®¹i häc quèc gia hµ néi tr­êng ®¹i häc khoa häc tù nhiªn

®¹i häc quèc gia hµ néi

tr­êng ®¹i häc khoa häc tù nhiªn

Luận văn tốt nghiệp này được hoàn thành tại Phòng thí nghiệm Hoá học các hợp chất thiên nhiên, Bộ môn Hoá hữu cơ, Khoa Hóa học, Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội.

Với lòng biết ơn sâu sắc, tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và lời cảm ơn chân thành đến:

GS. TSKH Phan Tống Sơn đã tạo các điều kiện nghiên cứu thuận lợi giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn.

PGS. TS Phan Minh Giang đã tin tưởng giao đề tài, tận tình hướng dẫn và tạo các điều kiện nghiên cứu thuận lợi tôi trong suốt thời gian thực hiện luận văn.

Cử nhân khoa học Trần Thị Hiền đã cùng cộng tác với tôi trong việc tiến hành các thí nghiệm thuộc đề tài luận văn.

Đồng thời tôi cũng gửi lời cảm ơn chân thành tới các thầy cô giáo, các nghiên cứu sinh, các bạn học viên cao học K18 và các em sinh viên trong Phòng thí nghiệm Hoá học các hợp chất thiên nhiên đã tạo môi trường nghiên cứu khoa học thuận lợi giúp đỡ tôi hoàn thành tốt bản luận văn này.

Hà Nội, tháng 12 năm 2009

Học viên

1.3 Các nghiên cứu hoá học và hoạt tính sinh học của một số hợp chất khác từ chi Alpinia (Zingiberaceae) ………………………………………………21

1. 
   Phân tích phần chiết etyl axetat (AP3)…………..……… …………..48
   
2. 
   Phân tách phần chiết etyl axetat (AP3)……….……… ……………..49
   
5. 
   Xác định cấu trúc của các hợp chất được phân lập …………......……51
   

TLC : (Thin layer Chromatography): Sắc ký lớp mỏng

CC : (Column Chromatography): Sắc ký cột thường

FC : (Flash Chromatography): Sắc ký cột nhanh

Mini-C : (Minicolumn Chromatography): Sắc ký cột tinh chế

IR : (Infrared Spectroscopy): Phổ hồng ngoại

GC-MS : (Gas Chromatography - Mass Spectrometry): Sắc ký khí khối phổ

EI-MS : (Electron Impact Mass Spectroscopy): Phổ khối lượng va chạm điện

cộng hưởng từ hạt nhân cacbon 13

DEPT :(Distortionless Enhancement by Polarisation Transfer): Phổ DEPT

MỤC LỤC CÁC BẢNG

Bảng 1: Các loài Alpinia ở Việt Nam

Bảng 2: Hiệu suất điều chế các phần chiết từ thân rễ cây Alpinia pinnanensis

Bảng 3: Phân tích TLC phần chiết n-hexan (AP1)

Bảng 4: Phân tích TLC phần chiết điclometan (AP2)

Bảng 5: Phân tích TLC phần chiết etyl axetat (AP3)

Hình 1: Một số loài Alpinia (Zingiberaceae) của Việt Nam

Hình 2: Alpinia pinnanensis T. L. Wu et Senjen (Zingiberaceae)

Sơ đồ 1: Quy trình điều chế các phần chiết n-hexan (AP1), điclometan

(AP2) và etyl axetat (AP3)

Sơ đồ 2: Quá trình phân tách sắc ký phần chiết n-hexan (AP1)

Sơ đồ 3: Quá trình phân tách sắc ký phần chiết điclometan (AP2)

Sơ đồ 4: Quá trình phân tách sắc ký phần chiết etyl axetat (AP3)

Sơ đồ 5: Sự phân mảnh EI-MS của AP1.18

Sơ đồ 6: Sự phân mảnh EI-MS của AP1.22

Sơ đồ 7: Sự phân mảnh EI-MS của AP3.4

MỤC LỤC CÁC PHỤ LỤC

Phụ lục 1: Phổ IR của AP1.11

Phụ lục 2: Phổ EI-MS của AP1.15

Phụ lục 3: Phổ ¹H-NMR của AP1.15

Phụ lục 4: Phổ ¹³C-NMR và DEPT của AP1.15

Phụ lục 5: Phổ EI-MS của AP1.18.3

Phụ lục 6: Phổ ¹H-NMR của AP1.18.3

Phụ lục 7: Phổ ¹³C-NMR và DEPT của AP1.18.3

Phụ lục 8: Phổ EI-MS của AP1.22

Phụ lục 9: Phổ EI-MS của AP1.20.3.2 (= AP3.4)

