TRƯỜng đẠi học khoa học tự nhiên nguyễn Văn Cường
tải về 1.54 Mb.
|
- Điều hướng trang này:
- SỬ DỤNG HỢP LÝ VÀ PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC Hà Nội - 2015
- TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN --------------------- Nguyễn Văn Cường
- SỬ DỤNG HỢP LÝ VÀ PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG
- Nguyễn Văn Cường MỤC LỤC
- DANH MỤC HÌNH VẼ
- DANH MỤC BẢNG
- CÁC TỪ VIẾT TẮT
- Đ ánh giá tính đa dạng sinh học thực vật hệ sinh thái RNM huyện Tiên Yên , ` tỉnh Quảng Ninh
- Chương 1: TỔNG QUAN 1.1. Những nghiên cứu về đa dạng sinh học hệ thực vật
- 1.1.2. Ở Việt Nam
- 1.2. Nghiên cứu đa dạng quần xã thực vật
- 1.2.2. Ở Việt Nam
- 1.3. Các nghiên cứu về đa dạng sinh học hệ sinh thái rừng ngập mặn trên Thế giới và ở Việt Nam 1.3.1. Trên thế giới
- 1.3.2. Ở Việt Nam
- 1.4. Tổng quan khu vực nghiên cứu
- 1.4.2. Điều kiện địa hình, địa mạo
- 1.4.3. Điều kiện khí hậu, thủy văn, hải văn a. Đặc điểm khí hậu
- 1.4.4. Đặc điểm thổ nhưỡng
- Chương 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 2.1. Đối tượng nghiên cứu
- 2.2. Phương pháp nghiên cứu 2.2.1. Phương pháp kế thừa, thống kê, phân tích, tổng hợp và đánh giá
| ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN --------------------- Nguyễn Văn Cường ĐÁNH GIÁ TÍNH ĐA DẠNG SINH HỌC THỰC VẬT HỆ SINH THÁI RỪNG NGẬP MẶN HUYỆN TIÊN YÊN, TỈNH QUẢNG NINH LÀM CƠ SỞ KHOA HỌC CHO SỬ DỤNG HỢP LÝ VÀ PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC Hà Nội - 2015 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN --------------------- Nguyễn Văn Cường ĐÁNH GIÁ TÍNH ĐA DẠNG SINH HỌC THỰC VẬT HỆ SINH THÁI RỪNG NGẬP MẶN HUYỆN TIÊN YÊN, TỈNH QUẢNG NINH LÀM CƠ SỞ KHOA HỌC CHO SỬ DỤNG HỢP LÝ VÀ PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG Chuyên ngành: Khoa học Môi trường Mã số: 60440301 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. Trần Văn Thụy Hà Nội - 2015 LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên, em xin bày tỏ lòng biết ơn và kính trọng đến PGS.TS. Trần Văn Thụy, người thày đã tận tình hướng dẫn em trong quá trình học tập và hoàn thành luận văn tốt nghiệp. Xin chân thành cảm ơn lãnh đạo và các cán bộ của Cục Bảo tồn đa dạng sinh học cũng như Ủy ban nhân dân xã huyện Tiên Yên đã tạo điều kiện thuận lợi, dành những sự giúp đỡ nhiệt tình nhất trong thời gian em thực hiện đề tài cũng như khi đi thực địa thực tế. Em xin gửi lời cảm ơn chân thành đến Ban giám hiệu, Khoa Môi trường, Bộ môn Sinh thái Môi trường, các thầy cô giáo, bạn bè, đồng nghiệp và gia đình đã quan tâm giúp đỡ tác giả trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Do điều kiện nghiên cứu còn nhiều hạn chế nên luận văn không thể tránh khỏi những khiếm khuyết nhất định, kính mong nhận được những ý kiến đóng góp của các thầy cô giáo, các nhà khoa học, các đồng nghiệp quan tâm đến vấn đề nghiên cứu. Hà Nội, năm 2015 Tác giả Nguyễn Văn Cường MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 Chương 1: TỔNG QUAN 3 1.1. Những nghiên cứu về đa dạng sinh học hệ thực vật: 3 1.1.1. Trên thế giới: 3 1.1.2. Ở Việt Nam: 4 1.2. Nghiên cứu đa dạng quần xã thực vật: 6 1.2.1. Trên thế giới 6 1.2.2. Ở Việt Nam: 7 1.3. Các nghiên cứu về đa dạng sinh học hệ sinh thái rừng ngập mặn trên Thế giới và ở Việt Nam 8 1.3.2. Ở Việt Nam: 12 1.4.1. Vị trí địa lý khu vực nghiên cứu 15 1.4.2. Điều kiện địa hình, địa mạo 15 1.4.3. Điều kiện khí hậu, thủy văn, hải văn 16 1.4.4. Đặc điểm thổ nhưỡng 20 1.4.5. Kinh tế xã hội 20 Chương 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 24 2.1. Đối tượng nghiên cứu 24 2.2. Phương pháp nghiên cứu 24 2.2.1. Phương pháp kế thừa, thống kê, phân tích, tổng hợp và đánh giá 24 2.2.2. Phương pháp điều tra khảo sát thực địa 24 2.2.3. Phương pháp viễn thám, hệ thống thông tin địa lý 27 Chương 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 29 3.1. Khái quát đánh giá nhân tố sinh thái hình thành đa dạng sinh học thực vật 29 3.1.1. Nhân tố sinh thái tự nhiên 29 3.1.2. Nhân tác 31 3.2. Đa dạng sinh học hệ thực vật hệ sinh thái rừng ngập mặn cửa sông ven biển huyên Tiên Yên: 32 3.2.1. Đa dạng loài thực vật: 32 3.2.2. Đa dạng cấu trúc hệ thống hệ thực vật 33 3.2.3. Đa dạng dạng sống hệ thực vật: 37 3.2.4. Đặc trưng các yếu tố địa lý hệ thực vật: 39 3.2.5. Giá trị đa dạng sinh học thực vật hệ sinh thái ngập mặn huyên Tiên Yên 41 3.2.6. Đa dạng thảm thực vật 44 3.3 Định hướng sử dụng hợp lý và phát triển bền vững hệ sinh thái RNM huyện Tiên Yên 50 3.3.1. Xây dựng quy hoạch chi tiết và đồng bộ để phát huy những giá trị và chức năng đa dạng của rừng ngập mặn 50 3.3.2. Xây dựng kế hoạch giám sát và đánh giá hiện trạng rừng 51 Để có giải pháp toàn diện cho quản lý rừng, cần thực hiện là điều tra nắm rõ 51 3.3.3. Thực hiện các chương trình phục hồi rừng ngập mặn, phù hợp với điều kiện tự nhiên và diễn thế sinh thái 52 3.3.4. Giám sát tác động môi trường nước của hệ sinh thái 53 3.3.5. Các giải pháp về kinh tế – xã hội 55 3.3.6. Phát triển du lịch sinh thái 55 56 3.3.7. Bảo tồn giá trị đa dạng sinh học 56 3.3.8. Nâng cao nhận thức về vai trò, giá trị HSTRNM cho các nhà quản lý ở cấp địa phương, các tổ chức xã hội và cộng đồng dân cư vùng RNM 57 KẾT LUẬN 59 TÀI LIỆU THAM KHẢO 60
DANH MỤC HÌNH VẼ Hình 3.1 Nhiệt độ, tổng lượng mưa trung bình năm so với trung bình nhiều năm tại huyện Tiên Yên (2000-2012) [Đinh Hồng Duyên và nnk 2013] 18 Hình 3.2. Biểu đồ tương quan tỷ lệ số chi, loài, họ trong các ngành thực vật vùng nghiên cứu 34 Hình 3.3. Tỷ lệ % dạng sống hệ thực vật vùng ngập mặnTiên Yên 39 Hình 3.4. Tương quan tỷ lệ đa dạng và giá trị sử dụng của các loài thực vật hệ sinh thái ngập mặn huyện Tiên Yên 42 Hình 3.5. Quần xã Mắm biển (Avicennia marina) vùng xa bờ 46 46
Hình 3.7. Quần xã Trang bên trong là Sú phân bố ở Đồng Rui 47 Hình 3.8. Quần xã Bần chua + Ô rô - Sú (Sonneratia caseolaris + Acanthus ilicifolius - Aegiceras corniculatum) 48 Hình 3.9. Quần xã thực vật trên đất nhiếm mặn ít chịu tác động của triều (trong ảnh là cây giá Excoecaria agallocha) 49 Hình 3.10. Quần xã Vẹt còn sót lại cây gỗ lớn là tiềm năng cho phục hồi rừng 52 Hình 3.13. Đâng trồng ở Đồng Rui 54 Hình 3.14. Cây Vẹt cho quả để nhân giống 55 Hình 3.15. Cảnh quan rừng ngập mặn ở Tiên Yên – thắng cảnh du lịch sinh thái 56
DANH MỤC BẢNG Bảng 3.1. Đa dạng các taxon của hệ thực vật ngập mặn Tiên Yên 33 Bảng 3.2. Thành phần các loài thực vật ngập mặn thực thụ tại khu vực Tiên Yên 34 Bảng 3.3. Tỷ lệ % số loài của ngành Ngọc lan – Magnoliopsida so với lớp Hành - Liliopsida 36 Bảng 3.4. Tỷ lệ % mười họ giầu loài nhất hệ thực vật vùng nghiên cứu 36 Bảng 3.5. Tỷ lệ % mười họ giầu loài nhất hệ thực vật Việt Nam 37 Bảng 3.6. Tỷ lệ dạng sống các loài trong hệ thực vật vùng nghiên cứu 38 Bảng 3.7. Phổ yếu tố địa lý hệ thực vật ngập mặn ven biển huyện Tiên Yên 40 Bảng 3.8. Các nhóm công dụng chính của tài nguyên thực vật vùng nghiên cứu 41 Bảng 3.9. Các loài cây làm thuốc chính của hệ sinh thái ngập mặn huyện Tiên Yên 42
CÁC TỪ VIẾT TẮT ĐNN Đất ngập nước GIS Hệ thống thông tin địa lý HSTRNM Hệ sinh thái rừng ngập mặn KBT Khu bảo tồn PTBV Phát triển bền vững RNM Rừng ngập mặn UBND Ủy ban nhân dân VQG Vườn quốc gia MỞ ĐẦU Huyện Tiên Yên có vị trí địa lý tự nhiên và kinh tế xã hội quan trọng trong tỉnh quảng Ninh và khu vực Bắc Việt Nam. Tài nguyên thiên nhiên và kinh tế xã hội nơi đây chứa đựng tiềm năng to lớn thúc đẩy cán cân phát triển kinh tế không những cho tỉnh mà còn ảnh hưởng đến phát triển kinh tế của cả khu vực. Đặc biệt hệ sinh thái rừng ngập mặn chiếm lĩnh toàn bộ đường bờ và dải ngập nước ven biển không chỉ quyết định tới môi trường sống, chỉ thị các yếu tố đặc trưng của hệ sinh thái, mà còn là nguồn tài nguyên kinh tế đa lợi nhuận. Nguồn lợi này, đã được nhân dân vùng biển sử dụng rộng rãi, đa dạng với các trình độ canh tác khác nhau từ nhiều thế kỷ. Trong những năm gần đây, cùng với sự phát triển kỹ thuật canh tác lúa nước, rau màu trong hệ sinh thái nông nghiệp, các hướng khác nhau trong khai thác sử dụng hệ sinh thái ngập nước ven bờ (Nuôi trồng thuỷ hải sản, khai thác quảng canh.vv…) cũng đã phát triển mạnh mẽ, tạo ra các xu hướng tác động khác nhau tới hệ sinh thái. Những tác động này, dẫn tới sự ngăn cản tái tạo tập đoàn sinh vật hội tụ cùng với sự tái tạo của các ổ sinh thái tự nhiên do quần xã thực vật tạo dựng. Theo quan điểm của IUCN – 1983 (Hiệp hội sinh thái ngập mặn của tổ chức bảo vệ thiên nhiên và tài nguyên quốc tế). Những chỉ tiêu quan trọng, được coi là ảnh hưởng đến nguồn lợi kinh tế xã hội là:
Hệ sinh thái rừng ngập mặn chứa đựng những mối liên kết giữa các loài động, thực vật trong thời kỳ tiến hoá lâu dài mà những thành tựu nghiên cứu khoa học, mới chỉ biết đến một phần chưa đầy đủ. Vì vậy, sử dụng hợp lý hệ sinh thái ngập mặn, cần tiến hành thận trọng, có kế hoạch nhằm duy trì các liên kết bền vững của hệ sinh thái, giải quyết các mâu thuẫn phá vỡ các liên kết hữu cơ của hệ sinh thái đang tăng lên cùng với sự sử dụng của con người. Những hướng sử dụng trên cần được xem xét, gắn kết trong sử dụng đồng bộ các hệ sinh thái khác của môi trường sinh học, mang tính hữu cơ, vừa đảm bảo phát triển mạnh mẽ hệ sinh thái nông nghiệp trong lãnh thổ, vừa đảm bảo chức năng liên kết tác động tích cực của nó tới hệ sinh thái ven biển, nhằm duy trì và phát triển bền vững các hệ sinh thái trong mối liên hệ chức năng thúc đẩy lẫn nhau cùng phát triển ở trạng thái cân bằng. Xuất phát từ những cơ sở trên, tác giả đã lựa chọn đề tài “Đánh giá tính đa dạng sinh học thực vật hệ sinh thái RNM huyện Tiên Yên, `tỉnh Quảng Ninh làm cơ sở khoa học cho sử dụng hợp lý và phát triển bền vững”. Mục tiêu của đề tài luận văn là: - Nghiên cứu đánh giá tính đa dạng sinh học thực vật của hệ sinh thái RNM huyện Tiên Yên - tỉnh Quảng Ninh. - Nghiên cứu đánh giá giá trị đa dạng sinh học đối với sự phát triển kinh tế xã hội địa phương của hệ sinh thái RNM Tiên Yên - tỉnh Quảng Ninh. - Đề xuất giải pháp sử dụng hợp lý hệ sinh thái RNM Tiên Yên - tỉnh Quảng Ninh. Chúng tôi hy vọng những nội dung nghiên cứu này là những tư liệu hữu ích góp phần giúp các nhà hoạch định chính sách có các hoạt động ưu tiên cải thiện công tác quy hoạch phát triển, quản lý và sử dụng hợp lý các dạng tài nguyên thiên nhiên cũng như bảo vệ nguồn lợi sinh vật, bảo tồn đa dạng sinh học, đồng thời đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội về nhiều mặt của cộng đồng địa phương huyện Tiên Yên. Chương 1: TỔNG QUAN 1.1. Những nghiên cứu về đa dạng sinh học hệ thực vật: 1.1.1. Trên thế giới: Khái niệm hệ thực vật nói chung, áp dụng cho các tổ hợp các loài thực vật, được giới hạn theo nguyên tắc địa lý nó là toàn bộ các loài thực vật hiện có của một vùng, một nước khác,… ví dụ hệ thực vật Capcado, hệ thực vật ngoại ô Leningrat, hệ thực vật miền bắc và miền trung Liên Xô thuộc Châu Âu, hệ thực vật Việt Nam v.v… cũng có thể gọi như vậy về thực vật Braxin, các hệ thực vật riêng rẽ của từng bang. Rõ ràng những hệ thực vật này khác nhau về mặt vị trí địa lý, diện tích, số lượng loài v.v….. có thể so sánh chung (với nhau), nhưng đó là sự so sánh không “ngang giá”, bởi vì các hệ thực vật được so sánh hoàn toàn không có sự đồng nhất về điều kiện địa lý tự nhiên ở cùng cấp phân vị (ghi theo Lê Trần Chấn – 1990) [4]. Theo Tomachev A.I (1974) hệ thực vật cụ thể tức là: “hệ thực vật của một vùng hạn chế trên bề mặt trái đất, hoàn toàn đồng nhất về mặt địa lý, chỉ phân hóa về các điều kiện sinh thái” (Tomachev A.I., 1974: 185) (ghi theo Lê Trần Chấn – 1990) [4]. Theo khái niệm hệ thực vật trong Từ điển Bách khoa toàn thư Việt Nam [25] thì: Hệ thực vật (còn gọi khu hệ thực vật) là toàn bộ các chi, loài thực vật sống trong một khu vực địa lý, một thời kỳ lịch sử địa chất (vd: hệ thực vật Âu - Á, hệ thực vật Hòn Gai tuổi Triat muộn). Hệ thực vật khác với thảm thực vật, hệ thực vật mang hàm ý về thành phần giống loài, còn thảm thực vật chỉ sự tập hợp mọi thành phần thực vật. Trong lịch sử nghiên cứu về hệ thực vật từ thế kỷ XIX (1855), De Candolle đã phân tích mối quan hệ giữa số lượng loài và diện tích từ những dẫn liệu thu được ở các hệ thực vật vùng ngoại ô Strasburg (hơn 100 km2 có 960 loài), hệ thực vật Dagico (1000km2 có 1362 loài), hệ thực vật miền trung Svealand (4000 km2 có 1114 loài) [4] (ghi theo Lê Trần Chấn – 1990). Ở Liên Xô, từ năm 1928 đến năm 1932 được xem là giai đoạn mở đầu cho thời kỳ nghiên cứu hệ thực vật cụ thể. Vào thời gian này, Tomachev A. I. được giao nhiệm vụ nghiên cứu hệ thực vật vùng Taimua nằm ở tọa độ địa lý 74o20’-25o độ vĩ bắc và 102o 30’ độ kinh đông (ghi theo Lê Trần Chấn – 1990) [4]. Trong những năm gần đây hàng