TIÃÚT II : BÄÚN NHÁN ÂÆÏC CÀN BAÍN

Caïc nhán âæïc càn baín gäöm :

Âæïc khän ngoan laì gç ? Theo tãn goüi maì noïi, thç âæïc khän ngoan laìm thaình båíi hai yãúu täú : khän vaì ngoan. Khän tæïc laì coï âáöy âuí trê thäng minh âãø hiãøu âáöu âuäi cuía mäüt haình âäüng (lyï trê), biãút haình âäüng caïch chuí âäüng (tæû do), biãút nhàõm tåïi caïi thiãûn (læång tám) vaì biãút haình âäüng sao cho coï hiãûu quaí nháút (yï chê). Ngoan åí âáy coï nghéa laì kheïo leïo, biãút haình âäüng phuì håüp våïi baín tênh cuía con ngæåìi laì mäüt hæîu thãø coï tæång quan (ãtre relationel). Noïi roî hån, ngæåìi khän ngoan laì ngæåìi khi haình âäüng khäng coï gç máu thuáùn trong caïc tæång quan âäúi våïi Chuïa, âäúi våïi ngæåìi âäöng loaûi vaì âäúi våïi chênh mçnh.

Trãn âáy laì nhæîng tiãu chuáøn âãø biãút ai laì ngæåìi khän ngoan. Nãúu thiãúu thäng minh con ngæåìi dãù daìng âi âãún chäù láöm laûc, nãúu thiãúu læång tám con ngæåìi seî dãù daìng laìm âiãöu xáúu, nãúu thiãúu tæû do con ngæåìi seî haình âäüng vä traïch nhiãûm, vaì nãúu thiãúu oïc thæûc tiãùn con ngæåìi seî haình âäüng caïch vuûng vãö.

- Cáön phán biãût khän ngoan theo âæåìng läúi cuía Chuïa (ngay thàóng) våïi khän ngoan theo tinh tháön thãú tuûc (læu manh).

- Cáön phán biãût sæû khän ngoan vä tæ våïi sæû khän ngoan vë låüi.

- Cáön phán biãût sæû tháûn troüng våïi thaïi âäü nhuït nhaït.

- Cáön phán biãût sæû deì dàût do âæïc khän ngoan våïi cæí chè anh huìng (caïc thaïnh Tæí âaûo).

Ráút tiãúc laì trong thæûc tãú âaî tæìng coï nhæîng ngæåìi khän maì khäng ngoan.

Trong Cæûu Æåïc, Vua Salämon âæåüc kãø laì ngæåìi khän ngoan. Äng biãút thåì Chuïa vaì biãút säúng theo âæåìng läúi cuía Chuïa. Trong caïch cæ xæí våïi ngæåìi âäöng loaûi, äng khäng hãö xaío quyãût. Äng biãút sæí duûng caïi “tuïi khän” cuía ngæåìi xæa.

2. Âæïc cäng bçnh

Theo nguyãn nghéa, cäng bçnh coï nghéa laì ngang bàòng vaì thàóng thàõn. Ta goüi ngang bàòng laì cäng bçnh vaì thàóng thàõn laì chênh træûc.

Daình cho mçnh nhæîng quyãön låüi chênh âaïng vaì traí laûi cho ngæåìi khaïc nhæîng gç thuäüc vãö hoü âoï laì cäng bçnh. Cäng bçnh trong laînh væûc váût cháút (khäng träüm càõp...) vaì cäng bçnh trong laînh væûc tinh tháön (tän troüng nhán quyãön...) vaì trong laînh væûc tám linh (laìm troün caïc nghéa vuû tän giaïo).

Coï nhæîng bäøn pháûn cäng bçnh âäúi våïi chênh mçnh (chàm soïc sæïc khoíe), âäúi våïi tha nhán (traí nåü soìng phàóng), vaì âäúi våïi Thiãn Chuïa (bäøn pháûn thåì phæåüng). Thæåìng thç ngæåìi ta hay noïi âãún cäng bçnh xaî häüi vaì nháún maûnh tåïi cäng bçnh giao hoaïn (coï àn coï tra)í ; cäng bçnh phán phäúi (laìm theo khaí nàng, hæåíng theo nhu cáöu) ; cäng bçnh luáût phaïp (caï nhán coï bäøn pháûn våïi xaî häüi).

Hiãøu cäng bçnh theo nghéa ngay thàóng (chênh træûc) thç cäng bçnh chênh laì àn åí thàóng ngay : coï noïi coï - khäng noïi khäng ; træåïc sau nhæ mäüt vaì trong ngoaìi nhæ mäüt.... Keí thuì cuía âæïc cäng bçnh naìy, chênh laì sæû quanh co, læån leûo, giaí hçnh vaì ngän haình báút nháút.

Läùi âæïc cäng bçnh thç coï vä säú hçnh thæïc : AÏp bæïc keí ngheìo khoï, ngæåìi cä thãú cä thán ; chaûy theo nhæîng ngæåìi giaìu coï vaì tháön thãú. Tháûm chê ngæåìi ta coìn láùn läün âæïc baïc aïi vaì leî cäng bçnh...

Trong Thaïnh Kinh coï nhæîng táúm gæång saïng vãö âæïc cäng bçnh. Âoï laì træåìng håüp cuía thaïnh Giuse (Ngæåìi chênh træûc), vaì cuía Âæïc Giãsu Kitä (Màût Tråìi Cäng Chênh).

3. Âæïc duîng caím

Træåïc âáy ta quen goüi laì âæïc maûnh baûo, ån sæïc maûnh. Nãön luán lyï cäø âiãøn noïi tåïi loìng can âaím (andreia), sæû cæïng ràõn (carteria), tênh haìo kiãût (megalopsukia), sæû nàng näø (dunamis), sæû maûnh daûn (paratesia). Âoï laì nhæîng khêa caûnh cuía âæïc duîng caím.

Âæïc duîng caím laì âæïc tênh cuía nhæîng con ngæåìi maûnh meî vãö thãø lyï, vãö tám lyï cuîng nhæ vãö tám linh. Xeït vãö thãø lyï thç thäng thæåìng ngæåìi duîng caím laì ngæåìi coï sæïc maûnh thãø xaïc, coï thãø haình âäüng mäüt caïch dãù daìng. Xeït vãö tám lyï, ngæåìi duîng caím laì ngæåìi coï nhæîng xuïc caím maûnh træåïc nhæîng gç laì cao âeûp vaì xeït vãö màût tám linh âoï laì ngæåìi âæåüc chi phäúi bàòng mäüt niãöm tin sàõt âaï.

Nãúu khäng coï sæïc maûnh thãø xaïc, con ngæåìi seî uãø oaíi, tháûm chê máút hãút khaí nàng âãø laìm viãûc thiãûn. Khäng tháúy roî chênh nghéa trong cäng viãûc mçnh laìm, con ngæåìi seî khäng caím tháúy bë thuïc âáøy caïch maûnh meî âãø laìm viãûc thiãûn vaì nãúu khäng coï tinh tháön siãu nhiãn con ngæåìi seî dãù naín chê vaì viãûc thiãûn seî khäng thãø keïo daìi.

Cáön phán biãût

- duîng caím våïi taïo baûo.

- duîng caím våïi ngoan cäú.

- duîng caím våïi liãöu lénh (hæîu duîng vä mæu).

Trong Thaïnh Kinh ta âoüc tháúy gæång saïng vãö loìng duîng caím cuía Mäsã, cuía anh em Macabã, cuía caïc vë tæí âaûo vaì cuía Chuïa Giãsu. Cuîng coï mäüt gæång màût khaïc mang tênh phaín diãûn âoï laì gæång màût cuía Gäliat, coï duîng læûc maì kiãu càng vaì khäng kênh nãø ai caí.

4. Âæïc tiãút âäü

Ta coï thãø goüi âæïc tiãút âäü laì âæïc tênh cuía mäüt con ngæåìi biãút säúng chæìng mæûc. Theo nguyãn nghéa thç tiãút coï nghéa laì càõt giaím, vaì âäü coï nghéa laì mæûc thæåïc. Do âoï hãù ai säúng maì biãút càõt giaím caïc âam mã vaì biãút haình âäüng coï chæìng mæûc, âoï laì ngæåìi tiãút âäü.

Biãút säúng tiãút âäü khäng phaíi laì chuyãûn dãù, nháút laì âäúi våïi nhæîng ngæåìi coï làõm tham voüng, hiãúu danh vaì mã sàõc duûc. Ngæåìi La maî ngaìy xæa coï cáu noïi : “Âæïc âäü nàòm åí âiãøm giæîa” (in medio stat virtus). Âoï cuîng laì leî trung dung cuía Khäøng Tæí, laì thuyãút “Biãút dæìng laûi” (Tri chè) trong Laîo giaïo.

