Triết học kitô giáo thời trung cổ I. triết họC giáo phụ VÀ triết học thời trung đẠI

Triết Học Thời Trung Cổ, đó là giai đoạn mà triết học trở thành nô lệ của thần học mà những nguyên nhân, những hoàn cảnh giai đoạn lịch sử đã học giờ trước, tức là Chúa ra đời trong hoàn cảnh giai cấp nô lệ chiếm ¾ dân số, con người đau khổ bị xem như công cụ, đồ chơi, bị xem như hàng hóa mà mua bán trả giá.

Chúa sinh ra nơi một cái máng lừa, trong cái máng cỏ đó nên gần gũi với người nô lệ. Khi Chúa lớn lên với quan điểm sống hi sinh, làm cho mọi người bình đẳng giữa nam và nữ, nô lệ và quý tộc. Chúa làm giảm đi đau khổ trong đời sống. Với tinh thần đó, mọi người theo Chúa một cách tự nguyện. => Tuy nhiên, vào thế kỉ thứ nhất sau CN, tức là giai đoạn Chúa giáng sinh ở Do Thái (Palestine), những ai theo Chúa đều bị lên án và đàn áp do đi ngược với quyền lợi giai cấp thống trị nhưng đến thế kỉ III và IV, Thiên Chúa Giáo trở thành tôn giáo được công nhận và phổ cập trong hệ thống La Mã, Hy Lạp và nhiều nước phương Tây. Do các vị hoàng đế như Constantinus nhận thấy người dân đi theo Chúa một cách dễ dàng, trên tinh thần và tình yêu đối với Chúa như vậy, nếu những người thống trị đi ngược lại, họ sẽ gặp khó khăn trong việc cai trị, chiếm hữu đất đai, con người và trong cuộc chiến tranh giành những mảnh đất phì nhiêu.

Cuối cùng Kitô giáo trở thành tôn giáo được công nhận. Nhưng theo giáo lý của Kitô giáo, Chúa tạo ra Adam và Eva, được ở trong vườn địa đàng đầy đủ mọi thứ, nhưng không cho ăn trái cấm của Chúa. Nhưng hai người vì muốn thử xem trái cấm ra sao và ăn vào, tự nhiên lòng dục lạc nổi lên. Từ đó, con người xuất hiện, chính vì đó, mỗi người sanh ra đều mang cái gọi là Tội Tổ Tông, tức là vì phạm trái cấm mà sanh ra con người, cho nên ai sinh ra trên đời đều mang tội tổ tông cả. Vì mặc cảm đó, lúc nào họ cũng sống với thái độ ăn năn để làm sao Chúa tha thứ cho họ. Gọi là con người mang tội với tổ tông, chính vì vậy họ sống với tình trạng sám hối, ăn năn với Chúa.

Bất kỳ đàn áp nào họ cũng mong là vào ngày phán xử cuối cùng, nhưng kẻ đàn áp, bóc lột, đối xử bất công với họ sẽ bị Chúa phán quyết. Trông đợi vào điều đó, nên họ lấy đó làm niềm tin trong cuộc sống. Do đó, giai đoạn này, tinh thần người nô lệ được an ủi, vì vậy Chúa ra đời là một yếu tố hết sức “lịch sử”. Chúa phải ra đời đề chế độ chiếm hữu nô lệ cáo chung và chế độ phong kiến xuất hiện và thống trị ở phương Tây hơn ngàn năm

Và Kitô giáo cũng tồn tại song song thời gian đó. Kể từ đây, triết học trở thành nô lệ của thần học trong một nghìn năm, hay còn được gọi là giai đoạn “đêm trường Trung Cổ”. Trong giờ học vừa qua, chúng ta đã học về hoàn cảnh lịch sử để triết học Trung Cổ ra đời,

Như vậy, Kitô giáo ra đời khi chế độ chiếm hữu nô lệ tan rã được đánh dấu với sự kiện đế quốc La Mã tan rã vào năm 476 sau CN. Tìm hiểu hoàn cảnh lịch sử, chúng ta thấy Chúa ra đời là một điều tất yếu, người nô lệ chiếm đến ¾ dân số Athens, đó là “công cụ” biết nói, bị mua bán và đem làm thú tiêu khiển, hành hạ không thương tiếc... Alexandros đại đế mở rộng các cuộc chiến tranh đẫm máu nhưng vẫn không làm dịu bớt không khí ngột ngạt trong chế độ chiếm hữu nô lệ.

Sau khi Alexandros qua đời, thế giới Hy Lạp càng lún sâu vào khủng hoảng, và người Hy Lạp trong hoàn cảnh như thế, đất nước bị khủng hoảng mọi mặt như vậy thì Kitô giáo (còn gọi là nhất thần giáo; một người sinh ra ở Palestine, đem Kitô giáo truyền bá vô cùng nhanh chóng). Quý thầy lưu ý: Kitô giáo là Nhất thần giáo, còn các tôn giáo ở Ấn Độ là đa thần giáo vì tôn thờ nhiều vị thần. Còn Phật giáo chúng ta là tôn giáo như thế nào ?

Phật giáo là tôn giáo không đề cao một vị thượng đế nào hết. Cho nên trong kinh Pháp Hoa, Đức Phật đã dạy: “ta là Phật đã thành, chúng sanh là Phật sẽ thành...”. Và khẳng định tất cả mọi người và chúng sanh (luôn cả các loài vật) đều có Phật tánh, một khi được giác ngộ, Phật tánh trở lại, con người ta được sống trong “bản lai diện mục”, trở về cái chân tâm Phật tánh vốn có. Chẳng hạn như các tôn giáo khác trên thế giới, chẳng hạn như Kitô giáo được mang tên nhất thần giáo bởi vì họ đưa giáo lý đó trở về một tôn giáo có một vị thượng đế sáng tạo ra thế giới vũ trụ và sắp xếp an bài tất cả vạn pháp trên thế gian này, nên gọi là Nhất thần giáo.

Chúng ta không quên từ thế kỷ IV, chính quyền thay đổi thái độ đối với Kitô giáo, chấm dứt các cuộc tàn sát và hợp thức hóa Kitô giáo từ năm 311 trở đi. Bắt đầu là người dân đi theo Kitô giáo hết, Kitô giáo tiếp tục đấu tranh cho mục đích lớn hơn là quốc giáo.

Đến năm 324-325 mục tiêu đã đạt được, toàn đất nước La Mã theo Kitô giáo hết, nhà thờ toàn cõi Kitô giáo ra đời, công bố biểu tượng và thuyết giáo chính thức. Từ đó trở đi, Kitô giáo trở thành thế lực lớn của “đêm trường Trung Cổ”. Thần quyền lấn áp tất cả thế quyền.

Thứ hai, tên gọi triết học Kitô giáo đã cho thấy liên minh của triết học và tôn giáo. Lúc đó, triết học và tôn giáo giống như là một, cho nên mới gọi triết học là nô lệ của thần học. Sự chi phối của tôn giáo đối với tư duy triết học rất là lớn.

Chính từ triết học Kitô giáo nói lên rằng triết học và tôn giáo là một. Những gì tôn giáo tuyên bố thì triết học đồng thuận như vậy. Cho nên dùng chữ triết học Kitô giáo, nhưng đúng hơn phải dùng chữ Thần học, cho nên các Cha nhà thờ đều tốt nghiệp tiến sĩ thần học trước khi ra làm Cha. Họ phải nắm vững tất cả các vấn đề thuộc về tri thức thời đại, ít nhất là tốt nghiệp phổ thông, có bằng đại học đồng thời tốt nghiệp tiến sĩ thần học (yêu cầu bắt buộc), nắm vững tất cả lời dạy của Thiên Chúa, nguyên tắc giáo điều và những gì căn bản cho một vị Cha. Trước khi làm Cha phải làm Thầy. Giống như mình phải trải qua giai đoạn tập sự, Sa Di rất là lâu mới thọ giới Tỳ Kheo chẳng hạn.

Tên gọi triết học Kitô giáo để thấy được liên minh giữa triết học và Kitô giáo cũng như là chi phối của tôn giáo đối với tư duy triết học. Triết học Kitô giáo do vậy, (mang tính chất) triết học là công cụ của thần học, giải quyết các vấn đề triết học theo tư tưởng Kitô giáo, cho nên triết học lúc đó trở thành công cụ của thần học.

Tư tưởng Kitô giáo chi phối toàn bộ diện mạo tinh thần xã hội, vì triết học bị ảnh hưởng hoàn toàn. Nó chi phối hết các vấn đề diện mạo tinh thần xã hội. Sự độc tôn này thể hiện trong thái độ đối với các di sản cổ đại. Nhà thờ chỉ cho phép truyền bá những tư tưởng phù hợp hoặc gần với hệ thống Nhất Thần giáo và đạo đức Kitô giáo.

=> Như vậy quý thầy thấy nhà thờ chỉ cho phép truyền bá những tư tưởng về Nhất Thần giáo và đạo đức Kitô giáo như học thuyết Duy Tâm của Socrates và Plato, tức là ta đã từng học về thuyết Ý Niệm. Quan niệm Ý Thức có trước Vật Chất của Plato. Và như vậy Kitô giáo đã (truyền bá) lấy tư tưởng của Socrates của Plato, Nhị Nguyên luận, Duy Tâm của Aristotle hay chủ nghĩa Khắc Kỷ trường phái Plato để làm tư tưởng chính cho Nhất Thần giáo này. Đa Thần giáo bị bài xích, tinh thần đa nguyên triết lý cũng không còn.

Lúc đó người ta không còn tin vào đa thần như trước đây, tất cả quy về một mối đó là Thượng Đế. Chính vì vậy, người ta không còn quan tâm đến các triết lý Đa Thần nữa mà tất cả chỉ theo Thượng Đế, quan điểm của các giáo phụ. Tinh thần ấy đã gây chia rẽ con người và bất ổn xã hội. Theo quan điểm của các giáo phụ, tinh thần Đa Thần giáo nếu cứ theo như vậy là chi phối hết cho nên người ta đưa tất cả phải về một tư tưởng đó là Nhất Thần giáo.

• 
  Nó có những giáo điều, mà bắt buộc người theo Kitô giáo phải chấp hành, nó có những cái để ràng buộc con người thưa quý thầy, như là phép Thông Công. Nếu không chấp hành những điều đó thì buộc lòng sẽ bị rút phép Thông Công, chúng ta có những cái như vậy.
  
• 
  Nó có những cái ràng buộc con người ta, chẳng hạn như (không) đi lễ nhà thờ hay bỏ đạo đều liên quan đến các Cha. Các Cha sẽ rút phép thông công và sẽ bị đọa địa ngục. Cho nên người ta rất là sợ hãi và sống theo nếp đó. Kế đến, người nào dắt một người khác tôn giáo theo Chúa sẽ được Chúa chứng nhận và đưa về Thiên Đàng. Cho nên chính vì những điều đó làm cho người ta, nhất là Kitô giáo (hay Cơ Đốc giáo) có hai hướng là Thiên Chúa và Tin Lành. Đạo Tin Lành rất tích cực trong việc đưa người ta quay về Tin Lành. Bởi vì quan niệm càng đưa nhiều người quay về dạo Tin Lành bao nhiêu, người đó càng được Chúa đón tiếp bấy nhiêu.
  

Ngày xưa có vần (nghe không rõ) đi rước Đức Mẹ thưa quý thầy, trước mùa Noel là mùa đi rước Đức Mẹ. Bởi vì không có Đức Mẹ thì không có Chúa Jesus, Chúa Jesus là đi cứu thế nha! Người ta đọc: “Nhân danh Cha và Con và Thánh Thần. Amen !” Chúa Jesus là con, ngôi nhân danh Cha là trời và con và Thánh Thần. Chúa Jesus đây là nhân vật ra đời để cứu dân, cứu giai đoạn chiếm hữu nô lệ đau khổ của La Mã giai đoạn đó. Nhà thờ họ tin có Đức Mẹ Đông Trinh nhưng Tin Lành họ không tin có Đức Mẹ Đồng Trinh, nên chia ra thành hai nhánh.

