Ph­¬ng ph¸p ChÈn ®o¸n bÖnh sèt rÐt Tõ chuÈn vµng giemsa ®Õn ph¶n øng chuçi trïng hîp

DiÔn gi¶i kÕt qu¶

§é nh¹y tõ 72%-95% trong nghiªn cøu ë Bå §µo Nha vµ Nam Phi cã thÓ gi¶i thÝch lµ do nh÷ng kh¸c biÖt vÒ quÇn thÓ nghiªn cøu; mét vÊn ®Ò quan träng kh¸c lµ nghiªn cøu ë Bå §µo Nha thùc hiÖn trªn c¸c tr­êng hîp sèt rÐt nhËp khÈu theo con ®­êng du lÞch ®Õn nh÷ng vïng sèt rÐt l­u hµnh. Cã ý kiÕn cho r»ng ®éng häc cña tÕ bµo BC ch­¸ s¾c tè cã thÓ thay ®æi gi÷a c¸c quÇn thÓ d©n c­ kh¸c nhau, cã thÓ liªn quan ®Õn ®é trÇm träng cña bÖnh vµ t×nh tr¹ng miÔn dÞch cña c¬ thÓ. T¹i ViÖt Nam, sè ng­êi tr­ëng thµnh kh«ng cã miÔn dÞch cã sèt rÐt nÆng, sèng trong vïng sèt rÐt l­u hµnh nhÑ th× cã 92% tr­êng hîp cã BC chøa s¾c tè khi nhËp viÖn trªn 100 b¹ch cÇu ®a nh©n trung tÝnh vµ 30 b¹ch cÇu ®¬n nh©n ®Õm ®­îc. T¹i Gabon, vïng sèt rÐt l­u hµnh nÆng, ®Õn 100 b¹ch cÇu ®a nh©n trung tÝnh vµ 100 b¹ch cÇu ®¬n nh©n lóc nhËp viÖn, t×m thÊy tû lÖ kh¸c nhau ë trÎ em sèt rÐt nÆng (100% cã b¹ch cÇu ®¬n nh©n chøa s¾c tè, 95% b¹ch cÇu ®a nh©n trung tÝnh chøa s¾c tè), trÎ em m¾c sèt rÐt nhÑ (lÇn l­ît cã 87% vµ 32% lo¹i b¹ch cÇu trªn), ng­êi lín m¾c sèt rÐt nhÑ (lÇn l­ît cã 58% vµ 16%). Kh«ng t×m thÊy mèi liªn quan gi÷a b¹ch cÇu ®a nh©n trung tÝnh chøa s¾c tè vµ mËt ®é KSTSR, còng nh­ kh«ng t×m thÊy mèi liªn quan gi÷a sè vÖt PCEs víi mËt ®é KSTSR. Tuy nhiªn, Cell-Dyn3500 kh«ng ph¸t hiÖn ®­îc 2 tr­êng hîp cã mËt ®é KSTSR 0,06 vµ 0,02% (th­êng kh«ng khã chÈn ®o¸n). §iÒu nµy gîi ý r»ng ®é nh¹y cña thiÕt bÞ phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè ¶nh h­ëng ®Õn ®éng lùc häc cña b¹ch cÇu chøa hemazoin ë tõng c¸ thÓ.

§é ®Æc hiÖu (88%) ë nghiªn cøu t¹i Bå §µo Nha thÊp h¬n nghiªn cøu ë Nam Phi. Trong nghiªn cøu ë Bå §µo Nha, th×  2 thay v×  1 PCE ®­îc dïng lµm ng­ìng x¸c ®Þnh d­¬ng tÝnh. RÊt hiÕm khi thÊy ®­îc mét vÖt PCE duy nhÊt trªn v¹ch ph©n c¸ch gi÷a quÇn thÓ tÕ bµo E ⁰ vµ c¸c tÕ bµo kh¸c cña b¹ch cÇu. Do cã sù kh¸c biÖt rÊt Ýt vÒ møc ®é h×nh thµnh tÕ bµo h¹t (trôc Y: t¸n x¹ ¸nh s¸ng khö cùc) khi so víi quÇn thÓ tÕ bµo ®¬n nh©n b×nh th­êng, kÕt qu¶ nµy ®­îc xem lµ mét vÖt gi¶. Nh÷ng mÉu d­¬ng tÝnh víi sèt rÐt, th­êng thÊy xuÊt hiÖn  2PCEs, ®iÒu nµy cho thÊy møc ®é tÕ bµo h¹t cao h¬n nhiÒu. Tuy nhiªn, khi ¸p dông 1 PCEs lµm tiªu chuÈn x¸c ®Þnh, chØ cã thªm vµi mÉu n÷a ®­îc xem lµ d­¬ng tÝnh.

Ngoµi ra, còng víi ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch nµy trªn m¸y Cell-DynCD 4000 c¸c t¸c gi¶ øng dông nh»m ph¸t hiÖn vµ gi¸m s¸t ®iÒu trÞ cho bÖnh nh©n sèt rÐt do P.vivax t¹i Hµn Quèc cña nhãm nghiªn cøu Suh IB, Kim HJ, Kim JY, thuéc khoa xÐt nghiÖm y häc, ®¹i häc Y khoa Nam Hµn Quèc cã Se lµ 91,2% vµ cã thÓ ph¸t hiÖn c¸c h¹t s¾c tè th«ng qua ph­¬ng thøc khö cùc ¸nh s¸ng laser ë ngµy thø 14 sau ®iÒu trÞ, mét nh­îc ®iÓm ®Æt ra lµ do sù khö cùc kh«ng ®iÓn h×nh (atypical depolarization) nªn ph­¬ng ph¸p nµy cã thÓ ph¸t hiÖn ®­îc sau ®iÒu trÞ khái do sù tån t¹i s¾c tè, dÔ dÉn ®Õn d­¬ng tÝnh gi¶ vµ thÇy thuèc l©m sµng cho r»ng ca nµy ®iÒu trÞ thÊt b¹i, b­íc tiÕp theo sÏ dïng ph¸t ®å chèng kh¸ng hay lÆp l¹i mét liÖu tr×nh ®iÒu trÞ sèt rÐt míi kh«ng cÇn thiÕt.

Lý do chÝnh mµ kÕt qu¶ Cell-Dyn3500 d­¬ng tÝnh gi¶ cã thÓ lµ sù tån t¹i c¸c tÕ bµo ®¬n nh©n chøa hemozoine sau khi s¹ch KSTSR, bëi v× sè bÖnh nh©n lµm l¹i sau d­¬ng tÝnh cã tiÒn sö sèt rÐt võa ®­îc ®iÒu trÞ. Trong mét nghiªn cøu, tÕ bµo b¹ch cÇu chøa s¾c tè vÉn hiÖn diÖn trªn 70% bÖnh nh©n sau khi ®iÒu trÞ s¹ch KSTSR; thêi gian s¹ch c¸c tÕ bµo ®¬n nh©n chøa s¾c tè ph¶i kÐo dµi ®Õn 2-3 tuÇn. Do ®ã, biÓu ®å Cell-Dyn3500 d­¬ng tÝnh kh«ng nhÊt thiÕt lµ ®ît sèt rÐt cÊp tÝnh, mµ cã thÓ t×m thÊy ë nh÷ng bÖnh nh©n ®· ®­îc ®iÒu trÞ thµnh c«ng. KÕt qu¶ kh«ng phï hîp gi÷a 2 ph­¬ng ph¸p giªm sa vµ c«ng thøc m¸u nµy còng hæ trî thªm cho gi¶i thÝch nµy. §¸nh gi¸ ë nh÷ng bÖnh nh©n 4-7 ngµy sau khi b¾t ®Çu ®iÒu trÞ, kÕt qu¶ ©m tÝnh trªn KHV cã thÓ vÉn cßn (+) víi Cell-Dyn3500. ThËt lµ khã ph©n tÝch mèi liªn quan l©m sµng víi kÕt qu¶ Cell-Dyn3500 (+) ë nh÷ng quèc gia n»m trong vïng sèt rÐt l­u hµnh, n¬i mµ t×nh tr¹ng nhiÔm bÖnh diÔn ra th­êng xuyªn vµ KST l¹nh rÊt phæ biÕn. MÆt kh¸c, kh«ng thÓ x¸c ®Þnh ®­îc nguyªn nh©n kÕt qu¶ Cell-Dyn3500 (+) gi¶ trong c¸c tr­êng hîp.

Trong sèt rÐt nhËp khÈu,kû thuËt viªn thiÕu kinh nghiÖm xÐt nghiÖm KHV chÈn ®o¸n sèt rÐt lµ mét mèi quan t©m. §iÒu nµy ®Æc biÖt quan träng khi phÇn lín c¸c nh©n viªn phßng XN lµm viÖc vµo giê trùc, kh«ng thÓ cã sù gióp ®ì ngay cña c¸c chuyªn gia.

CÇn chó ý r»ng thiÕt bÞ vµ phÇn mÒm cña nã kh«ng ®­îc thiÕt kÕ ®Æc biÖt ®Ó chÈn ®o¸n SR, thiÕt bÞ còng kh«ng th«ng b¸o kÕt qu¶ hay ®Õm sè l­îng b¹ch cÇu chøa s¾c tè. M¸y Cell-Dyn3500 ph©n tÝch ®Õn 10.000 b¹ch cÇu. Tuy nhiªn, chØ mét phÇn tÕ bµo b¹ch cÇu hiÖn diÖn trªn biÓu ®å. KÕt qu¶ lµ sè l­îng vÖt PCEs kh«ng t­¬ng øng víi sè tÕ bµo ®¬n nh©n chøa s¾c tè ë m¸u ngo¹i vi. H¬n n÷a, ë nhiÒu mÉu d­¬ng tÝnh víi sèt rÐt, quÇn thÓ E⁰ ph¸t t¸n bÊt th­êng. ®iÒu nµy gîi ý r»ng thiÕt bÞ còng ph¸t hiÖn c¸c tÕ bµo E⁰ chøa s¾c tè nh­ng ph©n lo¹i chóng lµ tÕ bµo E⁰ mét c¸ch kh«ng ®óng. §iÒu nµy còng kh«ng lÊy lµm ng¹c nhiªn g× khi thuËt tÝnh to¸n cña thiÕt bÞ ®Ó ph©n biÖt c¸c tÕ bµo E⁰ víi c¸c tÕ bµo bv¹ch cÇu ®a nh©n trung tÝnh lµ dùa trªn sù ph¸t hiÖn cña c¸c ph©n tö khö cùc néi bµo. Còng cã thÓ ph¸t hiÖn KSTSR cïng víi s¾c tè sèt rÐt trong hång cÇu, mÆc dï ë m« h×nh ho¹t ®éng b×nh th­êng, tÊt c¶ hång cÇu kh«ng nh×n thÊy ®­îc d­íi ¸nh s¸ng ®Ìn laser sau khi khö Hb b»ng dung dÞch muèi nh­îc tr­¬ng.

Quan s¸t mét tr­êng hîp sèt rÐt P.vivax ë bÖnh nh©n ë hång cÇu t¨ng søc c¶n thÈm thÊu. Ngoµi c¸c vÖt PCEs th­êng thÊy, c¸c vÖt mµu ®á thÊy ®­îc ë vïng t¨ng tÕ bµo E⁰ lµ nh÷ng hång cÇu. Nãi chung, ph­¬ng ph¸p míi nµy lµ mét hæ trî cã Ých cho xÐt nghiÖm KHV th­êng quy. Quan träng nhÊt lµ nã cho phÐp chÈn ®o¸n tù ®éng c¸c tr­êng hîp kh«ng cã yªu cÇu cña thÇy thuèc l©m sµng. Tuy nhiªn, cÇn nghiªn cøu më réng ®Ó x¸c ®Þnh hiÖu lùc cña ph­¬ng ph¸p nµy ë nh÷ng vïng vµ céng ®ång mµ ®éng häc cña b¹ch cÇu chøa s¾c tè kh¸c nhau. Chóng t«i còng kh«ng mong muèn mét phÇn mÒm cña thiÕt bÞ cho phÐp ®Õm ®óng sè l­îng tÕ bµo b¹ch cÇu chøa hemozoine.

ThiÕt bÞ xÐt nghiÖm tù ®éng nµy lµ mét ph­¬ng tiÖn chÈn ®o¸n sèt rÐt ®Çy høa hÑn, ®Æc biÖt ë nh÷ng n¬i mµ xÐt nghiÖm c«ng thøc m¸u tù ®éng ®­îc tiÕn hµnh th­êng quy trong ®¸nh gi¸ bÖnh nh©n cã sèt. §¸ng tiÕc, chi phÝ mua s¾m vµ b¶o tr× thiÕt bÞ nµy n»m ngoµi tÇm víi nguån ng©n s¸ch tµi chÝnh cña nhiÒu n­íc cã sèt rÐt l­u hµnh vµ ®©y lµ mét sè h¹n chÕ lín.

8. 
   Ph­¬ng ph¸p lÈy da néi b× (Intradermic puncture technique)