Xung đỘt quan đIỂm trong việc xáC ĐỊnh tội danh th. S phạm Văn Beo Giảng viên Khoa Luật, Đhct

Định tội đúng có ý nghĩa quyết định trong vụ án hình sự, bởi vì nó là cơ sở cần thiết đầu tiên cho việc truy cứu trách nhiệm hình sự người phạm tội. Trên cơ sở xác định người phạm tội đã thực hiện hành vi phạm tội gì, quy định tại điều, khoản nào của Bộ luật hình sự, người áp dụng sẽ quyết định một hình phạt phù hợp đối với hành vi phạm tội đó. Vì thế, định tội được xem là tiền đề, điều kiện cho việc quyết định hình phạt đúng đắn, góp phần mang lại hiệu quả trong đấu tranh phòng ngừa và chống tội phạm.

Về mặt lý luận, định tội là một việc làm không phải thật khó. Đó là việc xác nhận về mặt pháp lý sự phù hợp giữa các dấu hiệu của hành vi nguy hiểm cho xã hội cụ thể đã được thực hiện với các yếu tố cấu thành tội phạm (CTTP) cụ thể tương ứng được quy định trong Bộ luật hình sự. Có thể nói, định tội là việc xác định một hành vi cụ thể đã thực hiện thoả mãn đầy đủ các dấu hiệu của một tội phạm cụ thể nào đó trong số các tội phạm được quy định trong Bộ luật hình sự. Định tội là một hoạt động tư duy do người tiến hành tố tụng thực hiện. Đồng thời, nó cũng là hình thức hoạt động, thể hiện sự đánh giá về mặt pháp lý đối với hành vi nguy hiểm cho xã hội đang được kiểm tra, xác định trong mối tương quan với các quy phạm pháp luật (QPPL) hình sự. Để định tội cho một hành vi cụ thể, người áp dụng Luật hình sự phải căn cứ vào cấu thành tội phạm được rút ra từ những quy định của Bộ luật hình sự. Nếu tình tiết của một hành vi phạm tội phù hợp với các dấu hiệu của một CTTP cụ thể được quy định trong Bộ luật hình sự, thì hành vi đó được xác định theo tội danh của CTTP đó.

Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy, để định tội chính xác là một việc làm không đơn giản chút nào xuất phát từ thực tiễn vô cùng đa dạng của tội phạm. Nghiên cứu số liệu Báo cáo tổng kết công tác xét xử ba năm liền (1999, 2000, 2001) của Toà án nhân dân tối cao cho thấy (tính riêng trong hệ thống Toà án nhân dân): Trung bình mỗi năm Toà án nhân dân cấp tỉnh đã xét xử phúc thẩm khoảng 6482 vụ với khoảng 9249 bị cáo, trong đó khoảng 2,24% số vụ bị cấp Phúc thẩm huỷ án và tuyên không phạm tội khoảng 0,12% số bị cáo so với số bị cáo được xét xử phúc thẩm. Đối với Toà án nhân dân tối cao, mỗi năm xét xử phúc thẩm khoảng 5752 vụ với khoảng 9709 bị cáo, trong đó Toà Phúc thẩm Toà án nhân dân tối cao đã huỷ xấp xỉ 1,28% án sơ thẩm so với số bị cáo được xét xử phúc thẩm và tuyên không phạm tội đối với khoảng 0,37% số bị cáo so với số bị cáo được xét xử phúc thẩm (xem Báo cáo công tác ngành Toà án các năm 1999, 2000, 2001). Theo nhận xét của Toà án nhân dân tối cao thì con số này là khá cao xuất phát từ nhiều nguyên nhân trong đó có nguyên nhân cơ bản là xét xử đã có sai sót trong định tội.