Phụ lục 10: Phổ ¹H-NMR của AP3.4

Phụ lục 11: Phổ ¹³C-NMR và DEPT của AP3.4

Phụ lục 12: Phổ EI-MS của AP2.18

Phụ lục 13: Phổ EI-MS của AP2.11.3.3

Phụ lục 14: Phổ EI-MS của AP2.16

Phụ lục 15: Phổ EI-MS của AP3.4

Phụ lục 16: Phổ EI-MS của AP3.13.3
LỜI MỞ ĐẦU

Chi Riềng (Alpinia, Zingiberaceae) là một chi lớn, gồm khoảng 230 loài phổ biến khắp vùng Châu Á nhiệt đới và cận nhiệt đới, tạo thành một chi lớn nhất, phổ biến nhất và phức tạp về thực vật nhất của họ Zingiberaceae. Ở Việt Nam, nhiều loài thuộc chi này là những cây thuốc cổ truyền trong Y học Việt Nam như Alpinia galanga, Alpinia oxyphylla, Alpinia conchigera … Một số loài Alpinia cũng mới được phát hiện gần đây ở Việt Nam và được đưa vào chương trình nghiên cứu hóa học các loài thực vật họ Zingiberaceae của chúng tôi như Alpinia gagnepainii, Alpinia naponensis, Alpinia maclurei, Alpinia pinnanensis… Nghiên cứu xác định các thành phần hoá học của chi này có ý nghĩa đóng góp vào các hiểu biết về sự phân loại thực vật theo hoá học của chi Alpinia cũng như các chức năng sinh học của các hợp chất được phân lập. Trong một nghiên cứu trước các cấu trúc tổng hợp (hybrid) thú vị giữa chalcon và điarylheptanoit cùng với các hợp chất phenolic (2′,4′-dihydroxy-6′-methoxychalcon, 4′,6′-dimethylchalconavingenin, alpinentin, naringenin 5-0-methyl ether và (3S,5S)-trans-3,5-dihydroxy-1,7-diphenyl-1-hepten) và phytosterol β-sitosterol, stigmasterol và β-sitosterol-3-O-β-D-glucopyranosid đã được phát hiện từ loài Alpinia pinnanensis được thu thập tại Vĩnh Phúc [24]. Sau đó, cardamomin đã được phát hiện từ Alpinia conchigera là một tác nhân chống viêm đầy triển vọng qua các nghiên cứu sự ngăn chặn của hợp chất này lên các đường truyền tín hiệu của yếu tố phiên mã NF-kappa B [14]. Tiếp tục nghiên cứu các thành phần hóa học của loài Alpinia pinnanensis được thu thập tại Lào Cai trong nghiên cứu của Luận văn này, chúng tôi mong muốn đóng góp thêm những hiểu biết mới về hoá học và hoạt tính sinh học của loài Alpinia pinnanensis vào chi Alpinia (Zingiberaceae) của Việt Nam.

CHƯƠNG I

TỔNG QUAN

1.1. Khái quát về chi Alpinia

1.1.1 Đặc điểm thực vật học [1, 2]

Các cây thuộc chi Alpinia (chi Riềng) thuộc loại thân thảo thẳng, cao từ 0,4 – 2,5 m. Thân rễ khỏe bò dưới đất. Lá hình mác hẹp hoặc hình xoan, thường có mũi nhọn, không cuống hoặc cuống ngắn. Bẹ lá và lưỡi bẹ cuộn kín, dài. Cụm hoa ở dạng bông hoặc hình truỳ, các nhánh gần như không có, có khi rất ngắn, mang một hoa (ít khi có nhánh nhỏ). Các lá bắc của các nhánh lớn như lá bắc con của hoa có hình ống, cái này lồng vào cái kia, có dạng phẳng hoặc lõm, thường lớn hơn lá bắc bọc ngoài, cuống hoa thường ngắn hơn lá bắc của hoa. Hoa tạo thành tràng có nhiều màu kết hợp trắng đỏ hoặc hồng. Đài hoa hình ống. Tràng hoa có dạng ống ngắn, thuỳ hoa hình trứng, lõm, dạng tù. Bao phấn hình thuẫn. Trung đới dày, có mào, nhị hai, ngắn, hình răng hoặc hình dùi lồng vào giữa chỉ nhị và cách môi hoặc không cách môi dài hơn nhị. Các thuỳ của tràng hoa thường có dạng thuẫn, chia thành ba, rất lõm có dạng thuyền. Hoa có hương thơm kém quyến rũ hơn so với một số chi khác trong họ Gừng Zingiberaceae. Noãn sào có số lượng không xác định. Quả gồm một quả mọng, khô, mở đều hoặc không mở, nhiều hạt, có ba góc do sức ép, được bao bởi một lớp áo hạt.

Thân rễ chi Alpinia sinh trưởng khá nhanh. Từ một chồi giống ban đầu, chúng có thể phân nhánh, đâm chồi, tăng sinh khối, phát triển thành một bụi lớn chỉ trong một vài năm.

Ở nước ta chi Alpinia khá phong phú. Chúng sinh trưởng trong vùng rừng núi ở hầu hết các tỉnh từ Bắc vào Nam. Một số loài được coi là đặc hữu, ví dụ như Alpinia phuthoensis Gagnep., Alpinia tonkinensis Gagnep…

Chi Alpinia (chi Riềng) là một chi lớn của họ Gừng (Zingiberaceae). Theo Phạm Hoàng Hộ [4], ở Việt Nam có hơn 20 loài Alpinia khác nhau. Các loài này được liệt kê trong Bảng 1.

Các loài Alpinia được sử dụng làm thuốc trong Y học cổ truyền Việt Nam là Alpinia bracteata Roxb., Alpinia breviligulata Gagnep., Alpinia chinensis (Retz.) Roscoe., Alpinia conchigera Griff., Alpinia galanga (L.) Willd., Alpinia globosa (Lour.) Horan., Alpinia malaccensis (Burm. F.) Roscoe., Alpinia officinarum Hance., Alpinia zerumbet (Pers.) Burtt et Sm., Alpinia oxyphylla Miq., Alpinia kadsumadai Hayt., Alpinia japonica Miq. [3].