loạt các tổ chức, các hiệp hội bảo tồn, các hội nghị quốc tế đã được thành lập, diễn ra các hoạt động vì mục đích cao cả đó. Nổi bật và đáng chú ý nhất là Hội nghị thượng đỉnh bàn về vấn đề môi trường và đa dạng sinh vật đã được tổ chức tại Rio de Janeiro (Brazil) tháng 6/1992, 150 nước đã ký vào Công ước về đa dạng sinh vật [5, 8,9]. Để phục vụ cho mục đích bảo tồn, WWF (1990) đã cho xuất bản cuốn sách Tầm quan trọng của đa dạng sinh vật (The importance of biological diversity); IUCN, UNEP, WWF đưa ra Chiến lược bảo tồn toàn cầu (World conservation strategy, 1990), Hãy quan tâm tới trái đất (Caring for the earth, 1991); WCMC đã Đánh giá đa dạng sinh vật toàn cầu (Global biodiversity assessment, 1995). Bên cạnh đó, hàng ngàn những công trình khoa học và các báo cáo khác lần lượt được xuất bản và rất nhiều cuộc hội thảo khác nhau đã được tổ chức nhằm thảo luận về quan điểm, về phương pháp luận cũng như thông báo các kết quả đã đạt được trong nghiên cứu về đa dạng sinh vật và bảo tồn trên toàn thế giới. Các kết quả nghiên cứu được công bố trong các báo cáo và hội nghị hội thảo đã cơ bản thiết lập nên một hệ thống thông tin đa dạng sinh vật trên toàn thế giới đã và đang góp phần nâng cao nhận thức đa dạng sinh vật và bảo tồn, khôi phục lại một số hệ sinh thái, hệ thực vật trên các vùng lãnh thổ cấp quốc gia. 1.1.2. Ở Việt Nam: Về thành phần loài và đa dạng trong cấu trúc hệ thống hệ thực vật: Đến nay đã thống kê được gần 12.000 loài thực vật [10, 32], nhiều nhóm có tính đặc hữu cao, nhiều loài đặc hữu có giá trị khoa học và thực tiễn lớn [66,67]. Những công trình nghiên cứu về thực vật Việt Nam, trước hết phải kể đến những tác phẩm cổ điển như các công trình của Loureiro (1790), của Pierre (1879 - 1907) [27] hay của Lecomte với bộ “Thực vật chí Đông Dương” [27]. Sau đó, các nhà thực vật học người Việt Nam cùng với các nhà thực vật học quốc tế khác đã tiếp tục kế thừa và nghiên cứu bổ sung: Thái Văn Trừng (1978) đã thống kê hệ thực vật Việt Nam có 7004 loài, 1850 chi và 289 họ [27], về sau Humbert đã bổ sung, chỉnh lý để hoàn thiện việc đánh giá thành phần loài cho toàn vùng [27]; Bộ “Thực vật chí Campuchia, Lào và Việt Nam” do Aubréville khởi xướng và chủ biên (1960 - 1997) cùng với nhiều tác giả khác đã công bố 29 tập gồm 74 họ cây có mạch. Tiếp theo có thể kể đến bộ “Cây cỏ thường thấy ở Việt Nam” gồm 6 tập do Lê Khả Kế chủ biên (1969 - 1976) [16] hay “Cây gỗ rừng Việt Nam” (1971 - 1988, 7 tập) [16] của Viện Điều tra Quy hoạch Rừng, “1900 cây có ích ở Việt Nam” của Trần Đình Lý và tập thể (1993) [16], “Từ điển cây thuốc Việt Nam” của Võ Văn Chi (2012) [6]. Trong các công trình nghiên cứu về hệ thực vật Việt Nam, bộ “Cây cỏ Việt Nam” của Phạm Hoàng Hộ (1991 - 1993) [10] xuất bản tại Canada và đã được tái bản có bổ sung tại Việt Nam (1999 - 2000) [10] là bộ danh sách đầy đủ và dễ sử dụng, góp phần đáng kể cho khoa học thực vật ở Việt Nam. Những nghiên cứu về thành phần loài hệ thực vật cụ thể ở các miền và cụ thể hơn nữa là ở các địa phương (các VQG, KBT...) đã được tiến hành liên tục trong nhiều năm qua với sự tham gia của rất nhiều các nhà khoa học trong và ngoài nước. Có thể kể đến các công trình sau: Pócs Tamás (1965) đã thống kê được ở miền Bắc có 5190 loài ( kể cả một số loài ở vùng giữa 120 và 170 độ vĩ Bắc và 155 loài cây trồng có nguồn gốc nhập nội [46]; Phan Kế Lộc thống kê và bổ sung nâng số loài ở miền Bắc lên 5.609 loài, 1.660 chi và 140 họ [18]; công trình “Cây cỏ miền Nam Việt Nam” của Phạm Hoàng Hộ giới thiệu 5.326 loài, trong đó có 60 loài thực vật bậc thấp và 20 loài Rêu còn lại 5.246 loài thực vật có mạch [10]. Tư liệu về hệ thực vật Việt Nam mới nhất phải kể đến bộ “Danh lục các loài thực vật Việt Nam” do tập thể các nhà thực vật Việt Nam biên soạn, đã giới thiệu khái quát và đầy đủ nhất về hệ thực vật Việt Nam, gồm 3 tập: trong đó tập I (2001) gồm Nấm, Thực vật bậc thấp, Rêu, Thực vật Hạt trần; tập II (2003) và tập II (2005) khái quát về Hạt kín, trong đó toàn bộ lớp Một lá mầm được trình bày trong tập III [32]. Đây là những tài liệu quan trọng, làm cơ sở cho việc đánh giá về đa dạng thực vật Việt Nam. 1.2. Nghiên cứu đa dạng quần xã thực vật: 1.2.1. Trên thế giới
1.2.2. Ở Việt Nam: Chevalier (1918) là người đầu tiên đưa ra bảng phân loại thảm thực vật Bắc Bộ – Việt Nam. Trong “Thống kê những lâm sản Bắc Bộ”, Chevalier chia rừng Bắc Bộ thành mười kiểu. Năm 1943, Maurand đã chia tám kiểu quần xã trong ba vùng chính của Đông Dương (vùng Bắc Đông Dương, vùng Nam Đông Dương và Trung Bộ). Tiếp đó, năm 1953, Maurand trên cơ sở các công trình nghiên cứu của Rollet, Lý Văn Hội, Neang Sam Oil có đưa ra bảng phân loại về các quần xã thực vật Nam Việt Nam. Năm 1956, Giáo sư Dương Hàm Hi trong cuốn “Tài nguyên rừng Việt Nam” có đưa ra bảng phân loại về thảm thực vật rừng Bắc Việt Nam. Năm 1958, Vidal trong Luận án tiến sỹ của mình đã đưa ra bảng phân loại thảm thực vật Lào dựa trên hệ thống phân loại thảm thực vật của Aubréville – được Hội nghị Yangambi (Daia) công nhận năm 1956 [27]. Năm 1960, Vũ Văn Cường trong công bố của mình đã đưa ra các dẫn liệu về các quần hợp ngập nước quanh vùng Sài Gòn, Nam Việt Nam. Một số quần hợp được ông đặt tên khoa học theo Braun – Blanquet [27]. Năm 1970, Trần Ngũ Phương [19] sau khi đã quy định thuật ngữ dùng cho các bậc phân loại cũng đã đưa ra bảng phân loại rừng Bắc Việt Nam. Bảng phân loại này đã đề cập tới sự phân hóa của thảm thực vật theo đai cao cùng với sự phân hóa của khí hậu, thổ nhưỡng… và điều kiện nhân tác. Các bậc phân loại này, về tiêu chuẩn xác định tương đương với bậc quần hệ của UNESCO. Trong các đai rừng khí hậu trên, Trần Ngũ Phương chia tiếp thành các kiểu rừng khí hậu, các loại hình khí hậu, các loại hình khí hậu – thổ nhưỡng, và sau đó là các kiểu phụ khí hậu, kiểu phụ thổ nhưỡng và kiểu phụ thứ sinh nhân tác. Năm 1970 và 1978, Thái Văn Trừng dựa trên quan điểm sinh thái phát sinh trình bày bảng phân loại thảm thực vật toàn lãnh thổ Việt Nam, từ bậc nhóm kiểu thảm thực vật tới bậc quần hợp. Dựa vào sự phân hóa của khí hậu, mười bốn kiểu thảm thực vật khác nhau được phân chia tiếp từ hai nhóm kiểu thảm thực vật này, tên của mỗi kiểu thảm được gọi bằng chính tên của các kiểu khí hậu sinh vật do ông xác định. Năm 1985, Phan Kế Lộc vận dụng khung phân loại của UNESCO phân loại thảm thực vật Việt Nam [17]. Việc vận dụng khung phân loại này cho phép xác định rõ ràng các đơn vị hình thái cấu trúc thảm thực vật hiện tại, không phân biệt trạng thái ổn định tạm thời hay cao đỉnh, nguyên sinh hay thứ sinh, thuận lợi cho sự định vị chúng trên bản cũng như nghiên cứu ngoài thực địa. 1.3. Các nghiên cứu về đa dạng sinh học hệ sinh thái rừng ngập mặn trên Thế giới và ở Việt Nam 1.3.1. Trên thế giới: Trên thế giới đã có nhiều công trình nghiên cứu rừng ngập mặn, trong cuốn "Thư mục nghiên cứu về RNM“ (Chương trình Biển KT.03, 1991-1995) đã liệt kê hơn 420 công trình nghiên cứu của 12 quốc gia trong khu vực Châu Á - Thái Bình Dương từ năm 1600 đến năm 1975 [8, 11,12]. Trong đó, phần lớn các nghiên cứu này đều có đề cập đến khu hệ động thực vật phân bố trong hệ sinh thái RNM một trong những định nghĩa và giá trị của hệ sinh thái này được khẳng định : Đất ngập nước rất đa dạng, có mặt khắp mọi nơi và là cấu thành quan trọng của các cảnh quan trên mọi miền của thế giới, ngày nay rừng ngập mặn đã và đang bị suy thoái và mất đi ở mức báo động, mặc dù ngày nay người ta đã nhận biết được các chức năng và giá trị to lớn của chúng [33,34,35]. Tài liệu đầu tiên nghiên cứu một cách có hệ thống đầy đủ về vai trò của rừng ngập mặn do Odum đưa ra đã phân tích vai trò to lớn của mùn bã phân hủy từ lá cây đước đỏ (Rhizophora mangle) trong chuỗi thức ăn vùng cửa sông ven biển Florida. Từ đó, rừng ngập mặn trở thành đối tượng được nhiều nhà khoa học quan tâm. Nghiên cứu của Ball ở Florida (Mỹ) đã chỉ ra rằng “Cấu trúc mùn bã hữu cơ phụ thuộc rất nhiều vào mắt xích thức ăn trong hệ sinh thái RNM. RNM còn là nơi ươm nuôi ấu trùng cho nhiều loại cá, giáp xác và động vật thân mềm”. Ngoài ra, tác giả còn đưa ra được sơ đồ mối quan hệ giữa RNM với các thành phần sinh vật sống. Nghiên cứu của Robertson và Blaber (1992) đã nhận định “Hệ sinh thái RNM có vai trò trong việc duy trì chất lượng môi trường và năng suất đánh bắt trong nghề cá thương mại và thủ công trên thế giới”. [33,34,35] Theo V.J. Chapman (1975) có 7 yếu tố sinh thái cơ bản ảnh hưởng đến sự phát triển rừng ngập mặn là: Nhiệt độ, thế nền đất bùn, sự bảo vệ, độ mặn, thủy triều, dòng chảy hải lưu, biển nông [34]. Tổ chức UNESCO (1979) và FAO (1982) khi nghiên cứu về rừng và đất rừng ngập mặn ở vùng châu Á Thái Bình Dương cho rằng: Hệ sinh thái rừng ngập mặn trong khu vực này đã và đang bị đe dọa nghiêm trọng bởi nhiều nguyên nhân khác nhau. Trong đó nguyên nhân chính là do việc khai thác tài nguyên rừng, đất rừng ngập mặn không hợp lý gây ra các biến đổi tiêu cực đối với môi trường đất và nước. Các tổ chức này đã khuyến cáo các quốc gia có rừng và đất ngập mặn, cần phải có những biện pháp hữu hiệu để khắc phục tình trạng này bằng các giải pháp như: xây dựng các hệ thống chính sách, văn bản pháp luật về quản lý sử dụng đất, rừng ngập mặn và nghiên cứu các biện pháp kỹ thuật trồng, khoanh nuôi bảo vệ rừng kết hợp với việc xây dựng các mô hình lâm ngư kết hợp [35, 36,39]. Một số công trình nghiên cứu về lượng mưa, nhiệt độ ảnh hưởng đến sự sinh trưởng và phát triển của cây ngập mặn. V.J. Chapman (1975), P.B. Tomlinson (1986) cho rằng nhiệt độ là nhân tố quan trọng ảnh hưởng đến sự sinh trưởng và phân bố rừng ngập mặn. Cây ngập mặn sinh trưởng tốt ở môi trường có nhiệt độ ấm, nhiệt độ của tháng lạnh nhất không dưới 20oC, biên độ nhiệt theo mùa không vượt quá 10oC. P. Saenger và cộng sự (1983) (Trích dẫn từ Nguyễn Hoàng Trí, 2006) [30] đã giải thích sự có mặt của rừng ngập mặn ở một vùng nào đó tùy thuộc nhiệt độ không khí và nhiệt độ nước. A.N. Rao (1986) nhận định rằng trong các nhân tố khí hậu thì lượng mưa là nhân tố quan trọng với vai trò cung cấp nguồn nước ngọt cho cây ngập mặn tăng trưởng và phát triển, rừng ngập mặn sinh trưởng tốt nhất ở nơi có lượng mưa đầy đủ [38] (ghi theo Mazda, Y. et al. (1997)). De Hann (1931) (Trích dẫn từ Aksornkoae, 1993) nêu ý kiến cho rằng rừng ngập mặn tồn tại, phát triển ở nơi có độ mặn từ 10-30‰ và các tác giả đã chia thực vật ngập mặn thành hai nhóm; nhómphát triển ở độ mặn từ 10-30‰vànhóm phát triển ở độ mặn từ 0-10‰ [35], Khi độ mặn càng cao thì sinh trưởng của cây càng kém, sinh khối của rễ, thân và lá đều thấp dần, lá sớm rụng (Saenger và cộng sự, 1983) (Trích dẫn từ Nguyễn Hoàng Trí, 1999) [27], [43]. Nhiều tác giả cho rằng đất là nhân tố chính giới hạn sự tăng trưởng và phân bố cây ngập mặn (Gledhill, 1963; Giglioli và King, 1966; Clark và Hannonn, 1967; S. Aksornkoae và cộng sự, 1985) (ghi theo Ramsar (2000))[43]. Đất rừng ngập mặn là đất phù sa bồi tụ có độ muối cao, thiếu O2, giàu H2S, rừng ngập mặn thấp và cằn cỗi trên các bãi lầy có ít phù sa, nghèo chất dinh dưỡng. A. Karim và cộng sự cho biết sự phát triển của thực vật ngập mặn liên quan đến số lượng phù sa lắng đọng và cây đạt chiều cao cực đại ở nơi có lớp đất phù sa dày [35] Năm 1983, [8] đề án “Chương trình nghiên cứu tổng hợp và đào tạo về hệ sinh thái rừng ngập mặn Châu Á – Thái Bình Dương” của UNDP/UNESCO ra đời với sự tham gia chính thức của 12 nước trong khu vực. Công trình gồm tập hợp các báo cáo về tình hình rừng ngập mặn của 11 nước và một số vấn đề gây tình trạng giảm sút rừng trong khu vực đã được in trong cuốn “Rừng ngập mặn Châu Á và Thái Bình Dương: Thực trạng và quản lý, 1996”. Nhiều công trình công bố kết quả nghiên cứu liên quan đến hệ sinh thái RNM [44,45] đã được tổng hợp, thống kê và đăng tải trong tuyển tập các báo cáo tại Hội thảo của các dự án thuộc khu vực Châu Á - Thái Bình Dương (Umali, 1986). Trong đó có một số công trình công bố có liên quan đến các lĩnh vực: Cấu trúc quần xã và khu hệ động thực vật và các thảm thực vật phân bố trong vùng RNM; Năng suất mạng lưới thức ăn và dòng năng lượng, chu trình dinh dưỡng trong hệ sinh thái RNM; Các đặc tính thuỷ lý, thuỷ hóa trong hệ sinh thái RNM; Mối liên quan giữa RNM và các hệ sinh thái, các quần xã động vật đáy, quần xã biển khơi, quần xã sinh vật vùng triều và đề xuất phương hướng quản lý RNM ở các quốc gia. Trong vài thập kỷ gần đây chúng ta đã chứng kiến sự biến đổi sâu sắc trong nhận thức về ĐNN, đặc biệt là sự thay đổi trong cách nhìn nhận về tầm quan trọng của vùng ĐNN của các cá nhân và tổ chức có liên quan. Trong cuốn “Các chức năng và giá trị của đất ngập nước: thực trạng hiểu biết của chúng ta” của Oreeson (ghi theo Tateda, Y. (2005)) [44] đã cho thấy 84% tổng số các trích dẫn là của các công trình nghiên cứu trong thập kỷ 70, 14% của các công trình thập kỷ 60 và chỉ có 2% là trích dẫn từ các công trình trước năm 1960. Những nghiên cứu này tạo ra một bước đột phá trong hoạt động khoa học tại các trung tâm và viện nghiên cứu có liên quan. Khu vực Châu Á và Đông Nam Á là nơi có diện tích ĐNN lớn của thế giới. Do mật độ dân cư cao (chiếm 60% số dân toàn thế giới) các cộng đồng dân cư nơi đây phụ thuộc rất nhiều vào tài nguyên ĐNN. Vì thế, ĐNN của khu vực này đang phải đối mặt với tình trạng suy thoái nghiêm trọng và một số vùng ĐNN có nguy cơ bị xoá sổ. Hiện nay, các nghiên cứu về ĐNN tại khu vực châu Á và Đông Nam Á chủ yếu tập trung vào các lĩnh vực: Xác định loại hình và sự phân bố của ĐNN; Nghiên cứu các mối đe doạ, những ảnh hưởng, tác động hiện nay và yêu cầu về bảo vệ ĐNN, đa dạng sinh học của các vùng ĐNN. Hướng nghiên cứu này đã thu hút nhiều tổ chức quốc tế như Hiệp hội bảo tồn thiên nhiên thế giới (The World Conservation Union - IUCN), Chương trình môi trường của Liên hợp quốc (UNEP), Quỹ động vật hoang dã thế giới (WWF), các tổ chức phi chính phủ (NGO). Trong đó quan trọng nhất là vai trò của IUCN vì đây là tổ chức trực tiếp hỗ trợ về tài chính và là cơ quan phối hợp kết nối với các hoạt động với các tổ chức khác trong việc bảo vệ và nghiên cứu ĐNN trên Thế giới [45]. 1.3.2. Ở Việt Nam: Theo Rollet (1981) thống kê, đến cuối thế kỷ 19 Việt Nam chỉ có 3 tài liệu liên quan tới rừng ngập mặn. Theo Phan Nguyên Hồng [10,11,12,13,14,15,16,40,41,42], năm 1945 có 47 tài liệu liên quan đến thảm thực vật ngập mặn, điển hình như một số công trình: Rừng ngập mặn mũi Cà Mau (C.Moquillon, 1950), Thảm thực vật bờ biển bùn cát ở bán đảo Cam Ranh (J.P.Barry, L.C.Kiệt, V.V.Cương, 1961). Công trình nghiên cứu có hệ thống về rừng ngập mặn đầu tiên ở Việt Nam là của Vũ Văn Cương (1964) (ghi theo Phan Nguyên Hồng) [13,14,15,16] về các quần xã thực vật ở rừng Sát thuộc vùng Sài Gòn –Vũng Tàu. Tác giả đã chia thực vật ở đây thành 2 nhóm: nhóm thực vật nước mặn và nhóm thực vật nước lợ. Đưng phân bố ven sông Soài Rạp, Đông Tranh và một số cửa sông nhỏ; Cóc trắng gặp rải rác ở những nơi đất cao, Vẹt đen gặp ở vùng nước lợ. Lê Công Khanh (1986) (ghi theo Phan Nguyên Hồng) [13,14,15,16] mô tả các đặc điểm sinh học để phân biệt các chi, các họ cây có trong rừng ngập mặn. Tác giả đã xếp 57 loài cây ngập mặn vào 4 nhóm dựa vào tính chất ngập nước và độ mặn của nước: Nhóm mọc trên đất bồi ngập nước mặn (độ mặn của nước từ 15-32‰) có 25 loài, trong đó có Đưng, Cóc trắng; nhóm sống trên đất bồi thường ngập nước lợ (độ mặn 0,5 - 15‰) có 9 loài, trong đó có Vẹt đen và nhóm sống trên đất bồi ít ngập nước lợ có 12 loài [12]. Phùng Trung Ngân và Châu Quang Hiền (1987) đã đề cập đến 7 kiểu thảm thựcvật ngập mặn ở Việt Nam: Rừng Mấm hoặc Bần đơn thuần, rừng Đước đơn thuần, rừng Dừa nước, rừng hỗn hợp vùng triều trung bình, rừng Vẹt –Giá vùng đất cao, Rừng Chà là -Ráng đại và trảng thoái hóa (ghi theo Phan Nguyên Hồng) [13,14,15,16]. Nguyễn Hoàng Trí (1999), Phan Nguyên Hồng và cộng sự (1999) (ghi theo Phan Nguyên Hồng) [13,14,15,16] cho rằng Đưng không có ở miền Bắc Việt Nam, chỉ có ở ven biển miền Trung và Nam Bộ. Quần xã Đưng tiên phong ở phía Tây bán đảo Cam Ranh, gặp ở phía trong quần xã Mấm trắng, Bần trắng trên đất ngập triều trung bình. Cóc trắng gặp cả ở ba miền, trên vùng đất cao ngập triều không thường xuyên, nền đất tương đối chặt. Vẹt đen không có ở miền Bắc, gặp ở vùng nước lợ ở miền Nam. Trang phân bố từ Bắc vào Nam, chịu được biên độ nhiệt khá khắc nghiệt, hiện được trồng nhiều ở miền Bắc.Đỗ Hữu Thư, Đào Mạnh Sơn, Vũ Trung Tạng ….[20,21,22,23,24], đã nghiên cứu tổng quan rừng ngập mặn ở Việt Nam đã xây dựng nên bản đồ phân bố rừng ngập mặn Việt Nam và định hướng quy hoạch cho một số vùng ở Việt Nam Phan Nguyên Hồng (1999) [14] đã đề cập đến vấn đề phân bố, sinh thái, sinh lý sinh khối ... rừng ngập mặn Việt Nam [10].-Số loài cây ngập mặn ở miền Bắc Việt Nam ít hơn và có kích thước cây bé hơn ở miền Nam vì có nhiệt độ thấp trong mùa đông.-Vùng ít mưa, số lượng loài và kích thước cây giảm.-Khiđiều kiện khí hậu và đất không có sự khác biệt nhau lớn thì vùng có chế độ bán nhật triều cây sinh trưởng tốt hơn vùng có chế độ nhật triều. Độ mặn là một trong những nhân tố quan trọng nhất ảnh hưởng đến sự sinh trưởng, tỷ lệ sống của các loài và phân bố rừng ngập mặn. Loại rừng này phát triển tốt ở nơi có nồng độ muối trong nước từ 10-25‰.-Trong các nhân tố sinh thái thì khí hậu, thủy triều, độ mặn và đất đóng vai trò quyết định sự sinh trưởng và phân bố của thảm thực vật rừng ngập mặn. Các nhân tố khác góp phần tích cực trong việc phát triển hay hạn chế của kiểu thảm thực vật này. Theo Thái Văn Trừng có 3 nhóm nhân tố sinh thái phát sinh rừng ngập mặn: Thứ nhất là tính chất lý hóa của đất, thứ hai là cường độ và thời gian ngập của thủy triều, thứ ba là độ mặn của nước [27]. Một trong số những dự án đầu tiên có liên quan đến ĐNN ở Việt Nam là “Dự án sông Mê Kông và đồng bằng sông Cửu Long” của Uỷ ban sông Mê Kông (1957) do chính phủ 4 nước Thái Lan, Lào, Campuchia và Việt Nam thành lập. Tiếp theo là một loạt các đề tài, dự án, chương trình điều tra tổng hợp cũng như nghiên cứu các hợp phần của ĐNN từ những năm 1980 cho đến nay. Trong chương trình điều tra cơ bản tài nguyên thiên nhiên toàn quốc, một chương trình cấp nhà nước do Uỷ ban khoa học kỹ thuật Nhà nước chủ trì 1984 - 1986 đã bước đầu đề xuất tới việc bảo vệ thiên nhiên những vùng đất ngập nước. Năm 1989, Việt Nam tham gia công ước Ramsar, trên cơ sở các văn bản Công ước, các tài liệu khoa học trong nước và quốc tế về những vấn đề có liên quan đến đất ngập nước đã được tập hợp lại, xác định những nội dung “nghiên cứu về đất ngập nước” một cách chính thức ở Việt Nam [8]. Về kiểm kê và phân tích các chức năng, giá trị của ĐNN có các công trình của Lê Diên Dực, Vũ Văn Dũng và Nguyễn Hữu Thắng. Trong công trình nghiên cứu của Lê Diên Dực (1989) [9] , đã kiểm kê và công bố 32 vùng ĐNN quan trọng, cần được bảo vệ của nước ta. Trong các nghiên cứu làm cơ sở khoa học cho việc quy hoạch các Khu bảo tồn ĐNN ở Việt Nam, Vũ Văn Dũng và Nguyễn Hữu Thắng đã thống kê tương đối đầy đủ các kiểu ĐNN là ao hồ (tự nhiên và nhân tạo), đầm phá cần quy hoạch thành các khu bảo tồn. Sau đó là hàng loạt các công trình kiểm kê và phân loại ĐNN của Nguyễn Hoàng Trí (1995), Phan Nguyên Hồng (1989 - 1998), Vũ Trung Tạng (1994), Mai Đình Yên (1993), Đặng Ngọc Thanh (1995 - 2000) ….. đã làm rõ nhiều vấn đề lý luận và thực tiễn của nghiên cứu ĐNN, đánh giá tổng quan các loại hình ĐNN, tiềm năng, tình hình quản lý, sử dụng, các áp lực, mối đe doạ, chiến lược bảo vệ và phát triển bền vững ĐNN trên toàn lãnh thổ Việt Nam….[2,3,20,21,22,23,24, 28,29,31] . Chương trình khoa học bảo vệ đất ngập nước toàn cầu do WWF và IUCN đồng chủ trì và hỗ trợ thực hiện năm 1985 - 1987 đã có ảnh hưởng tới sự khởi động nhận thức về lĩnh vực đất ngập nước ở nước ta. Cơ quan quản lý và chỉ đạo cấp Nhà nước trong các chương trình nghiên cứu về ĐNN là Cục Bảo vệ môi trường thuộc Bộ Tài nguyên và Môi trường đã thực sự tạo nên những định hướng và giải pháp phát triển nghiên cứu, chương trình hành động quản lý và bảo vệ những vùng đất ngập nước của Việt Nam[8]. Năm 2003, Việt Nam cũng đã có những cố gắng trong công tác nghiên cứu, quản lý và bảo tồn ĐNN như: “Chương trình bảo tồn đất ngập nước quốc gia”; Nghị định 109/2003/NĐ-CP về bảo tồn và phát triển bền vững các vùng ĐNN; “Chiến lược quản lý hệ thống khu bảo tồn thiên nhiên Việt Nam đến năm 2010” (số 192/2003/QĐ-TTg), v.v... [8]. Năm 2004, Phan Nguyên Hồng (2004) trong báo cáo về lịch sử nghiên cứu ĐNN Việt Nam đã thống kê hơn 500 nghiên cứu về khí tượng thủy văn, địa chất, địa mạo, ĐDSH, hệ cửa sông ven biển, hệ đầm phá, HST RNM, HST rạn san hô, thảm cỏ biển. Các nghiên cứu này đã góp phần đóng góp vào bộ tư liệu nghiên cứu về ĐNN ven biển Việt Nam [14,15,16]. Năm 2005, Cục Bảo vệ Môi trường đã báo cáo về nghiên cứu: “Tổng quan hiện trạng đất ngập nước Việt Nam sau 15 năm thực hiện công ước Ramsamsar” [5] Năm 2006, Cục Bảo vệ Môi trường đã báo cáo về nghiên cứu: “Chương trình bảo tồn đa dạng sinh học vùng đất ngập nước sông Mê Kông: Hệ thống phân loại Đất ngập nước Việt Nam” do tác giả Hoàng Văn Thắng, Lê Diên Dực thực hiện [5]. Năm 2015, Trần Văn Thụy, Pham Minh Dương, Nguyễn Thái Bình, Nguyễn Văn Cường đã công bố các dẫn liệu về đa dạng sinh học hệ sinh thái bãi bồi trong đó các nghiên cứu về các quần xã thực vật ngập mặn huyện Tiền Hải, tỉnh Thái Bình [26]. Công trình này là bước định hướng nghiên cứu quan trọng cho hướng nghiên cứu đề tài luận văn ở huyện Tiên Yên. Những năm gần đây, các hoạt động nghiên cứu về ĐNN ở Việt Nam chủ yếu tập trung vào các vấn đề: Vai trò môi trường của các hệ sinh thái đất ngập nước ở Việt Nam đối với đa dạng sinh học trong bối cảnh biến đổi khí hậu (Tổng cục Môi trường, 2012) nhằm những định hướng chiến lược về bảo tồn, sử dụng, quản lý và phát triển bền vững các vùng ĐNN trong tương lai. Nhìn chung những nghiên cứu trên là định hướng cơ bản cho mục tiêu nghiên cứu của đề tài nhằm tiến tới xây dựng các giải pháp cho phát triển bền vũng lãnh thổ khu vực nghiên cứu. 1.4. Tổng quan khu vực nghiên cứu 1.4.1. Vị trí địa lý khu vực nghiên cứu Hệ sinh thái rừng ngập mặn huyện Tiên Yên, tỉnh Quảng Ninh được xác định trong phạm vi các xã ven biển cụ thể như sau: các xã Hải Lạng, Tiên Lãng, Đông Ngũ, Đông Hải, Đồng Rui, được giới hạn trong tọa độ địa lý từ 21°10’34” - 21°21’34” vĩ độ Bắc và 107°21’19” – 107° 37’45” kinh độ Đông. 1.4.2. Điều kiện địa hình, địa mạo Phần đất liền của khu vực ven biển huyện Tiên Yên khá đặc trưng cho một vùng duyên hải hẹp (chỉ rộng khoảng 10-15 km), chủ yếu trên nền phù sa cổ, chạy không liên tục vì bị ngăn cách bởi các đồi thấp, kéo dài ra biển, tiếp giáp với một vùng bãi triều rộng ở phía biển và tiếp giáp với một vùng núi trung du ở phía bắc và tây bắc. Vùng núi tiếp giáp với khu vực nghiên cứu chủ yếu ở phía Tây Bắc huyện Tiên Yên. Vùng gò đồi trung du ven biển có cao độ thoải dần hướng ra biển từ cao độ 200m đến 20m. Địa hình có hướng dốc từ Tây sang Đông và bị chia cắt mạnh tạo ra các sông suối và nhiều thung lũng hẹp nên mùa mưa áp lực của nước rất lớn dễ xảy ra lũ gây ra hiện tượng xói mòn, rửa trôi, làm ngọt hoá đột ngột gây nên những tai biến cho RMN và khu nuôi trồng thủy sản trong khu vực. Nhìn chung, phần đất liền của khu vực Tiên Yên có độ cao chủ yếu từ 0,2 đến 20m có chia gồm hai dạng địa mạo thổ nhưỡng chính.
Ngoài ra còn có vùng đất phù sa sông là dải đất hẹp chạy dọc theo các con sông như Tiên Yên, Phố Cũ, Ba Chẽ và một số nhánh sông khác, thành phần cơ giới chủ yếu là cát pha, bùn cát, cũng có diện tích tương đối (như ở huyện Tiên Yên là trên 1100 ha). 1.4.3. Điều kiện khí hậu, thủy văn, hải văn
Khu vực Tiên Yên thuộc chế độ khí hậu của vịnh Bắc Bộ và các vùng lân cận. Khí hậu khu vực này thuộc kiểu nhiệt đới gió mùa với mùa hè nóng và ẩm (kéo dài từ tháng 4 đến tháng 10), mùa đông khô và lạnh (từ tháng 11 đến tháng 3 năm sau). Theo số liệu đo được tại các trạm khí tượng thủy văn đặt tại khu vực này thì khu vực Tiên Yên có những đặc điểm khí hậu như sau. - Nhiệt độ Nhiệt độ trung bình năm từ 2000-2012 phần lớn có xu hướng tăng cao hơn trung bình nhiều năm của thời kỳ cơ sở, có 8/13 năm tăng cao hơn và 3/13 năm có nhiệt độ trung bình năm tương đương. Sự gia tăng nhiệt độ trung bình năm dao động từ 0,3oC (năm 2002, 2005) đến 0,8oC (năm 2008) [Đinh Hồng Duyên và nnk 2013] Mùa hè (từ tháng 4 đến tháng 10) có nhiệt độ khá cao, nhiệt độ không khí trung bình dao động từ 27°C - 29°C, nhiệt độ cao tuyệt đối có thể lên đến 38°C (đo tại trạm KTTV Tiên Yên, tháng 7 năm 2010). Mùa đông (từ tháng 11 đến tháng 3 năm sau): Do ảnh hưởng của gió mùa Đông Bắc nên mùa đông ở khu vực này khá lạnh, nhiệt độ trung bình tháng lạnh nhất (tháng 1) dao động từ 14,2°C - 16,7°C, có nhiều ngày nhiệt độ < 10°C. Nhiệt độ thấp tuyệt đối đo từng đo được trạm KTTV Tiên Yên là 6,6°C. - Chế độ mưa Khu vực Tiên Yên là một trong những nơi có nhiều mưa ở các tỉnh phía bắc, là nơi có tổng lượng mưa tương đối lớn ở đồng bằng Bắc bộ. Tổng lượng mưa trong năm đo tại Bình Liêu (Tiên Yên) từ năm 2008-2010 là từ 1182.0-2645.4 mm. Có khoảng 130-160 ngày mưa/năm, có một số ngày mưa lớn trên 100 mm. Mưa tập trung chủ yếu vào các tháng 5-9, chiếm đến 75% lượng mưa của cả năm, với lượng mưa tháng từ 112.9 - 1035.3 mm, các tháng có mưa nhiều nhất là tháng 7-9. Vào mùa đông, những tháng mưa ít nhất vào tháng 12 và tháng 1, 2 năm sau.
Hình 3.1 Nhiệt độ, tổng lượng mưa trung bình năm so với trung bình nhiều năm tại huyện Tiên Yên (2000-2012) [Đinh Hồng Duyên và nnk 2013] b. Chế độ thủy văn và hiện trạng môi trường nước Khu vuc huyện Tiên Yên có một số con sông vừa và nhỏ, diện tích lưu vực không lớn, đổ vào khu vực vịnh Tiên Yên. Trong đó, lớn nhất là sông Tiên Yên có chiều dài 82 km, lưu lượng thấp nhất 28 m3/s, lưu lượng nước lớn nhất vào mùa lũ lên đến 2.090 m3/s. Sông Ba Chẽ dài 80km, bắt nguồn từ độ cao 275 m, lòng sông hẹp và có lưu lượng nước không đáng kể, đổ ra khu vực cửa biển thuộc vùng đất phía tây nam xã Đồng Rui. Chế độ thuỷ văn không điều hoà trong năm, có sự chênh lệch lớn về lưu lượng giữa hai mùa. Về mùa đông (mùa khô) mực nước ở các sông thường thấp, lưu lượng nước nhỏ, nước mặn xâm nhập vào qua vùng cửa sông khá xa. Ngược lại, vào mùa mưa thường có lũ đơn, lên nhanh và cũng rút nhanh. Do địa hình dốc về phía Nam nên tạo ra nhiều khe suối nhỏ, chia cắt thành nhiều khu vực, đặc trưng của các suối này là có độ dốc từ 4 - 6%, thoát nước nhanh nhưng vì lòng sông suối hẹp nên sau những trận mưa lớn thường gây ngập lụt ở một số nơi, gây đục nguồn nước do xói mòn, rửa trôi mạnh. Lớp thực vật che phủ chiếm tỷ lệ thấp ở các lưu vực nên thường hay bị xói lở, bào mòn và rửa trôi làm tăng lượng phù sa và đất đá trôi xuống khi có lũ lớn do vậy nhiều nơi sông suối bị bồi lấp rất nhanh, nhất là ở những vùng có các hoạt động khai khoáng. c. Chế độ hải văn - Chế độ thuỷ triều Vùng nghiên cứu nằm trong vịnh Bắc bộ, có chế độ thuỷ triều là nhật triều điển hình, biên độ tới 3-4 m. Trong vịnh Bắc Bộ có dòng hải lưu chảy theo hướng bắc nam kéo theo nước lạnh lại có gió mùa đông bắc nên đây là vùng biển lạnh nhất nước ta, nhiệt độ có khi xuống tới 13°C. Thuỷ triều ở Tiên Yên mạnh nhất vào các tháng 1, 6, 7 và 12. Trong những tháng này mực nước thực tế lên đến hơn 4m. Thuỷ triều yếu nhất vào các tháng 3, 4, 8 và 11. Số ngày trong năm có mực nước cao trên 3,5m là trên 100 ngày.
Vùng biển Tiên Yên được che chắn bởi các hòn đảo ở phía Đông - Đông Nam nên sóng gió không lớn như vùng biển Trung Bộ. Do vậy, khu vực này ít có những biến động thời tiết lớn và nguy hiểm như bão, sóng không cao như ở ngoài khơi. Mùa đông: hướng sóng chủ yếu là hướng Bắc với tần suất khoảng 30 - 38%. Độ cao của sóng cao nhất chỉ ở mức 0,5 - 0,7m với tần suất rất thấp, xuất hiện vào tháng 12. Tần suất sóng lặng và sóng lăn tăn chiếm tới 97 - 99%. Mùa hè: hướng sóng chủ yếu là Đông Nam với tần suất khoảng 20 - 40%, lặng sóng và sóng lăn tăn chiếm 88 -94%. Cấp độ cao sóng từ 0,25 - 0,5m chiếm 4-9%. Cấp độ cao của sóng, cao nhất lên đến 2,0 -2,5m vào tháng 7 và tháng 8 do ảnh hưởng trực tiếp của bão gây ra, đôi khi có thể gây thiệt hại đối với cơ sở hạ tầng nuôi trồng hải sản của khu vực này. - Nhiệt độ nước biển và độ mặn Mùa đông: nhiệt độ nước biển trung bình khoảng 20,5 - 21,5°C, cao nhất từ 23,5 - 24,5°C, trung bình thấp nhất khoảng 18 - 19°C. Thời kỳ này độ mặn có giá trị cao, cao nhất vào tháng 1 và tháng 2, nằm trong khoảng 31 - 32‰. Bởi vì thời kỳ này ít mưa nhất, lượng mưa nhỏ, nước biển ít bị pha loãng. Biên độ dao động độ mặn giữa các tháng trong mùa đông không lớn. Mùa hè: nhiệt độ nước biển đạt giá trị cao nhất trong năm, trung bình khoảng 29,5 - 30°C, cao nhất đạt 31,5 - 32,5°C, trung bình thấp nhất trong khoảng 26 -27°C. Nhiệt độ nước biển cao nhất rơi vào tháng 7. Mùa hè cũng là mùa mưa nhiều, lượng mưa lớn, đồng thời nước ngọt từ các sông suối từ đất liền đổ vào nhiều hơn, do vậy nước biển bị pha loãng và độ mặn nước biển giảm xuống nhiều. Độ mặn thấp nhất vào tháng 7, 8 giá trị trung bình từ 21 - 22‰, thậm chí xuống đến 5 - 17‰. Ở khu vực các cửa sông đổ độ mặn thấp nhất có thể xuống tới 2 - 4‰. 1.4.4. Đặc điểm thổ nhưỡng Đất đai khu vực nghiên cứu Tiên Yên chủ yếu thuộc vùng đồng bằng ven biển với 3 loại đất chính như sau:
Loại đất này được phân bố chủ yếu ở các xã ven biển tuy có diện tích không nhiều so với tổng diện tích tự nhiên vùng nhưng lại cần được xem xét tác động và khai thác hợp lý nhằm hạn chế hiện tượng sa mạc hóa cụ bộ.
Đất mặn khu vực được chia thành 5 loại: mặn sú vẹt, mặn chua, đất mặn do ảnh hưởng của mạch nước ngầm, đất ít mặn, đất mặn và chua mặn. Đất này được phân bố chủ yếu ở các xã ven biển và rất phức tạp, do tác động của con người, sự xâm nhập của nước biển nên hình thành nhiều loại khác nhau. Diện tích khá lớn và hiện chưa được khai thác và sử dụng nhiều cũng như sử dụng còn manh mún và chưa đúng mục đích. c. Đất phù sa sông Đây là những dải đất hẹp chạy dọc theo các triền sông Tiên Yên, sông Ba Chẽ và một số nhánh sông, suối khác. Đây là loại đất được hình thành do sản phẩm của sông biển bồi tụ, bị nước biển xâm nhập nên bị mặn đồng thời trong lòng đất có xác rễ sú vẹt thối mục thải ra các khí độc như CH3, H2S, axít hữu cơ làm cho đất bị nhiễm độc và chua. 1.4.5. Kinh tế xã hội Huyện Tiên Yên , tính đến thời điểm hiện nay có số dân 44.352 người, phân bố không đồng đều, các xã ven biển có dân cư tập trung khá lớn. Thành phần dân tộc bao gồm người Kinh chiếm tỷ lệ lớn nhất, tiếp đến là dân tộc Dao, Tày, Hoa, Sán Chay, Sán Dìu, số còn lại là dân tộc Thái, Mường, Nùng, H’Mông và một số dân tộc khác không đáng kể. Tỷ lệ tăng dân số tự nhiên vẫn ở mức tương đối cao trong khoảng 1,4. Những năm gần đây, tỷ lệ tăng dân số cơ học do hiện tượng di cư tự do ngày càng được hạn chế nhưng vẫn đang tiếp diễn với tốc độ chậm. Chính những điều này tạo ra áp lực lớn đối với công tác bảo tồn đa dạng sinh học và bảo vệ diện tích RNM tại khu vực nghiên cứu. Thu nhập của người dân chủ yếu từ các sản phẩm nông nghiệp và đánh bắt hải sản. GDP bình quân đầu người còn thấp, không đều giữa các khu vực, cao nhất là TX. Móng Cái (1.416 USD/người/năm), các huyện khác thì thấp hơn (Hải Hà 455 USD/người/năm, Đầm Hà 483 USD/người/năm...). …do thiếu vốn, thiếu công cụ sản xuất tiên tiến; cơ sở hạ tầng chưa đáp ứng, do đó ảnh hưởng đến nền kinh tế hàng hoá, trình độ dân trí chưa cao dẫn đến đời sống xã hội gặp nhiều khó khăn. Các cư dân địa phương quanh RNM Tiên Yên ngoài việc làm nông nghiệp thì một bộ phận khá lớn sống nhờ vào đánh cá và nuôi trồng hải sản với đa số là phương pháp thủ công. Nghề cá và nuôi trồng thuỷ, hải sản giữ một vai trò to lớn trong vùng, góp một phần không nhỏ trong giá trị sản xuất ngành nông nghiệp. Theo số liệu thống kê của huyện Tiên Yên, năm 2009, có trên 1200 lao động của huyện tham gia khai thác và nuôi trồng hải sản, với khoảng 230 phương tiện đánh bắt các loại. Các phương tiện đánh bắt bao gồm các tàu thuyền nhỏ hoạt động ven bờ như giã tôm, te xiệp, lưới rê 3 lớp. Trong đó, ở khu vực Tiên Yên - Hà Cối, nổi bật nhất là ngư trường Mỹ - Miều, là vùng biển bao quanh khu vực Hòn Mỹ - Hòn Miều. Trong ngư trường này có luồng tàu vào cảng Dân Tiến và luồng tàu vào cảng Vạn Gia. Ngư trường Mỹ - Miều là vùng biển nông, có độ sâu từ 1 - 8 m (trung bình 4 m), với diện tích khoảng 135 km2, nền đáy chủ yếu là bùn cát, trầm tích sinh vật. Nhìn chung, sản lượng khai thác hải sản tại khu vực vịnh Tiên Yên - Hà Cối là tương đối lớn, có xu hướng tăng cao lên năm do việc cải thiện năng lực đánh bắt, về phương tiện cũng như số lao động tham gia khai thác. Bên cạnh đó, hoạt động nuôi thủy sản nước mặn, lợ diễn ra ở các khu vực khác nhau, từ trong các đầm nuôi thông với vùng nước mặn qua hệ thống đê cống, đến các vùng triều và các vùng dưới triều. Khu vực Tiên Yên có nhiều diện tích RNM chạy dọc bờ biển, đặc biệt rộng là ở khu vực Đồng Rui của huyện Tiên Yên. Hệ sinh thái RNM nơi đây là nơi cư trú của nhiều loài hải sản, có tiềm năng lớn về thức ăn và nguồn giống cho việc phát triển nuôi thủy sản trong các đầm nuôi có đê cống. Các đầm nuôi được hình thành một phần do việc khai phá một phần diện tích RNM, một diện tích đất nằm ở tuyến cao triều cũng được sử dụng cải tạo thành các đầm nuôi với các đê cống thông ra vùng triều. Người dân địa phương ở đây vẫn chủ yếu khai thác hải sản trực tiếp trên các bãi triều tự nhiên hoặc khoanh vùng để lưu giữ hải sản theo phương thức quảng canh như điển hình ở Đồng Rui, chưa xây dựng được hệ thống nhân nuôi những loài hải sản có giá trị ngay tại sinh cảnh tự nhiên của chúng. Theo quy hoạch đến năm 2015, Quảng Ninh sẽ có 7 khu công nghiệp ven biển, trong đó có khu công nghiệp cảng biển Hải Hà có diện tích lên tới 4.499ha. Toàn bộ diện tích các khu công nghiệp này đều là vùng đất ngập nước có giá trị về đa dạng sinh học, là hệ thống màng lọc tự nhiên đối với các nguồn ô nhiễm ven bờ ra biển. Kết quả quan trắc hiện trạng môi trường hàng năm cho thấy, vùng dấu hiệu ô nhiễm môi trường cục bộ vùng ven biển đặc biệt là gần các khu đô thị và khu công nghiệp: váng dầu loang vượt giới hạn cho phép; hàm lượng chất thải lơ lửng khu vực ven bờ cao, hàm lượng BOD, COD đều tăng. Ngay tại dải nước biển ven bờ khu vực Vân Đồn, chất thải lơ lửng mùa mưa cao hơn mùa khô và có hiện tượng váng dầu vượt tiêu chuẩn cho phép. Để giải quyết vấn đề này chắc chắn các cơ quan chức năng cần có các giải pháp hợp lý nhằm ngăn chặn các hoạt động lấn biển, chấm dứt khai thác than lộ thiên tại vùng ven biển, phục hồi môi trường tại khu vực này. Việc bảo vệ môi trường tại dải ven biển Quảng Ninh cần một tầm nhìn tổng thể mang tầm chiến lược mới có thể bảo vệ được vùng biển quan trọng này. Đánh giá chung: năng suất đánh bắt ở vùng ven biển cửa sông huyện Tiên Yên đang giảm qua từng năm, vẫn còn tình trạng khá phổ biến là ngư dân dùng nhiều cỗ lưới đáy ở khu vực cửa sông và sử dụng đăng với chiều dài từ 500-1500m quây lấy RNM để bắt tôm, cá con theo thủy triều rút ra biển. Thêm vào đó, hiện tượng sử dụng xung điện, đèn cao áp, thuốc nổ để khai thác ở khu vực ven biển cửa sông trong vùng đã gây tác hại lớn đến nguồn lợi thủy sản trong đó có cá, phương tiện đánh bắt chủ yếu vẫn là những thuyền có công suất nhỏ, dẫn đến sản lượng các loài cá tạp, chất lượng thấp ngày càng chiếm tỉ lệ cao trong các mẻ lưới. Nuôi trồng thuỷ sản tại khu vực ở mức độ nào đó đã góp phần xoá đói giảm nghèo, giải quyết công ăn việc làm, tăng thu nhập ổn định đời sống của nhân dân trong khu vực. Tuy nhiên sự phát triển nghề khai thác và nuôi trồng thuỷ sản tại khu vực chưa thực sự ổn định và đang phải đối mặt với rất nhiều khó khăn. Cơ sở hạ tầng và dịch vụ cho nghề nuôi trồng thuỷ sản biển và nước lợ nhìn chung còn rất thiếu và chưa đồng bộ. Hiện nay, việc khai thác và nuôi trồng thuỷ sản tại đây chủ yếu mang tính tự phát, thiếu sự phối hợp đồng bộ với các giải pháp phương tiện đánh bắt, về con giống, thức ăn, thị trường, bảo vệ môi trường, nguồn lợi, dẫn đến việc đánh bắt quá mức và làm suy giảm điều kiện sống của nhiều loài hải sản có giá trị, làm cạn kiệt nguồn lợi sinh vật. Chương 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 2.1. Đối tượng nghiên cứu Toàn bộ hệ thực vật và thảm thực vật thuộc hệ sinh thái RNM thuộc huyện Tiên Yên, tỉnh Quảng Ninh. 2.2. Phương pháp nghiên cứu 2.2.1. Phương pháp kế thừa, thống kê, phân tích, tổng hợp và đánh giá Thu thập số liệu có liên quan về kinh tế xã hội của các cơ quan địa phương từ cấp huyện đến cấp xã, thôn như: Thống kê, kế hoạch, quản lý ruộng đất, nông nghiệp, lâm nghiệp, thủy sản, giao thông, thủy lợi, du lịch, y tế, giáo dục,... tại khu vực nghiên cứu. Bên cạnh đó, thu thập các số liệu, tài liệu sơ cấp và thứ cấp, tiến hành tổng hợp, xử lý và đánh giá các thông tin, kế thừa các kết quả nghiên cứu liên quan. Các số liệu phỏng vấn chính quyền địa phương, người dân sau đó kiểm tra, phân tích so sánh, đối chiếu và kết hợp với các nguồn thông tin thứ cấp nhằm đánh giá một cách thực tế về hiện trạng kinh tế - xã hội tại khu vực nghiên cứu. Bên cạnh đó đề tài tham vấn ý kiến chuyên gia và các cơ quan quản lý cấp trung ương về cơ chế chính sách phù hợp hỗ trợ thực hiện các hoạt động quản lý ở địa phương. nhu cầu và nguyện vọng của ngư dân và các vấn đề liên quan đến nguồn lợi thuỷ sản trong các vùng RNM nghiên cứu. Các tài liệu kế thừa bao gồm: - Các tài liệu liên quan đến hiện trạng và phân bố của RNM huyệnTiên Yên - Các tài liệu về hiện trạng đa dạng sinh học của RNM huyệnTiên Yên - Số liệu về trạng thái và trữ lượng của RNM huyệnTiên Yên Trên cơ sở những nguồn tài liệu thu thập được trong các báo cáo khoa học, đề tài ở địa phương và các cơ quan nghiên cứu từ trước đến nay, chúng tôi đã tiến hành thống kê, phân tích, tổng hợp, đánh giá và xử lý các số liệu. Каталог: files -> ChuaChuyenDoi ChuaChuyenDoi -> ĐẠi học quốc gia hà NỘi trưỜng đẠi học khoa học tự nhiên nguyễn Thị Hương XÂy dựng quy trình quản lý CÁc công trìNH ChuaChuyenDoi -> TS. NguyÔn Lai Thµnh ChuaChuyenDoi -> Luận văn Cao học Người hướng dẫn: ts. Nguyễn Thị Hồng Vân ChuaChuyenDoi -> 1 Một số vấn đề cơ bản về đất đai và sử dụng đất 05 1 Đất đai 05 ChuaChuyenDoi -> Lê Thị Phương XÂy dựng cơ SỞ DỮ liệu sinh học phân tử trong nhận dạng các loàI ĐỘng vật hoang dã phục vụ thực thi pháp luật và nghiên cứU ChuaChuyenDoi -> TRƯỜng đẠi học khoa học tự nhiên nguyễn Hà Linh ChuaChuyenDoi -> ĐÁnh giá Đa dạng di truyền một số MẪu giống lúa thu thập tại làO ChuaChuyenDoi -> TRƯỜng đẠi học khoa học tự nhiêN ChuaChuyenDoi -> ĐÁnh giá thực trạng và ĐỀ xuất giải pháP tải về 1.54 Mb. Chia sẻ với bạn bè của bạn:
|
