Lé tr×nh tham gia AFTA ®èi víi nh÷ng s¶n phÈm c«ng nghiÖp chñ yÕu
Ch¬ng I
Tæng quan vÒ héi nhËp kinh tÕ
khu vùc vµ quèc tÕ
I.1. TÝnh tÊt yÕu cña héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ
Héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ th«ng qua qu¸ tr×nh khu vùc hãa vµ toµn cÇu hãa nÒn kinh tÕ lµ mét xu híng b¾t nguån tõ b¶n chÊt cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng, trong ®ã hµng hãa ph¶i ®îc trao ®æi tù do vµ kh«ng bÞ ¶nh hëng bëi biªn giíi quèc gia hay chÕ ®é chÝnh trÞ, s¾c téc, t«n gi¸o... HiÖn nay, c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ cña c¸c quèc gia diÔn ra mét c¸ch nhanh chãng vµ trong mét m«i trêng kh«ng æn ®Þnh, c¹nh tranh ngµy cµng gay g¾t. Do ®ã, ®Ó h¹n chÕ nh÷ng rñi ro, tËn dông c¸c tiÒm n¨ng, nguån lùc, lîi thÕ... cña tõng quèc gia, c¸c quèc gia ngµy cµng cã xu thÕ xÝch l¹i gÇn nhau, hîp t¸c, liªn kÕt cïng ph¸t triÓn.
Víi xu thÕ chung ®ã, thêi gian qua ®· h×nh thµnh nhiÒu qu¸ tr×nh liªn kÕt khu vùc vµ quèc tÕ, ®Õn nay trªn thÕ giíi ®· cã trªn 60 tæ chøc liªn kÕt kinh tÕ. C¸c tæ chøc kinh tÕ nµy cã nhiÒu møc ®é liªn kÕt kinh tÕ, nhiÒu chÕ ®é chÝnh trÞ vµ nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau:
+ Liªn kÕt song ph¬ng, liªn kÕt ®a ph¬ng.
+ Liªn kÕt díi h×nh thøc khu vùc nh: Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN (AFTA), Khu vùc mËu dÞch tù do B¾c Mü (NAFTA), Liªn minh Ch©u ¢u (EU), DiÔn ®µn Hîp t¸c Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D¬ng (APEC), HiÖp íc thÞ trêng chung Nam Mü (MERCOSUR), Hîp t¸c §«ng ¢u – Trung ¸, Héi nghÞ ¸ - ©u (ASEM), tæ chøc hîp t¸c 14 níc Ên §é D¬ng ...
+ Liªn kÕt mang tÝnh toµn cÇu nh Tæ chøc Th¬ng m¹i ThÕ giíi (WTO), hiÖn nay Tæ chøc Th¬ng m¹i ThÕ giíi ®· cã tíi trªn 135 quèc gia thµnh viªn tham gia, chiÕm trªn 90% tæng kim ng¹ch th¬ng m¹i thÕ giíi, ngoµi ra cßn trªn 30 quèc gia kh¸c ®ang xin gia nhËp WTO, WTO trë thµnh nÒn t¶ng ph¸p lý cho quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ, lµ diÔn ®µn thêng trùc ®µm ph¸n th¬ng m¹i vµ lµ thÓ chÕ gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp th¬ng m¹i quèc tÕ.
Tãm l¹i, héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ lµ mét xu híng mang tÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan, tÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan ®ã cã thÓ ph©n tÝch th«ng qua nh÷ng vÊn ®Ò sau:
I.1.1 Xu thÕ toµn cÇu hãa kinh tÕ ngµy cµng t¨ng - lµ qu¸ tr×nh lÞch sö mang tÝnh quy luËt cña nÒn kinh tÕ
Tõ c¸c thÕ kû XVI, XVII ®· b¾t ®Çu xuÊt hiÖn qu¸ tr×nh Quèc tÕ hãa nÒn kinh tÕ thÕ giíi, khi sù ph¸t triÓn cña nÒn s¶n xuÊt ®ßi hái ph¶i më réng c¨n b¶n c¸c thÞ trêng tiªu thô vµ ®¶m b¶o cung cÊp nguyªn liÖu mét c¸ch æn ®Þnh, trong ®ã cã nguyªn liÖu nhËp khÈu. Díi ¸p lùc nµy, c¸c mèi quan hÖ th¬ng m¹i ®· cã sù thay ®æi vÒ chÊt. Mèi quan hÖ th¬ng m¹i ®· trë thµnh nh©n tè c¨n b¶n cña c¸c qu¸ tr×nh ph¸t triÓn s¶n xuÊt, th«ng qua sù ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ, ®ång thêi t¸c ®éng m¹nh mÏ tíi sù chuyªn m«n hãa s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu cña c¸c níc.
Trong thÕ kû XX, sù ph¸t cña qu¸ tr×nh quèc tÕ hãa ho¹t ®éng kinh tÕ trªn c¬ së th¬ng m¹i ®· ®îc bæ sung thªm b»ng viÖc xuÊt khÈu vèn s¶n xuÊt vµ vèn cho vay. Trªn c¬ së ®ã ®· h×nh thµnh c¸c tËp ®oµn vµ c«ng ty xuyªn quèc gia lín vµ tõ ®©y trong néi bé vµ bªn ngoµi c¸c c«ng ty nµy, ®· b¾t ®Çu h×nh thµnh c¸c quan hÖ hîp t¸c s¶n xuÊt quèc tÕ. Vµo nh÷ng thËp niªn cuèi cïng cña thÕ kû XX, qu¸ tr×nh quèc tÕ hãa ph¸t triÓn ngµy cµng s©u réng, c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ ®· dÉn ®Õn sù hîp t¸c ph©n c«ng lao ®éng ngÉu nhiªn gi÷a c¸c níc, lóc ®Çu h×nh thµnh quy m« khu vùc, sau ®ã lan réng ra trªn quy m« toµn cÇu, kÐo theo sù tham gia cña tÊt c¶ c¸c níc, kÓ c¶ nh÷ng níc chËm ph¸t triÓn, qu¸ tr×nh quèc tÕ ho¸ ®· ®¹t tíi mét quy m« míi, to lín h¬n vµ ë mét tr×nh ®é cao h¬n ®ã lµ Toµn cÇu hãa. Lµ mét qu¸ tr×nh tù nhiªn, kh¸ch quan, trªn c¬ së nh÷ng quy luËt vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng, sù th©m nhËp lÉn nhau ngµy cµng t¨ng cña c¸c nÒn kinh tÕ quèc gia, sè lîng c¸c t¸c nh©n kinh tÕ t¨ng lªn vµ ®©y lµ xu thÕ mµ kh«ng mét nÒn kinh tÕ nµo cã thÓ tr¸nh khái.
I.1.2. Khu vùc hãa - Xu thÕ ph¸t triÓn quan träng cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi
Cïng víi qu¸ tr×nh toµn cÇu hãa kinh tÕ, khu vùc hãa kinh tÕ lµ mét trong nh÷ng ®iÓm næi bËt cña xu thÕ ph¸t triÓn kinh tÕ thÕ giíi trong thÕ kû XX. NÕu qu¸ tr×nh Toµn cÇu hãa kinh tÕ cã xu thÕ ph¸ vì hµng rµo ng¨n c¸ch gi÷a c¸c quèc gia, nh»m th©m nhËp vµ lµm cho chóng phô thuéc lÉn nhau ®Ó h×nh thµnh c¸c mèi quan hÖ cã tÝnh chØnh thÓ trªn quy m« toµn cÇu, th× qu¸ tr×nh khu vùc hãa kinh tÕ, víi nh÷ng hiÖp ®Þnh cam kÕt gi÷a c¸c nhµ níc víi nhau, l¹i lµ sù ph¶n øng ®¸p l¹i nh÷ng th¸ch thøc mµ qu¸ tr×nh toµn cÇu hãa ®Æt ra, nh»m duy tr×, b¶o vÖ, cñng cè vµ ph¸t triÓn lîi Ých ®éc lËp d©n téc. Hai xu thÕ nµy bæ sung cho nhau, chÕ ®Þnh, t¸c ®éng vµ ¶nh hëng lÉn nhau.
Trong nÒn kinh tÕ thÕ giíi ngµy nay, sù ph¸t triÓn kh«ng ®ång ®Òu gi÷a c¸c níc tõ l©u nay ®· trë thµnh vÊn ®Ò mang tÝnh lÞch sö. Trong vßng gÇn 3 thÕ kû qua, nhÊt lµ trong thÕ kû XX, sau khi tËn dông ®îc nh÷ng thµnh tùu khoa häc - c«ng nghÖ míi nhÊt vµ nh÷ng bÝ quyÕt c«ng nghÖ quan träng, nhiÒu níc trªn c¸c ch©u lôc kh¸c nhau cña thÕ giíi ®· trë thµnh c¸c níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn víi nÒn khoa häc vµ c«ng nghiÖp tiªn tiÕn, kÕt cÊu h¹ tÇng c«ng nghiÖp vµ th«ng tin hoµn h¶o, thÞ trêng réng lín, søc c¹nh tranh lín vµ thu nhËp quèc d©n cao. Cßn c¸c níc ®ang ph¸t triÓn chØ cã nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn phong phó, søc lao ®éng dåi dµo vµ rÎ, kÕt cÊu h¹ tÇng cßn rÊt l¹c hËu, mét bé phËn kh«ng nhá cßn trong t×nh tr¹ng nghÌo khæ, tr×nh ®é d©n trÝ thÊp vµ míi ë giai ®o¹n ®Çu cña c«ng nghiÖp hãa. Bëi vËy, trong qu¸ tr×nh toµn cÇu hãa kinh tÕ, nhiÒu mèi quan hÖ cã tÝnh hai mÆt võa hîp t¸c, võa ®Êu tranh gi÷a c¸c níc giµu vµ nghÌo, níc lín vµ níc nhá, ®· ®îc h×nh thµnh, trong ®ã lîi thÕ lu«n thuéc vÒ nh÷ng níc giµu vµ nh÷ng níc cã kinh tÕ æn ®Þnh.
KÕt qu¶, qu¸ tr×nh khu vùc hãa kinh tÕ ®· ®îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Trong vßng 50 n¨m qua, ®· cã tíi 153 hiÖp ®Þnh th¬ng m¹i khu vùc ®îc ký kÕt gi÷a c¸c quèc gia vµ ®· ®îc th«ng b¸o cho GATT vµ WTO. §a sè trong ®ã cho tíi nay vÉn cßn cã hiÖu lùc vµ mét nöa sè trong ®ã míi ®îc ký tõ n¨m 1990 ®Õn nay. Cho tíi cuèi thËp kû 90, ®· cã tíi 32 tæ chøc kinh tÕ khu vùc víi sù tham gia cña kho¶ng 150 níc vµo c¸c tËp ®oµn kinh tÕ khu vùc, díi c¸c lo¹i h×nh vµ tr×nh ®é kh¸c nhau:
- Khu mËu dÞch tù do - §ßi hái ph¶i xãa bá c¸c hµng rµo thuÕ quan gi÷a c¸c níc thµnh viªn, trong khi vÉn duy tr× hµng rµo thuÕ quan víi c¸c níc bªn ngoµi khu vùc ( Apec, AFTA, NAFTA,...)