Trong năm 2002 và 2003, các sai sót trong việc áp dụng Bộ luật hình sự và định tội vẫn còn xảy ra trong xét xử. Theo số liệu báo cáo của Toà án nhân dân tối cao, năm 2002 có 12 bị cáo bị Toà xét xử oan sau đó được cấp Phúc thẩm (11 bị cáo) và cấp Giám đốc thẩm (1 bị cáo) tuyên không phạm tội. Cũng trong năm 2002, đã có 489 bản án hình sự có hiệu lực pháp luật nhưng có sai lầm nghiêm trọng nên bị kháng nghị để khắc phục những sai lầm đó (xem Báo cáo công tác ngành Toà án năm 2002 và phương hướng nhiệm vụ công tác năm 2003, tr.6). Năm 2003, tiếp tục có 7 trường hợp bị xử oan (xem Báo cáo công tác ngành Toà án năm 2003 và phương hướng nhiệm vụ công tác năm 2004, tr.3). Toà án nhân dân tối cao, trong Báo cáo tổng kết năm 2003, đã xác định ba khuyết điểm chính trong công tác xét xử hình sự, trong đó khuyết điểm đầu tiên là “việc xác định tội danh không chính xác”. Tuy nhiên, khuyết điểm này không thể đổ lỗi hoàn toàn do một số Thẩm phán, cán bộ chưa nêu cao tinh thần trách nhiệm trong công tác, chưa tích cực học tập để nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ mà một phần do hoạt động định tội quá phức tạp. Điều này có thể được chứng minh qua thực tế có những trường hợp Toà cấp sơ thẩm xét xử đúng nhưng cấp phúc thẩm huỷ án và xử lại. Tuy nhiên, cấp giám đốc thẩm lại huỷ án phúc thẩm và giữ nguyên án sơ thẩm.

Hiện nay, nhiều nước trên thế giới đã cho phép đưa các vụ án phức tạp lên mạng để mọi người có thể tự do tranh luận công khai. Đặc biệt ở Mỹ, hầu như Toà án tối cao của bang nào cũng có trang web riêng. Trên trang web có nhiều vấn đề liên quan đến lĩnh vực xét xử, trong đó có nội dung quan trọng là phần tóm tắt nội dung các vụ án đang chờ được xét xử phúc thẩm, tóm tắt quyết định sơ thẩm, kèm theo ý kiến tranh luận công khai về mọi vấn đề xoay quanh các vụ án đó của Toà án, Luật sư, các Luật gia…Bất kỳ ai theo dõi vụ án nếu có quan tâm đều có thể trực tiếp liên hệ với thư ký phụ trách vụ án trong trường hợp muốn biết thêm chi tiết. Những ý kiến tranh luận đó không được xem là chính thức nhưng có giá trị tham khảo, góp phần rất lớn cho sự chính xác của quyết định phúc thẩm.

Ở nước ta, ai thường xuyên theo dõi các tạp chí chuyên ngành (như Tạp chí Toà án, Người bảo vệ công lý, Tạp chí Viện Kiểm sát, Tạp chí Dân chủ và Pháp luật…) đều có thể thấy rằng tranh luận quan điểm về định tội trong từng vụ án cụ thể diễn ra thường xuyên và kéo dài cho đến khi ban biên tập tuyên bố “khép lại” việc tranh luận. Do đâu mà phát sinh thực trạng xung đột quan điểm trong việc định tội? Theo chúng tôi, thực trạng xung đột quan điểm trong định tội xuất phát từ nhiều nguyên nhân trong đó có hai nguyên nhân cơ bản là do người định tội 1) giải quyết không tốt vấn đề cạnh tranh QPPL hình sự; và 2) nhận thức chưa thống nhất về các dấu hiệu định tội vì chúng chưa rõ ràng. Trong nội dung bài viết này, chúng tôi sẽ phân tích hai nguyên nhân cơ bản này, đồng thời nêu lên một số giải pháp mà lý luận và thực tiễn đã chấp nhận để Quý độc giả tham khảo. Tác giả không có tham vọng nào khác ngoài việc mong được đón nhận nhiều ý kiến quý báu của các bậc tiền bối trong lĩnh vực này để bài viết thêm hoàn thiện, góp phần hạn chế tối đa xung đột quan điểm trong định tội.

Cạnh tranh giữa các QPPL hình sự là trường hợp khi một hành vi phạm tội cùng một lúc bao hàm một số điều luật hoặc một số khoản của điều luật quy định các tội phạm cụ thể của Bộ luật hình sự. Không giống trường hợp phạm nhiều tội, trong trường hợp cạnh tranh QPPL hình sự, hành vi phạm tội chỉ được định theo một trong số các QPPL đó. Vì thế, nếu chúng ta giải quyết không tốt sự cạnh tranh này để chọn ra một QPPL phản ánh chính xác nhất, đầy đủ nhất bản chất xã hội và pháp lý của hành vi phạm tội thì việc định tội sẽ thiếu chính xác.

Trong giới nghiên cứu Luật hình sự, có nhiều quan điểm khác nhau trong việc phân loại các QPPL hình sự cạnh tranh tuỳ thuộc vào phạm vi nghiên cứu của họ. Trong khuôn khổ của Luật hình sự Việt Nam, chúng tôi xin chấp nhận cách phân chia các QPPL hình sự thành hai loại là 1) cạnh tranh giữa các QPPL chung và QPPL riêng; và 2) cạnh tranh giữa các QPPL riêng với nhau. Lưu ý, khi nói đến QPPL chung hay riêng thì chúng chỉ mang tính tương đối vì chúng ta hiểu nghĩa chung hay riêng ở đây là trong quan hệ với các QPPL khác. Để định tội chính xác trong trường hợp có sự cạnh tranh QPPL hình sự là việc làm không khó. Khoa học Luật hình sự cũng như thực tiễn xét xử ở nước ta đã đúc kết ra được những quy tắc truyền thống nhằm giải quyết vấn đề mà chúng ta có thể cho là hợp lý.

Khi định tội danh trong trường hợp có sự cạnh tranh giữa các QPPL chung và riêng thì QPPL riêng được ưu tiên áp dụng để định tội. Chẳng hạn, A vô ý đã làm chết người do bất kỳ nguyên nhân nào đó thì tội danh của A sẽ được định theo QPPL quy định tại Điều 98 Bộ luật hình sự. Tuy nhiên, nếu A vô ý làm chết người do vi phạm quy tắc nghề nghiệp hoặc vi phạm quy tắc hành chính thì hành vi của A sẽ được định theo QPPL quy định tại Điều 99 Bộ luật hình sự. QPPL quy định tại Điều 99 là QPPL riêng trong quan hệ với QPPL chung (Điều 98). Quy tắc này xuất phát từ cơ sở phương pháp luận là cái riêng phải chứa đựng tất cả những dấu hiệu của cái chung, đồng thời cái riêng còn chứa đựng những dấu hiệu đặc thù của mình.

Đối với các trường hợp cạnh tranh giữa các QPPL riêng thì hơi phức tạp hơn. Một trong số các dạng cạnh tranh giữa các QPPL riêng thường gặp là cạnh tranh của các QPPL với các tình tiết định khung tăng nặng và các tình tiết định tội. Các QPPL này có thể cùng nằm trong một điều luật quy định về tội phạm. Ví dụ như QPPL quy định tại khoản 3 và khoản 4 Điều 112 Bộ luật hình sự. Có thể mô tả bằng trường hợp phạm tội hiếp dâm trẻ em có tình tiết định khung tại khoản 3 là “Nhiều người hiếp một người” nhưng người bị hại ở đây lại là “trẻ em chưa đủ 13 tuổi” (tình tiết định tội tại khoản 4). Cũng có thể các QPPL được quy định tại hai điều luật khác nhau. Chẳng hạn, B giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng (tội phạm được quy định tại Điều 96 Bộ luật hình sự) nhưng người mà B giết lại là “mẹ” mình và đang là “phụ nữ có thai” (B biết) (các tình tiết định khung tăng nặng tại khoản 1 Điều 93 Bộ luật hình sự). Giải quyết trường hợp cạnh tranh này, lý luận Luật hình sự và thực tiễn thừa nhận quy tắc là áp dụng QPPL có chứa đựng tình tiết định tội để định tội cho hành vi phạm tội. Điều này xuất phát từ thực tế là tình tiết định tội bao giờ cũng có ảnh hưởng lớn hơn tới tính nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội so với tình tiết định khung, do đó tình tiết định tội có giá trị pháp lý cao hơn tình tiết định khung.

Cũng có trường hợp cạnh tranh QPPL xảy ra giữa các QPPL riêng với các tình tiết định khung tăng nặng. Chẳng hạn, C cướp tài sản thuộc trường hợp “có sử dụng hung khí” và “tái phạm nguy hiểm” (các tình tiết định khung tăng nặng tại khoản 2 Điều 133 Bộ luật hình sự), và tài sản mà C cướp “có giá trị từ 500 triệu đồng trở lên” (tình tiết định khung tăng nặng tại khoản 4 Điều 133 Bộ luật hình sự). Trường hợp này, quy tắc để giải quyết cạnh tranh giữa các QPPL là ưu tiên áp dụng QPPL có chứa các tình tiết có giá trị tăng nặng cao nhất. Điều này xuất phát từ cơ sở rằng với việc xây dựng tình tiết có giá trị tăng nặng cao hơn, các nhà làm luật đã bao quát tất cả các trường hợp phạm tội có tình tiết tăng nặng tương tự thấp hơn. Như vậy, với ví dụ trên, chúng ta phải áp dụng khoản 4 Điều 133 mới được xem là chính xác. Cần lưu ý rằng, trong trường hợp này, chúng ta không thể đặt ra vấn đề “tổng hợp hình phạt” của cả hai khoản để áp dụng đối với người phạm tội.

b) Chúng ta có thể dựa theo tiền lệ xét xử để làm cho các cơ sở định tội trở nên rõ ràng. Kết quả của thực tiễn xét xử cũng là một nguồn làm cho những dấu hiệu pháp lý để định tội vốn chưa rõ ràng trong luật sẽ trở nên sáng tỏ, cụ thể. Kết quả của thực tiễn xét xử đề cập ở đây có thể được thể hiện trong các văn bản hướng dẫn áp dụng luật (Nghị quyết của Hội đồng thẩm phán Toà án nhân dân Tối cao), Thông tư liên tịch, Thông tư liên ngành, Công văn… (của Tòa án nhân dân tối cao, Viện Kiểm sát nhân dân tối cao, Bộ công an…), trong các Báo cáo tổng kết ngành Tòa án vào cuối năm…v.v… Chẳng hạn như trong các tội xâm phạm sở hữu, luật chỉ quy định các tình tiết “gây hậu quả nghiêm trọng”, “hậu quả rất nghiêm trọng”, “hậu quả đặc biệt nghiêm trọng”. Nếu chúng ta không nghiên cứu mục 3.4 của Thông tư liên tịch số 02/2001/TTLT-TANDTC-VKSNDTC-BCA-BTP(25/12/2001) thì không thể xác định được trường hợp nào là hậu quả “nghiêm trọng”, “rất nghiêm trọng” hay “đặc biệt nghiêm trọng” để định tội cho chính xác. Ngoài ra, kết quả của thực tiễn xét xử cũng có thể chưa tồn tại ở dạng văn bản nhưng đã được thừa nhận rộng rãi để định tội. Ví dụ, trong một số tội phạm khác (ngoài các tội xâm phạm sở hữu), luật cũng có quy định tình tiết gây “hậu quả nghiêm trọng”, “hậu quả rất nghiêm trọng”, “hậu quả đặc biệt nghiêm trọng”. Tuy nhiên, chưa có văn bản hướng dẫn trong các trường hợp này. Thực tiễn vẫn có thể xem xét các trường hợp cụ thể để đánh giá hậu quả, trong đó có tham khảo văn bản hướng dẫn đánh giá hậu quả đối với các tội phạm xâm phạm sở hữu.

Hiện nay, những quy định của Bộ luật hình sự dù đã được sửa đổi và hoàn thiện nhiều lần nhưng vẫn còn nhiều điểm chưa rõ ràng. Các cơ quan có thẩm quyền trong việc giải thích luật, đặc biệt là Toà án nhân dân tối cao và Viện Kiểm sát nhân dân tối cao, đã ra nhiều văn bản hướng dẫn áp dụng luật khi xét xử. Tuy nhiên, nhiều nội dung có liên quan đến định tội vẫn chưa được nhận thức một cách thống nhất, kể cả trong giới nghiên cứu lẫn những người làm công tác thực tiễn. Ví dụ, dấu hiệu “đã bị xử phạt hành chính về hành vi này mà còn vi phạm”, “đã bị xử lý kỷ luật về hành vi này mà còn vi phạm”, “người phạm tội là người già”, “lợi ích vật chất khác” trong các tội phạm hối lộ, “tài sản chiếm đoạt” trong tội tham ô tài sản, “hậu quả” trong các tội phạm vi phạm quy định về an toàn giao thông, tội phạm về môi trường, “hàng phạm pháp” hoặc “hành cấm” có số lượng lớn”, “thu lợi bất chính lớn”…v.v…Đó là một số trong số rất nhiều các dấu hiệu mà luật chưa được giải thích rõ. Thực trạng này đã tạo ra sự không thống nhất trong việc áp dụng các dấu hiệu này để định tội trong thực tiễn. Vì thế, yêu cầu đặt ra là các cơ quan có thẩm quyền trong lĩnh vực này phải luôn theo sát thực tiễn nghiên cứu và thực tiễn áp dụng pháp luật hình sự. Nếu phát hiện vấn đề nào chưa rõ mà thực tiễn đặt ra thì cần phải có văn bản hướng dẫn kịp thời.

c) Chúng ta cũng có thể dựa vào các nguyên tắc chung để hiểu luật. Đây là các nguyên tắc không được chính thức thừa nhận tại bất kỳ một điều luật nào của luật viết nhưng nó tạo thành một tư tưởng chủ đạo chi phối toàn bộ quá trình soạn thảo luật viết. Dựa theo các nguyên tắc đó, chúng ta có thể làm rõ được những nội dung chưa sáng tỏ của luật viết mà đảm bảo đúng ý chí của nhà làm luật. Thử lấy một ví dụ mà tác giả Nguyễn Văn Vương đã đặt ra tạo nên sự tranh cãi (Tạp chí Toà án nhân dân số 7/2003, tr.19): Nguyễn Thị T đánh ghen (cố ý gây thương tích) chị L và được mọi người can ngăn, đưa chị L về nhà. Tuy nhiên, T vẫn theo L về tận ngõ nhà chị L để đánh tiếp. Kết quả giám định cho thấy chị L bị thương tích tỷ lệ thương tật là 9%. Có ý kiến cho rằng, hành vi của T đã cấu thành tội phạm vì tỷ lệ thương tật gây ra là 9% và thuộc trường hợp phạm tội nhiều lần (điểm c khoản 1 Điều 104). Ý kiến khác cho rằng hành vi của T không cấu thành tội phạm vì tỷ lệ thương tật mà T gây ra chỉ 9% và lại không thuộc một trong các trường hợp từ điểm a đến điểm k khoản 1 Điều 104. Ý kiến này cho rằng không thể áp dụng tình tiết “phạm tội nhiều lần” vì theo nghĩa của luật viết, tình tiết “phạm tội nhiều lần” phải được hiểu là phạm tội từ hai lần trở lên, mỗi lần phải đã cấu thành tội phạm. Thật ra, “phạm tội nhiều lần” với tư cách là một tình tiết định khung tăng nặng hoặc tình tiết tăng nặng thì hiểu như trên là hoàn toàn chính xác. Tuy nhiên, xem xét điểm c khoản 1 Điều 104 thì “phạm tội nhiều lần” ở đây là một tình tiết định tội. Ở đây, luật đã thừa nhận một ngoại lệ nhưng lại không nói rõ. Ngoại lệ đó là “phạm tội nhiều lần” ở đây không cần phải mỗi lần đều đã cấu thành tội phạm. Bởi vì luật đã nói rằng:…tỷ lệ thương tật “dưới 11% nhưng thuộc một trong các trường hợp…” trong đó có “phạm tội nhiều lần”. Đã “nhiều lần” mà “dưới 11%” thì làm sao mỗi lần cấu thành tội phạm được vì để cấu thành tội phạm này thì tỷ lệ thương tật của mỗi lần phải từ 11% trở lên. Theo lý luận này, áp dụng vào ví dụ trên thì rõ ràng hành vi của T đã cấu thành tội phạm theo khỏan 1 Điều 104.

