Tính cấp thiết của đề tài

3.3.3. Ảnh hưởng của các chương trình, chính sách đến quản lý, bảo tồn ĐDSH trong khu vực nghiên cứu

Bảng 3.23. Các dự án thực hiện tại khu vực nghiên cứu

Dự án/ Tổ chức thực hiện Xã	135	Định canh định cư	327 661	JVC	FPSC	FFI	Giảm nghèo các tỉnh phía bắc	Helvetas	Ngọc Sơn-Ngổ Luông	Pan+FFI
Nam Sơn	X	X	X	X	X	X			X	X
Bắc Sơn	X			X	X				X	X
Ngổ Luông	X		X		X			X	X	X
Tự do	X	X			X				X	X
Ngọc Lâu	X				X		X		X	X
Ngọc Sơn	X				X	X			X	X
Tân Mỹ	X	X	X		X				X	X
Pù Bin	x	X	x
Noong Luông	x	X	x
Vạn Mai	x	X	x				x

Trong giai đoạn đầu của chương trình định canh định cư, hàng năm, trong khu vực có khoảng 20 hộ được định cư trong những khu mới hoặc những nơi có sẵn. Chương trình định canh định cư cho những vùng được xác định rõ ràng, đã được quy hoạch tốt hơn và thường gắn với một chương trình xoá đói giảm nghèo trong nhóm người du canh du cư như: Chương trình 135 với mục đích hỗ trợ phát triển cho những xã đặc biệt khó khăn. Đời sống vật chất và tinh thần nhân dân được nâng lên đáng kể, tình hình chính trị - xã hội ổn định, an ninh - quốc phòng được giữ vững. Nhiều công trình giao thông, thuỷ lợi, trường học, cấp nước sạch, điện sinh hoạt, trạm y tế được đầu tư và đưa vào sử dụng, góp phần thúc đẩy các thành phần kinh tế phát triển, chuyển dịch kinh tế theo hướng hàng hoá, nâng cao đời sống đồng bào dân tộc thiểu số. Về cơ bản, các huyện không còn hộ đói, tỷ lệ hộ nghèo giảm còn 25%, bình quân lương thực đầu người đạt trên 500 kg/người/năm. Đồng bào đã từng bước bỏ được tập quán du canh, du cư, phát rừng làm rẫy chuyển sang định canh, định cư, mở rộng diện tích trồng rừng, chăn nuôi gia súc, gia cầm. Từ một huyện miền núi nghèo, thiếu lương thực, sản xuất nông nghiệp lạc hậu, đến nay, khu vực đã tạo được bước đột phá trong việc áp dụng các tiến bộ KH – KT vào sản xuất, đa dạng hoá các loại cây trồng, nâng cao năng suất sản lượng nông nghiệp; giá trị sản xuất trên một đơn vị diện tích, hiệu quả sản xuất đều tăng cao; sản xuất hàng hoá, các ngành nghề như tiểu thủ công nghiệp, chế biến nông, lâm sản, sản xuất vật liệu xây dựng và các dịch vụ khác; công tác bảo vệ và phát triển rừng được đồng bào các dân tộc thực hiện tốt, giữ vững được diện tích rừng đầu nguồn, phủ xanh đất trống đồi núi trọc, nâng cao độ che phủ rừng [76].

Những kết quả từ việc thực hiện các chương trình, dự án ở tỉnh Hoà Bình thời gian qua cho thấy, mặc dù có những biến động về kinh tế chung và tác động của giá vật tư, nhân công cao nhưng tiến độ thực hiện các công trình dự án vẫn đảm bảo kế hoạch đề ra. Những cố gắng đó cùng với sự nỗ lực vươn lên của đồng bào các dân tộc đã góp phần vào sự ổn định và phát triển đi lên ở vùng nông thôn miền núi tỉnh Hoà Bình.

3.3.4. Mối quan hệ giữa chủ rừng với các bên liên quan trong công tác quản lý, bảo tồn ĐDSH

Quản lý diện tích rừng trong khu vực bao gồm ban quản lý Khu BTTN Ngọc Sơn - Ngổ Luông và hạt kiểm lâm Mai Châu, mọi kế hoạch hoạt động ở đây đều chịu sự quản lý trực tiếp của Chi cục kiểm lâm Hòa Bình. Tuy nhiên, quá trình bảo tồn có rất nhiều sự tham gia và tác động của các bên liên quan, bao gồm từ chính quyền cơ sở đến những người dân địa phương. Việc xây dựng mối quan hệ, hợp tác tốt giữa Ban quản lý KBT, hạt kiểm lâm với các bên tham gia này sẽ đóng vai trò quyết định trong việc thành công của công tác bảo tồn. Bảng phân tích mối quan hệ giữa chủ rừng và các bên liên quan dưới đây (Bảng 3.24) nhằm xác định mức độ ảnh hưởng và tầm quan trọng của các bên liên quan trong công tác quản lý bảo tồn ở dải núi đá vôi phía Tây Nam tỉnh Hòa Bình.

- Quan hệ với Chi cục Kiểm lâm tỉnh Hòa Bình: Chi cục Kiểm lâm tỉnh là đơn vị quản lý nhà nước ở cấp tỉnh có vai trò quan trọng trong việc giám sát các chương trình bảo tồn và phê duyệt, cấp phát kinh phí hoạt động, và điều chỉnh nhân sự cho hoạt động của chủ rừng. Tuy nhiên, nguồn ngân sách của chi cục cấp hàng năm chỉ dừng lại ở mức độ duy trì sự tồn tại của bộ máy quản lý trong khu vực. Chưa có những đầu tư cho các chương trình bảo tồn, phát triển vùng đệm, sinh kế nông thôn, nghiên cứu khoa học... Ở những lĩnh vực này sự ủng hộ của Chi cục chỉ dừng lại ở mức độ chủ trương hoặc ý tưởng.

- Quan hệ với cấp chính quyền huyện, xã: Sự phối hợp của chính quyền cấp huyện, xã với Ban quản lý Khu BTTN Ngọc Sơn - Ngổ Luông và hạt kiểm lâm Mai Châu đã đạt được những hiệu quả nhất định. Các mục tiêu hoạt động nhằm bảo tồn đa phần có mối quan hệ ảnh hưởng đến các kế hoạch phát triển kinh tế xã hội hàng năm cũng như lâu dài của địa phương như: Quy hoạch sử dụng đất và giao đất, tăng cường công tác quản lý bảo vệ rừng, tuyên truyền giáo dục nâng cao nhận thức cộng đồng, hỗ trợ vốn thông qua các chương trình, dự án góp phần phát triển kinh tế xã hội. Tuy nhiên, trong mối quan hệ này vấn đề phân quyền và trách nhiệm của từng cấp đối với công tác bảo vệ rừng được quy định tại quyết định số 245/1998/QĐ-TTg ngày 21-12-1998 của Thủ tướng Chính phủ “về thực hiện trách nhiệm quản lý Nhà nước của các cấp về rừng và đất lâm nghiệp” chưa được thực hiện một cách nghiêm túc và có hiệu quả. Trên thực tế, UBND và cán bộ phụ trách về lâm nghiệp đặc biệt yếu về chuyên môn, họ hầu như không có khả năng để thực hiện về quyền và trách nhiệm của mình. Có những xã chính quyền chưa thực sự vào cuộc, mọi hoạt động quản lý tài nguyên rừng đều phó mặc cho kiểm lâm.

- Quan hệ với cộng đồng dân cư địa phương: Sự tham gia bảo vệ rừng của cộng đồng địa phương là đáng ghi nhận, và thực tế đời sống của các cộng đồng dân cư khu vực dải núi đá vôi phía Tây Nam tỉnh Hòa Bình đều được hưởng lợi trực tiếp từ các sản phẩm của rừng bao gồm: Gỗ, củi, măng, rau quả, mật ong, nấm hương, ốc đá,... và các nguồn thu từ việc nhận khoán quản lý bảo vệ rừng của dự án 661. Ông Bùi Văn Chuyền (xã Nam Sơn) nói "giá như Khu BTTN Ngọc Sơn - Ngổ Luông được thành lập sớm hơn thì rừng ở đây còn xanh tươi hơn nhiều". Tuy nhiên, do cuộc sống người dân trong khu vực còn gặp nhiều khó khăn, đói nghèo vẫn đang là thách thức quá lớn trong cuộc sống gia đình họ. Chính vì thế, trong quá trình bảo tồn ở đây đã nảy sinh ra khá nhiều xung đột giữa BQL và người dân địa phương.

- Quan hệ với hạt kiểm lâm và BQL rừng phòng hộ giáp ranh: Địa bàn giáp ranh là những khu vực đi lại xa xôi, lực lượng cán bộ kiểm lâm còn hạn chế, công cụ và phương tiện tác nghiệp còn nghèo nàn. Tuy nhiên trong thời gian qua việc bảo vệ rừng giáp ranh đã được đơn vị phối hợp triển khai theo kế hoạch đã được xây dựng; đơn vị thường xuyên tuần tra những khu vực rừng giáp ranh. Hạt Kiểm Lâm và Ban quản lý rừng phòng hộ thường xuyên liên hệ mật thiết phát hiện kịp thời, phối hợp quản lý các diện tích rừng giáp ranh và giải quyết có hiệu quả các vụ việc xẩy ra trên địa bàn. Đồng thời xúc tiến, đẩy mạnh các hoạt động tuyên truyền và phát triển sinh kế cho người dân trong khu vực.

- Quan hệ với các ban ngành đoàn thể trên địa bàn: Hàng năm Ban quản lý khu BTTN cũng đã cùng phối hợp với các cơ quan ban ngành đoàn thể trên địa bàn (huyện đoàn, hội phụ nữ, trường học...) thực hiện các chương trình tuyên truyền, nâng cao nhận thức về BTTN như: Cuộc thi tìm hiểu về rừng xanh, giao lưu văn hoá văn nghệ có lồng ghép đến bảo vệ rừng, thi tìm hiểu nghị định 139 của chính phủ, chia sẻ, trao đổi kinh nghiệm về công tác quản lý bảo vệ và phát triển rừng tại địa phương. Tuy vậy, mối quan hệ này trên thực tế cũng chỉ mới dừng lại ở mức độ phong trào, hạn chế về tư duy và sự hợp tác mang tính chiều sâu.

- Quan hệ với các viện nghiên cứu, các trường học: Trong thời gian qua, KBT cũng đã có các mối quan hệ nhất định với các Viện nghiên cứu (Viện Sinh thái và Tài nguyên Sinh vật, Viện Khoa học Lâm nghiệp, Viện Điều tra Quy hoạch rừng, Viện khoáng sản địa chất, Viện dân tộc học) và các Trường Đại học (Trường Đại học Lâm nghiệp, Đại học Quốc gia Hà Nội) trong điều tra, đánh giá tài nguyên rừng, đào tạo nguồn nhân lực, chuyên môn trong lĩnh vực bảo tồn thiên nhiên. Tuy nhiên, những mối quan hệ tiềm năng này vẫn chưa được phát huy tối đa mà nguyên nhân là do thiếu kinh phí trong quá trình hợp tác.

- Quan hệ với các tổ chức phi chính phủ: Đã phối hợp với các tổ chức Phi Chính phủ như: Link, FFI, FPSC, PanNature, ... để triển khai các dự án, chương trình nghiên cứu khoa học, các khoá đào tạo, hội nghị, hội thảo về công tác bảo tồn, thiết lập mối quan hệ hợp tác, chia sẻ và trao đổi kinh nghiệm với Khu BTTN Ngọc Sơn – Ngổ Luông.

Để có một bức tranh tổng thể về những điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức tại khu vực dải núi đá vôi phía Tây Nam tỉnh Hòa Bình chúng tôi đã tiến hành phân tích ma trận SWOT dưới đây: