III PHONG TRµO N¤NG D¢N T¢Y S¥N Vµ Sù NGHIÖP THèNG NHÊT §ÊT N¦íC, B¶O VÖ Tæ QUèC CUèI THÕ KØ XVIII
1. Phong trµo T©y S¬n vµ sù nghiÖp thèng nhÊt ®Êt níc cuèi thÕ kØ XVIII
Tr×nh bµy ®îc nÐt chÝnh vÒ phong trµo T©y S¬n lËt ®æ chóa NguyÔn, vua Lª, chóa TrÞnh, thèng nhÊt ®Êt níc :
Vµo gi÷a thÕ kØ XVIII, chÕ ®é phong kiÕn §µng Ngoµi khñng ho¶ng s©u s¾c. Phong trµo n«ng d©n bïng lªn rÇm ré, kÐo dµi trong h¬n 10 n¨m, nhng cuèi cïng bÞ ®µn ¸p.
Nöa sau thÕ kØ XVIII, chÕ ®é phong kiÕn §µng Trong còng bíc vµo khñng ho¶ng. N¨m 1771, cuéc khëi nghÜa n«ng d©n bïng næ ë Êp T©y S¬n (B×nh §Þnh) do 3 anh em NguyÔn Nh¹c, NguyÔn HuÖ, NguyÔn L÷ l·nh ®¹o. Tõ T©y S¬n, cuéc khëi nghÜa ®· ph¸t triÓn, lËt ®æ chÝnh quyÒn cña hä NguyÔn ë §µng Trong, lµm chñ vïng ®Êt tõ Qu¶ng Nam trë vµo.
Tõ n¨m 1786 ®Õn n¨m1788, phong trµo T©y S¬n tiÕp tôc tiÕn ra §µng Ngoµi, lËt ®æ chÝnh quyÒn vua Lª chóa TrÞnh, lµm chñ ®Êt níc. Sù nghiÖp thèng nhÊt ®Êt níc vÒ c¬ b¶n ®îc hoµn thµnh.
2. C¸c cuéc kh¸ng chiÕn ë cuèi thÕ kØ XVIII
Tr×nh bµy trªn lîc ®å cuéc kh¸ng chiÕn chèng qu©n Xiªm vµ qu©n Thanh :
Kh¸ng chiÕn chèng Xiªm (1785) :
+ §Çu nh÷ng n¨m 80 cña thÕ kØ XVIII, sau khi chÝnh quyÒn chóa NguyÔn bÞ lËt ®æ, mét ngêi ch¸u cña chóa NguyÔn lµ NguyÔn ¸nh ch¹y sang Xiªm (nay lµ Th¸i Lan) cÇu cøu. Vua Xiªm sai tíng ®em 5 v¹n qu©n thuû, bé sang x©m lîc níc ta.
+ §Çu n¨m 1785, qu©n T©y S¬n díi sù chØ huy cña NguyÔn HuÖ ®· tæ chøc trËn R¹ch GÇm Xoµi Mót ®¸nh tan qu©n x©m lîc Xiªm, b¶o vÖ v÷ng ch¾c nÒn ®éc lËp d©n téc.
Kh¸ng chiÕn chèng Thanh (1789) :
+ Sau khi chÝnh quyÒn vua Lª, chóa TrÞnh bÞ lËt ®æ, Lª Chiªu Thèng cïng mét sè cËn thÇn bá ch¹y lªn phÝa B¾c vµ sang Trung Quèc cÇu cøu nhµ Thanh. Vua Thanh sai tíng ®em 29 v¹n qu©n sang x©m lîc níc ta.
+ §îc tin ®ã, B¾c B×nh V¬ng NguyÔn HuÖ quyÕt ®Þnh lªn ng«i Hoµng ®Õ, lÊy niªn hiÖu lµ Quang Trung, chØ huy qu©n tiÕn ra B¾c. ChØ trong 5 ngµy (tõ ®ªm 30 th¸ng Ch¹p n¨m MËu Th©n ®Õn mång 5 TÕt KØ DËu) víi cuéc hµnh qu©n thÇn tèc, nghÜa qu©n T©y S¬n ®· ®¸nh b¹i hoµn toµn qu©n x©m lîc vµ tiÕn vµo Th¨ng Long. ChiÕn th¾ng Ngäc Håi §èng §a cßn vang m·i vÒ sau.
NhËn xÐt vÒ vai trß vµ nghÖ thuËt qu©n sù tµi giái cña NguyÔn HuÖ còng nh nghÜa qu©n T©y S¬n trong hai lÇn kh¸ng chiÕn chèng ngo¹i x©m.
3. V¬ng triÒu T©y S¬n
Tr×nh bµy ®îc sù thµnh lËp V¬ng triÒu T©y S¬n vµ c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi, v¨n ho¸ :
Sau khi ®¸nh tan qu©n x©m lîc M·n Thanh, NguyÔn HuÖ chÝnh thøc x©y dùng mét chÝnh quyÒn míi theo chÕ ®é qu©n chñ chuyªn chÕ, thèng trÞ tõ ThuËn Ho¸ trë ra B¾c. Quang Trung rÊt cã ý thøc mêi nh÷ng ngêi tµi giái ra gióp níc (3 lÇn viÕt th mêi NguyÔn ThiÕp lµm ViÖn trëng ViÖn Sïng chÝnh).
Quang Trung còng ban chiÕu kªu gäi d©n phiªu t¸n vÒ quª s¶n xuÊt. LËp l¹i sæ hé tÞch, ®Þa b¹, kh«ng ®Ó ruéng ®Êt bá hoang.
Më réng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ c«ng th¬ng nghiÖp.
Tæ chøc l¹i gi¸o dôc thi cö, ®a ch÷ N«m lµm v¨n tù chÝnh thøc cña quèc gia.
Qu©n ®éi ®îc tæ chøc quy cñ vµ trang bÞ vò khÝ ®Çy ®ñ.
§Æt quan hÖ tèt ®Ñp víi nhµ Thanh còng nh c¸c níc Lµo vµ Ch©n L¹p.
N¨m 1792, Quang Trung ®ét ngét qua ®êi.
N¨m 1802, tríc sù tÊn c«ng cña NguyÔn ¸nh, V¬ng triÒu T©y S¬n sôp ®æ.
Quan s¸t h×nh 47 Tîng Quang Trung (Quy Nh¬n B×nh §Þnh), t×m hiÓu vÒ c«ng lao to lín cña NguyÔn HuÖ Quang Trung ®èi víi ®Êt níc, d©n téc.
IV T×NH H×NH V¡N HO¸ ë C¸C THÕ KØ XVI XVIII
1. VÒ t tëng, t«n gi¸o
HiÓu ®îc t×nh h×nh v¨n ho¸ ë c¸c thÕ kØ XVI XVIII : Nho gi¸o suy tho¸i, sù du nhËp cña ®¹o Thiªn Chóa :
Nho gi¸o tõng bíc suy tho¸i : thi cö kh«ng cßn nghiªm tóc nh tríc. T«n ti trËt tù phong kiÕn còng kh«ng cßn ®îc nh thêi Lª s¬. PhËt gi¸o, §¹o gi¸o cã ®iÒu kiÖn phôc håi. NhiÒu chïa, qu¸n ®îc x©y dùng thªm, mét sè chïa ®îc trïng tu l¹i.
Cïng víi sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ hµng ho¸, tõ thÕ kØ XVI,
mét sè gi¸o sÜ ®¹o Thiªn Chóa ph¬ng T©y theo c¸c thuyÒn bu«n
níc ngoµi vµo §¹i ViÖt truyÒn ®¹o. Mét t«n gi¸o míi xuÊt hiÖn : ®¹o Thiªn Chóa.
ThÕ kØ XVII, do nhu cÇu cña viÖc truyÒn ®¹o, ch÷ Quèc ng÷ theo mÉu tù Latinh còng ra ®êi. Tuy nhiªn, bÊy giê ch÷ Quèc ng÷ cha ®îc phæ cËp trong x· héi, ph¶i ®Õn ®Çu thÕ kØ XX, ch÷ Quèc ng÷ míi ®îc sö dông phæ biÕn.
C¸c tÝn ngìng truyÒn thèng trong d©n gian vÉn ®îc duy tr× vµ ph¸t huy nh tôc thê cóng tæ tiªn, thê nh÷ng ngêi anh hïng cã c«ng víi níc, víi lµng.
2. Ph¸t triÓn gi¸o dôc vµ v¨n häc
BiÕt ®îc sù ph¸t triÓn cña gi¸o dôc v¨n häc ch÷ N«m vµ v¨n häc d©n gian :
Gi¸o dôc :
+ Thay thÕ nhµ Lª, nhµ M¹c tiÕp tôc ph¸t triÓn gi¸o dôc, tæ chøc ®Òu ®Æn c¸c k× thi ®Ó chän lùa nh©n tµi. Thêi k× nhµ M¹c ®· tæ chøc ®îc 22 k× thi héi lÊy ®îc 485 TiÕn sÜ.
+ Nhµ níc Lª TrÞnh ®îc kh«i phôc, gi¸o dôc Nho häc tiÕp tôc ®îc duy tr×. NhiÒu khoa thi ®îc tæ chøc nhng sè ngêi ®ç ®¹t vµ ®i thi kh«ng nhiÒu nh tríc. ë §µng Trong, n¨m 1646 chóa NguyÔn më khoa thi ®Çu tiªn.
+ ë triÒu ®¹i T©y S¬n, víi chÝnh s¸ch ch¨m lo gi¸o dôc cña Quang Trung, ch÷ N«m ®îc dïng trong c«ng viÖc hµnh chÝnh, thi cö.
MÆc dï vËy, néi dung gi¸o dôc vÉn lµ kinh sö. C¸c bé m«n khoa häc tù nhiªn Ýt ®îc chó ý.
V¨n häc :
+ Bªn c¹nh dßng v¨n häc ch÷ H¸n, v¨n häc ch÷ N«m ph¸t triÓn m¹nh h¬n tríc vµ chiÕm vÞ trÝ träng yÕu. C¸c nhµ th¬ næi tiÕng nh NguyÔn BØnh Khiªm, §µo Duy Tõ, Phïng Kh¾c Khoan ®· dïng ch÷ N«m ®Ó s¸ng t¸c.
+ V¨n häc d©n gian ph¸t triÓn rÇm ré, thÓ hiÖn íc m¬ vÒ mét cuéc sèng tù do vµ thanh b×nh cña ngêi d©n lao ®éng.
3. NghÖ thuËt vµ khoa häc kÜ thuËt
Tr×nh bµy ®îc sù ph¸t triÓn cña gi¸o dôc, nghÖ thuËt vµ khoa häc
kÜ thuËt :
Trong c¸c thÕ kØ XVI XVIII, nghÖ thuËt kiÕn tróc, ®iªu kh¾c tiÕp tôc ph¸t triÓn, thÓ hiÖn ë c¸c chïa míi ®îc x©y dùng nh chïa Thiªn Mô (HuÕ), tîng PhËt ë c¸c chïa...
NghÖ thuËt d©n gian ®îc h×nh thµnh trong c¸c c«ng tr×nh ®iªu kh¾c vµ kiÕn tróc.
NghÖ thuËt s©n khÊu ph¸t triÓn ë c¶ §µng Trong vµ §µng Ngoµi víi nhiÒu phêng tuång, chÌo ë c¸c lµng, c¸c lµn ®iÖu d©n ca ë c¸c ®Þa ph¬ng.
NhiÒu c«ng tr×nh khoa häc trªn c¸c lÜnh vùc sö häc, ®Þa lÝ, y häc, triÕt häc... ra ®êi.
KÜ thuËt : kÜ thuËt ®óc sóng theo kiÓu ph¬ng T©y, ®ãng thuyÒn, x©y thµnh luü ®îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn, nghÒ lµm ®ång hå ra ®êi...
Chñ ®Ò 8
VIÖT NAM ë NöA §ÇU THÕ KØ XIX
Chia sẻ với bạn bè của bạn: |