiga oladi - nolga qadar. Bu chora to'liq emas, chunki davlat aralashuvisiz tabiiy va kafolatlangan o'sish sur'atlarining yaqinlashuviga erishish mumkin emas. Biroq, foiz stavkasining pasayishi kapital zichligining oshishiga, jamg'armalarga bo'lgan talabning kengayishiga (d miqdorida) va bundan keyin - milliy daromaddagi jamg'armalar ulushining ma'lum bir qisqarishiga va o'sishiga olib kelishi kerak. zarur kapital koeffitsientida c r ... Xarrodga ko'ra, foiz stavkasini g bo'lgan bunday progressiv pasayish uchun harakat qilish kerak w · C r = s - d = g n · C r ... Xarrodning so'zlariga ko'ra, oxirgi ifoda "to'liq bandlik sharoitida barqaror o'sish" formulasidir. Xarrod nuqtai nazaridan, qiziqishning so'nishi jamiyatning ijtimoiy taraqqiyotiga ham xizmat qilishi mumkinligi xarakterlidir. Agar manfaat bo'lmasa, rente sinfi o'lib ketadi (Harrod bu erda Keynsning "rente evtanaziyasi" istiqbollari haqidagi g'oyalariga ishora qiladi). Foiz bilan birga yer rentasi asta-sekin yo'qoladi, demak, yer egalari sinfi. Biroq, umuman olganda, Xarrod, Keyns singari, xususiy mulkni saqlash tarafdori bo'lib, uni erkinlik kafolati, tadbirkorlikni rag'batlantirish va hokazo deb hisoblagan. tải về 46.96 Kb. Chia sẻ với bạn bè của bạn:
|