Trong thæûc tãú, ngæåìi coï âæïc tiãút âäü laì ngæåìi coï läúi suy nghé trung dung, nàõm âæåüc hai màût phaíi traïi cuía váún âãö, khäng hãö quaï khêch. Vãö màût tçnh caím, ngæåìi tiãút âäü laì ngæåìi khäng chaûy theo âam mã, khäng yãu thêch maì cuîng khäng gheït boí caïi gç quaï âaïng. Trong laînh væûc haình âäüng, âáy laì ngæåìi biãút âàõn âo cán nhàõc caïch tháûn troüng. Noïi chung ngæåìi tiãút âäü laì ngæåìi giæî âæåüc thãú quán bçnh trong moüi sinh hoaût.

Thaïnh Phaolä trong Thæ gæíi cho äng Titä âaî noïi tåïi mäüt nãúp säúng chæìng mæûc : “Án suíng daûy chuïng ta phaíi tæì boí läúi säúng vä luán vaì nhæîng âam mã tráön tuûc, âãø säúng chæìng mæûc, cäng chênh vaì âaûo âæïc åí thãú gian naìy” (Tt 2,12).

Coï ngæåìi hiãøu sai âæïc tiãút âäü. Tiãút âäü laì càõt giaím chæï khäng phaíi càõt boí. Vç hiãøu sai âæïc tiãút âäü nãn trong khäø chãú âaî coï ngæåìi laìm cho thán thãø hao moìn, trong suy tæ âaî coï ngæåìi giãút chãút moüi saïng kiãún vaì trong haình âäüng âaî coï ngæåìi caín tråí moüi sæû dáún thán. Säúng tiãút âäü cuîng khäng coï nghéa laì säúng theo chuí thuyãút “caìo bàòng”.

Saïch Täng Âäö Cäng Vu âãø laûi cho chuïng ta hçnh aính mäüt ngæåìi tiãút âäü, âoï laì äng Gamalien. Trong vuû kãút aïn hai täng âäö Phãrä vaì Gioan, äng âaî toí ra laì ngæåìi biãút phaíi biãút traïi, khaïc våïi nhoïm Biãût phaïi cuía äng.

* Kãút luáûn : Bäún nhán âæïc càn baín noïi trãn laì nhæîng âáöu taìu keïo theo nhiãöu nhán âæïc khaïc. Chæa noïi tåïi nãúp säúng thaïnh thiãûn, chè cáön noïi tåïi nãúp säúng laìm ngæåìi thç nhæîng nhán âæïc naìy quaí âaî laì mäüt nãön taíng væîng chàõc cho mäüt cuäüc säúng luán lyï.
TIÃÚT III : CAÏC NHÁN ÂÆÏC TÆÛ NHIÃN KHAÏC

Sau khi âaî baìn vãö caïc nhán âæïc âäúi tháön, caïc nhán âæïc càn baín, nay ta baìn âãún caïc nhán âæïc tæû nhiãn. “Tæû nhiãn” âæåüc hiãøu theo nhiãöu nghéa khaïc nhau :

- Tæû nhiãn laì khäng siãu nhiãn.

- Tæû nhiãn laì gàõn liãön våïi baín tênh con ngæåìi.

- Tæû nhiãn laì chung nháút chæï khäng phaíi cuía riãng ai.

I. NHÆÎNG ÂÆÏC TÊNH TÆÛ NHIÃN

Trong Thæ thaïnh Phaolä gæíi cho giaïo âoaìn Philipphã, ngaìi viãút : “Ngoaìi ra, thæa anh em nhæîng gç laì chán tháût, cao quê, nhæîng gç laì chênh træûc tinh tuyãön, nhæîng gç laì âaïng mãún vaì âem laûi danh thåm tiãúng täút, nhæîng gç âæïc haûnh, âaïng khen thç xin anh em haîy âãø yï” (Pl 4,8).

Cuäún “Tæì Âiãøn Baïch Khoa Cäng Giaïo”, Theïo 1993, trang 825 coï ghi laûi mäüt säú nhán âæïc tæû nhiãn nhæ : loìng nhán tæì, loìng tràõc áøn, tênh ngay thàóng, loìng quaíng âaûi, tênh tæû troüng, loìng biãút ån...

Nhæ thãú thaïnh Phaolä âaî nhçn nháûn laì ngoaìi caïc nhán âæïc âäúi tháön, caïc nhán âæïc càn baín, coìn coï nhæîng âiãöu chán tháût vaì cao quê, nhæîng âiãöu chênh træûc vaì tinh tuyãön, nhæîng âiãöu âaïng mãún vaì âem laûi danh thåm tiãúng täút, nhæîng thaïi âäü âaûo âæïc âaïng khen maì ngæåìi Kitä hæîu phaíi quan tám, hoüc hoíi vaì âem ra thæûc haình.

Ngoaìi ra cuäún Tæì âiãøn baïch khoa tän giaïo cuîng âaî nãu ra mäüt säú nhoí caïc nhán âæïc tæû nhiãn, khäng phaíi laì cuìng khàõp nhæng cuîng khaï phäø biãún nåi nhæîng con ngæåìi âæåüc xaî häüi âaïnh giaï laì täút.

Nhæîng nhán âæïc naìy phaït xuáút tæì âáu ? Phaït xuáút tæì baín tênh cuía con ngæåìi laì mäüt taûo váût coï lyï trê, coï tæû do, coï læång tám vaì yï chê. Tæì baín tênh âoï con ngæåìi coï thãø thæûc hiãûn nhæîng âiãöu täút laình. Nhæîng âiãöu täút laình naìy, nãúu âæåüc làûp âi làûp laûi nhiãöu láön seî thaình nãúp vaì thaình âæïc.

Båíi vç theo quan niãûm cäng giaïo, baín tênh con ngæåìi laì âäöng nháút nãn khaí nàng laìm âiãöu thiãûn cuîng chung nháút cho táút caí moüi ngæåìi. Ta coï thãø noïi con ngæåìi tæû baín cháút Chuïa ban, coï thãø nháûn ra nhæîng âiãöu chán tháût, nhæîng âiãöu täút laình vaì nhæîng gç âeûp âeî. Âoï laì lyï tæåíng chán thiãûn myî maì loaìi ngæåìi âaî tæì tæì khaïm phaï vaì cuîng âaî thæûc hiãûn våïi thåìi gian. Âáy laì nguäön gäúc cuía caïc nhán âæïc maì chuïng ta goüi laì nhán âæïc tæû nhiãn.
II. CAÏI HAY CAÏI ÂEÛP CUÍA LOAÌI NGÆÅÌI

Theo lëch sæí maì noïi thç âaî coï mäüt thåìi Giaïo häüi toí ra nghi ngåì træåïc nhæîng thaình tæûu vãö màût triãút hoüc, vàn hoïa cuîng nhæ vãö màût khoa hoüc kyî thuáût cuía con ngæåìi. Cäng âäöng Vaticanä II nhæ biãút roî baìi hoüc cuía quaï khæï nãn âaî coï nhæîng cäú gàõng phi thæåìng âãø thäng caím våïi nhæîng tiãún bäü cuía con ngæåìi thåìi âaûi. Giaïo häüi khäng muäún coï thaïi âäü âäúi âáöu maì muäún cuìng âi våïi nhán loaûi trãn con âæåìng tçm kiãúm Chuïa.

Cäng âäöng Vaticanä II quaí tháût âaî coï mäüt thaïi âäü måïi vãö con ngæåìi vaì vãö nhæîng gç con ngæåìi âaî thæûc hiãûn âæåüc trong caïc laînh væûc tæ tæåíng, vàn hoïa, cuîng nhæ trong laînh væûc khoa hoüc kyî thuáût.

Âiãöu naìy khäng coï nghéa laì Giaïo häüi nhàõm màõt âãö cao con ngæåìi nhæ âãø chuäüc laûi nhæîng läùi láöm, nãúu coï, trong quaï khæï. Giaïo häüi chè bçnh ténh xeït laûi dæåïi aïnh saïng cuía sæû tháût âãø nháûn ra nhæîng neït huy hoaìng nåi con ngæåìi häm nay vaì nåi thãú giåïi con ngæåìi âang säúng. Con ngæåìi mang daïng veí huy hoaìng cuía Thiãn Chuïa vaì laìm veí vang cho Thiãn Chuïa. Ngay thãú giåïi nåi con ngæåìi âang säúng cuîng coï nhæîng giaï trë riãng cuía noï tæïc laì caïc giaï trë tráön thãú. Laì Meû vaì Tháöy, Giaïo häüi toí ra khoan dung nhæ ngæåìi meû nhæng cuîng nghiãm khàõc khäng khaïc mäüt vë tháöy træåïc nhæîng sai traïi cuía con ngæåìi thåìi nay.

Con ngæåìi säúng chung våïi nhau trong xaî häüi. Do baín tênh ngæåìi vaì do viãûc säúng chung våïi nhau trong xaî häüi, con ngæåìi âaî cuìng våïi thåìi gian hoüc âæåüc nhæîng âiãöu täút laình vaì caí nhæîng âiãöu xáúu, âiãöu laình tæïc laì caïc âæïc tênh täút trong xaî häüi, âiãöu dæî tæïc laì caïc tãû âoan xaî häüi. ÅÍ âáy chuïng ta chè chuï troüng âãún nhæîng âæïc tênh xaî häüi. Ta coï thãø tçm tháúy trong Nho giaïo caïc âæïc tênh Nhán, Nghéa, Lãù, Trê, Tên, trong Pháût giaïo loìng tæì bi xaí kyí vaì trong ÁÚn giaïo mäüt loìng khàõc khoaíi âi tçm Thæåüng âãú.

Cäng âäöng Vaticanä II âaî nháûn âënh nhæ sau vãö Pháût giaïo vaì ÁÚn âäü giaïo : “Giaïo häüi Cäng giaïo khäng hãö phuí nháûn nhæîng gç laì chán tháût nåi caïc tän giaïo âoï (Pháût giaïo vaì ÁÚn giaïo). Våïi loìng kênh troüng chán thaình... Giaïo häüi nhçn nháûn nhæîng huáún giåïi vaì giaïo thuyãút kia tuy coï nhiãöu âiãøm khaïc våïi chuí træång maì Giaïo häüi duy trç nhæng cuîng thæåìng âem laûi aïnh saïng cuía Chán Lyï, Chán Lyï chiãúu soi cho hãút moüi ngæåìi”.

Thç ra Giaïo häüi mäüt láön næîa xaïc nháûn âiãöu maì Thaïnh Phãrä âaî noïi taûi nhaì äng Cä-nã-li-ä laì Thiãn Chuïa cuîng ban Thaïnh Tháön cuía Ngæåìi cho caïc dán ngoaûi næîa (Cv 10,47). Vaì thaïnh giaïo phuû Clãmente thaình Alexanâria cuîng âaî nhçn nháûn laì nãön triãút hoüc ngoaûi giaïo cuîng mang máöm mäúng tháön linh (Logos spermaticos).
III. HÄÜI NHÁÛP VÀN HOÏA

Häüi nháûp vàn hoïa laì âi vaìo trong caïc nãön vàn hoïa. Tiãún trçnh naìy âæåüc thãø hiãûn theo hai chiãöu :

Roî raìng laì khi xuäúng tráön thãú, Chuïa Giãsu âaî laìm ngæåìi Do thaïi säúng trong xaî häüi Do thaïi. Thaïnh Phaolä âaî tæìng laì Do thaïi våïi ngæåìi Do thaïi vaì Hy laûp våïi ngæåìi Hy laûp. Noïi chung, trong nhæîng thåìi âáöu, Giaïo häüi âaî tçm caïch trçnh baìy caïc giaï trë Kitä giaïo cho thãú giåïi Táy phæång trong ngän ngæî vaì trong vàn hoïa cuía thãú giåïi naìy. Vaìo thåìi kyì truyãön giaïo, âaî coï nhiãöu cäú gàõng âãø thêch nghi Kitä giaïo våïi nãön vàn hoïa baín âëa. Cáu chuyãûn cuía nhaì truyãön giaïo Matthãu Ricci cäú gàõng laìm “ngæåìi Trung hoa våïi ngæåìi Trung hoa” luïc âáöu âaî gáy nhiãöu tranh caîi nhæng cuäúi cuìng cuîng âaî âæåüc âaïnh giaï laì âuïng âàõn. Vaìo âáöu thãú kyí XX, phong traìo “luäúng caìy” (Le sillon) taûi Phaïp âaî gioïng lãn âæåüc mäüt tiãúng chuäng caính baío ràòng nãúu Giaïo häüi muäún täön taûi, táút phaíi âi saït våïi nhæîng lo áu khàõc khoaíi, nhæîng thaình cäng vaì tháút baûi cuía con ngæåìi häm nay vaì tçm caïch giaíi quyãút caïch hæîu hiãûu. Noïi caïch khaïc Giaïo häüi phaíi “nháûp thãú” vaìo trong caïi xaî häüi khoa hoüc kyî thuáût cuía ngaìy häm nay, thç måïi mong giaíi thoaït âæåüc con ngæåìi khoíi nhæîng tæ tæåíng vä tháön hay caïc tæ tæåíng mang tênh phaï hoaûi khaïc.

Caïc nãön vàn hoïa trong thãú giåïi ngaìy nay ngaìy mäüt giao læu räüng raîi. Muäún hay khäng muäún, caïc ranh giåïi giæîa caïc nãön vàn hoïa seî bë xoïa måì vaì khäng ai coï thãø mäüt mçnh nàõm giæî troün veûn caïi chán thiãûn myî cuía thãú giåïi. Caïi täút cuîng nhæ caïi xáúu seî væåüt ra ngoaìi biãn giåïi cuía mäüt quäúc gia vaì seî xám nháûp khàõp nåi. Trong Giaïo häüi cuîng thãú, Giaïo häüi seî trçnh baìy cho thãú giåïi nhæîng giaï trë cuía mçnh âäöng thåìi cuîng âæa tay ra âãø âoïn nháûn caïi hay caïi täút trong caïc nãön vàn hoïa baín âëa. Roî raìng laì giaïo lyï Cäng giaïo mäüt pháön naìo âaî bë Táy phæång hoïa vaì nay âaî âãún luïc Giaïo häüi phaíi tçm caïch loaûi boí nhæîng gç chè thêch håüp våïi Táy phæång âãø mäüt âaìng giæî væîng caïi cäút loîi cuía Kitä giaïo, âaìng khaïc màûc cho kitä giaïo mäüt táúm aïo baín âëa. Âiãöu naìy chàõc hàón laì khäng dãù vç noï âoìi mäüt sæû nghiãn cæïu tæåìng táûn vaì mäüt sæû khiãm täún xáu xa træåïc caïi hay caïi âeûp cuía keí khaïc.

- Noldin : Summa theologiae moralis, Vol. I, De principiis, Innsbruck, 1963, 242- 263.

- B.Häring : La loi du Christ, I, Paris, 1966, 283-240.

- J.L.Brugues : Dictionnaire de morale Catholique, Paris 1991, 427-428 ; 449-453.,

Baìi âoüc thãm

Hæåïng vãö mäüt nãön vàn minh tçnh thæång

Tuy nhiãn, khäng phaíi vç thãú maì Cäng âäöng sa vaìo aío tæåíng laîng maûn. Cäng âäöng sàôn saìng kã khai danh saïch nhæîng gç coï thãø laìm hæ hoaûi nãön vàn hoïa hiãûn âaûi : âoï laì nãön nhán baín hoaìn toaìn tráön thãú, chè càn cæï trãn caïc hiãûn tæåüng bãn ngoaìi vaì cæï mäüt hai âãö cao thuyãút báút khaí tri... Âoï cuîng laì nhæîng sæû lo áu, nhæîng haình âäüng baûo læûc, caím giaïc báút læûc vaì nhæîng tháút baûi triãön miãn âang ghi dáúu áún sáu âáûm trãn nhæîng nãön vàn hoïa âæåüc goüi laì näøi báût nháút hiãûn nay.

Træåïc nhæîng sæû tháút voüng âoï, cáön phaíi ra sæïc xáy dæûng mäüt nãön vàn minh tçnh thæång cuîng nhæ cäø vuî cho mäüt nãön vàn hoïa hoaìn toaìn mang tênh nhán loaûi, nhàõm tåïi con ngæåìi toaìn diãûn vaì nhàõm tåïi táút caí moüi ngæåìi. Nhàõm tåïi con ngæåìi toaìn diãûn chæï khäng âån thuáön laì chè nhàõm tåïi pháön trê tuãû, nhàõm tåïi moüi ngæåìi chæï khäng chè nhàõm tåïi mäüt thaình pháön âæåüc æu âaîi trong nhán loaûi.

Caïc giaï trë chán thiãûn myî, caïc lyï tæåíng vãö cäng bçnh vaì chênh træûc laì maính âáút maìu måî thêch håüp cho sæû phaït triãøn væìa mang tênh toaìn diãûn, væìa mang tênh caï nhán, laûi væìa mang tênh cäüng âoaìn, khiãún cho mäùi ngæåìi ai cuîng tçm âæåüc chäù âæïng thêch håüp våïi mçnh trong cäüng âoaìn räüng låïn cuía caïc dán täüc.

Giaïo duûc cho con ngæåìi biãút phã phaïn vaì laìm cho con ngæåìi thuí âàõc caïc phæång phaïp khoa hoüc chàõc hàón laì quan troüng. Tuy nhiãn, vaìo thåìi âaûi chuïng ta sæû cåíi måí âäúi våïi caïc giaï trë maì chuïng ta phaíi ngæåîng mäü, phaíi chiãm ngàõm, vaì noïi thàóng ra laì phaíi tän thåì, viãûc giaïo duûc cho mäùi ngæåìi biãút phaïn âoaïn, biãút âaïnh giaï vãö nghãû thuáût, biãút nhaûy beïn trong caïc váún âãö luán lyï.... cuîng tháût cáön thiãút, nháút laì viãûc âaìo sáu caím thæïc tän giaïo vç nãúu khäng coï caím thæïc naìy thç nãön nhán baín hoaìn toaìn dæûa trãn caïc giaï trë tráön thãú seî tråí nãn vä nhán âaûo.

(Baïo Thäng tin cäng giaïo, säú 1868, 18/02/1984)

CHÆÅNG III : LÅÌI MÅÌI GOÜI NÃN THAÏNH

Âaî mäüt thåìi ngæåìi ta nghé ràòng sæû thaïnh thiãûn chè daình riãng cho nhæîng ai thuäüc “báûc troüng laình”. Coìn âäúi våïi nhæîng ngæåìi khaïc, chè cáön giæî troün Mæåìi giåïi ràn laì âuí.

Cäng âäöng Vaticanä II âaî âaío ngæåüc quan niãûm âoï. Trong Hiãún chãú Tên lyï vãö Giaïo häüi coï viãút : “Moüi ngæåìi âãöu tháúy roî ràòng táút caí caïc Kitä hæîu, báút cæï theo báûc säúng hay âëa vë naìo, âãöu âæåüc kãu goüi tiãún âãún sæû viãn maîn cuía âåìi säúng kitä giaïo vaì âãún sæû troün laình cuía âæïc aïi” (säú 40).
I. NHÆÎNG QUAN NIÃÛM THIÃÚU SOÏT VÃÖ SÆÛ THAÏNH THIÃÛN

1. Thaïnh thiãûn nåi nhæîng haình âäüng bãn ngoaìi

Quaí váûy coï nhiãöu ngæåìi quan niãûm thaïnh thiãûn laì laìm nhiãöu viãûc laình, tham dæû caïc viãûc âaûo âæïc trong xæï âaûo vaì cäng khai traïnh mäüt säú caïc táût xáúu, âàûc biãût laì caïc táût xáúu liãn quan âãún âiãöu ràn thæï VI. Âáy laì mäüt nãúp säúng thaïnh thiãûn chuï troüng âãún viãûc laìm bãn ngoaìi vaì coï tênh caïch täúng quaït, trong âoï vai troì læång tám caï nhán khäng máúy âæåüc quan tám. Thãm vaìo âoï laì nhæîng cuäún Haûnh Caïc Thaïnh, quaï lyï tæåíng, trçnh baìy mäüt nãúp säúng thaïnh thiãûn væìa coï veí anh huìng, væìa coï veí siãu nhán tháûm chê phi nhán, cuîng laìm gia tàng quan niãûm thiãúu soït vãö sæû thaïnh thiãûn.

Âãø bäø tuïc cho quan niãûm naìy, phaíi noïi ràòng sæû thaïnh thiãûn chuí yãúu laì do näüi tám. Âaî coï láön Chuïa Giãsu traïch ngæåìi Do thaïi laì hoü thåì Chuïa bàòng mäi miãûng chæï loìng hoü thç åí xa Chuïa. Coï nhæîng viãûc laình khäng cáön âæåüc ngæåìi khaïc biãút âãún. Mäüt mçnh Chuïa biãút laì âuí.

2. Thaïnh thiãûn trong nhaì thåì maì khäng thaïnh thiãûn giæîa tráön thãú

Roî raìng laì viãûc âoüc kinh cáöu nguyãûn giuïp chuïng ta nãn thaïnh nhæng cuîng theo tinh tháön Thaïnh Kinh thç thaïnh thiãûn coìn tuìy åí chäù ta coï tuán giæî caïc giåïi ràn cuía Chuïa hay khäng. Saïcg Giosuã coï cheïp : “Duy chè mäüt âiãöu, caïc ngæåi haîy cáøn tháûn, hãút sæïc thi haình lãûnh truyãön vaì lãö luáût Mäsã, täi tåï Giavã, âaî truyãön daûy caïc ngæåi laì yãu mãún Giavã laì Thiãn Chuïa caïc ngæåi vaì âi theo âæåìng läúi cuía Ngæåìi cuìng giæî caïc lãûnh truyãön cuía Ngæåìi vaì khàng khêt våïi Ngæåìi, laìm täi Ngæåìi hãút loìng hãút linh häön caïc ngæåi” (Js 22,5).

Nhæ thãú thaïnh thiãûn laì thæûc haình nhæîng âiãöu âæåüc ghi trong mæåìi giåïi ràn, trong taïm mäúi phuïc, âæåüc giaïo häüi giaíi thêch vaì daûy caïch thæûc haình. Chè cáöu nguyãûn maì thäi thç chæa âuí. Âàûc biãût trong thãú giåïi häm nay, khi con ngæåìi thich âaïnh giaï trãn sæû tháût.

3. Tæû mçnh säúng thaïnh thiãûn

Âaình ràòng âãø thaïnh hoïa baín thán, con ngæåìi cáön phaíi näù læûc ráút nhiãöu. Âiãöu naìy khäng coï nghéa laì mäùi ngæåìi coï thãø tæû mçnh maì tråí nãn thaïnh âæåüc. Cáön coï sæû giuïp âåî cuía Thiãn Chuïa thç con ngæåìi måïi laìm âæåüc viãûc laình vaì kiãn trç trong viãûc laình âoï. YÏ thæïc nhæ thãú, chuïng ta khäng haînh diãûn luïc laìm âæåüc viãûc laình. Thaïnh Phanxicä Atxidi khuyãn anh em khi laìm âæåüc viãûc laình thç haîy taû ån Thiãn Chuïa vaì traí laûi cho Ngæåìi moüi vinh dæû do viãûc laình âem laûi.

Âiãöu täúi thiãøu laì tuán giæî caïc giåïi ràn cuía Chuïa. Âiãöu lyï tæåíng laì nãn tuán giæî caïc låìi khuyãn Phuïc Ám. Giæî âæåüc hai âiãöu naìy thç måïi âaût âæåüc sæû troün laình. Coï nhiãöu ngæåìi lo giæî taïm mäúi phuïc maì laûi khäng laìm nhæîng âiãöu cå baín do mæåìi giåïi ràn âoìi hoíi nãn sæû thaïnh thiãûn cuía hoü xem ra coï ngoün maì khäng coï gäúc.

Saïch Lãvi kãu goüi “Haîy nãn thaïnh vç Ta laì Thaïnh” (Lv 11,15). Vaì Phuïc ám cuía Thaïnh Mathãu cheïp “Haîy nãn troün laình nhæ Cha trãn Tråìi troün laình” (Mt 5,48). Coï nhiãöu âoaûn Saïch Thaïnh khaïc cuîng noïi tåïi âåìi säúng thaïnh thiãûn nhæ : Chuïa måìi goüi con ngæåìi nãn thaïnh vç Chuïa laì Âáúng Thaïnh, cäng viãûc cuía Ngaìi hoaìn chènh (Ânl 32,4), luáût cuía Ngaìi troün haío (Tv 19,7), âæåìng läúi cuía ngaìi hoaìn thiãûn (2 Sm 22,31).

Coï hai âiãöu âaïng chuïng ta læu yï :

Qua hai nháûn âënh trãn âáy ta tháúy sæû hoaìn thiãûn âæåüc Chuïa khuyãún khêch. Moüi ngæåìi seî tuìy khaí nàng cuía mçnh maì pháún âáúu, khäng phán biãût laì thuäüc âáúng báûc naìo.