Trường hợp QPPL có nội dung không đầy đủ cũng có thể dẫn đến tranh chấp quan điểm khi định tội. Khi đó, chúng ta có thể áp dụng một số giải pháp sau:

a) Dùng phương pháp suy lý mạnh để tìm ra ý nghĩa của QPPL không được nhà làm luật ghi nhận cụ thể trong luật viết. Mỗi một quy tắc của luật viết đều có một lý do để tồn tại. Với cùng một lý do đó hoặc với lý do có mức độ đúng đắn mạnh hơn, chúng ta sẽ có thể thừa nhận những quy tắc khác không được ghi nhận trong luật viết. Với cách làm này, chắc chắn những quy tắc được xác định sẽ hoàn phù hợp với ý chí của nhà làm luật. Chẳng hạn như Điều 151 Bộ luật hình sự quy định “Người nào ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ…gây hậu quả nghiêm trọng…thì bị phạt…”. Điều luật chỉ quy định là “gây hậu quả nghiêm trọng”, nhưng nếu hành vi trên gây “hậu quả rất nghiêm trọng” hoặc “đặc biệt nghiêm trọng” thì chúng ta cũng xác định được rằng hành vi đó đã cấu thành tội phạm được quy định tại Điều 151.

Lưu ý, phương pháp suy lý mạnh chỉ đúng khi các lý do viện dẫn cho sự tồn tại của một quy tắc có cùng bản chất. Chẳng hạn, trong bài “Tình tiết “gây cố tật nhẹ cho nạn nhân” và vấn đề áp dụng tình tiết này khi xét xử tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khoẻ của người khác” (Tạp chí Toà án nhân dân số 4/2003, tr.13), Thạc sĩ Đinh Văn Quế có đặt ra các cách hiểu khác nhau về việc áp dụng tình tiết này. Thạc sĩ phân tích: điểm b, khoản 1 Điều 104 chỉ nêu là “gây cố tật nhẹ cho nạn nhân”. Cho nên, thực tế có ý kiến cho rằng trong trường hợp tỷ lệ thương tật trên 11% mà nạn nhân lại có cố tật nặng thì không áp dụng tình tiết “gây cố tật nhẹ cho nạn nhân” để chuyển khung hình phạt (từ khoản 1 lên khoản 2 hoặc từ khoản 2 lên khoản 3) vì “cố tật nặng” không thuộc các trường hợp quy định tại các điểm từ a đến k khoản 1 Điều 104. Ý kiến thứ hai lại cho rằng chỉ cần có “cố tật” (vì “cố tật nặng” sẽ có giá trị cao hơn “cố tật nhẹ”) thì có thể chuyển khung hình phạt đối với bị cáo. Trong trường hợp này, nếu dùng phương pháp suy lý mạnh để công nhận ý kiến thứ hai là đúng thì không phải vì tình tiết “gây cố tật nhẹ cho nạn nhân” trong trường hợp tỷ lệ thương tật dưới 11% đóng vai trò là tình tiết “định tội”. Trong khi nếu tỷ lệ thương tật từ đủ 11% trở lên thì “cố tật” lại trở thành tình tiết “định khung”.

b) Dùng phương pháp suy lý ngược để tìm ra ý nghĩa của QPPL. Tương ứng với một giả định cụ thể, nhà làm luật có một quy tắc cụ thể, vậy nếu có một giả định cụ thể ngược lại, chúng ta có thể công nhận một quy tắc ngược lại không được nhà làm luật ghi nhận trong luật viết. Ví dụ, Trần Văn C đánh Nguyễn Thị E trong một vụ cãi vã. Bản thân E là “phụ nữ đang có thai”, tuy nhiên thương tích là không đáng kể (không xác định được tỷ lệ thương tật). Có ý kiến cho rằng hành vi của C đã cấu thành tội cố ý gây thương tích (Điều 104) vì tỷ lệ thương tật không xác định được nghĩa là “dưới 11%” kết hợp với đánh “phụ nữ đang có thai” (điểm d khoản 1 Điều 104). Ý kiến khác cho rằng hành vi của C không cấu thành tội phạm vì việc đánh người không có thương tích. Dựa theo phương pháp suy lý ngược ta thấy, nhà làm luật quy định tỷ lệ thương tật dưới 11% nghĩa là hành vi gây thương tích phải để lại một thương tích cụ thể (xác định được tỷ lệ thương tật nhất định), kết hợp với một trong các điểm từ a đến k khoản 1 Điều 104 thì mới cấu thành tội phạm. Cho nên, hành vi của C đã không để lại thương tích cụ thể thì dù có kèm theo một hay nhiều điểm trong số các điểm từ a đến k khoản 1 cũng không cấu thành tội phạm này.

Đối với các vụ án mà người phạm tội không chịu cung cấp thông tin hoặc cố tình cung cấp thông tin theo hướng có lợi cho mình về thái độ chủ quan của người phạm tội khi thực hiện hành vi phạm tội, việc định tội không thể tránh khỏi có sự xung đột quan điểm như những vụ án nêu trên chẳng hạn. Để giải quyết vấn đề này, theo chúng tôi, cần xây dựng một “người chuẩn” kèm theo một số tiêu chuẩn nhất định. “Người chuẩn” có thể làm cơ sở cho việc đánh giá thái độ chủ quan của bất kỳ một người phạm tội cụ thể nào, ngoại trừ người đó có một số khiếm khuyết về tâm thần. Đây là cách mà một số nước dùng để xác định tính hợp lý của một người phạm tội cụ thể khi họ cố cung cấp thông tin về thái độ chủ quan có lợi cho mình. Chẳng hạn như Canada, để xác định một người nào đó có phải là hành động trong trường hợp phòng vệ chính đáng hay không, họ xây dựng một người gọi là “người hợp lý” (reasonable man) kèm theo bốn tiêu chuẩn. Nếu bị cáo nào viện dẫn là mình đã hành động bởi sự cần thiết của phòng vệ thì tòa án sẽ dùng các tiêu chuẩn của “người hợp lý” để đánh giá và quyết định. Trở lại vấn đề “người chuẩn”, chúng tôi đề nghị cần đánh giá thái độ chủ quan của người phạm tội theo một số tiêu chí sau:

1) Những tiêu chuẩn liên quan đến hành vi của người phạm tội. Để xác định các tiêu chuẩn này, chúng ta phải trả lời các câu hỏi:

+ Tính chất của hành vi là như thế nào?;

+ Hành vi được thực hiện ở mức độ nào?;

+ Trong hành vi, người phạm tội có thể hiện sự quyết tâm thực hiện đến cùng hay không?;

+ Người phạm tội có sử dụng công cụ, phương tiện gì không?

2) Những tiêu chuẩn liên quan đến hoàn cảnh thực hiện hành vi của người phạm tội. Chúng ta cần trả lời các câu hỏi sau:

3) Những tiêu chuẩn liên quan đến người bị hại. Chúng ta cần làm rõ các vấn đề:

Dựa trên các tiêu chuẩn của “người chuẩn”, chúng ta hãy cùng nhau giải quyết lần lượt các xung đột quan điểm về định tội trong một số ví dụ đã nêu ở trên.