TIÊu chuẩn việt nam tcvn 8227: 2009

MỐI GÂY HẠI CÔNG TRÌNH ĐÊ, ĐẬP – ĐỊNH LOẠI, XÁC ĐỊNH ĐẶC ĐIỂM SINH HỌC, SINH THÁI HỌC VÀ ĐÁNH GIÁ MỨC ĐỘ GÂY HẠI (PHẦN 01)

Tiêu chuẩn này sử dụng để định loại các loài mối gây hại cho các công trình đê, đập đã xây dựng hoặc chuẩn bị xây dựng mới và xác định đặc điểm sinh học, sinh tháI học, đồng thời đánh giá mức độ gây hại của chúng.

Trong tiêu chuẩn này sử dụng các thuật ngữ và định nghĩa sau:

2.1 Tổ mối ở đê, đập (tổ mối) (termite nest in dikes and dams)

Là các cấu trúc ở đê, đập do mối tạo ra, thường gồm một số khoang tổ và hệ thống hang giao thông, thông khí, đường đi lấy nước.

2.2 Tổ mối nổi (epigeous nest)

Là tổ có một phần cấu trúc thường xuyên nằm trên mặt đất.

2.3 Tổ mối chìm (subterranean nest)

Là tổ có toàn bộ cấu trúc nằm dưới mặt đất.

2.4 Khoang chính (main chamber)

Là khoang lớn nhất của tổ mối, nơi thường có hoàng cung, tập trung nhiều cá thể mối, thức ăn và vườn nấm (đối với mối Macrotermitinae).

2.5 Khoang phụ (auxiliary chamber)

Là các khoang nhỏ, nơi mối chứa thức ăn và thường có vườn cấy nấm (đối với mối Macrotermitinae).

2.6 Hang giao thông (tunnel)

Là đường đi ngầm của mối, nối các khoang trong tổ với nhau và từ khoang tổ đi ra bên ngoài để mối đi kiếm thức ăn và lấy nước.

2.7 Hang thông khí (chimney)

Là hang nối từ khoang chính lên gần mặt đất để trao đổi không khí.

2.8 Phòng đợi bay (exit hole)

Là khoang tập trung mối cánh chuẩn bị bay giao hoan.

2.9 Lỗ vũ hoá (swarming hole)

Là nơi mối cánh bay ra khỏi tổ trong mùa giao hoan.

2.10 Bay giao hoan (swarming)

là hiện tượng mối cánh đồng loạt bay ra khỏi tổ, kết đôi để tạo lập tổ mối mới.

2.11 Mối cánh (alate termite)

Là cá thể có cánh và có cơ quan sinh dục phát triển, chúng gồm có mối cánh đực và mối cánh cái giữ chức năng tạo lập tổ mới.

2.12 Mối chúa (queen termite)

Là cá thể có chức năng sinh sản, được hình thành từ mối cánh cái.

2.13 Mối vua (king termite)

Là cá thể có chức năng sinh sản, được hình thành từ mối cánh đực.

2.14 Hoàng cung (royal cell)

Là nơi ở chính của mối vua và mối chúa.

2.15 Mối lính (soldier termite)

Là cá thể không sinh sản, chuyên hoá với chức năng bảo vệ, không có khả năng tự kiếm thức ăn, có cấu tạo đầu, hàm trên đặc trưng cho loài.

2.16 Mối thợ (worker termite)

Là cá thể không sinh sản có chức năng xây tổ, kiếm ăn nuôi cả đàn.

2.17 Định loại mối (termite identify)

Là việc xác định tên khoa học của vật mẫu trong hệ thống phân loại mối.

2.18 Đặc điểm sinh học (biological characteristics)

Là đặc điểm về các hoạt động sống của các cá thể mối.

2.19 Đặc điểm sinh thái học (ecological characteristics)

Là đặc điểm về mối quan hệ tương hỗ giữa mối và các điều kiện môi trường.

2.20 Chiều sâu khoang chính (depth of the main chamber)

Là khoảng cách từ mặt đất chiếu xuống giữa đáy khoang chính.

2.21 Đường kính khoang chính và khoang phụ (diameter of the main chamber and auxiliary chambers)

Là khoảng cách rộng nhất của khoang.

2.22 Đường kính trung bình khoang phụ (diameter of the auxiliary chambers on average)

Là giá trị trung bình đường kính các khoang phụ.

2.23 Chiều sâu trung bình khoang phụ (depth of the auxiliary chambers on average)

Là khoảng cách trung bình từ mặt đất tới đáy các khoang phụ tổ mối.

2.24 Mức độ gây hại (termite’s damage)

Là tổng thể tích phần rỗng của cấu trúc tổ mối, vị trí và phân bố của chúng ở đê, đập.

4.1 Phương pháp thu thập, xử lý và bảo quản mẫu mối

Nơi thu mẫu: ở đường mui, nơi kiếm ăn, tại tổ...

Cách thu mẫu: sử dụng kẹp mềm, lọ mẫu, cồn... để thu và bảo quản mẫu.

Thành phần mẫu: gồm mối lính, mối thợ và các đẳng cấp khác nếu có.

Chất lượng mẫu: mẫu được ngâm trong cồn 75 - 80%, các cá thể mối phải nguyên vẹn.

Lý lịch mẫu: gồm nhãn ghi trong lọ thu mẫu và nhật ký ghi các số liệu cần thiết, theo Phụ lục A.

4.2 Phương pháp phân tích và định loại mẫu mối

Trang thiết bị: Kính lúp (kính có thước đo), kính hiển vi, kính vẽ bằng máy vi tính, bộ vi giải phẫu, đĩa petri, lam kính, lamen, nước, bông, giấy can, bình bóp có chia độ, ống nghiệm, lọ nút mài chuyên dụng.

Hóa chất: Cồn 75 % - 80%.

Tài liệu định loại: theo Phụ lục B

Các bước tiến hành

Quan sát các đặc điểm hình thái, theo Phụ lục D.

Các chỉ tiêu đo đạc cụ thể:

- Chiều dài đầu đến gốc hàm (đo từ điểm lồi nhất phía sau đầu đến điểm lồi nhất phía trước của đầu).

- Chiều rộng đầu ở gốc hàm (đo chiều ngang đầu ngay tại gốc hàm).

- Chiều rộng đầu sau gốc râu (đo chiều ngang đầu ngay sau hốc (hố) của râu).

- Chiều rộng cực đại của đầu (đo khoảng cách nơi rộng nhất của đầu).

- Chiều dài của hàm trái (khoảng cách từ mấu lồi gốc hàm tới đỉnh mũi của hàm).

- Chiều dài từ răng tới đỉnh hàm (khoảng cách từ đỉnh răng tới đỉnh hàm).

- Chiều dài của cằm (khoảng cách từ mép trước đến mép sau của cằm).

- Chiều rộng cực đại của cằm (khoảng cách giữa hai mép bên tại nơi rộng nhất của cằm).

- Chiều rộng cực tiểu của cằm (khoảng cách giữa hai mép bên tại nơi hẹp nhất của cằm).

- Chiều rộng của tấm lưng ngực trước (khoảng cách giữa hai mép bên của tấm lưng ngực trước nơi rộng nhất).

- Chiều dài của tấm lưng ngực trước (khoảng cách giữa hai mép trên và mép dưới của tấm lưng ngực trước nơi lồi nhất).

- Chiều rộng của tấm lưng ngực giữa (khoảng cách giữa hai mép bên của tấm lưng ngực giữa nơi rộng nhất).

- Chiều rộng của tấm lưng ngực sau (khoảng cách giữa hai mép bên của tấm lưng ngực sau nơi rộng nhất).

- Chiều dài của môi (khoảng cách từ chân môi đến đỉnh môi).

- Chiều rộng của môi (khoảng cách giữa hai cạnh bên nơi rộng nhất của môi).

Cách thức đo đạc các chỉ tiêu, theo Phụ lục D.