Nhưng mà cả hai, đặc biệt là nhánh Tin Lành này họ làm từ thiện rất là “dữ dội. Nhưng từ thiện của Tin Lành phải có hiệu quả là phải đi theo. Đạo Phật không có vấn đề đó, hãy đến để thấy chứ không phải đến để mà tin. Đức Phật khẳng định như vậy. “đến để mà thấy, điều gì có lợi với cái nhìn của bậc trí thì làm theo...” Chứ không phải Đạo Phật đến để mà tin. Trong khi các tôn giáo này chỉ một vấn đề là niềm tin Thiên Chúa, tất cả mọi thứ Chúa đều an bài cả.

Cho nên chúng ta thấy Đa Thần giáo bị bài xích, cho nên triết lý gì liên quan đến Đa Thần giáo không đục có “đất” để tồn tại. Quan điểm của các giáo phụ, tinh thần ấy chia rẽ con người và gây bất ổn xã hội. Khát vọng khám phá cái mới bị thay bằng sự tuân phục lời Chúa dạy. Mình phải là người phụng sự trung thành nhà thờ Kitô giáo. Do vậy, liên hệ chặt chẽ với Thần học, Triết học có nhiệm vụ chứng minh cho chân lý đã có sẵn the sự dẫn dắt của niềm tin. Một điều duy nhất đó là niềm tin thôi. Còn tất cả mọi con người trên thế gian này là người phụng sự trung thành cho nhà thờ Kitô giáo.

1) Kitô giáo không phải là tà giáo, vì nó hướng con người đến điều thiện, với sự tôn thờ biểu tượng cao nhất của điều thiện – Chúa Trời

2) Kitô giáo mang tính đại chúng, được các tầng lớp ủng hộ, tin theo.

3) Kitô giáo thể hiện ước muốn đưa mọi cái tản mác về sự thống nhất, nghĩa là có tính đoàn kết.

4) Kitô giáo là tôn giáo nhất thần, phù hợp với xu hướng nhất thần trong tư tưởng của các triết gia Hy Lạp vĩ đại, như Plato và Aristotle.

5) Kitô giáo là tôn giáo của sự khoan dung, xa lạ với sự thù địch và đố kỵ. Athenagoras bác bỏ vai trò của mặc khải trong sự chiêm nghiệm Chúa Trời, và là người đầu tiên sử dụng các phương pháp khoa học (quy nạp, diễn dịch) nhằm chứng minh các vấn đề tôn giáo như Đấng sáng thế, phục sinh, Chúa ba ngôi … Đi xa hơn Athenagoras, Teofilo, sống vào cuối thế kỷ II, nhấn mạnh vai trò của niềm tin trong đời sống con người, báo hiệu một thời kỳ mới trong quan hệ giữa niềm tin và lý trí. Theo ông, cuộc sống bắt đầu từ niềm tin. Tin là cơ sở của thành công; lý trí là phương tiện thực hiện niềm tin: tin có nghĩa là gửi gắm, gửi gắm tức là hy vọng; để hy vọng biến thành hiện thực cần có lý trí sáng suốt. Teofilo phản đối sự dung hòa nhất thần với đa thần, Kitô giáo với triết học Hy lạp, vì theo ông không thể đồng nhất chân lý với sai lầm, mật ong với thuốc độc. Cùng với các nhà Hộ giáo, trong thời kỳ hình thành và truyền bá Kitô giáo đã xuất hiện những nhà triết học chủ trương xu hướng triết lý hóa Kinh Thánh dựa trên nguyên tắc chiết trung tư tưởng, nhưng vẫn nhấn mạnh ưu thế của thần học so với triết học. Chẳng hạn, nhằm chống lại cả phái sùng tín lẫn phái Ngộ đạo, Clement (150 – 215) đưa ra 5 luận cứ về sự liên kết triết học và thần học: 1) Triết học là nô lệ của thần học, nhưng là chúa tể của các khoa học “hạ đẳng”. Nhiệm vụ của triết học là chứng minh các chân lý thần học, còn các khoa học “hạ đẳng” (vật lý, thiên văn, lịch sử…) là công cụ của triết học.

2) Con đường của triết học tất yếu dẫn đến Kitô giáo, như từ những chân lý tản mác đến sự thống nhất tuyệt đối.

3) Thần học cần đến triết học để củng cố niềm tin.

4) Tri thức và niềm tin thống nhất với nhau, nhưng trong sự thống nhất đó ưu thế nghiêng về niềm tin; niềm tin là tri thức giản ước, tri thức là niềm tin cần chứng minh, tóm lại, không có niềm tin sẽ không có tri thức, nhưng niềm tin mà không cần tri thức chẳng khác nào một nền móng mà không có nhà xây trên đó.

5) Niềm tin thiêng liêng nhất là niềm tin vào Chúa, giá trị của Kinh Thánh là dẫn dắt con người vào cõi tin bằng sự linh cảm thiêng liêng về ánh sáng từ Chúa truyền xuống cho con người. Các triết gia trong giai đoạn này nói chung đều bảo vệ Thiên chúa, bác bỏ quan điểm các triết gia cổ đại Hy Lạp. Ngày xưa, các triết gia Hy Lạp cho rằng vũ trụ này là do các kiến trúc sư toàn năng nhào nặn nên từ hỗn mang hay vật chất ban sơ. Origen cho rằng Thiên Chúa sáng tạo ra thế giới từ hư vô, bởi lẽ vật chất không thể tồn tại cùng với Chúa, không thể xuất hiện mà không có nguyên nhân. Cho nên những vị này không thể gọi là triết gia mà là người bảo hộ Thần học. Từ thế kỷ VIII phương pháp được sử dụng nhiều nhất là chứng lý logic của Thomas Aquinas, một Giáo phụ, sử dụng ngôn ngữ Latinh trong việc truyền bá tư tưởng Kitô giáo , từ thế kỷ II đến thế kỷ V. Những người trước đây chỉ bảo vệ bằng các triết thuyết, đến thời Thomas Aquinas sử dụng ngôn ngữ để bảo vệ, chiếm vị trí đặc biệt trong tư tưởng các Giáo phụ; nó ra đời trong bối cảnh khủng hoảng của chế độ chiếm hữu nô lệ và cuộc đấu tranh chống phái Ngộ đạo (Gnosticism) và thế giới quan đa thần giáo. Đi tiên phong trong cuộc đấu tranh ấy là Tertullien (160 – 230), một nhà thần học mạnh mẽ và độc đáo trong Giáo hội Latinh, hay một nhà thần học “dấn thân” theo đánh giá của giới nghiên cứu lịch sử tôn giáo. Chủ nghĩa sùng tín của Tertullien đối lập niềm tin và lý trí, thể hiện qua tuyên bố cô đọng: “tôi tin, vì đó là điều trái với lý trí”. Kết án triết học Hy Lạp là thứ đặc quyền dành cho một số ít nhà thông thái, nhưng xa rời đại chúng. Tertullien cũng chống lại các nhà Ngộ đạo vì đã sử dụng triết học Hy Lạp để chú giải Kinh Thánh, biến nó thành sản phẩm pha tạp. Không chỉ khẳng định Thiên Chúa như bản thể hữu vị, Tertullien còn là người đầu tiên sử dụng cấu trúc ba ngôi thống nhất (trinitas) để diễn đạt các nấc thang tồn tại của Chúa. Thứ bậc ấy như sau: trước tiên là Chúa – đấng sáng thế; tiếp đó Chúa nhân hóa Logos, đem đến cho nó tồn tại hữu vị; sau cùng là thánh thần. Chúa là gốc, Chúa Con là thân, thánh thần là quả. Như vậy, chúng ta đã tìm hiểu một số quan điểm của các triết gia với mục đích bảo vệ quan điểm Kitô giáo một cách tuyệt đối. Trong giờ sau, chúng ta sẽ tìm hiểu Thánh Thomas Aquinas với một cuộc đời rất kỳ thú bỏi các cuộc tình, ông là Linh Mục. Ông nói: “thưa cha, hãy làm cho con trong sạch, nhưng không phải là lúc này !” Ông có một cuốn sách thú tội, nhưng cuối cùng được phong Thánh vì sự trung thực của mình và những quan điểm đối với triết thuyết Kitô giáo thời bấy giờ.