Tieàn coå ñieån ñeán hieän ñaïi, vaø aûnh höôûng cuûa noù ñeán neàn khí nhaïc Vieät nam. David Dong 2004 Nhaïc Vieän Saøi Goøn
tải về 166.17 Kb.
|
| Sô löôïc veà quaù trình lòch söû phaùt trieån phoái khí cuûa Chaâu Aâu ( hay theá giôùi) töø thôøi kyø tieàn coå ñieån ñeán hieän ñaïi , vaø aûnh höôûng cuûa noù ñeán neàn khí nhaïc Vieät nam.
David Dong 2004 Nhaïc Vieän Saøi Goøn *************************** Lòch söû cuûa daøn nhaïc vaø ngheä thuaät phoái daøn nhaïc baét ñaàu töø cuoái theá kyû XVI, luùc maø ngheä thuaät thanh nhaïc phöùc ñieäu ñaït tôùi ñænh cao cuûa söï phaùt trieån ( maø hai ñaïi dieän lôùn nhaát laø J.Sebastien Bach vaø G.F.Handel) vaø khi caùc theå taøi Opera, Oratorio, Ballet môùi naûy sinh ñaõ ñoøi hoûi moät daøn nhaïc coù toå chöùc. Nhö vaäy laø söï ra ñôøi cuûa daøn nhaïc ñaõ xuaát hieän cuøng moät luùc vôùi vôùi söï ra ñôøi cuûa neàn khí nhaïc theá tuïc. Söï kieän naøy truøng hôïp vôùi nhöõng böôùc ñaàu cuûa ngheä thuaät khí nhaïc thuaàn tuùy cho ñaøn daây cuûa aâm nhaïc saân khaáu, söï “ruùt lui” daàn daàn cuûa caùc nhaïc cuï nhö ñaøn Viol1 (hay Vielle)2.Ñieàu naøy trôû thaønh leõ ñöông nhieân, vì vaäy ñaøn Violon môùi ñöôïc caûi tieán töø “tieàn thaân” cuûa noù laø Vielle. Hoïc veà Lòch söû phoái khí laø hoïc veà lòch söû phaùt trieån cuûa saùng taïo trong neàn vaên hoùa aâm nhaïc theá giôùi, trong ñoù laø caû moät kho taøng saùng taùc cuûa caùc nhaïc syõ treân theá giôùi traûi qua caùc thôøi ñaïi. Maø nhöõng taùc phaåm cuûa hoï ñaõ trôû thaønh kinh ñieån (hay ñöôïc ghi thaønh vaên baûn). Coù yù kieán cho raèng khoâng neân “phaân ra” raïch roøi caùc thôøi kyø phaùt trieån hay giai ñoïan cuûa lòch söû aâm nhaïc. Chaúng haïn nhö thôøi kyø tieàn coå ñieån thì phaûi ñöôïc “phaân chia” vaøo theá kyû XVII, hoaëc thôøi kyø coå ñieån chæ coù theå tính töø theá kyû XVIII trôû ñi (…) Thaät ra khi noùi veà lòch söû phoái khí chæ neân mang tính öôùc löôïng veà thôøi kyø hay töøng giai ñoïan, vì roõ raøng laø giöõa caùc thôøi kyø lòch söû thöôøng coù nhöõng “böôùc chuyeån tieáp”. Chaúng haïn nhö neáu tính töø thôøi kyø tieàn coå ñieån vôùi hai ñaïi dieän lôùn nhö Bach vaø Handel, thì nhaïc syõ Christoph Willibald Gluck (1714-1787) laø “söï chuyeån tieáp” cuûa tieàn coå ñieån böôùc sang giai ñoïan coå ñieån vôùi 3 ñaïi dieän lôùn laø F.J.Haydn (1732-1809), W.A.Mozart (1756-1791) vaø L.V. Beethoven (1770-1827). Sau ñaây laø sô ñoà taïm goïi laø vaøi giaûn löôïc veà giai ñoïan hình thaønh & phaùt trieån caùc tröôøng phaùi aâm nhaïc qua töøng thôøi kyø, caùc giai ñoïan chuyeån tieáp cuøng vôùi nhöõng nhaïc só ñaïi dieän theo töøng giai ñoïan Phaùt trieån aâm nhaïc, nhôø ñoù laøm cô sôû ñeå tìm hieåu veà moân Lòch söû phaùt trieån phoái khí Chaâu AÂu vaø theá giôùi.
I. DIEÃN GIAÛI & TOÙM LÖÔÏC VEÀ TAÙC GIAÛ, THAØNH TÖÏU & CAÙC TRÖÔØNG PHAÙI AÂM NHAÏC, LÒCH SÖÛ PHOÁI KHÍ QUA CAÙC THÔØI KYØ: 1. Giai ñoïan tröôùc Tieàn coå ñieån: 1.1. Nhaïc só Domenico Scarlatti (1685-1757): laø nhaïc só ngöôøi YÙ ñoäc ñaùo nhaát, ngöôøi saùng taïo neân phong caùch ñaøn phím coù nhieàu caù tính. Sinh ra ôû thaønh phoá Napoli ( YÙ) laø con trai cuûa Alessandro Scarlatti, ngay töø thôøi nieân thieáu Scarlatti ñaõ trôû thaønh ngöôøi bieåu dieãn ñaøn Organ vaø Cembalo ñieâu luyeän. Trong naêm 1709 oâng ñaõ tham gia vaøo vieän haøn laâm Roâ-ma, nôi ñaây oâng ñaõ böôùc vaøo phaïm vi cuûa nhöõng nhaïc só noåi tieáng nhaát vaø coù moái quan heä gaàn guõi vôùi G.F.Handel (1685-1759). Scarlatti laø taùc giaû cuûa 20 vôû Opeùra, raát nhieàu Oratorio, Cantate, Aria…cho aâm nhaïc nhaø thôø , vaø 12 baûn concerto cho nhaïc cuï. Nhöng oâng xuaát hieän chính trong lónh vöïc aâm nhaïc cho ñaøn phím khoâng chæ vôùi soá löôïng to lôùn (khoûang 550 taùc phaåm) maø coøn coù giaù trò veà maët caûi caùch nöõa. Scarlatti phaùt trieån ñeán möùc hoøan chænh theå loïai sonate moät chöông cho ñaøn phím vaø ñem vaøo noù caù tính ñoäc ñaùo veà taøi naêng aâm nhaïc cuûa mình. 1.2. Nhaïc só Jean Philippe Rameau (1683-1764): Xuaát hieän nhö laø moät nhaïc só Opeùra muoän maøng, maõi tôùi naêm 1733. Rameau coøn noåi tieáng nhö moät trong nhöõng nhaø lyù luaän lôùn nhaát, vai troø quan troïng cuûa oâng laø trong lónh vöïc hoøa aâm . OÂng ñöùng treân nhöõng laäp tröôøng duy vaät duy lyù, vieäc naøy ñaõ daãn oâng ñeán nhöõng phaùt hieän môùi trong lónh vöïc hoøa aâm- veà caáu taïo quaõng 3 cuûa caùc hôïp aâm vaø theá ñaûo cuûa chuùng , xaùc ñònh caùc chöùc naêng chính, chuû, haï aùt vaø aùt. Trong naêm 1722 Rameau ñaõ vieát moät baûn luaän vaên veà hoøa aâm. Töø ñaàu theá kyû XVIII Rameau xuaát hieän vôùi tö caùch laø nhaïc coâng –ngheä só ñaøn Oragano, Violon vaø Clavecin. OÂng laø moät trong nhöõng ñaïi bieåu cho tröôøng phaùi ñaøn Clavecin Phaùp vaø laø ngöôøi “hoøan thaønh” phong caùch cuûa noù.Rameau ñaõ vieát nhieàu taùc phaåm cho ñaøn Clavecin thuoäc caùc theå loïai tieâu bieåu cuûa neàn aâm nhaïc Clavecin Phaùp- caùc tieåu phaåm coù tieâu ñeà , rondo vaø nhieàu ñieäu nhaûy muùa khaùc. Trong phaïm vi cuûa caùc theå loïai tieâu bieåu cuûa neàn aâm nhaïc cho ñaøn Clavecin ta thaáy coù moät soá nguyeân taéc cuûa hình thöùc Sonate. 1.3. Nhaïc só Henry Purcell ( 1659-1695) : Sinh ra trong moät gia ñình nhaïc coâng cung ñình vaø chính oâng cuõng phuïc vuï moät thôøi gian daøi trong daøn nhaïc cung ñình aáy. Purcell saùng taïo nhieàu taùc phaåm saân khaáu – aâm nhaïc trong moái lieân heä chaët cheõ vôùi caùc nhaø haùt thaønh phoá, oâng thaám nhuaàn sôû thích cuûa coâng chuùng roäng raõi. Caùc taùc phaåm thôøi kyø ñaàu cuûa Purcell laø vaøo nhöõng naêm 80 cuûa theá kyû XVII . Noù bao goàm nhöõng baøi haùt 1 beø vaø baùi haùt phöùc ñieäu vôùi tính chaát ña daïng nhaát nhö lòch söû, nhöõng vaán ñeà caáp thieát, traøo phuùng… Purcell coøn vieát caû moät soá taùc phaåm aâm nhaïc phöùc ñieäu ñaày caûm höùng. Caùc baøi hymne, cantata, motetto vaø anthem. Ñaëc bieät laø nhöõng baøi anthem xuaát saéc vieát trong phong caùch nhaø haùt kòch3. Purcell coøn coù moät ví trí cao trong neàn khí nhaïc Anh Quoác. OÂng vieát raát nhieàu taùc phaåm cho ñaøn organo, nhieàu baûn suite vaø variation cho ñaøn clavecin . Nhieàu baûn trio-sonate, phantasia cho hoøa taáu daøn daây vaø moät baûn sonate duy nhaát cho cho ñaøn violon vôùi basso continuo. Toùm laïi: hai nhaïc só Domenico Scarlatti (1685-1757) & Henry Purcell ( 1659-1695) ñaõ ñoùng goùp trong vaán ñeà toång phoå söû duïng 4 beø, taïo ra khaû naêng phaùt trieån cuûa daøn nhaïc : söï ñoái tyû giöõa boä goã vaø boä daây. Ñoù laø nhöõng cô sôû vaø tieàn ñeà daãn tröïc tieáp vaøo giai ñoïan Tieàn coå ñieån. 2. Thôøi kyø Tieàn coå ñieån: 2.1. Nhaïc só Georg Friedrich Handel (1685-1759): sinh ra taïi thaønh phoá Halle ôû Ñöùc. 20 naêm ñaàu nhaïc só ñaõ soáng ôû thaønh phoá queâ höông, veà sau con ñöôøng saùng taïo cuûa Handel traõi qua ôû YÙ vaø Anh. OÂng ñöôïc giaùo duïc trong nhöõng truyeàn thoáng cuûa neàn vaên hoùa aâm nhaïc Ñöùc, naém vöõng nhöõng thaønh töïu cuûa neàn ngheä thuaät opeùra vaø khí nhaïc YÙ. Handel gaén lieàn söï nghieäp saùng taùc cuûa mình vôùi lòch söû cuûa nhaân daân Anh vaø neàn vaên hoùa cuûa hoï. Vì vaäy oâng ñöôïc coâng nhaän nhö moät nhaïc só daân toäc cuûa caû hai nöôùc Ñöùc vaø Anh. Coù theå noùi neàn ngheä thuaät cuûa Handel laø moät trong nhöõng ñænh ñieåm cao nhaát cuûa neàn vaên hoùa aâm nhaïc theá giôùi. Trong caùc taùc phaåm cuûa Handel ta thaáy söï phaûn aùnh nhöõng ñieàu kieän khaùc nhau veà xaõ hoäi vaø vaên hoùa cuûa caùc nöôùc maø nhaïc só ñaõ laøm vieäc ôû ñoù. Böôùc ñöôøng saùng taïo cuûa Handel coù theå ñöôïc ñaùnh daáu laøm 3 thôøi kyø: thôøi ôû Ñöùc (Halle-Hambourg-Hanovre), ôû YÙ vaø Anh. Handel ôû Halle vaø Hambourg (1685-1703-1706): soáng trong thôøi ñieåm “Phong traøo khai saùng” caäu thieáu nieân Handel ñaõ nhanh choùng tieáp thu neàn vaên hoùa vaø khoa hoïc hieän ñaïi ( oâng ñaõ hoïc caùc boä moân khoa hoïc veà luaät ôû ñaïi hoïc. Coøn neàn vaêm hoùa aâm nhaïc Ñöùc thì Handel ñöôïc hoïc vôùi ngöôøi thaày Zachow (Friedrich Wilhelm 1663-1712), moät nhaïc só vaø ngheä só organo noåi tieáng. Handel töï hoïc vaø naém vöõng raát nhanh kyõ thuaät cuûa moät soá nhaïc cuï khaùc nhau nhö Oboe, Violon, Cembalo, Organo vaø ngay töø 19 tuoåi Handel ñaõ baét ñaàu xuaát hieän nhö laø moät ngheä só ñaøn Organo. Trong khoûang thôøi gian ñoù döôùi söï höôùng daãn cuûa Zachow, Handel ñaõ naém vöõng kyõ thuaät saùng taùc vaø phöùc ñieäu, nghieân cöùu di saûn cuûa caùc nhaïc só laõo luyeän Ñöùc nhö Froberger, Pachelbel, Reinken, Kuhnau… neàn ngheä thuaät daân toäc naøy ñaõ ñeå laïi trong trí nhôù cuûa Handel nhöõng daáu aán saâu ñaäm. Nhöõng saùng taùc ñaàu tieân cuûa Handel laø caùc baûn motetto, cantata, choral vaø moät soá baûn sonate cho keøn Oboe… ÔÛ Hambourg Handel ñaõ vieát moät soá vôû opeùra ñaàu tieân vaø ñöôïc caùc nhaïc só saùng taùc opeùra ôû Hambourg coâng nhaän. Vôùi vôû “Almira” (1705) Handel ñaõ trôû thaønh ñoái thuû cuûa nhaïc só opeùra Ñöùc noåi tieáng nhaát laø Keiser. OÂng tieáp tuïc nhöõng truyeàn thoáng cuûa neàn aâm nhaïc Ñöùc trong caû lónh vöïc cuûa caùc theå loïai thanh- khí nhaïc lôùn. Trong 1704 Handel vieát baûn Passion ñaàu tieân theo saùch Phuùc aâm O6 Handel ôû YÙ (1706-1710) Trình ñoä phaùt trieån opeùra cao cuûa YÙ ñaõ ñoùng vai troø to lôùn trong vieäc hình thaønh hoøan toøan Handel vôùi tö caùch laø nhaïc só opeùra. Taïi ñaây oâng ñaõ hoøa mình vaøo trong caùc moái lieân heä vôùi nhöõng teân tuoåi lôùn ôû YÙ nhö Alessandro, Scarlatti, Corelli, Vivaldi… vaø caùc taùc phaåm môùi cuûa Handel ñaõ xuaát hieän: Opeùra “Rodrigo” (1707) vaø “Agrippina” (1709-1710), moät soá baûn cantata vaø 3 baûn oratorio quan troïng ( Leã phuïc sinh, Söï ñaéc thaéng cuûa thôøi gian vaø söï thaät, vaø Acis & Galatee) Handel ôû Anh (1717-1759) Con ñöôøng saùng taïo cuûa Handel ôû Anh phaûi traûi qua raát nhieàu khoù khaên vaø trong nhieàu cuoäc ñaáu tranh . Vôùi tö caùch laø moät nhaïc só Opeùra, Handel ñaõ saùng taùc trong moät hoøan caûnh phöùc taïp . Gaàn 20 naêm oâng ñaõ hieán daâng toøan boä söùc löïc saùng taïo cuûa mình ñeå toå chöùc söï nghieäp opreùa ôû London4. CAÙC TAÙC PHAÅM KHÍ NHAÏC: Taùc phaåm khí nhaïc cuûa Handel laø moät giai ñoïan quan troïng trong söï phaùt trieån phong caùch khí nhaïc nöûa ñaàu theá kyû XVIII. Noù bieåu hieän söï hoøan chænh phong caùch coå ñieån cuûa moät soá theå loïai tieâu bieåu nhaát cuûa thôøi kyø naøy : sonate, toå khuùc, concerto grosso, bieán taáu vaø caùc hình thöùc bieán taáu coå. Phong caùch khí nhaïc cuûa Handel hình thaønh trong moái lieân heä chaët cheõ vôùi neàn ngheä thuaät opeùra vaø oratoria cuûa nhaïc só. Handel söû duïng ñieâu luyeän moät soá nhaïc cuï. Vôùi tình ñoä ñieâu luyeän laï thöôøng cuûa mình nhö laø ngöôøi bieåu dieãn ñieâu luyeän, vöøa laø ngöôøi öùng taùc. Taøi bieåu dieãn cuûa nhaïc só ñaày caûm höùng vaø saùng taïo, töø nhöõng öùng taùc laõo luyeän naøy ñaõ naûy sinh raát nhieàu baûn concerto cho ñaøn organo. Caùc taùc phaåm khí nhaïc cuûa Handel bao goàm 4 nhoùm taùc phaåm: ñaøn organo, ñaøn phím, daøn nhaïc vaø aâm nhaïc thính phoøng. Handel ñaõ ñöa ñeán söï hoøan chænh veà ngheä thuaät, moät soá theå loïai vaø hình thöùc ñöôïc xaùc ñònh vaø phaùt trieån chuùng theo con ñöôøng ñoäc ñaùo cuûa mình. 2.2. Nhaïc syõ Johan Sebastien Bach (1685-1750): Bach sinh ra trong moät thaønh phoá nhoû Eisenach cuûa tænh Thuringe. Nhaïc só thuoäc doøng doõi aâm nhaïc lôùn trong 2 theá kyû, chuyeån tieáp nhöõng truyeàn thoáng cuûa mình töø theá heä naøy sang theá heä khaùc. Nhöõng naêm saùng taïo cuûa Bach khôûi ñaàu töø 1700. Nhöõng thí nghieäm saùng taùc ñaàu tieân laø taùc phaåm aâm nhaïc vieát cho ñaøn phím vaø ñaøn organo. Ñoù laø nhöõng baûn Fuga, Choral-prelude, bieán taáu vaø toå khuùc, Phantasia vaø toccata. Veà nhaïc thính phoøng Bach vieát sonate cho ñaøn violon vaø piano (g-moll) vaø trio cho hai ñaøn violon vaø piano. Oâng vieát luoân caû veà thanh-khí nhaïc, vaø moät trong nhöõng baûn coù giaù trò laø cantata soá 71 vôùi tieâu ñeà “Gott ist mein Konig” (choïn loïc) trong ñoù xuaát hieän maët trieát hoïc. Giai ñoïan keá tieáp trong cuoäc ñôøi cuûa Bach (töø naêm 1708-1717-1723) khoâng chæ gaén lieàn vôùi nhaø thôø maø caû vôùi caùc moâi tröôøng caàm quyeàn theá tuïc. Bach ñöôïc coâng nhaän laø moät nhaø bieåu dieãn vó ñaïi ngay caû sau khi oâng qua ñôøi. OÂng ñöôïc xem laø ngöôøi hieåu bieát toát veà boä maùy cuûa ñaøn organo vaø thöôøng ñöôïc môøi ñeán ñeå thöû moät soá nhaïc cuï môùi, chính oâng ñaõ giuùp caùc nhaïc só thöû nghieäm vaø cheá taïo toát hôn caùc nhaïc cuï nhö ñaøn cembalo theo kieåu ñaøn luth vaø ñaøn viola pomposa ñaõ ñöôïc cheá taïo. Cuõng chính Bach ñaõ phaùt trieån nhöõng truyeàn thoáng cuûa tröôøng phaùi ñaøn organo Ñöùc. Chuùng cuõng bieåu hieän caû tö duy aâm nhaïc phöùc ñieäu cuûa Bach qua nhöõng hình thöùc vaø theå loïai aâm nhaïc phöùc ñieäu –toccata, phantasia, preùlude, fuga vaø passacaille5 Moät soá taùc phaåm cho ñaøn organo ñöôïc vieát vôùi muïc ñích sö phaïm, ñoù laø “quyeån nhaïc cho ñaøn organo” ñeà taëng cho con trai lôùn mình laø W. Friedmann Bach bao goàm 46 baûn preùlude, treân cô sôû caùc giai ñieäu choral ñöôïc caûi bieân theo kieåu moâ phoûng. Chính Bach laø ngöôøi ñaët neàn moùng cho theå loïai concerto cho ñaøn phím, Bach ñaõ bieán caây ñaøn clavecin thaønh nhaïc cuï ñoäc taáu vaø ñöa noù vaøo daøn nhaïc. Lòch söû cuûa theå loïai concerto cho ñaøn phím baét ñaàu töø khi beø ñeäm cuûa piano trong daøn nhaïc trôû thaønh beø ñoäc taáu, giai ñieäu cuûa noù ñoäc laäp nhö beø cuûa ñaøn violon. Trong 5 naêm soáng ôû Cothen, khuynh höôùng chuû yeáu cuûa Bach laø chuù yù ñeán aâm nhaïc vieát cho ñaøn phím, thính phoøng vaø daøn nhaïc . Bach ñaõ saùng taïo neân nhöõng taùc phaåm hoøan haûo nhaát cuûa mình vôùi ñaày ñuû nhöõng ñaëc ñieåm tieâu bieåu trong phong caùch cuûa nhaïc syõ. Oâng cuõng vieát moät soá taùc phaåm vôùi muïc ñích sö phaïm cuï theå cho raát nhieàu gia ñình6 taäp “bình quaân luaät” cho ñaøn piano-clavecin bien tempeùreù moät trong nhöõng theå loïai trung taâm trong saùng taùc cuûa Bach laø suite (6 baûn suite nöôùc Phaùp vaø 6 baûn suite nöôùc Anh) nhöõng taùc phaåm aâm nhaïc thính phoøng: oâng vieát cho ñaøn violon goàm 3 sonate vaø 3 partita cho violon ñoäc taáu, 6 baûn sonate vôùi beø ñeäm cuûa ñaøn piano. Ngoøai ra Bach coøn vieát 6 baûn sonate cho Organo (1727), caùc baûn preùlude vaø fuga ôû ñieäu d-moll vaø G-dur (1724-1725)… ÔÛ Leipzig Bach vieát 13 concerto (goàm 7 baûn cho Piano vôùi phaàn ñeäm, 3 baûn cho 2 ñaøn piano vaø 2 baûn cho 3 ñaøn piano7 Bach cuõng vieát treân 300 baûn cantata, phaàn lôùn trong soá naøy ñaõ bò thaát laïc, chuùng coøn ñöôïc giöõ laïi khoûang 200 baûn. Lôøi chuû yeáu ca ngôïi Thieân Chuùa vaø caùc döïa vaøo Thaùnh Kinh. cho violoncelle: 6 baûn flute vôùi piano cho ñaøn viola da gamba: 3 sonate cho toáp nhaïc thính phoøng: sonate cho 2 flute vaø piano; sonate cho flute, violon vaø piano… naêm 1720 Bach vieát 2 baûn concerto cho violon vaø daøn nhaïc( a-moll & E-dur) vaø 1 baûn concerto cho 2 ñaøn violon (d-moll). Moät naêm sau ñoù laïi tieáp tuïc xuaát hieän moät soá taùc phaåm vieát cho daøn nhaïc giaù trò nhaát: hai trong soá 5 baûn toå khuùc hoaëc ouverture (C-dur & h-moll) vaø 6 baûn concerto Brandedourg. nhöõng khuùc bieán taáu “Goldberg” hoaëc “Aria vôùi 30 khuùc bieán taáu” (1742) “Hy sinh vì aâm nhaïc” (1747) vaø “ngheä thuaät fuga” (1749-1760) laø hai taùc phaåm cuoái cuøng keát thuùc moät loïat caùc vaán ñeà aâm nhaïc phöùc ñieäu trong caùc taùc phaåm saùng taùc cuûa Bach. Vaø trong chuùng, Bach coøn ñaøo saâu hôn phaàn phaùt trieån trong hình thöùc canon vaø fuga. 3. Giai ñoïan chuyeån tieáp sang coå ñieån: Ñaïi dieän cho giai ñoïan naøy chính laø nhaïc só ngöôøi AÙo – Christoph Willibald Gluck (1714-1787). Gluck sinh ra ôû Erasbach (gaàn bieân giôùi Tieäp). Töø 1732 ôû Praha oâng hoïc vôùi moät trong nhöõng nhaïc syõ phöùc ñieäu Tieäp Khaéc coù nhieàu uy tín nhaát laø Bohuslav Czernohorsky. Töø naêm 1741 Gluck xuaát hieän nhö laø 1 nhaïc só saùng taùc opeùra. Vôû ñaàu tieân laø vôû “Artaserse” (1741), nhöõng naêm sau ñoù (1742-1751) laø nhöõng vôû opeùra nhö “Demetrio”, “Demofoonte”,” Tigrane”, “Poro”, “Fedra” …taát caû ñeàu ôû phong caùch opeùra seria. Ñoùng goùp cuûa Gluck laø nhöõng coâng cuoäc caûi caùch veà opeùra. Gluck ñaõ saùng taïo trong thôøi ñieåm maø neàn ngheä thuaät opeùra ñaõ maát vò trí xaõ hoäi cuûa mình. Nhaïc só ñaõ khoâi phuïc yù nghóa ngheä thuaät vaø tö töôûng cuûa opeùra, xaây döïng noù trôû thaønh moät nhaân toá quan troïng trong cuoäc soáng xaõ hoäi ôû thôøi kyø tröôùc caùch maïng. Trong ngheä thuaät kòch, Gluck ñaõ choáng laïi ngheä thuaät yeân tónh cuûa opeùra seria coå. OÂng ñaõ pha laãn vaøo nhau caùc ñeà muïc reùticatif, aria, hôïp xöôùng vaø muùa ballet trong nhöõng caûnh kòch lôùn vaø ñaït ñöôïc moät keát caáu toøan boä saâu saéc vöõng vaøng.8 Trong hôïp xöôùng, Gluck naâng cao yù nghóa giaù trò cuûa hôïp xöôùng trong opeùra. Nhöõng baûn hôïp xöôùng trang troïng-huøng traùng vôùi caáu truùc hôïp aâm ñôn giaûn laø nhöõng trang coù söùc bieåu hieän nhaát trong caùc baûn toång phoå opeùra cuûa Gluck. Daøn nhaïc cuõng laø moät thaønh phaàn tham gia bình ñaúng trong hoïat ñoäng kòch. Gluck mang nhöõng nguyeân taéc giao höôûng vaøo opeùra. Daøn nhaïc thöôøng coù vai troø taâm lyù, taêng cöôøng söùc bieåu hieän ñaày caûm xuùc cuûa caùc baûn aria hoaëc moâ taû hoøan caûnh cuûa hoïat ñoäng kòch. Moät trong nhöõng vaán ñeà chính trong cuoäc caûi caùch opeùra cuûa Gluck laø khuùc nhaïc môû ñaàu (ouverture). Veà phöông dieän lòch söû, nhöõng yù nghóa vaø qui moâ trong söï nghieäp caûi caùch opeùra cuûa nhaïc só raát lôùn vaø voâ cuøng taän. Chuùng vaïch döï aùn xa trong töông lai , yù nghóa giaù trò thaåm myõ, nhöõng phaùt hieän ñoäc ñaùo & ñaëc saéc veà maët ngheä thuaät trong nhaø haùt opeùra , tính nguyeân taéc vaø tính hôïp lyù trong söï daãn daét ñeán coâng cuoäc caûi caùch cuûa Gluck khoâng bò haïn cheá trong caùc phaïm vi lòch söû cuûa theá kyû XVIII. 4. Thôøi kyø coå ñieån: 4.1. moät trong 3 ñaïi dieän lôùn thôøi coå ñieån chính laø nhaïc só ngöôøi AÙo FRANZ JOSEPH HAYDN ( 1732-1809): ngöôøi saùng laäp ra chuû nghóa giao höôûng coå ñieån Vienne. Haydn lôùn leân trong moät hoøan caûnh lao ñoäng ñôn giaûn ôû laøng queâ sinh ñeû cuûa mình laø laøng Rohrau, ñöôïc nuoâi döôõng vôùi daân ca daân vuõ. Tính chaát daân toäc khoâng chæ ñöôïc bieåu hieän trong noäi dung tö töôûng trong caùc taùc phaåm cuûa Haydn maø thoâi, nhaïc só suy nghó vaø saùng taùc vôùi nhöõng phöông tieän & phöông phaùp trong neàn ngheä thuaät cuûa daân toäc. Kho taøng vaên ngheä daân gian cuûa nhieàu daân toäc ôû Vienne trôû thaønh cô sôû cho caû tö duy aâm nhaïc cuûa Haydn. Chính oâng laø ngöôøi ñaàu tieân mang noäi dung tö töôûng quan troïng vaøo aâm nhaïc giao höôûng. Nhaïc syõ Haydn ñaõ ñaït ñöôïc söï keát hôïp coå ñieån giöõa noäi dung vaø hình thöùc vaø taïo neân söï hoøan haûo veà ngheä thuaät cuûa aâm nhaïc giao höôûng vaø khí nhaïc thính phoøng. Di saûn taùc phaåm saùng taùc cuûa Haydn goàm nhöõng taùc phaåm aâm nhaïc thính phoøng vaø giao höôûng, töù taáu…coøn coù caùc taùc phaåm trong lónh vöïc thanh nhaïc vaø thanh-khí nhaïc, opeùra, messa, oratoria, toáp ñoàng dieãn thanh nhaïc vaø baøi haùt. Naêm 19 tuoåi, Haydn vieát moät trong nhöõng taùc phaåm ñaàu tieân cuûa mình “singspiel” (con quyû khaäp khieång môùi) ñöôïc daøn döïng ôû trong caùc nhaø haùt ôû Vienne. Vieát cho ban nhaïc 4 ngöôøi, Haydn ñaõ vieát 20 baûn töù taáu ñaàu tieân cuûa mình cho toáp hoøa taáu 4 ñaøn naøy. Trong thôøi gian phuïc vuï taïi dinh cô ôû Lukavech ( ôû Tieäp, gaàn Pilsen) cuûa baù töôùc Morzin thì ñaõ baét ñaàu saùng taùc giao höôûng daønh cho daøn nhaïc giao höôûng vôùi thaønh phaàn 12 nhaïc coâng. Nhöõng taùc phaåm töø 1761-1791: trong 1761 xuaát hieän 3 baûn giao höôûng vôùi tieâu ñeà : soá 6 “buoåi saùng”, soá 7 “buoåi tröa” vaø soá 8 “ buoåi chieàu”. Söï chuù yù chính cuûa Haydn laø höôùng vaøo söï xaây döïng hình thöùc Allegro sonate. Trong nhöõng naêm keá, saùng taùc cuûa Haydn bao goàm moät theå loïai môùi laø sonate cho ñaøn phím goàm 19 baûn sonate. Vaøo ñaàu nhöõng naêm 70 Haydn vieát 2 vôû opeùra quan troïng thuoäc theå loïai opeùra buffa “ngöôøi döôïc syõ” vaø “cuoäc haønh trình ñeán cung traêng” ( theo lôøi cuûa Goldini) Hai baûn giao höôûng soá 44 “tang leã” vaø soá 45 “töø bieät” ( fis-moll) theå hieän nhöõng hình töôïng thoáng thieát ñaày xuùc ñoäng môùi. Rieâng baûn giao höôûng “töø bieät” laø moät hieän töôïng duy nhaát trong taùc phaåm giao höôûng cuûa Haydn. Noù coù tính chung nhaát, to lôùn vôùi giao höôõng laõng maïn hôn laø loïai giao höôûng coå ñieån. Caùc taùc phaåm töø nhöõng naêm 1780 laø baûn giao höôûng soá 48. Moät trong nhöõng söï kieän quan troïng trong cuoäc ñôøi cuûa Haydn laø cuoäc gaëp gôõ vaø keát baïn vôùi Mozart. Giöõa hai nhaïc só coå ñieån vó ñaïi cuûa tröôøng phaùi Vienne naøy ñaõ hình thaønh moät moái quan heä saùng taïo. Mozart nhìn thaáy ôû Haydn nhö ngöôøi thaày cuûa mình, Haydn thì tìm hieäu caën keõ söùc loâi cuoán cuûa thieân taøi aâm nhaïc cuûa Mozart. Döôùi aûnh höôûng cuûa Mozart, tö duy aâm nhaïc cuûa Haydn ñöôïc phong phuù hôn. Caùc taùc phaåm cuûa oâng thôøi kyø naøy goàm : theå loïai giao höôûng, töù taáu, sonate cho ñaøn phím cuõng nhö concerto. “caùc baûn giao höôûng Paris”, ( töø soá 82-87), “nhöõng baûn töù taáu Nga” op.33, caùc baûn sonate cho ñaøn phím vaø baûn concerto cho ñaøn phím ôû ñieäu D-dur, giao höôûng “Oxford” laø nhöõng maãu möïc hoøan chænh trong phong caùch cuûa Haydn. Saùng taùc cho thính phoøng bao goàm nhieàu taùc phaåm ña daïng: seùreùnade, divertimento & cassazione, trio, sonate cho violon, töù taáu… Saùng taùc cho ñaøm phím bao goàm nhöõng baûn sonate, bieán taáu vaø rondo. 4.2 WOLFGANG AMADEUS MOZART (1756-1791): laø moät trong nhöõng nhaïc só thieân taøi trong neàn vaên hoùa aâm nhaïc theá giôùi. Trong opeùra nhaïc só ñoùng vai troø vó ñaïi cuûa ngöôøi caûi caùch, taïo neân thaåm myõ cuûa mình vaø daãn daét neàn opeùra ñi theo con ñöôøng hieän thöïc. Nhöõng taùc phaåm giao höôûng , concerto, aâm nhaïc thính phoøng vaø ñaøn phím laø moät thaønh töïu chöa ñaït tôùi ñöôïc trong söï phaùt trieån cuûa neàn khí nhaïc Taây AÂu theá kyû XVIII. Mozart laø nhaïc syõ daân toäc AÙo, saùng taùc cuûa oâng mang tính chaát ñoäc ñaùo cuûa neàn vaên hoùa AÙo, ñoàng thôøi ngheä thuaät aâm nhaïc cuûa oâng theå hieän caù tính saùng taïo ñoäc ñaùo cuûa chính mình. Taøi naêng aâm nhaïc laï thöôøng cuûa Mozart ñöôïc theå hieän ngay töø ñaàu cuûa tuoåi aáu thô. Vôùi tính caûm thuï aâm nhaïc saéc xaûo, trí nhôù thaàn ñoàng, Mozart coù khaû naêng taùi taïo laïi taát caû nhöõng gì ñaõ nghe, coù thieân taøi öùng taùc vaø phaùt trieån nhanh moät caùch laï thöôøng vôùi tö caùch moät ngöôøi bieåu dieãn (ngay töø tuoåi aáu thô, Mozart ñaõ xuaát hieän nhö ngöôøi ngheä só bieåu dieãn). Naêm leân 6-7 tuoåi ñaõ laø taùc giaû cuûa moät soá taùc phaåm sonate ñaàu tieân, vaøi naêm sau ñoù laïi vieát theâm 1 baûn giao höôûng vaø 1 vôû opeùra. (1763-1766) ÔÛ Paris ñaõ in 4 baûn sonate ñaàu tieân cho ñaøn violon vaø piano cuûa nhaø nhaïc syõ 7 tuoåi naøy.
Khuùc töôûng nieäm “REQUIEM” (1791) laø taùc phaåm cuoái cuøng trong caùc theå loïai cantata-oratoria cuûa Mozart cuõng nhö trong toøan boä saùng taùc cuûa nhaïc só. Caùi cheát quaù sôùm ñaõ ngaên trôû nhaïc só hoøan thaønh baûn requiem naøy. Noù ñöôïc hoïc troø cuûa oâng laø Sussmayer nhaïc syõ AÙo) tieáp tuïc hoøan thaønh.Mozart ñaõ hoøan chænh thoáng nhaát trong 4 chöông cuûa sonate giao höôûng. OÂng cuõng ñaõ goùp phaàn hoøan chænh cô caáu daøn nhaïc, ñöa keøn clarinette vaøo daøn nhaïc. 4.3 LUDWIG VAN BEETHOVEN (1770-1827): oâng laø ngöôøi ñaõ ñöa aâm nhaïc coå ñieån leân ñeán ñænh ñieåm, Beethoven ñaõ hoøan thieän heä thoáng hoøa aâm, phoái khí ñaït ñeán ñænh ñieåm, hoøanh traùng, vôùi tính nhaân vaên roõ neùt. Coù theå noùi Beethoven laø ngöôøi ôû ñænh cao nhaát cuûa theå loïai giao höôûng. Beethoven sinh ngaøy 16.12.1770 trong gia ñình aâm nhaïc ngheøo nhöng ñaõ coù truyeàn thoáng aâm nhaïc. OÂng noäi vaø cha ñeàu laø nhaïc coâng cung ñình. Ngay töø nhoû Beethoven cuõng ñaõ boäc loä khaû naêng aâm nhaïc neân cha oâng mong muoán con mình cuõng trôû thaønh “thaàn ñoàng” Mozart. Baûn thaân Beethoven cuõng mong öôùc gaëp ñöôïc Haydn vaø Mozart vì raát khaâm phuïc taøi naêng cuûa hai nhaïc syõ ñaøn anh naøy. Trong cuoäc gaëp gôû aáy ñaõ thoâi thuùc Beethoven nghieân cöùu nhöõng taùc phaåm cuûa Haydn vaø Mozart. Cuoäc ñôøi cuûa Beethoven chia laøm 2 giai ñoïan: 4.3.1 Thôøi kyø ôû BONN (1770-1792): laø thôøi gian hình thaønh tö töôûng ngheä thuaät cuûa Beethoven. Chính taïi ñaây oâng ñöôïc tieáp xuùc vôùi nhöõng taùc phaåm aâm nhaïc noåi tieáng ñöông thôøi vaø hoïc taäp nhieàu , hieåu bieát veà lyù luaän vaø kyõ thuaät saùng taùc. Ñöôïc tieáp xuùc vôùi nhöõng nhaø trieát hoïc coå ñieån vaø hieän ñaïi. Ñöôïc tieáp nhaän nhöõng tö töôûng töï do daân chuû môùi vôùi tinh thaàn cuûa Caùch Maïng Tö Saûn Phaùp. Nhöõng taùc phaåm trong thôøi kyø ôû Bonn bao goàm: taùc phaåm thanh nhaïc theo lôøi thô cuûa Schiller, Goethe … hai baûn cantata ñoà soä ñaày nhieät huyeát, aâm nhaïc cho Ballet, 3 baûn sonate cho ñaøn piano, nhieàu taùc phaåm aâm nhaïc thính phoøng , tam taáu, töù taáu, nguõ taáu, hoøa taáu cho 7 -8 nhaïc cuï. 4.3.4 Thôøi kyø ôû Vienne (1792-1827) laø thôøi kyø hoøan chænh taøi naêng ngheä thuaät cuûa oâng. Beethoven xuaát hieän vôùi tö caùch laø ngheä syõ piano ñieâu luyeän ôû caùc phoøng khaùch cuûa nhöõng nhaø quyù toäc ñôõ ñaàu cho khoa hoïc vaø ngheä thuaät. Nhôø hoïc vôùi Albrechtsberger maø Beethoven naém vöõng kyõ thuaät ñoái vò. OÂng coøn hoïc veà phong caùch thanh nhaïc vôùi nhaïc syõ YÙ Salieri. caùc taùc phaåm thôøi kyø ñaàu ôû Vienne (1795-1803) bao goàm hôn 100 opus: khoûang 20 baûn sonate cho piano, 2 baûn giao höôûng ( soá 1 C-dur vaø soá 2 D-dur), 9 baûn sonate cho violon vaø piano, 3 baûn concerto cho piano, 2 baûn sonate cho cello, 6 baûn töù taáu, 2 baûn tam taáu, 2 baûn nguõ taáu, 1 baûn hoøa taáu 7 nhaïc cuï, aâm nhaïc cho Ballet “Promeùtheùe”… caùc taùc phaåm thôøi kyø keá tieáp ôû Vienne (1803-1812) laø thôøi gian tröôûng thaønh veà maët saùng taïo cuûa nhaïc só. Phong caùch anh huøng, kòch tính cuûa Beethoven ñaõ ñöôïc cuõng coá vöõng chaéc. Nhieàu taùc phaåm noåi tieáng nhaát trong taát caû caùc lónh vöïc ñöôïc vieát neân trong thôøi gian naøy: 6 baûn giao höôûng (töø soá 3 ñeán soá 8), 2 baûn ouverture “Coriolan” vaø “Leùonora”, aâm nhaïc cho kòch, vôû opeùra “Fidelio”, concerto cho violon, 2 baûn concerto cho piano (soá 4 vaø soá 5), 2 baûn sonate cho piano, 32 bieán taáu cho piano, Fantasia cho piano, hôïp xöôùng vaø daøn nhaïc, caùc taùc phaåm aâm nhaïc thính phoøng … Nhìn chung: ôû giai ñoïan ñaàu caùc saùng taùc cuûa Beethoven coù aûnh höôûng cuûa Haydn vaø Mozart ( töø sonate soá 1-7). ÔÛ giai ñoïan tröôûng thaønh bao goàm nhöõng taùc phaåm tieâu bieåu cuûa oâng vôùi phong caùch vaø caù tính roõ reät goàm coù nhöõng baûn sonate soá 8, 14,17, 21, 23… ÔÛ giai ñoïan cuoái ñôøi caùc taùc phaåm cuûa oâng phaûn aûnh nhöõng tìm toøi ngoân ngöõ ngheä thuaät, vaø phaûn aûnh nhöõng tö töôûng noäi dung cuûa chuû nghóa laõng maïn. Ñieàu ñaëc bieät thuù vò laø trong giao höôûng soá 9 chính nhaïc syõ Beethoven laø ngöôøi ñaàu tieân ñöa “hôïp xöôùng” vaøo daøn nhaïc.9 5. Thôøi kyø Laõng maïn: tải về 166.17 Kb. Chia sẻ với bạn bè của bạn:
|