- Liªn minh thuÕ quan - VÒ thùc chÊt lµ mét khu vùc mËu dÞch tù do nhng thùc hiÖn mét biÓu thuÕ quan chung thèng nhÊt ®èi víi c¸c níc ngoµi (lo¹i h×nh nµy ®îc vËn dông ®èi víi mét sè níc ch©u Phi vµ Mü La tinh).
- ThÞ trêng chung - VÒ thùc chÊt lµ mét liªn minh thuÕ quan trong ®ã cho phÐp tù do lu©n chuyÓn c¸c yÕu tè s¶n xuÊt ( vèn, lao ®éng ... nh trong ph¹m vi EU)
- Khu vùc u ®·i th¬ng m¹i - Trong ®ã thùc hiÖn gi¶m thuÕ nhËp khÈu gi÷a c¸c níc thµnh viªn.
- Liªn minh kinh tÕ - VÒ thùc chÊt lµ mét thÞ trêng chung trong ®ã ®iÒu phèi hµi hßa c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ, tµi chÝnh, x· héi vµ tiÒn tÖ cña c¸c níc tham gia, vÝ dô nh céng ®ång ch©u ¢u (EC).
I.1.3. Héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ngµy cµng lµ nhu cÇu cÊp b¸ch trong giai ®o¹n hiÖn nay
Së dÜ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ngµy cµng lµ nhu cÇu cÊp b¸ch v× nã ®¸p øng ®îc yªu cÇu ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÕ giíi, ®¸p øng c¸c nhu cÇu cña x· héi, t¹o ra nh÷ng tiÒn ®Ò vÒ vËt chÊt, khoa häc kü thuËt ®Ó thóc ®Èy nhanh qu¸ tr×nh khu vùc hãa vµ toµn cÇu hãa. Nhu cÇu cÊp b¸ch cña qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ thÓ hiÖn th«ng qua mét sè vÊn ®Ò sau ®©y:
1. S¶n phÈm s¶n xuÊt ngµy cµng mang tÝnh ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ cao
HiÖn nay, mét s¶n phÈm nhÊt ®Þnh cã thÓ do nhiÒu c«ng ty cña nhiÒu quèc gia kh¸c nhau s¶n xuÊt ra vµ cã thÓ ph¶i tu©n thñ theo mét tiªu chuÈn thèng nhÊt mang tÝnh quèc tÕ. VÝ dô nh mét lo¹i giÇy thÓ thao cã thÓ ®îc s¶n xuÊt ë nhiÒu níc kh¸c nhau nhng ®Òu cã chung mét kiÓu ®¸ng vµ mét tiªu chuÈn chÊt lîng... Do ®ã ®Ó cïng tån t¹i vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt, c¸c c«ng ty cña quèc gia s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm trªn, ph¶i ®¶m b¶o tÝnh t¬ng ®ång vÒ tr×nh ®é c«ng nghÖ s¶n xuÊt, kü thuËt, tr×nh ®é lao ®éng... ®Ó t¹o ra s¶n phÈm cã møc chªnh lÖch vÒ chi phÝ, chÊt lîng, kiÓu d¸ng... cho phÐp.
MÆt kh¸c, mét s¶n phÈm nhÊt ®Þnh cã thÓ do nhiÒu c«ng ty liªn kÕt s¶n xuÊt t¹o thµnh, trªn c¬ së ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ vµ chuyªn m«n hãa cao, ®Ó ph¸t huy nguån lùc, tËn dông lîi thÕ so s¸nh cña tõng quèc gia, s¶n xuÊt ra nh÷ng s¶n phÈm ®¸p øng nhu cÇu s¶n xuÊt vµ tiªu dïng trªn thÕ giíi. NÕu mét kh©u trong qu¸ tr×nh ph©n c«ng lao ®éng ®ã kh«ng ®¸p øng yªu cÇu, th× sÏ ¶nh hëng ®Õn toµn bé hÖ thèng liªn kÕt ®ã. Mét s¶n phÈm may mÆc, ®Ó hoµn chØnh ph¶i gåm rÊt nhiÒu c«ng ®o¹n s¶n xuÊt vµ ph¶i nhiÒu quèc gia tham gia nh: s¶n xuÊt m¸y dÖt ®Ó dÖt v¶i t¹i §øc, NhËt...; s¶n xuÊt sîi t¹i Trung Quèc; kh©u nhuém, dÖt vµ may t¹i ViÖt Nam... Do ®ã, qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®· h×nh thµnh mét hÖ thèng ph©n c«ng quèc tÕ ®Ó cïng tån t¹i vµ ph¸t triÓn.
2. ThÞ trêng tiªu thô s¶n phÈm ngµy cµng më réng, xu híng tham gia thÞ trêng khu vùc vµ thÕ giíi
Tríc ®©y, s¶n xuÊt cña nhiÒu quèc gia chñ yÕu tiªu thô thÞ trêng néi ®Þa. Tuy nhiªn, viÖc tiªu thô s¶n phÈm chñ yÕu t¹i thÞ trêng néi ®Þa lµm cho tÝnh c¹nh tranh cña s¶n phÈm ngµy cµng kÐm vµ thÞ trêng ngµy cµng thu hÑp, kh¶ n¨ng më réng, ph¸t triÓn nhanh s¶n xuÊt rÊt h¹n chÕ do quan hÖ cung cÇu b·o hoµ, søc mua h¹n chÕ hoÆc bÞ hµng tõ bªn ngoµi c¹nh tranh.
§Õn nay, nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®· thÓ hiÖn kh¸ ®Çy ®ñ b¶n chÊt cña nã ®ã lµ tÝnh kh«ng biªn giíi, ®¹i ®a sè c¸c quèc gia, ngoµi viÖc x¸c ®Þnh tiªu thô thÞ trêng trong níc, ®Òu híng tíi x©y dùng cho m×nh mét chiÕn lîc xuÊt khÈu ®Ó cã thÓ th©m nhËp thÞ trêng khu vùc vµ thÕ giíi, cã nh vËy míi cã ®iÒu kiÖn ®Ó thóc ®Èy ph¸t triÓn s¶n xuÊt víi quy m« lín, chiÕm lÜnh thÞ trêng. NhiÒu lÜnh vùc hiÖn nay nÕu kh«ng më réng thÞ trêng th× kh«ng thÓ ph¸t triÓn ®îc nh nh÷ng dÞch vô v« tuyÕn viÔn th«ng, th«ng tin liªn l¹c, Internet, tµi chÝnh ng©n hµng, c«ng nghÖ tin häc... ThÞ trêng ®îc më réng, c¸c quèc gia ngµy cµng cã ®iÒu kiÖn ®Ó gÇn nhau vµ n¶y sinh ph¸t triÓn nhiÒu lÜnh vùc quan hÖ hîp t¸c kh«ng chØ riªng vÒ kinh tÕ, c¸c mèi liªn kÕt kinh tÕ ngµy cµng nhiÒu vµ bÒn v÷ng th× sù tïy thuéc lÉn nhau ngµy cµng nhiÒu h¬n.
3. Ph¸t triÓn cña hÖ thèng th«ng tin trªn toµn cÇu lµm cho c¸c quèc gia trªn thÕ giíi xÝch l¹i gÇn nhau, t¹o thµnh mét hÖ thèng chung
Ph¸t triÓn th«ng tin toµn cÇu, nhÊt lµ trong c¸c lÜnh vùc v« tuyÕn viÔn th«ng, Internet... ®· gãp phÇn ®Èy nhanh qu¸ tr×nh th«ng hiÓu lÉn nhau gi÷a c¸c quèc gia trªn thÕ giíi, th«ng qua hÖ thèng th«ng tin chung, c¸c quèc gia cã ®iÒu kiÖn trao ®æi th«ng tin, thóc ®Èy c¸c ho¹t ®éng liªn kÕt kinh tÕ, v¨n hãa, x· héi... tõ ®ã cã sù hç trî, t¸c ®éng vµ liªn kÕt lÉn nhau ®Ó cïng ph¸t triÓn vµ më réng c¸c lÜnh vùc quan hÖ hîp t¸c.
I.1.4. Héi nhËp kinh tÕ khu vùc vµ quèc tÕ mang tÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan v× ®· xuÊt hiÖn nhiÒu vÊn ®Ò kinh tÕ cÇn ph¶i gi¶i quyÕt trªn quy m« toµn cÇu
Vµo nh÷ng thËp niªn cuèi cña thÕ kû XX, quan hÖ kinh tÕ thÕ giíi ®· cã nh÷ng thay ®æi lín, n¶y sinh nh÷ng vÊn ®Ò mµ ph¶i gi¶i quyÕt trªn ph¹m vi toµn cÇu míi cã thÓ ®¶m b¶o lîi Ých cña c¸c quèc gia, c¸c thay ®æi ®ã thÓ hiÖn qua mét sè quan hÖ sau:
1. Quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ ®· cã nh÷ng thay ®æi quan träng, mang tÝnh chÊt xu thÕ
Tríc ®©y quan hÖ kinh tÕ gi÷a c¸c níc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn (níc giµu) vµ c¸c níc kÐm ph¸t triÓn h¬n (níc nghÌo) thêng x¶y ra theo thø bËc, nghÜa lµ quan hÖ gi÷a trªn vµ díi (quan hÖ däc), c¸c níc nghÌo hÇu nh lÖ thuéc hoµn toµn vµo c¸c níc giµu, quan hÖ kinh tÕ hÇu nh lîi Ých chØ nghiªng vÒ mét phÝa ®ã lµ c¸c níc giµu, tõ sù lÖ thuéc vµo kinh tÕ dÉn ®Õn chÞu ¶nh hëng vµ phô thuéc ®Õn nhiÒu lÜnh vùc kh¸c nh chÝnh trÞ, v¨n hãa, x· héi... §Õn nay, sù phô thuéc lÉn nhau gi÷a níc giµu vµ níc nghÌo ®· phÇn nµo cã nh÷ng thay ®æi theo mét cÊu tróc kh¸c (quan hÖ m¹ng), kh«ng chØ ®¬n ph¬ng c¸c níc nghÌo lÖ thuéc vµo c¸c níc giµu mµ b¶n th©n c¸c níc giµu còng ®· cã sù lÖ thuéc vµo c¸c níc nghÌo, thÓ hiÖn râ nhÊt lµ sù t¸c ®éng trong viÖc ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ, trong viÖc chuyªn m«n hãa s¶n xuÊt ®Ó tËn dông, ph¸t huy tèi ®a nh÷ng tiÒm n¨ng, thÕ m¹nh cña tõng níc trong viÖc s¶n xuÊt s¶n phÈm, cã nh vËy míi ®¶m b¶o c¹nh tranh trªn toµn cÇu.
Tuy nhiªn, cÇn ph¶i kh¼ng ®Þnh r»ng, viÖc thay ®æi nµy hiÖn nay cha ®ñ m¹nh ®Ó thay ®æi b¶n chÊt quan hÖ gi÷a níc giµu vµ níc nghÌo, nhng còng ®· t¹o ra mét bíc chuyÓn biÕn quan träng vµ lµ xu thÕ kh«ng thÓ ®¶o ngîc trong quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ ngµy nay.
2. Tõng bíc h×nh thµnh mét hÖ thèng chuÈn mùc chung cho quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ
Cïng víi viÖc ph¸t triÓn quan hÖ kinh tÕ gi÷a c¸c quèc gia, c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia vµ ®a quèc gia ngµy cµng chi phèi m¹nh mÏ quan hÖ kinh tÕ toµn cÇu, sù ph¸t triÓn vµ ho¹t ®éng cña c¸c c«ng ty nµy lµm cho viÖc ph¸t triÓn khoa häc kü thuËt, c«ng nghÖ... gi÷a c¸c níc diÔn ra ngµy cµng nhanh h¬n, ngoµi ra cßn t¸c ®éng ®Õn luËt lÖ, thÓ chÕ kinh tÕ cña c¸c níc ngµy cµng tiÕn dÇn ®Õn nh÷ng chuÈn môc chung trong quan hÖ kinh tÕ thÕ giíi. Bªn c¹nh ®ã, viÖc tiÕn tíi nh÷ng chuÈn mùc chung trong quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ, cã t¸c ®éng tÝch cùc cho c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia ph¸t triÓn thuËn lîi h¬n.
Tuy nhiªn, vÊn ®Ò liªn kÕt, hîp nhÊt c¸c c«ng ty hiÖn nay kh«ng chØ dõng l¹i ®èi víi c¸c c«ng ty võa vµ nhá nh tríc ®©y mµ hiÖn nay ®· ph¸t triÓn quan hÖ, hîp nhÊt trªn ph¹m vi nh÷ng tËp ®oµn lín trªn thÕ giíi. Do ®ã mèi quan hÖ nµy cã thÓ sÏ h×nh thµnh nh÷ng søc m¹nh míi, h×nh thµnh nh÷ng khu vùc ¶nh hëng míi mµ t¸c ®éng cña nã ®Õn nÒn kinh tÕ thÕ giíi cÇn ®îc quan t©m.
3. Lîi thÕ ph¸t triÓn trong nÒn kinh tÕ hiÖn ®¹i ®· cã nh÷ng thay ®æi
Tríc ®©y, mçi quèc gia khi ho¹ch ®Þnh chiÕn lîc, chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ cña m×nh ®Òu chñ yÕu dùa trªn nh÷ng lîi thÕ mang tÝnh vËt chÊt (lîi thÕ tÜnh) nh vÞ trÝ ®Þa lý, tµi nguyªn, thiªn nhiªn, c¬ së vËt chÊt h¹ tÇng kü thuËt, nguån vèn... Tuy nhiªn, nh÷ng n¨m cuèi thÕ kû XX vµ nh÷ng n¨m ®Çu cña thÕ kû XXI, nhÊt lµ khi nÒn kinh tÕ tri thøc b¾t ®Çu chuyÓn ®éng th× ngµy cµng næi râ xu híng cña c¸c lîi thÕ (lîi thÕ ®éng) mµ trong ®ã tri thøc, trÝ tuÖ vµ c«ng nghÖ ®· nhanh chãng trë thµnh yÕu tè chñ ®¹o.
Tãm l¹i, Héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ lµ mét xu híng mang tÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan, nã b¾t nguån tõ b¶n chÊt cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng vµ ngµy cµng trë thµnh mét vÊn ®Ò cÊp b¸ch trong giai ®o¹n hiÖn nay. Qu¸ tr×nh héi nhËp lµ c¶ mét chÆng ®êng ®Çy khã kh¨n, tuy nhiªn víi xu thÕ tÊt yÕu ®ã, tÊt c¶ c¸c níc, nhÊt lµ ®èi víi nh÷ng níc ®ang vµ kÐm ph¸t triÓn, ®Ó khái bÞ g¹t ra ngoµi lÒ cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ thÕ giíi, ®Òu ph¶i nç lùc héi nhËp vµo xu thÕ chung ®ã, ra søc c¹nh tranh v× sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña quèc gia m×nh. Qu¸ tr×nh héi nhËp lµ mét qu¸ tr×nh võa hîp t¸c võa ®Êu tranh, cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh khu vùc võa qua ë Ch©u ¸, kh«ng nh÷ng kh«ng ®¶o ngîc ®îc xu thÕ liªn kÕt khu vùc, liªn kÕt quèc tÕ vÒ th¬ng m¹i vµ ®Çu t trªn thÕ giíi, mµ cßn cã phÇn kÝch thÝch xu thÕ ph¸t triÓn ®ã. TÝnh tïy thuéc lÉn nhau gi÷a c¸c quèc gia t¨ng lªn, lµm cho tÊt c¶ c¸c níc ph¶i thêng xuyªn cã nh÷ng c¶i c¸ch kÞp thêi luËt lÖ, thÓ chÕ, ®Ó thÝch øng víi sù biÕn ®éng cña thÕ giíi. V× vËy, Héi nhËp quèc tÕ thùc chÊt lµ cuéc ®Êu tranh phøc t¹p ®Ó gãp phÇn ph¸t triÓn kinh tÕ vµ cñng cè an ninh chÝnh trÞ, ®éc lËp kinh tÕ vµ b¶n s¾c d©n téc cña mçi níc, th«ng qua viÖc thiÕt lËp c¸c mèi quan hÖ tuú thuéc lÉn nhau, ®an xen, nhiÒu chiÒu vµ ë nhiÒu tÇng nÊc víi c¸c quèc gia kh¸c.
I.2. Qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ khu vùc vµ quèc tÕ cña ViÖt Nam
Héi nhËp kinh tÕ khu vùc vµ quèc tÕ mang tÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan vµ lµ mét ®ßi hái cÊp b¸ch trong giai ®o¹n hiÖn nay. ViÖt Nam chóng ta kh«ng ph¶i lµ mét ngo¹i lÖ, do ®ã tríc nh÷ng yªu cÇu cÊp b¸ch cña t×nh h×nh quèc tÕ, tõ §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VII ®· chñ tr¬ng ®a ph¬ng hãa, ®a d¹ng hãa quan hÖ ®èi ngo¹i, ®¸nh dÊu mét bíc khëi ®Çu cho quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i vµ tiÕn tr×nh héi nhËp quèc tÕ.
Víi ®êng líi ®æi míi vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, thêi gian qua chóng ta ®· ®¹t ®îc nh÷ng kÕt qu¶ quan träng vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ vµ quan hÖ ®èi ngo¹i më réng, vÞ thÕ quèc tÕ ngµy ®îc n©ng cao, t¹o thÕ vµ lùc, kh¶ n¨ng vµ c¬ héi ®Ó tiÕp tôc ph¸t triÓn nh÷ng n¨m tíi. Qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ khu vùc vµ quèc tÕ cña ViÖt Nam thÓ hiÖn qua viÖc tham gia vµ sÏ tham gia c¸c tæ chøc kinh tÕ thÕ giíi, c¸c diÔn ®µn, héi nghÞ quèc tÕ quan träng sau:
1. HiÖp héi c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ (ASEAN)
Ngµy 8/8/1967, t¹i thñ ®« Bangkok - Th¸i Lan, Bé trëng Ngo¹i giao cña 5 níc Indonesia, Malaysia, Philippines, Singapore vµ Th¸i Lan ®· ký tuyªn bè ASEAN thµnh lËp HiÖp héi c¸c Quèc gia §«ng Nam ¸ (ASEAN). Ngµy 7/1/1984, Brunei gia nhËp ASEAN lµ thµnh viªn thø 6; ngµy 28/7/1995, ViÖt Nam gia nhËp ASEAN lµ thµnh viªn thø 7; ngµy 23/7/1997, Lµo vµ Myanmar gia nhËp ASEAN vµ n¨m 2000, Campuchia lµ thµnh viªn thø 10.
c¸c níc thµnh viªn ASEAN
Tt
|
Tªn níc
|
DiÖn tÝch l·nh
thæ (Km2)
|
D©n sè
(TriÖu ngêi)
|
GDP n¨m 1995
(tû USD)
|
1
|
Brunei Durassalam
|
5.270
|
0,30
|
7,07
|
2
|
Campuchia
|
176.520
|
10,30
|
2,00
|
3
|
Indonesia
|
1.826.440
|
197,60
|
199,90
|
4
|
Lµo
|
230.800
|
4,90
|
1,59
|
5
|
Malaysia
|
328.550
|
20,60
|
85,50
|
6
|
Myanma
|
657.740
|
47,70
|
14,31
|
7
|
Philippines
|
298.170
|
69,30
|
78,31
|
8
|
Singapore
|
622,6
|
3,1
|
85,30
|
9
|
Thailand
|
511.770
|
61,40
|
166,30
|
10
|
ViÖt Nam
|
325.360
|
76,30
|
19,08
|
|
Céng:
|
4.361.242
|
491,5
|
659,4
|
(Nguån: Ban Th ký ASEAN)
Môc tiªu c¬ b¶n cña ASEAN lµ hîp t¸c v× hßa b×nh vµ sù phån vinh chung, ®ång thêi t¨ng cêng b¶n s¾c, cñng cè tinh thÇn vµ ý thøc céng ®ång, ®a c¸c lÜnh vùc hîp t¸c chuyªn ngµnh lªn tÇm cao míi. PhÊn ®Êu tiÕn tíi mét sù liªn kÕt kinh tÕ to lín, thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p ®Ó ph¸t huy tÝnh tù cêng cña quèc gia vµ khu vùc vÒ chÝnh trÞ, x· héi, v¨n hãa, nh©n ®¹o, khoa häc, c«ng nghÖ vµ c¸c lÜnh vùc kh¸c, tham gia vµ hîp t¸c tÝch cùc víi c¸c diÔn ®µn kh¸c cña khu vùc vµ quèc tÕ.
T¹i Héi nghÞ thîng ®Ønh lÇn thø nhÊt häp ë Bali - Indonesia ®· th«ng qua c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n sau:
- Cïng t«n träng ®éc lËp, chñ quyÒn, b×nh ®¼ng, toµn vÑn l·nh thæ vµ b¶n s¾c d©n téc cña tÊt c¶ c¸c quèc gia.
- QuyÒn cña mçi quèc gia ®îc tån t¹i mµ kh«ng cã sù can thiÖp, lËt ®æ hoÆc ¸p lùc tõ bªn ngoµi.
- Kh«ng can thiÖp vµo c«ng viÖc néi bé cña nhau.
- Gi¶i quyÕt tranh chÊp hoÆc bÊt ®ång b»ng biÖn ph¸p hßa b×nh.
- Tõ bá dïng vò lùc hoÆc ®e däa dïng vò lùc trong quan hÖ quèc tÕ.
- Hîp t¸c víi nhau mét c¸ch cã hiÖu qu¶.
Ngoµi ra ASEAN cßn sö dông mét sè nguyªn t¾c sau ®Ó ®iÒu phèi ho¹t ®éng gi÷a c¸c níc thµnh viªn:
- Nguyªn t¾c nhÊt trÝ (Consensus): Theo nguyªn t¾c nµy, tÊt c¶ c¸c níc thµnh viªn ®Òu nhÊt trÝ th× quyÕt ®Þnh ®îc th«ng qua, nguyªn t¾c nµy ®îc ¸p dông ë c¸c cuéc häp mäi cÊp. Tuy ph¶i ®ßi hái ®µm ph¸n l©u, nhng l¹i b¶o ®¶m ®îc lîi Ých cña tÊt c¶ c¸c níc thµnh viªn.
- Nguyªn t¾c b×nh ®¼ng: C¸c níc ASEAN ®Ò b×nh ®¼ng víi nhau vÒ nghÜa vô, ®ãng gãp vµ chia sÎ quyÒn lîi. Chñ to¹ c¸c cuéc häp ë mäi cÊp ®Òu ®îc thùc hiÖn lu©n phiªn.
- Nguyªn t¾c tho¶ thuËn: Trong lÜnh vùc hîp t¸c kinh tÕ, t¹i Héi nghÞ cÊp cao ASEAN lÇn thø IV tæ chøc t¹i Singapore (th¸ng 02/1992) c¸c níc ASEAN ®· ký hiÖp ®Þnh khung vÒ t¨ng cêng hîp t¸c kinh tÕ, tháa thuËn mét sè níc thµnh viªn ASEAN cã thÓ thùc hiÖn tríc mét dù ¸n ®· th«ng qua.
2. DiÔn ®µn hîp t¸c Ch©u ¸ Th¸i B×nh D¬ng (APEC)
DiÔn ®µn kinh tÕ Ch©u ¸ - Th¸i B×nh d¬ng ®îc thµnh lËp theo s¸ng kiÕn cña Australia t¹i Héi nghÞ Bé trëng kinh tÕ, th¬ng m¹i vµ ngo¹i giao cña 12 níc khu vùc Ch©u ¸ vµ Th¸i b×nh d¬ng tæ chøc vµo th¸ng 11/1989 t¹i Canberra - Australia, gåm Australia, Mü, Canada, NhËt B¶n, Singapore, Malaysia, Philippines, Thailand, Brunei, New Zealand, Indonesia vµ Hµn Quèc. N¨m 1991, kÕt n¹p thªm Trung Quèc, Hång K«ng vµ §µi loan; n¨m 1994, kÕt n¹p thªm Chi Lª, Mexico, Papua New Ghinea vµ n¨m 1998, kÕt n¹p thªm ViÖt Nam, Nga vµ Pªru, n©ng tæng sè c¸c níc thµnh viªn APEC lµ 21 quèc gia. HiÖn nay vÉn cßn kho¶ng 8 níc ®ang chê gia nhËp APEC.
Môc tiªu ra ®êi cña APEC nh»m tù do hãa th¬ng m¹i vµ ®Çu t trong khu vùc Ch©u ¸ - Th¸i b×nh d¬ng vµo n¨m 2020. T¹o thuËn lîi cho th¬ng m¹i vµ ®Çu t gi÷a 2 khu vùc ph¸t triÓn. Hîp t¸c trong c¸c lÜnh vùc kinh tÕ vµ kü thuËt nh»m hç trî nhau ph¸t triÓn, ph¸t huy nh÷ng thµnh tùu tÝch cùc mµ nÒn kinh tÕ cña c¸c níc trong khu vùc ®· t¹o ra v× lîi Ých cña khu vùc vµ c¶ thÕ giíi.
Cã 9 nguyªn t¾c c¬ b¶n trong tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña APEC:
- Toµn diÖn: TiÕn tr×nh tù do hãa vµ thuËn lîi hãa trong APEC sÏ ®îc triÓn khai ë tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc kinh tÕ ®Ó gi¶i quyÕt tÊt c¶ c¸c h×nh thøc c¶n trë môc tiªu l©u dµi cña th¬ng m¹i vµ ®Çu t tù do.
- Phï hîp víi nh÷ng tiªu chuÈn cña WTO: C¸c biÖn ph¸p ¸p dông trong APEC ph¶i phï hîp víi nh÷ng cam kÕt ®· ®¹t ®îc ë WTO.
- Kh«ng ph©n biÖt, ®èi xö (b×nh ®¼ng).
- So s¸nh, xem xÐt ®Õn møc ®é tù do hãa ®· ®¹t ®îc cña mçi níc thµnh viªn.
- Minh b¹ch: B¶o ®¶m tÝnh minh b¹ch mäi chÝnh s¸ch, ph¸p luËt vÒ ®Çu t vµ th¬ng m¹i cña thµnh viªn.
- Tù do hãa, thuËn lîi hãa th¬ng m¹i, ®Çu t thêng xuyªn liªn tôc, víi thêi gian biÓu kh¸c nhau. C¸c níc thµnh viªn cïng triÓn khai c¸c biÖn ph¸p ®Ó tù do hãa th¬ng m¹i vµ ®Çu t vµo n¨m 2010 ®èi víi c¸c níc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn vµ n¨m 2020 ®èi víi c¸c níc ®ang ph¸t triÓn.
- C¸c thµnh viªn cïng tiÕn hµnh tù do hãa, thuËn lîi hãa th¬ng m¹i theo lé tr×nh riªng, phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña m×nh.
- Linh ho¹t, mÒm dÎo trong thùc hiÖn tù do hãa, thuËn lîi hãa th¬ng m¹i vµ ®Çu t.
- Hîp t¸c khoa häc kü thuËt ®Ó phôc vô cho hîp t¸c kinh tÕ.
3. Héi nghÞ ¸ -¢u (ASEM)
Tuy hiÖn nay ASEM cha ph¶i lµ mét tæ chøc kinh tÕ khu vùc, nhng nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra trong Héi nghÞ kinh tÕ ¸ - ¢u lµ hÕt søc cÇn thiÕt ®Ó chóng ta ®a vµo nghiªn cøu, t×m hiÓu trong qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. T¹i Héi nghÞ kinh tÕ cÊp cao Ch©u ¢u - §«ng ¸ lÇn thø 3 t¹i Singapore th¸ng 10/1994, Thñ tíng Singapore ®· ®a ra s¸ng kiÕn tæ chøc mét Héi nghÞ thîng ®Ønh ¸ - ¢u, nh»m t¨ng cêng hiÓu biÕt vµ thøc ®Èy hîp t¸c gi÷a 2 ch©u lôc. Th¸ng 3/1995, Héi nghÞ c¸c nguyªn thñ quèc gia vÒ hîp t¸c ¸ - ¢u (Asia Europe Summit Meeting - ASEM) lÇn ®Çu tiªn ®îc tæ chøc t¹i Bangkok - Th¸i Lan víi sù tham gia cña 15 níc EU vµ 10 níc Ch©u ¸ (bao gåm: NhËt B¶n, Trung Quèc, Hµn Quèc vµ 7 níc ASEAN lµ Brunei, Indonesia, Malaysia, Philippine, Singapore, Thailand vµ ViÖt Nam). Sau Héi nghÞ nµy, hîp t¸c ¸ -¢u chÝnh thøc ra ®êi vµ lÊy tªn héi nghÞ thîng ®Ønh ®Çu tiªn lµ ASEM lµm tªn cho ch¬ng tr×nh hîp t¸c nµy.
Môc tiªu chñ ®¹o cña hîp t¸c ¸ - ¢u hiÖn nay lµ Hîp t¸c ®Ó t¹o sù t¨ng trëng h¬n n÷a ë c¶ Ch©u ¸ vµ Ch©u ¢u, cô thÓ: Thóc ®Èy ®èi tho¹i chÝnh trÞ ®Ó thèng nhÊt quan ®iÓm chung vµ t¨ng cêng h¬n n÷a sù th«ng hiÓu lÉn nhau cña 2 ch©u lôc ®èi víi c¸c vÊn ®Ò chÝnh trÞ vµ x· héi cña thÕ giíi. X©y dùng quan hÖ ®èi t¸c mét c¸ch toµn diÖn vµ s©u réng gi÷a 2 Ch©u ¸ vµ Ch©u ¢u ®Ó thøc ®Èy trao ®æi th¬ng m¹i vµ ®Çu t gi÷a c¸c níc thµnh viªn. T¨ng cêng hîp t¸c trong lÜnh vùc khoa häc kü thuËt, m«i trêng, ph¸t triÓn nguån nh©n lùc... ®Ó t¹o sù t¨ng trëng bÒn v÷ng ë c¶ Ch©u ¸ vµ Ch©u ¢u.
Nguyªn t¾c ho¹t ®éng ASEM nh sau:
- Quan hÖ gi÷a c¸c thµnh viªn lµ quan hÖ b×nh ®¼ng, t«n träng lÉn nhau vµ cïng cã lîi.
- ASEM lµ mét tiÕn tr×nh më vµ liªn tôc vËn ®éng.
- Mäi sù ph¸t triÓn vµ më réng ASEM ®Òu ph¶i dùa trªn c¬ së nhÊt trÝ chung cña c¸c níc thµnh viªn.
- C¬ chÕ hîp t¸c lµ ®èi tho¹i vµ phèi hîp hµnh ®éng trong mét sè lÜnh vùc u tiªn ®· ®Ò ra.
- Ho¹t ®éng hîp t¸c sÏ ®îc thùc hiÖn ®ång ®Òu c¶ c¸c lÜnh vùc: chÝnh trÞ, kinh tÕ vµ lÜnh vùc kh¸c.
- Kh«ng thÓ chÕ hãa, ho¹t ®éng ASEM nh»m hç trî vµ t¹o thuËn lîi cho c¸c ho¹t ®éng ë c¸c diÔn ®µn kh¸c.
- KhuyÕn khÝch hîp t¸c gi÷a c¸c häc gi¶, c¸c nhµ nghiªn cøu gi÷a 2 khu vùc.
4. HiÖp ®Þnh th¬ng m¹i ViÖt Mü
§èi víi HiÖp ®Þnh th¬ng m¹i ViÖt Mü, tuy lµ HiÖp ®Þnh song ph¬ng gi÷a 2 níc, kh«ng ph¶i lµ mét thÓ chÕ kinh tÕ khu vùc vµ quèc tÕ, nhng nã mang tÝnh chÊt ®a ph¬ng, cã t¸c ®éng ®a ph¬ng vµ híng tíi gia nhËp WTO. Do ®ã, sÏ lµ thiÕu sãt nÕu nh chóng ta kh«ng kh¸i qu¸t mét sè vÊn ®Ò quan träng vÒ HiÖp ®Þnh th¬ng m¹i ViÖt Mü trong viÖc nghiªn cøu ViÖt Nam héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ.
HiÖp ®Þnh Th¬ng m¹i ViÖt Mü ®· ®îc ký kÕt vµo th¸ng 7/2000 vµ chÝnh thùc cã hiÖu lùc tõ ngµy 14/12/2001, HiÖp ®Þnh th¬ng m¹i ViÖt Mü ®îc phª chuÈn chóng ta ®îc hëng quy chÕ tèi huÖ quèc (MFN) mµ hiÖn nay gäi lµ Quan hÖ th¬ng m¹i b×nh thêng (NTR) cña Mü. Quy chÕ Quan hÖ th¬ng m¹i b×nh thêng(NTR) thÓ hiÖn:
- Hµng ho¸, dÞch vô cña chóng ta sÏ ®îc ®¸nh thuÕ nhËp khÈu vµo Mü theo biÓu thuÕ sè 1 víi møc thuÕ b×nh qu©n kho¶ng 4%, trong khi ®ã møc thuÕ hiÖn nay cña chóng ta ®ang ph¶i chÞu t¹i biÓu thuÕ sè 2 cña Mü, b×nh qu©n kho¶ng 50%.
- Mét níc cã quy chÕ NTR víi Mü cã thÓ ®îc hëng tiÕp Quy chÕ u ®·i phæ cËp (GSP) cña Mü. Theo quy chÕ nµy, nhiÒu mÆt hµng xuÊt khÈu cã thÓ ®îc hëng thuÕ suÊt nhËp khÈu 0% vµo Mü, ch¼ng h¹n nh Campuchia ®îc hëng GSP cña Mü cho 6.000 mÆt hµng mµ thuÕ suÊt ®a sè lµ 0%. Nhê ®ã mµ xuÊt khÈu cña Campuchia ®· t¨ng vît bËc, riªng ngµnh hµng may mÆc tõ con sè kh«ng, chØ trong vßng cha ®Çy 5 n¨m, riªng n¨m 1999, Campuchia ®· xuÊt h¬n 400 triÖu USD sang Mü.
- §èi víi c¸c níc ®ang ph¸t triÓn cã tiÒm n¨ng lín vÒ tµi nguyªn vµ xuÊt khÈu nh ViÖt Nam chóng ta, Quy chÕ NTR víi thÞ trêng Mü lµ mét c¬ héi to lín ®Ó t¨ng xuÊt khÈu vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. ThÞ trêng Mü mçi n¨m tiªu thô trªn 1.000 tû USD hµng nhËp khÈu, trong khi toµn bé xuÊt khÈu cña ViÖt Nam chØ trªn 10 tû USD. Cã quan hÖ NTR víi Mü c¸c níc sÏ tiÕp cËn mét thÞ trêng c«ng nghÖ tiªn tiÕn nhÊt vµ nguån vèn ®Çu t lín nhÊt thÕ giíi.
Lµ HiÖp ®Þnh th¬ng m¹i song ph¬ng nhng bao gåm nhiÒu lÜnh vùc nh th¬ng m¹i dÞch vô, ®Çu t vµ c¸c quyÒn së h÷u trÝ tuÖ. Do ®ã, muèn ph¸t triÓn, c¸c níc ph¶i t¨ng cêng hîp t¸c vµ chÊp nhËn héi nhËp, cô thÓ lµ ph¶i tham gia c¸c ®Þnh chÕ quèc tÕ mµ ®Þnh chÕ réng r·i nhÊt lµ WTO. Hoa Kú víi vÞ trÝ lµ mét cêng quèc kinh tÕ sè 1, ®ang ®ãng vai trß chñ ®¹o trong th¬ng m¹i thÕ giíi vµ cã tiÕng nãi quan träng trong WTO. HiÖp ®Þnh Th¬ng m¹i ViÖt Mü lµ tiÒn ®Ò quan träng cho ViÖt Nam gia nhËp WTO, bëi v× HiÖp ®Þnh nµy dùa trªn nguyªn t¾c phæ biÕn cña WTO mµ nÕu ViÖt Nam kh«ng gia nhËp vÉn ph¶i tu©n thñ. ViÖc cã HiÖp ®Þnh th¬ng m¹i víi Mü sÏ t¹o thuËn lîi cho ViÖt Nam trong quan hÖ víi c¸c níc kh¸c, nhÊt lµ c¸c b¹n hµng vµ ®èi t¸c quan träng vÒ xuÊt khÈu vµ ®Çu t.
5. Tæ chøc th¬ng m¹i thÕ giíi (WTO)
Tæ chøc Th¬ng m¹i thÕ giíi WTO ra ®êi vµ ®i vµo ho¹t ®éng tõ n¨m 1995 trªn c¬ së tiÕp nèi vµ ph¸t triÓn cña GATT - HiÖp ®Þnh chung vÒ th¬ng m¹i vµ thuÕ quan thµnh lËp tõ n¨m 1947. HiÖn nay WTO cã 135 níc thµnh viªn tham gia vµ cã h¬n 30 níc ®ang xin gia nhËp (trong ®ã cã 13 níc ®ang trong qu¸ tr×nh ®µm ph¸n).
§èi víi ViÖt Nam: Th¸ng 1/1995, WTO tiÕp nhËn ®¬n xin gia nhËp cña ViÖt Nam; th¸ng 8/1996 ViÖt Nam tr×nh b¶n bÞ vong lôc vÒ chÕ ®é ngo¹i th¬ng; th¸ng 8/1998 phiªn häp ®Çu tiªn cña Ban c«ng t¸c vÒ ViÖt Nam gia nhËp WTO ®îc tiÕn hµnh, hiÖn nay qu¸ tr×nh ®µm ph¸n ®· tiÕn hµnh qua hai giai ®o¹n ®ã lµ minh b¹ch hãa chÝnh s¸ch vµ tiÕp cËn thÞ trêng.
Môc tiªu tæng qu¸t vµ chi phèi c¸c ho¹t ®éng cña WTO ®ã lµ tù do hãa th¬ng m¹i, v× tù do hãa th¬ng m¹i ®îc coi lµ nÒn t¶ng cho sù ph¸t triÓn vµ æn ®Þnh nÒn th¬ng m¹i thÕ giíi. TiÕn tr×nh tù do hãa th¬ng m¹i cña WTO ®îc ph¶n ¸nh qua tÊt c¶ c¸c cuéc ®µm ph¸n th¬ng lîng cña GATT tríc ®©y vµ WTO hiÖn nay. Tõ th¬ng m¹i hãa, WTO ®ang më réng hÖ thèng th¬ng m¹i bao trïm c¶ lÜnh vùc dÞch vô, së h÷u trÝ tuÖ vµ ®ang ®Çu t thªm vµo mét sè lÜnh vùc kh¸c.
Ho¹t ®éng cña WTO dùa trªn nh÷ng nguyªn t¾c sau:
1) Tù do hãa mËu dÞch th«ng qua ®µm ph¸n nh»m g¹t bá nh÷ng trë ng¹i vÒ th¬ng m¹i nh gi¶m thuÕ quan, ph¸ bá hµng rµo phi thuÕ, quy t¾c hãa th¬ng m¹i quèc tÕ.
2) Kh«ng ph©n biÖt ®èi xö trong quan hÖ th¬ng m¹i: C¸c thµnh viªn cña WTO dµnh cho nhau:
+ Sù ®·i ngé theo quy chÕ Tèi huÖ quèc (MFN): Kh«ng ph©n biÖt ®èi xö ®èi víi hµng hãa cã xuÊt xø tõ c¸c níc thµnh viªn kh¸c nhau.
+ Sù ®·i ngé quèc gia (NT): Kh«ng ph©n biÖt ®èi xö víi hµng hãa nhËp khÈu tõ c¸c níc thµnh viªn víi hµng hãa s¶n xuÊt trong níc trªn thÞ trêng néi ®Þa.
3) B¶o hé b»ng thuÕ quan vµ duy tr× ë møc thÊp v× biÖn ph¸p nµy ®îc coi lµ minh b¹ch nhÊt ®îc dïng ®Ó thùc hiÖn mét sè chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ, nhÊt lµ ®èi víi c¸c níc ®ang ph¸t triÓn. §Ó thùc hiÖn môc ®Ých nµy WTO cÊm c¸c thµnh viªn sö dông biÖn ph¸p h¹n chÕ sè lîng (trõ c¸c trêng hîp ®Æc biÖt).
4) B×nh ®¼ng, c«ng b»ng vµ c«ng khai hãa trong c¹nh tranh, vÝ dô nh WTO cã c¸c ®Þnh chÕ ®Ó ®iÒu chØnh c¸c biÖn ph¸p chèng b¸n ph¸ gi¸ hay ®¸nh thuÕ ®èi kh¸ng, WTO cho phÐp c¸c níc thµnh viªn cã quyÒn khíc tõ viÖc thùc hiÖn nghÜa vô kh«ng h¹n chÕ sè lîng hµng hãa nhËp khÈu trong mét sè trêng hîp nh»m ng¨n chÆn t¸c ®éng nguy hiÓm ®èi víi nÒn kinh tÕ cña quèc gia ®ã (vÝ dô nh níc nhËp khÈu gÆp khã kh¨n trong c¸n c©n thanh to¸n, c¨ng th¼ng vÒ ngo¹i hèi cho nhu cÇu ph¸t triÓn, nhËp khÈu s¶n phÈm t¨ng ®ét biÕn g©y tæn h¹i cho mét ngµnh s¶n xuÊt trong níc...), WTO cã nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Æc biÖt dµnh cho c¸c níc ®ang ph¸t triÓn.
5) C¸c nhîng bé th¬ng m¹i ®îc thùc hiÖn trªn c¬ së cã ®i, cã l¹i vµ cïng thuËn lîi. Theo nguyªn t¾c nµy, c¸c níc thµnh viªn nµo ®ßi hái c¶i thiÖn sù th©m nhËp vµo thÞ trêng cña c¸c níc kh¸c, th«ng qua viÖc c¾t gi¶m thuÕ quan vµ b·i bá c¸c hµng rµo kh¸c, th× còng cÇn ph¶i s½n sµng nhîng bé trong thuÕ quan vµ c¸c lÜnh vùc kh¸c, mµ c¸c níc kh¸c xem nh lîi thÕ vµ cã ®i cã l¹i hoÆc t¬ng ®¬ng gi¸ trÞ ®èi víi c¸c nhîng bé mµ c¸c níc nµy ®ang tiÕn hµnh.
6) §¶m b¶o c«ng khai, minh b¹ch c¸c luËt lÖ, chÝnh s¸ch vÒ th¬ng m¹i, dÞch vô vµ thuÕ quan... cña c¸c níc thµnh viªn.
Bªn c¹nh nh÷ng nguyªn t¾c chung cho mäi thµnh viªn, WTO còng thõa nhËn cßn sù kh¸c biÖt kh¸ lín vÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ trªn thÕ giíi, do ®ã nÕu cø ¸p dông nguyªn t¾c chung th× sÏ cã sù thiÖt thßi cho c¸c níc ®ang ph¸t triÓn vµ kho¶ng c¸ch tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ gi÷a c¸c quèc gia ngµy cµng c¸ch xa. Tríc thùc tÕ ®ã, WTO ®· cã nh÷ng quy ®Þnh theo híng hç trî c¸c níc ®ang vµ kÐm ph¸t triÓn, chñ yÕu:
- C¸c níc ®ang ph¸t triÓn vµ kÐm ph¸t triÓn ®îc miÔn hoÆc gi¶m nghÜa vô. VÝ dô nh khi thùc hiÖn nh÷ng nghÜa vô cña nh÷ng hiÖp ®Þnh míi vÒ së h÷a trÝ tuÖ hay vÒ c¸c biÖn ph¸p ®Çu t liªn quan ®Õn th¬ng m¹i, c¸c níc ®ang ph¸t triÓn ®îc kÐo dµi thêi gian thùc hiÖn h¬n c¸c níc tiªn tiÕn
- C¸c níc ®ang ph¸t triÓn cã thÓ ®îc ¸p dông møc thuÕ quan cao h¬n møc cña c¸c níc ph¸t triÓn trong tho¶ thuËn quèc tÕ vÒ thuÕ quan.
- WTO ¸p dông hÖ thèng u ®·i chung cho c¸c níc ®ang ph¸t triÓn vµ hÖ thèng u ®·i cho c¸c níc kÐm ph¸t triÓn. Theo hai hÖ thèng nµy, c¸c níc ph¸t triÓn ¸p dông møc thuÕ thÊp nhÊt cho hµng hãa nhËp khÈu tõ c¸c níc ®ang ph¸t triÓn vµ kÐm ph¸t triÓn, thËm chÝ cã trêng hîp thÊp h¬n c¶ møc tèi huÖ quèc.
- WTO kÕ thõa GATT thùc hiÖn nguyªn t¾c cã ®i cã l¹i t¬ng ®èi trong quan hÖ gi÷a c¸c níc ®ang ph¸t triÓn vµ ph¸t triÓn thay cho nguyªn t¾c cã ®i cã l¹i th«ng thêng. Kh¸c víi nguyªn t¾c cã ®i cã l¹i th«ng thêng (c¸c níc ph¶i thùc hiÖn nh÷ng ®iÒu kiÖn b×nh ®¼ng ngang nhau, kh«ng cã sù nh©n nhîng gi÷a níc nµy hay níc kh¸c), nguyªn t¾c cã ®i cã l¹i t¬ng ®èi kh¼ng ®Þnh viÖc thùc hiÖn nghÜa vô mµ c¸c cuéc ®µm ph¸n gi÷a c¸c níc ph¸t triÓn vµ c¸c níc ®ang ph¸t triÓn hay kÐm ph¸t triÓn ®· tháa thuËn, níc nµo cã tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ cµng thÊp th× ph¶i chÞu møc ®é vµ ph¹m vi cña nghÜa vô båi thêng cµng Ýt, khi c¸c níc ph¸t triÓn gi¶m møc thuÕ ®èi víi hµng nhËp khÈu tõ c¸c níc ®ang hoÆc kÐm ph¸t triÓn ®ã, kh«ng bÞ Ðp buéc ph¶i gi¶m møc thuÕ cña m×nh ®Ó båi hoµn nghÜa vô ®èi víi c¸c níc ph¸t triÓn.
I.3. Nh÷ng thuËn lîi vµ khã kh¨n cña ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ khu vùc vµ quèc tÕ
Héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ mang tÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÕ giíi, tuy qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi ®Æt ra cho chóng ta nhiÒu thêi c¬ thuËn lîi nhng còng ®Æt ra nhiÒu khã kh¨n th¸ch thøc. Thùc tÕ h¬n 10 n¨m thùc hiÖn ®êng lèi ®æi míi cña §¶ng vµ Nhµ níc, héi nhËp vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi, nÒn kinh tÕ níc ta ®· vît qua nh÷ng khã kh¨n, ®i vµo æn ®Þnh vµ liªn tôc ph¸t triÓn nhanh. T¹o ra sù chuyÓn biÕn nhiÒu mÆt vÒ chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ, c¬ cÊu tÝch lòy vµ tiªu dïng, thu chi ng©n s¸ch, c¸n c©n th¬ng m¹i. Qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ khu vùc vµ quèc tÕ trong thêi gia qua thÓ hiÖn th«ng qua viÖc cam kÕt thùc hiÖn ch¬ng tr×nh hîp t¸c kinh tÕ ASEAN, lµ thµnh viªn chÝnh thøc cña APEC, ASEM, ký kÕt HiÖp ®Þnh th¬ng m¹i ViÖt Mü vµ sÏ gia nhËp WTO. Nh÷ng bíc ®i ban ®Çu lµ tiÒn ®Ò c¬ b¶n cho viÖc héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ mét c¸ch chñ ®éng vµ hiÖu qu¶, tuy nhiªn nh÷ng thuËn lîi vµ khã kh¨n chÝnh cña ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh héi nhËp thÓ hiÖn th«ng qua mét sè néi dung chÝnh sau:
I.3.1. ThuËn lîi
Héi nhËp kinh tÕ khu vùc vµ quèc tÕ chóng ta cã nh÷ng thuËn lîi:
1) N©ng cao vÞ thÕ vµ më réng thÞ trêng khu vùc vµ thÕ giíi cho ViÖt Nam trong tiÕn tr×nh héi nhËp.
TuyÖt ®¹i ®a sè c¸c doanh nghiÖp hiÖn nay ho¹t ®éng trªn th¬ng trêng ®Òu x¸c ®Þnh vÊn ®Ò thÞ trêng lµ vÊn ®Ò hµng ®Çu cña m×nh. Tuy chóng ta cã mét thÞ trêng néi ®Þa kh¸ lín víi trªn 77 triÖu d©n vµ nÒn kinh tÕ t¨ng trëng víi tèc ®é cao trong h¬n 10 n¨m qua, nhng do xuÊt ph¸t ®iÓm cña nÒn kinh tÕ níc ta thÊp, nªn tuy t¨ng trëng nhanh nhng søc mua thÞ trêng néi ®Þa rÊt h¹n chÕ. §Æc biÖt lµ ®èi víi nh÷ng s¶n phÈm hµng hãa chóng ta cã lîi thÕ, cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh quèc tÕ th× chóng ta rÊt cÇn xuÊt khÈu ®îc nhiÒu, chiÕm lÜnh c¸c thÞ trêng khu vùc kh¸c nhau trªn thÕ giíi. Më réng thÞ trêng vµ thóc ®Èy xuÊt khÈu lµ mét trong nh÷ng ®éng lùc v« cïng quan träng ®èi víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ hiÖn nay. Chóng ta ®· cã quan hÖ trao ®æi hµng hãa víi trªn 140 níc vµ l·nh thæ trªn thÕ giíi, tuy nh÷ng rµo c¶n ®èi víi viÖc xuÊt khÈu hµng hãa vµ dÞch vô cña chóng ta cßn tån t¹i ë nhiÒu n¬i do thiÕu nh÷ng cam kÕt song ph¬ng vµ ®a ph¬ng gi÷a ta vµ c¸c níc b¹n, nhng t×nh h×nh xuÊt khÈu thêi gian qua vÉn t¨ng trëng kh¸ cao.
T×nh h×nh xuÊt khÈu 15 s¶n phÈm chñ yÕu cña ViÖt Nam 1991-2000
MÆt hµng
|
§vt
|
N¨m
|
Tèc ®é %
91-2000
|
1990
|
1995
|
1996
|
1997
|
1998
|
2000
|
1.DÇu th«
|
1000T
|
2.167
|
7.652
|
8.705
|
9.776
|
12.100
|
16.800
|
22,7
|
2.DÖt, may
|
Tr.USD
|
178,7
|
850
|
1.150
|
1.350
|
1.350
|
1.900
|
26,7
|
3.Giµy dÐp
|
Tr.USD
|
39,7
|
296,4
|
530
|
960
|
960
|
1.650
|
45,2
|
4.§iÖn tö
|
Tr.USD
|
...
|
...
|
100
|
400
|
476
|
750
|
65,5
|
5.Thuû s¶n
|
Tr.USD
|
239,1
|
621,4
|
696,5
|
780,8
|
850
|
1.200
|
17,5
|
6.G¹o
|
1000T
|
1.624
|
1.988
|
3.003
|
3.553
|
3.800
|
3.800
|
8,9
|
7.Cµ phª
|
1000T
|
89,6
|
248,1
|
283,7
|
389,3
|
379
|
630
|
21,5
|
8.Than ®¸
|
1000T
|
788,5
|
2.821
|
3.647
|
3.449
|
3.163
|
3.100
|
14,7
|
9.L¹c nh©n
|
1000T
|
70,7
|
111
|
127
|
83,3
|
87
|
77
|
0,9
|
10. ChÌ
|
1000T
|
16,1
|
18,8
|
20,8
|
32,3
|
34
|
40
|
9,5
|
11.Cao su
|
1000T
|
75,9
|
138,1
|
149,5
|
194,6
|
185
|
245
|
12,4
|
12.H¹t ®iÒu
|
1000T
|
24,7
|
90
|
15,5
|
33
|
25,1
|
23
|
-0,7
|
13.H¹t tiªu
|
1000T
|
9,0
|
17,9
|
25,3
|
23,1
|
13
|
50
|
18,7
|
14.Rau qu¶
|
Tr.USD
|
52,3
|
56,1
|
90,2
|
68,3
|
54
|
180
|
13,2
|
15.TCMN
|
Tr.USD
|
...
|
...
|
...
|
121,3
|
110
|
280
|
32,2
|
Nguån: Niªn gi¸m thèng kª 1992,1996,1997 vµ 2000; Bé Th¬ng m¹i.
Ghi chó: Tèc ®é t¨ng hµng ®iÖn tö tÝnh cho giai ®o¹n 1996-2000, tèc ®é t¨ng hµng Thñ c«ng mü nghÖ (TCMN) tÝnh cho giai ®o¹n 1997-2000.
2) §îc hëng nhiÒu thuËn lîi trong th¬ng m¹i quèc tÕ, tr¸nh ®îc sù ph©n biÖt ®èi xö trong c¸c quan hÖ quèc tÕ. Do ®ã thÞ trêng c¸c níc trong khu vùc vµ thÕ giíi sÏ më réng h¬n cho c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam.
Trong tiÕn tr×nh héi nhËp, song song víi viÖc cam kÕt më cöa thÞ trêng cña c¸c níc cho chóng ta, hµng rµo thuÕ quan vµ phi thuÕ quan sÏ ®îc gi¶m hoÆc xãa bá, nh÷ng ph©n biÖt ®èi xö sÏ kh«ng cßn, c¸c doanh nghiÖp sÏ ®îc hëng nh÷ng u ®·i dµnh cho c¸c níc thµnh viªn, b×nh ®¼ng trong c¹nh tranh trªn thÞ trêng khu vùc vµ thÕ giíi.
3) Cã nhiÒu c¬ héi më réng quan hÖ hîp t¸c, ®Çu t, chuyÓn giao c«ng nghÖ, tiÕp thu kinh nghiÖp cña c¸c níc.
Trong c¸c tho¶ thuËn kinh tÕ song ph¬ng vµ ®a ph¬ng, vÊn ®Ò më réng vÒ hîp t¸c ®Çu t vµ hîp t¸c vÒ c«ng nghÖ lu«n lu«n lµ nh÷ng néi dung quan träng, g¾n liÒn víi vÊn ®Ò tù do hãa th¬ng m¹i vµ më cöa thÞ trêng. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ cña ViÖt Nam h¬n 10 n¨m qua, ®Çu t níc ngoµi ®· thÓ hiÖn mét vai trß hÕt søc quan träng trong viÖc ph¸t triÓn ®Êt níc, nhiÒu doanh nghiÖp ®· thµnh c«ng vµ trëng thµnh trong quan hÖ hîp t¸c víi níc ngoµi, kh«ng chØ nh÷ng ®¬n vÞ liªn doanh víi níc ngoµi mµ cßn nhiÒu doanh nghiÖp kh¸c kÓ c¶ doanh nghiÖp võa vµ nhá, còng ®ang t×m thÊy ë c¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi nh÷ng b¹n hµng tiªu thô vµ cung cÊp nguyªn liÖu, s¶n phÈm, dÞch vô, c«ng nghÖ, th«ng tin, m¹ng líi thÞ trêng, häc hái kinh nghiÖm qu¶n lý, kü n¨ng kinh doanh, øng xö trªn th¬ng trêng...
4) T¹o m«i trêng ph¸t triÓn míi nh»m n©ng cao tÝnh hÊp dÉn thu hót ®Çu t níc ngoµi vµ c«ng nghÖ níc ngoµi, n©ng cao niÒm tin cña nhµ ®Çu t khi ¸p dông nh÷ng chuÈn mùc quèc tÕ vµo c¬ chÕ qu¶n lý trong níc. Thóc ®Èy ViÖt Nam c¶i tæ nhanh bé m¸y tæ chøc, c¬ chÕ qu¶n lý ë tÇm vÜ m« ®ång thêi t¹o m«i trêng c¹nh tranh, t¹o ®éng lùc cho doanh nghiÖp trong níc ®Çu t ®æi míi kü thuËt, c«ng nghÖ, n©ng cao tr×nh ®é qu¶n lý s¶n xuÊt kinh doanh.
Trong bèi c¶nh thÞ trêng thÕ giíi ®ang cã sù c¹nh tranh quyÕt liÖt ®Ó thu hót c¸c dßng ®Çu t níc ngoµi, tiÕn tr×nh héi nhËp cña chóng ta lµ mét trong nh÷ng bíc ®i quan träng trong viÖc cñng cè vµ t¨ng cêng c¹nh tranh trong thu hót ®Çu t níc ngoµi. Qu¸ tr×nh cam kÕt më cöa thÞ trêng còng lµ qu¸ tr×nh c¶i thiÖn m«i trêng ®Çu t cho c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam vµ doanh nghiÖp níc ngoµi trong ho¹t ®éng ®Çu t. Nh÷ng cam kÕt quèc tÕ sÏ lµm yªn lßng c¸c nhµ ®Çu t, thóc ®Èy hä chuyÓn nhiÒu vèn vµ c«ng nghÖ ®Çu t vµo ViÖt Nam, hîp t¸c vÒ c«ng nghÖ ®èi víi c¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi lµ con ®êng ng¾n cã thÓ gióp c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam ®i tíi thµnh c«ng.
5) ViÖt Nam cã thÓ ®i th¼ng vµo c¸c lÜnh vùc c«ng nghÖ míi, rót ng¾n vÒ tèc ®é vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn so víi c¸c níc. T¹o ®éng lùc cho ViÖt Nam ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa vµ tham gia tÝch cùc vµo qu¸ tr×nh ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ, rót ng¾n kho¶ng c¸ch vÒ tèc ®é vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn so víi c¸c níc trªn thÕ giíi.
ThÕ giíi ngµy nay ®ang chøng minh thµnh tùu ph¸t triÓn vît bËc cña nhiÒu ngµnh s¶n xuÊt vµ dÞch vô, nhê vµo sù ph¸t triÓn cña c¸c lÜnh khoa häc c«ng nghÖ vµ khoa häc qu¶n lý. §Æc biÖt lµ nh÷ng thµnh tùu næi bËt trong c¸c lÜnh vùc c«ng nghÖ th«ng tin, c«ng nghÖ sinh häc, vËt liÖu míi, n¨ng lîng, ®iÖn tö... ®· t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn c¸c ngµnh s¶n xuÊt vËt chÊt vµ dÞch vô, n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt vµ chÊt lîng dÞch vô, lµm phong phó thªm c¸c s¶n phÈm ®¸p øng nhu cÇu ngµy cµng t¨ng cña cuéc sèng.
ViÖt Nam tuy ®i sau, nhng viÖc ®i sau gióp chóng ta vËn dông tiÕp thu thµnh tùu ®· cã ë c¸c níc ph¸t triÓn, thùc tÕ h¬n 10 n¨m ®æi míi, ®· cã nh÷ng ngµnh, nh÷ng lÜnh vùc, nh÷ng doanh nghiÖp ph¸t triÓn nhanh chãng, t¹o nªn nh÷ng s¶n phÈm cã søc c¹nh tranh trªn thÞ trêng trong níc vµ thÕ giíi. Nh÷ng doanh nghiÖp, ngµnh cã uy tÝn trªn th¬ng trêng lµ nh÷ng doanh nghiÖp biÕt n¾m b¾t, khai th¸c, øng dông thµnh qu¶ khoa häc phï hîp víi ®iÒu kiÖn cña m×nh. TiÕn tr×nh héi nhËp sÏ t¹o thêi c¬ cho nhiÒu doanh nghiÖp kh¸c cña ViÖt Nam tiÕp cËn víi c¸c thµnh tùu khoa häc c«ng nghÖ, khoa häc qu¶n lý cña thÕ giíi ®Ó häc hái, s¸ng t¹o vµ ®i tíi thµnh c«ng b»ng con ®êng ®i t¾t, ®ãn ®Çu.
6) TiÕn tr×nh héi nhËp sÏ gãp phÇn t¹o thÕ ®øng v÷ng ch¾c h¬n cho ®Êt níc trong quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ, n©ng cao vÞ trÝ quèc tÕ, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam trong quan hÖ kinh doanh quèc tÕ, ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña nh©n d©n ®îc c¶i thiÖn.
TiÕn tr×nh héi nhËp t¹o c¬ héi cho chóng ta tham gia c¸c cuéc ®µm ph¸n ®a ph¬ng mét c¸ch b×nh ®¼ng ®Ó giµnh lÊy nh÷ng quyÒn lîi chÝnh ®¸ng cña m×nh, cã c¬ héi n¾m b¾t tèt h¬n nh÷ng xu thÕ quèc tÕ, nh÷ng diÔn biÕn trªn thÞ trêng khu vùc vµ quèc tÕ, nh÷ng thay ®æi cña chÝnh s¸ch cña b¹n hµng ®Ó cã thÓ ®iÒu chØnh khi cÇn thiÕt. TiÕn tr×nh héi nhËp còng cho phÐp níc ta b¶o vÖ lîi Ých cña m×nh bëi nh÷ng cam kÕt quèc tÕ, trong khi gãp tiÕng nãi chung víi c¸c níc ®ang ph¸t triÓn khi cã tranh chÊp xÈy ra. VÞ thÕ v÷ng ch¾c h¬n cña chóng ta trªn trêng quèc tÕ sÏ lµ chç dùa v÷ng ch¾c cho c¸c doanh nghiÖp trong quan hÖ víi b¹n hµng, lµ sù b¶o ®¶m quan träng nhÊt cña Nhµ níc cho c¸c doanh nghiÖp tr¸nh sù thua thiÖt trong quan hÖ kinh doanh quèc tÕ.
I.3.2. Khã kh¨n
Bªn c¹nh nh÷ng thuËn lîi, Héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ®Æt ra nhiÒu khã kh¨n vµ th¸ch thøc cho chóng ta, cô thÓ:
1) GÆp khã kh¨n trong c¹nh tranh v× tr×nh ®é c«ng nghÖ l¹c hËu, tr×nh ®é qu¶n lý yÕu, chÊt lîng hµng hãa thÊp, gi¸ thµnh s¶n phÈm cao.
Søc c¹nh tranh cña c¸c s¶n phÈm dÞch vô cña ta cßn yÕu, do n¨ng suÊt lao ®éng, hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh vµ chÊt lîng s¶n phÈm cña ta cßn yÕu so víi c¸c doanh nghiÖp níc ngoµi. Trong tiÕn tr×nh héi nhËp, thÞ trêng c¸c níc sÏ ®îc më réng cho c¸c s¶n phÈm cña ta, nhng víi n¨ng lùc c¹nh tranh yÕu, c¸c doanh nghiÖp kh«ng dÔ g× chiÕm lÜnh ®îc thÞ trêng, nhÊt lµ giai ®o¹n ®Çu. §ång thêi theo nguyªn t¾c cã ®i cã l¹i chóng ta ph¶i më cöa thÞ trêng cho c¸c s¶n phÈm cña c¸c níc, tõ ®ã thÞ trêng c¹nh tranh s¶n phÈm sÏ gay g¾t h¬n, c¸c doanh nghiÖp ph¶i c¹nh tranh víi nhiÒu ®èi thñ ngay trªn thÞ trêng néi ®Þa khi nh÷ng hµng rµo b¶o hé ph¶i dì bá. Trong khi ®ã viÖc n©ng cao søc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp lµ mét vÊn ®Ò hÕt søc khã kh¨n, cÇn ph¶i cã nhiÒu gi¶i ph¸p ®ång bé, c¶ nh©n tè vÜ m« vµ vi m«.
Theo sè liÖu thèng kª ®Õn cuèi n¨m 1999, trªn c¶ níc cã 48.133 doanh nghiÖp ®ang ho¹t ®éng, trong ®ã cã 5.718 doanh nghiÖp quèc doanh vµ 42.415 doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh. Thùc tr¹ng c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam chñ yÕu lµ doanh nghiÖp võa vµ nhá, theo tiªu chÝ hiÖn nay víi sè vèn nhá h¬n 5 tû ®ång vµ lao ®éng díi 200 ngêi th× trªn 90% doanh nghiÖp cña chóng ta lµ võa vµ nhá, do ®ã h¹n chÕ vÒ thÞ trêng, trang thiÕt bÞ c«ng nghÖ, nghiªn cøu vµ triÓn khai.
Thø h¹ng vÒ tÝnh c¹nh tranh tæng thÓ cña mét sè níc Ch©u ¸ n¨m 1997
Quèc
gia
|
Thø h¹ng chung
|
§é më cöa
|
Vai trß chÝnh phñ
|
Tµi chÝnh
|
KÕt cÊu h¹ tÇng
|
C«ng nghÖ
|
Qu¶n trÞ
|
Lao ®éng
|
ThÓ chÕ
|
Singapore
|
1
|
3
|
1
|
1
|
2
|
1
|
7
|
2
|
9
|
Hång K«ng
|
2
|
1
|
2
|
4
|
1
|
21
|
13
|
1
|
19
|
§µi Loan
|
8
|
12
|
8
|
1
|
28
|
17
|
18
|
3
|
28
|
Malaysia
|
9
|
16
|
6
|
6
|
8
|
23
|
20
|
20
|
26
|
Indonesia
|
15
|
5
|
5
|
25
|
22
|
29
|
32
|
6
|
37
|
Th¸i Lan
|
18
|
8
|
4
|
13
|
19
|
40
|
34
|
24
|
43
|
Hµn Quèc
|
21
|
38
|
10
|
9
|
21
|
26
|
29
|
14
|
32
|
Trung Quèc
|
29
|
48
|
12
|
16
|
40
|
37
|
43
|
8
|
24
|
Philipines
|
34
|
39
|
13
|
35
|
32
|
35
|
23
|
32
|
16
|
ViÖt Nam
|
49/53
|
53
|
11
|
43
|
34
|
31
|
51
|
35
|
45
|
Nguån: Tæ chøc diÔn ®µn Kinh tÕ ThÕ giíi (WEF) n¨m 1997
2) C¬ cÊu hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam chñ yÕu lµ xuÊt khÈu n«ng s¶n cha qua chÕ biÕn, hµng c«ng nghiÖp gia c«ng. Trong khi ph¶i nhËp nhiÒu nguyªn liÖu cho s¶n xuÊt c«ng nghiÖp.
Thùc tÕ trong nh÷ng n¨m qua hµng xuÊt khÈu cña chóng ta chñ yÕu lµ n«ng s¶n s¬ chÕ nh g¹o, cµ phª, ®iÒu, thuû h¶i s¶n, hµng may mÆc, giµy dÐp, ®iÖn tö chñ yÕu gia c«ng, trong khi ®ã nguyªn liÖu cho s¶n xuÊt ph¶i nhËp nhiÒu tõ níc ngoµi, cha cã sù thay ®æi lín vÒ c¸n c©n th¬ng m¹i, do ®ã søc c¹nh tranh s¶n phÈm khã kh¨n vµ phô thuéc rÊt nhiÒu vÒ thÞ trêng tõ bªn ngoµi.
C¬ cÊu xuÊt nhËp khÈu hµng hãa cña ViÖt Nam n¨m 2000
§vt: Tû USD
Nhãm hµng
|
XuÊt khÈu
|
NhËp khÈu
|
Kim ng¹ch
|
Tû träng%
|
Kim ng¹ch
|
Tû träng%
|
Tæng sè
|
13,5
|
100
|
14,5
|
100
|
1.Nguyªn nhiªn liÖu
|
2,7
|
20,1
|
10
|
69
|
2.N«ng s¶n, h¶i s¶n
|
3,1
|
23,3
|
-
|
-
|
3.ChÕ biÕn, chÕ t¹o
|
4,2
|
31,4
|
-
|
-
|
4.C«ng nghÖ cao
|
0,7
|
5,4
|
-
|
-
|
5.M¸y mãc, thiÕt bÞ
|
-
|
-
|
3,9
|
27
|
6.Hµng tiªu dïng
|
-
|
-
|
0,6
|
4
|
7.Hµng kh¸c
|
2,8
|
19,8
|
-
|
-
|
Nguån: ChiÕn lîc ph¸t triÓn XNK giai ®o¹n 2001-2010 - Bé Th¬ng m¹i.
3) C¬ chÕ chÝnh s¸ch võa thiÕu võa cha phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ.
ViÖt Nam chóng ta ®i sau rÊt nhiÒu níc trªn ®êng ph¸t triÓn vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, c¬ chÕ thÞ trêng míi tr·i qua h¬n chôc n¨m nay, cßn ®ang trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh, c¸c khu«n khæ ph¸p lý cha hoµn chØnh vµ ®ang trªn bíc ®êng ®iÒu chØnh ®Ó phï hîp víi nh÷ng th«ng lÖ quèc tÕ, trong khi ®ã thêi gian héi nhËp kinh tÕ khu vùc kh«ng cßn bao xa. Thêi gian thùc hiÖn lÞch tr×nh gi¶m thuÕ theo CEPT lµ 2006, thùc hiÖn nh÷ng cam kÕt APEC lµ n¨m 2010.
4) Tr×nh ®é c¸n bé nãi chung cßn thÊp, cha quen c¸ch lµm ¨n míi, tÝnh thÝch øng cha cao, yÕu vÒ ngo¹i ng÷, th«ng tin. C¸c c«ng cô qu¶n lý nh d÷ liÖu th«ng tin, c¬ quan nghiªn cøu hç trî vµ c¬ chÕ phèi hîp kh«ng ®ång bé, ng«n ng÷ chuyªn m«n thêng cha thèng nhÊt.
Trong c¸c nh©n tè quyÕt ®Þnh ®Õn sù ph¸t triÓn cña mäi doanh nghiÖp còng nh mäi quèc gia th× nh©n tè con ngêi lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh nhÊt. TiÕn tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ®ßi hái mét lùc lîng c¸n bé cã n¨ng lùc, cã chÊt lîng cao vµ toµn diÖn mµ hiÖn nay chóng ta cha cã ®îc ®éi ngò nh vËy. Thêi ®¹i ngµy nay h¬n bao giê hÕt ®ßi hái c¸c nhµ qu¶n lý, c¸c doanh nh©n ViÖt Nam ph¶i hiÓu biÕt luËt ch¬i trªn th¬ng trêng quèc tÕ, ph¶i n¾m b¾t xu híng ph¸t triÓn cña lÜnh vùc m×nh kinh doanh. Dï lµ doanh nghiÖp nhá, ph¹m vi ho¹t ®éng giíi h¹n th× yªu cÇu ®îc ®µo t¹o c¬ b¶n vµ häc hái liªn tôc vÉn rÊt cÇn thiÕt ®Ó ®¶m b¶o thµnh c«ng. Trong khi ®ã c¸c doanh nghiÖp vµ giíi doanh nh©n ë níc ta cßn mét kho¶ng c¸ch kh«ng nhá so víi c¸c ®èi t¸c vµ ®èi thñ c¹nh tranh quèc tÕ vÒ mÆt chÊt lîng nguån nh©n lùc. §©y lµ mét khã kh¨n mµ cÇn ph¶i ®Çu t m¹nh mÏ vµ gÊp rót vµo lÜnh vùc nµy ®Ó cã ®îc ®éi ngò con ngêi cã trÝ tuÖ, cã n¨ng lùc, phÈm chÊt vµ b¶n lÜnh ®Ó tham gia vµo tiÕn tr×nh héi nhËp míi quyÕt ®Þnh sù thµnh c«ng cña c¸c doanh nghiÖp.
Mét sè chØ tiªu cña c¸c níc khèi ASEAN vµ Trung Quèc
Quèc gia
|
Tû lÖ ngêi biÕt ch÷ (%)
|
Tû lÖ ngêi ®i häc (%)
|
GDP/®Çu
ngêi (1998,PPP,$US)
|
XÕp h¹ng GDP/®Çu ngêi
|
XÕp h¹ng HDI
|
XÕp h¹ng HPI
|
Singapore
|
91,8
|
73
|
24.210
|
8
|
24
|
..
|
Malaysia
|
86,4
|
65
|
8.137
|
51
|
61
|
18
|
Th¸i Lan
|
95,0
|
61
|
5.456
|
71
|
76
|
29
|
Philippin
|
94,8
|
83
|
3.555
|
94
|
77
|
22
|
Indonesia
|
85,7
|
65
|
2.651
|
113
|
109
|
46
|
ViÖt Nam
|
92,9
|
63
|
1.689
|
132
|
108
|
47
|
Myanma
|
84,1
|
56
|
1.199
|
150
|
125
|
53
|
Campuchia
|
65,0
|
61
|
1.257
|
137
|
136
|
..
|
Lµo
|
46,1
|
57
|
1.734
|
131
|
140
|
..
|
Trung Quèc
|
82,8
|
72
|
3.105
|
106
|
99
|
30
|
Nguån: ViÖn ChiÕn lîc ChÝnh s¸ch C«ng nghiÖp - Bé C«ng nghiÖp.
(HDI: ChØ sè ph¸t triÓn con ngêi cña 174 níc; HPI: ChØ sè nghÌo khæ cña 85 níc)
5) T¸c ®éng ¶nh hëng héi nhËp giai ®o¹n sau n¨m 2000 sÏ béc lé râ h¬n khi thùc hiÖn CEPT vµ HiÖp ®Þnh th¬ng m¹i ViÖt Mü, trong khi nhiÒu doanh nghiÖp trong níc cßn thê ¬ vµ thiÕu nhËn thøc cÆn kÏ vÒ héi nhËp.
Thùc tÕ thêi gian qua, tiÕn tr×nh héi nhËp cha thùc sù t¸c ®éng m¹nh ®Õn s¶n xuÊt cña c¸c doanh nghiÖp, theo lé tr×nh tham gia AFTA, tõ n¨m 2001, nhiÒu mÆt hµng chóng ta ph¶i ®a vµo gi¶m ngay thuÕ suÊt xuèng cßn 20%, trong khi møc thuÕ suÊt hiÖn t¹i rÊt cao tõ 30-50%, do ®ã sÏ t¸c ®éng m¹nh ®Õn c¸c s¶n phÈm nµy. Së dÜ cã vÇn ®Ò nµy do xuÊt ph¸t tõ quan ®iÓm dµnh tèi ®a thêi gian cho c¸c s¶n phÈm nµy cã biÖn ph¸p ®iÒu chØnh ®Ó chñ ®éng tham gia héi nhËp, tuy nhiªn thùc tÕ cho thÊy nhiÒu doanh nghiÖp vÉn cßn thê ¬ vµ nhËn thøc cha s©u vÒ t¸c ®éng cña tiÕn tr×nh héi nhËp thêi gian tíi, thiÕu tÝnh chñ ®éng vµ nh÷ng øng phã tríc t×nh h×nh thùc tÕ, vµ nh vËy sÏ hÕt søc khã kh¨n khi tham gia AFTA.
6) Bªn c¹nh nh÷ng khã kh¨n trªn, mét sè lîi thÕ cña chóng ta víi mét sè níc trong khu vùc Ch©u ¸ kh«ng cßn nh lîi thÕ vÒ lao ®éng (nhÊt lµ Trung Quèc, Indonesia sau khi ¶nh hëng khñng ho¶ng tµi chÝnh khu vùc), n¨ng suÊt lao ®éng thÊp, mét sè chi phÝ dÞch vô cao so víi khu vùc, lµm gi¶m ®i kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp.
Chia sẻ với bạn bè của bạn: |