Ghi số đo: các kết quả đo của từng mẫu phải được ghi vào từng tờ riêng. Số liệu của mỗi chỉ tiêu khác nhau cần được ghi vào từng cột riêng tương ứng, theo Phụ lục C.

Xác định tên khoa học: Tra khoá định loại chuẩn để xác định tên loài mối, đọc tài liệu mô tả hình thái loài đã xác định tên để một lần nữa khẳng định được chính xác loài.

Kiểm tra kết quả: So sánh các mẫu của định loại với những mẫu vật đã được các chuyên gia về mối định loại với độ tin cậy cao hoặc được chính các chuyên gia đó kiểm tra.

Xác định tên tiếng Việt: theo Phụ lục H.

4.3 Phương pháp xác định đặc điểm sinh học, sinh tháI học

- Quan sát và ghi chép tại thực địa.

- Giải phẫu tổ mối theo hướng dẫn của Darlington, 1984, A method for sampling the populations of large termite nests.

- Đo đạc và ghi chép.

Tiêu chí, chỉ tiêu, hệ số và cấp độ so sánh để đánh giá mức độ gây hại của mối đối với đê, đập, theo Bảng 2.

Có thể xác định sơ bộ thành phần loài mối, mức độ gây hại của chúng theo dấu hiệu sinh học, sinh thái học, theo phụ lục F và G.

Mức độ gây hại đê đập của mỗi loài được tính bằng điểm số theo công thức:

Mh = (0,5 x cấp độ kiểu tổ) + (1 x cấp độ D_KC) +(1 x cấp độ H_KC) + (0,5 x cấp độ D_KP) + (0,5 x cấp độ H_Kp) + (0,7 x cấp độ D_GT) + (0,7 x cấp độ L_GT)

trong đó:

0,5; 0,7 và 1 là các hệ số của các chỉ tiêu trong Bảng 2

Phân loại mức độ gây hại theo Bảng 3.

Hồ sơ gồm 2 phần: tài liệu gốc và báo cáo kết quả.

1. Bình đồ hoặc sơ họa phạm vi khảo sát.

2. Nhật ký.

3. Các mẫu mối.

4. Lý lịch mẫu mối.

5. Bảng số đo chỉ tiêu hình thái mẫu mối.

1. Tên công trình.

2. Hạng mục công trình.

3. Số hiệu mẫu mối và vị trí lấy mẫu.

4. Phương pháp và các khoá định loại sử dụng.

5. Thành phần loài mối được phát hiện trong công trình và các loài gây hại.

6. Đặc điểm sinh học, sinh thái học các loài mối thu được.

7. Kết luận về mức độ gây hại và sự cần thiết phải khảo sát để xử lý mối cho công trình.

8. Các ghi chú cần thiết khác.

PHỤ LỤC A

(tham khảo)

LÝ LỊCH MẪU MỐI

TÀI LIỆU ĐỊNH LOẠI MỐI

- Động vật chí Việt Nam - Bộ Isoptera (Bộ Cánh đều - Mối), 2007.

- Động vật chí Trung Quốc- Bộ Isoptera (Bộ Cánh đều - Mối), (2000, Hoang Fu Sheng etat, Fauna sinica: Insecta, Vol 17 Isoptera).

- Các loài mối vùng Saba - Tây Malaixia (Thapa, 1981. Termites of Sabah - East Malaysia).

- Các loài mối của Thái Lan (Ahmad, 1965. Termites of Thailan).

- Các loài mối vùng Assam - Đông Ấn Độ (Roonwal, 1962. Termite fauna of Assam region, eastern India).

- Các loài mối vùng Inđô-Mãlai (Ahmad, 1958. Key to the Indomalyan Termites).

 

PHỤ LỤC C

(quy định)

BẢNG SỐ ĐO CHỈ TIÊU HÌNH THÁI MẪU MỐI

Tên mẫu :

Địa điểm: Ngày thu mẫu:

Người thu mẫu:

Giống, loài:

Ngày đo:

Người đo: