-jadval  Buxgalteriya balansining turkumlanishi va turlari

98 
o’rniga №315 “Sub’ekt va uni holatini bilish, muhim xatoliklar riskini baholash” 
deb nomlanuvchi yangi auditning xalqaro standarti qabul qilindi va bu standart 
2007 yili takomillashtirilgan. 
Auditorlik tashkiloti ichki nazorat tizimini ishonchliligini baholashda uchta 
darajadan foydalanishi lozim: yuqori, o’rta, past. Ichki nazorat tizimini 
ishonchliligini baholashni ob’ektivligin oshirishda auditorlik tashkiloti yuqorida 
keltirilgan darajalardan tashqri boshqa darajalardan ham foydalanishi lozim. Xorij 
mamlakatlarida uni ishonchliligini besh-o’n balli sistemada, ayrimlari esa foizlarda 
(0-100) baholaydilar. Ichki nazorat tizimini batafsil baholashda, uni chuqurroq 
o’rganishga – turli test amallarini ishlab chiqishga, namunali savollar ro’yxatini 
tuzish; olingan natijalarni tahlil qilish, ballar shkalasi, koeffitsientlar va 
formulalardan foydalanish lozim. 
Ilmiy izlanishlarimiz davomida shunga amin bo’ldikki auditor ichki nazorat 
tizimini faqatgina test savolnomasidan foydalanibgina qolmasdan quyida 
keltirilgan shakllardan ham foydalanishi mumkin: 
– rahbar xodimlar va buxgalteriya hodimlarinining fikrlarini aniqlash uchun 
namunaviy savollar ro’yhatidan; 
– tahliliy amallar bajarish yo’li bilan olingan ma’lumotlardan; 
– maxsus blankalar va tekshiruv varaqalaridan; 
– bloksxemalar va grafiklardan; 
– kamchiliklar ro’yhati, bayonnomalar yoki dalolatnomalardan. 
O’zbekiston Respublikasi “Auditorlik faoliyati to’g’risida”gi qonunda ichki 
nazoratga taalluqli qandaydir maxsus talablar qo’yilmagan. Shu sababli 
R.Do’smurotov 
ichki 
nazorat 
tizimini 
baholashda 
ikkita 
omilga 
tayanish lozim deydi:
– ichki nazoratning maqsadi korxona rahbariyati uchun ham, auditor 
uchun ham bir xil-buxgalteriya balansining ishonchliligi va ob’ektivligini 
ta’minlash; 
– auditorlik hisobotning tahliliy qismida ichki nazorat holatini 

99 
ekspertiza qilish natijalarini aks ettirish zarur.
51
Yuqoridagi 
talablarga 
qo’shilgan 
holda 
biz 
auditorlar 
xo’jalik 
yurituvchi 
sub’ektlar ichki nazarot tizimini samarali ishlashi uchun 
auditorlik hisobotida aniq takliflarini berishlari lozim deb o’ylaymiz. 
Audit o’tkazishda auditorlarga dastak bo’luvchi auditning umumiy 
rejasi va dasturi ham auditorlik tashkilotining ham eng muhim asosiy 
hujjatlardan biri hisoblanadi. Auditor o’z ishini shunday rejalashtirishi lozimki, 
buxgalteriya balansining, moliya xo’jalik muomalalarining ishonchliligini va 
qonuniyligini, hamda ular buxgalteriya hisobi schetlarida aks ettirilishining 
to’g’riligini o’z vaqtida va sifatli auditorlik tekshiruvidan o’tkazilishini ta’minlashi 
zarur. 
Buxgalteriya 
balansining 
auditni 
rejalashtirish 
quyidagilarni 
ta’minlashi lozim: 
– hisobotining 
holati 
hamda 
ichki 
nazorat 
tizimining 
samaradorligi to’g’risidagi zarur axborotlarni olish; 
– bajarilishi 
lozim 
bo’lgan 
nazorat 
amallarining 
mazmunini, 
o’tkazish vaqtini va hajmini aniqlash. 
Buxgalteriya 
balansining 
auditni 
rejalashtirish 
kutilayotgan 
ishlar rejasini tuzish va auditorlik dasturini ishlab chiqishni o’z ichiga 
oladi. 
Kutilayotgan 
ishlar 
rejasida 
quyidagi 
ko’rsatkichlar 
aks 
ettiriladi(4.5-jadval): 
– audit o’tkazish muddati va ishlarining davomiyligi; 
– bajariladigan ishlar xajmi; 
– auditor qo’llaydigan usullar va amallar. 
– Amerikalik 
olimlar 
E.A.Arens 
va 
Dj.Lobbeklar 
samarali 
va 
unumli audit rejasi va dasturini ishlab chiqishda auditorga eng avvalo 
beshta 
bosqichdan 
iborat 
ishlarni 
amalga 
oshirish 
zarrligini 
ta’kidlaydilar. 
Bu 
beshta 
bosqich: 
dastlabki 
rejalashtirish; 
umumiy 
51
R.D.Do’smuratov “Auditorlik faoliyati: nazariya, uslubiyot va amaliyot” T: Moliya 2007 yil. 110 bet 

100 
ma’lumotlarni 
to’plash; 
mijozning 
xuquqiy 
majburiyatlari 
to’g’risida 
ma’lumotlar to’plash; muhimlik, auditorlik riski, biznes riski va ichki 
xo’jalik 
risklarini 
baholash; 
ichki 
xo’jalik 
nazorati 
tizimi 
bilan 
tanishish va ichki nazorat riski; auditning umumiy rejasi va dasturini tuzish. 

tải về 2.74 Mb.

Chia sẻ với bạn bè của bạn: