Thanh nhạc tìm hiểu cơ bản về Lý thuyết và Thực hành
tải về 348.02 Kb.
|
| THANH NHẠC
Tìm hiểu cơ bản về Lý thuyết và Thực hành 
Trong khả năng và điều kiện cho phép, chúng tôi cố gắng sưu tầm, sao chép, tổng hợp, biên tập,... lý thuyết căn bản về thanh nhạc; phần giúp ACE muốn tìm hiểu, phần bổ sung thêm vốn kiến thức ca hát đã có của ACE là ca viên của các Ca Đoàn. Rất kính mong được sự ủng hộ và chỉ giáo, bổ sung của quý Nhạc sĩ, Ca Trưởng,... của các nhà chuyên môn để công việc này ngày một hữu ích hơn cho mọi người. Đa tạ!
* Nguồn và Tư liệu tham khảo: (có cập nhật bổ sung)
KHÁI NIỆM 
Ai cũng biết có 3 giọng cơ bản phân chia theo thang âm: cao, trung và trầm cho hai giới. Theo tính chất của giọng, về cơ bản có giọng trữ tình (lyric) và giọng kịch tính (dramatic), hay thiên về cả hai tính chất thành loại vừa trữ tình vừa kịch tính. Các giọng trữ tình có khu trung âm phát triển đầy đủ; còn các giọng kịch tính có độ vang, khoẻ, thể hiện được sắc thái của giọng trung gần kề nó. Ở nước ta cho đến nay, Lê Dung vẫn được coi là một giọng nữ cao trữ tình toàn diện hơn cả. Còn các giọng kịch tính "thuần chủng" vẫn chưa thấy xuất hiện, về nam cao còn may mắn có giọng trữ tình-kịch tính như của Gia Hội. Ở ta, ngay cả ca sĩ giọng mezzo-soprano-/nữ trung đã hơi hơi hiếm rồi, nói gì đến contralto/nữ trầm. Một trong những lý do có thể đem ra thanh minh được: dân ta khổ nhỏ, người mảnh, lấy đâu ra những giọng dày, khoẻ. Đi vào chi tiết có thể kể ra đến 20 loại giọng với âm sắc khác nhau, chưa kể loại giọng hài - chuyên hát nhạc châm biếm, hài hước - gọi là buffo mà ở mỗi thang giọng đều có. Sắc thái của giọng quyết định tính cách nhân vật mà ca sĩ sẽ đóng. Chẳng hạn, giọng nam trầm đại/basso profundo được miêu tả như một giọng thâm trầm, trang trọng, âm vực rộng, sở trường ở khu trầm lớn, thể hiện tính oai nghiêm thần thoại - đâm ra những ai có chất giọng này không trượt đi đâu các vai thần thánh, như vai "đạo sĩ" trong Viên đạn thần của Weber (tại Việt Nam từng được giao cho Quốc Hưng), hay vai Thần mặt trời Sarastros trong Cây sáo thần. Các nhà soạn nhạc chẳng mấy khi viết cho giọng hiếm hoi này, nhân vật đại quý tộc cùng tên trong vở Don Carlos của Verdi là một ngoại lệ. Trong các loại giọng nam còn có một loại giọng đặc biệt - phản nam cao/counter-tenor - không hẳn là một giọng nam cao, mà thường là những người có giọng nhẹ đảo ngược giọng của họ lại để hát lên âm khu cao. Cho nên gọi là giọng phản nam trầm (bass-desus), thì cũng không sai. Giữa thế kỷ XX, một sự quan tâm trở lại với loại loại giọng này đã dẫn đến sự hồi sinh của âm nhạc thời kỳ Phục hưng. Một số nhà soạn nhạc hiện đại viết cho tenor hát the thé như trẻ con (falsetto) hay theo kiểu phản tenor, vai Oberon trong vở Giấc mộng đêm hè dựa trên hài kịch Shakespeare là một ví dụ. Trong các cuộc trình diễn cổ điển thính phòng, ai chỉ hát được giọng phản nam cao có thể sẽ phải chọn các tác phẩm soạn cho nữ trung để thể hiện chất giọng hiếm có của mình.
Sự rèn luyện để trở thành ca sĩ (opera), cũng như đối với một vũ công hay vận động viên, không nằm ngoài sự cần mẫn không ngừng nghỉ, học cách duy trì sức mạnh và hơi thở đều đặn, cùng với việc nắm chắc các kiến thức chung trong âm nhạc. Những ca sĩ có học một nhạc cụ có xu hướng dễ duy trì sự nghiệp hơn. Giọng soprano người Ba Lan Marcella Sembrich (1858- 1935), với sự nghiệp kéo dài hơn 40 năm, cũng đồng thời là một pianist và violinist hoàn hảo. Ca hát như một hoạt động cực kỳ cá thể, đến nỗi không có hai ca sĩ có cũng âm vực và những vấn đề mà mỗi giọng hát bắt gặp cũng không giống nhau. Vào thế kỷ XIX, nhiều trường dạy thanh nhạc danh tiếng phát triển ở châu Âu, đặc biệt là những trường của Manuel Garcia - bạn đồng sự của Rossini, trong số học sinh của ông có cả hai cô con gái - hai ngôi sao opera nổi tiếng Maria Malibran (1808-36) và Pauline Viardot (1821-1910). Giọng nam cao Jean de Reszke (1850-1925) có một trường dạy hát nổi tiếng ở Paris. Phương pháp của ông phần lớn dựa trên việc dạy riêng với cường độ cao dựa trên một số aria từ các vở opera mà ông khuyến khích các học sinh của mình hát ngày này qua ngày khác cho đến khi hoàn tất chúng, còn được tăng cường bởi các bài tập về các kỹ thuật cơ bản trong staccato - hát ngắt âm, pianissimo - hát nhẹ, fortissimo - hát mạnh và các bài tập dành cho hoành cách mô. Một trong những học trò nổi tiếng nhất của ông là Maggie Teyte (1888-1976), người đã duy trì được khả năng chịu đựng phần lớn nhờ việc dạy dỗ của Reszke: "Làm sao để phát triển và giữ vững chất lượng tự nhiên và đẹp đẽ của giọng hát?- bà viết - Làm sao vượt qua sự căng thẳng và lo lắng của một sự nghiệp nhà nghề". Một lần làm liều cũng có thể huỷ hoại một giọng hát suốt đời. Ví dụ, trong một quyết định thiếu thận trọng, Nellie Melba quyết định hát vai Brunnhilde trong Siegfried của Wagner. Mặc dù các nốt đều nằm cả trong tầm cữ của cô, sức mạnh cần cho một người hát nhạc của Wagner trong vở opera này nằm ngoài phạm vi của cô. Cô đã kéo căng dây thanh của mình và sau này trong đời vẫn phải chịu những cơn chảy máu mãn tính trong cổ họng. Tất cả những trận ốm tự nhiên và các stress xảy đến cho cơ thể con người đều tự động ảnh hưởng đến giọng. Đặc biệt những thay đổi trong người phụ nữ ở độ tuổi đầu mãn kinh có thể ảnh hưởng xấu đến giọng hát, nhất là khi chúng không được chú ý. Cũng như một vận động viên chạy cần cân nhắc chặng đua một cách thận trọng và bảo toàn sức lực đã từng dồi dào, người ca sĩ có tuổi cần biết cách tránh dốc kiệt sức, nhất là loại bỏ các vai diễn hay ca khúc có những ảnh hưởng bất lợi. Ca sĩ Quốc Hưng nhận xét về giọng hát Pavarotti: "Khi Pavarotti hát, âm thanh dựng, khẩu hình tròn, còn hơi thở thì dư thừa. Bậc thầy trong kỹ thuật thanh nhạc, nhưng ông hát vẫn hết sức thoải mái, không căng cứng. Trong 3 giọng tenor của thế giới hiện nay - ông đứng đầu - sau đó mới đến Domingo". * Nghệ thuật ca hát, thế nào là "hát đẹp" Nước ý là nơi đẻ ra nghệ thuật opera. Vào thế kỷ XVII, XVIII, chỉ có ca sĩ người Ý, đặc biệt là castrati (giọng nam bị hoạn từ nhỏ để giữ giọng nam cao như nữ cao) mới hát hay opera Ý. Ngày nay, những vở kinh điển như Đám cưới Figaro, Anh thợ cạo thành Xêvin, Rigoletto, Lucia di Lammermoor... đều là vở của Ý, hát bằng tiếng Ý, theo lối hát Ý - gọi là bel-canto. Nước ta, mọi người quen gọi là hát opera. Tiếng ý, bel nghĩa là đẹp, canto nghĩa là hát, bel-canto nghĩa là hát đẹp, hát hay. Hát hay là một chuẩn mực đối với nghệ thuật ca hát của tất cả các dân tộc, trước hết cũng là một yêu cầu chung cho mọi người hát. Ví dụ, trong chèo phải là diễn viên hát hay mới đóng được vai chính.
Hát nhạc nhẹ dựa trên giọng nói, nói như thế nào hát như thế. Nếu được đào tạo (qua trung cấp thanh nhạc), có thể có cái gì đó khéo hơn, đỡ mệt hơn khi hát, nhưng cơ bản vẫn dựa vào giọng ngực người ta vẫn dùng để nói. Hát trong ca kịch không phải như thế, giọng hát phải trải qua rèn luyện, học hành dựa trên các quy luật sinh lý học cơ thể, về phương pháp đã được tổng kết qua nhiều thế kỷ. Học để trở thành ca sĩ hát cổ điển nên tiến hành vào độ tuổi giọng đã ổn định khoảng 16-18 tuổi trong thời gian không dưới 10 năm. (Nguồn: http://tapchiamnhac.net/forum/index.php?showtopic=2759) Ý nghĩa quan trọng của việc xác định phân loại giọng hát 
Xác định, phân loại giọng là công việc đầu tiên phải làm khi bắt đầu học hát. Phân loại giọng hát là công việc cần thiết và quan trọng, vì nếu ta làm tốt việc này ngay từ bước đầu, ta đã có một phương pháp học tập, rèn luyện phù hợp, tạo điều kiện cho giọng hát phát triển thuận lợi. Người ca sĩ phải tìm hiểu giọng hát của mình cũng như người nhạc công phải tìm hiểu tính năng của của nhạc khí mà mình sử dụng, hoặc như người chiến sĩ phải hiểu rõ khả năng vũ khí mà mình có trong tay. Bởi vậy, tuy là công việc phải làm trước khi học hát, song cũng không nên coi nhẹ, kết luận một cách vội vàng, mà phải tìm hiểu cẩn thận. Nhiều khi đối với những giọng hát khó xác định thì phải sau một thời gian tìm hiểu, thử thách trong luyện tập thì mới xác định được. Một trong những điều tác hại lớn đối với người học hát là sự xác định nhầm loại giọng, nghĩa là hát không đúng với giọng tự nhiên của mình. Thí dụ, một người có giọng tự nhiên là nam cao, do một nguyên nhân nào đó khi mới học hát, vì chưa nắm được kỹ thuật, hát những nốt cao, nên khi hát đã hạ thấp giọng của mình xuống. Cứ như vậy, rồi một thời gian nhầm tưởng mình thuộc giọng nam trung, nên trong khi học tập và biểu diễn đã cố gắng để trước hết hát được âm thanh ở khu trung và thấp (của giọng nam trung) rồi lại tập để hát sao cho âm sắc của giọng “có vẻ là âm sắc của giọng nam trung”. Qua quá trình nỗ lực một cách vô ích như vậy, giọng hát của người đó đã mất dần tính chất tự nhiên của giọng nam cao. Khi tập hát những nốt cao sẽ rất khó khăn, âm sắc tự nhiên của giọng hát sẽ thay đổi (trở nên tối và xỉn), còn âm thanh tiêu chuẩn của giọng nam trung thì không bao giờ đạt được. Sự sai lệch này nếu không được phát hiện kịp thời có thể dẫn tới tình trạng mất giọng. Trong thực tế đã có những ca sĩ vì lý do nào đó xác định, phân loại giọng hát không đúng nên đã mất nhiều thời gian và sức lực một cách vô ích. Có người khi phát hiện ra sai lầm cũng không sửa lại được nữa. Còn một trường hợp hát không đúng giọng nữa, tuy không phổ biến nhưng cũng đã từng xảy ra. Sự nhầm lẫn không phải do nguyên nhân khó khăn trong việc xác định giọng hát, mà do người đó thích hát một loại giọng nào đó, không thích hát theo giọng tự nhiên của chính mình! Chẳng hạn, có người cho rằng giọng nữ trầm là hiếm và quý, sễ chiếm được cảm tình và sự thán phục của người nghe, thế là quyết định hát kiểu giọng nữ trầm, mặc dù thực ra giọng hát tự nhiên của người đó là giọng nữ trung, thậm chí là giọng nữ cao. Muốn có được âm thanh”có vẻ là giọng nữ trầm”, người đó đã phải gằn cổ, hát toàn bằng giọng ngực với âm thanh ồm ồm cứng nhắc. Thế mà đôi khi, vì một sự dễ dãi của một số người nghe nào đó, điều sai lầm ấy cũng mang lại một chút “thành công”. Nhưng chính những thành công giả tạo này đã hạn chế không ít khả năng phát triển của giọng hát. Thật ra mỗi loại giọng đều có một khả năng biểu hiện độc đáo, một sự hấp dẫn riêng. Sự thành công của người ca sĩ không phải là do loại giọng nào quyết định, mà do tài nghệ mà người ca sĩ có được. Tìm hiểu về giọng 
Giọng nói là một cơ quan phức tạp, có một tầm phát âm thật rộng lớn. Nhiều ca sĩ không qua trường lớp vẫn có một giọng ca tự nhiên tuyệt vời. Tuy nhiên những ca sĩ có kiến thức về cách phát âm và hiểu rõ bộ máy này còn gặt hái những kết quả tốt hơn. Sau nhiều năm ca hát, bạn có thể phát triển và duy trì thanh giọng, học cách phòng tránh và sửa chữa những khó khăn của mình. Phương pháp luyện giọng của Anne Peckham sẽ giúp chăm sóc và nâng cấp chất lượng giọng hát của bạn lên mức độ cao hơn, giúp bạn hiểu rõ những yếu tố cơ bản của bộ máy phát âm, hỗ trợ bạn nắm vững kỹ thuật tập luyện, phân biệt được từng thành phần giọng ca. Nó cũng giúp bạn nắm vững chúng và mở rộng ưu thế từng chi tiết để giúp bạn đạt thành một giọng ca hoàn chỉnh. Qua kinh nghiệm dạy thanh nhạc nhiều năm, Anne Peckham đã từng gặp những chuyện hoang đường về luyện giọng. Một trong những chuyện hoang đường ấy là ca sĩ hát nhạc phổ thông không qua trường lớp. Nhiều ca sĩ trẻ đã ngạc nhiên thấy rằng không ít ca sĩ không luyện giọng đã phải sớm rời bỏ sự nghiệp sau một thời gian ngắn, chỉ vì bộ máy phát âm của họ bị thương tổn. Ngay cả những ca sĩ dày dạn, có những thói quen không đúng, đôi khi cũng phải tập hát trở lại vì không muốn bộ máy phát âm của họ bị hư hỏng vĩnh viễn. Các thể loại âm nhạc như Pop, Rock, Thánh ca, Country và ca kịch đòi hỏi phải hát lớn trong một thời gian dài sẽ làm cho giọng ca mệt mỏi. Bạn sẽ gặp thêm vấn đề nếu địa điểm trình diễn khô khan, bụi bặm, đầy khói và trong một đám đông náo nhiệt. Nếu hiểu rõ giọng mình, bạn sẽ phát triển và kiểm soát cách thở đúng, xướng âm đúng cách và cải tiến giọng ca qua việc nâng cao thể lực và âm lực. Bạn sẽ được hướng dẫn phương pháp làm giảm thiểu độ căng của âm giọng, hiểu rõ môi trường xung quanh ảnh hưởng thế nào tới giọng ca của mình. Hiểu rõ giọng ca sẽ giúp bạn loại bỏ thói quen phát âm sai. Giọng ca chịu tác dụng của cảm xúc, thới quen ăn uống, ngủ nghê, sử dụng dược phẩm, chất kích thích và thói quen nói năng. Giọng ca còn tuỳ thuộc vào thể lực và sinh lực của bạn. Học cách chăm sóc giọng ca và phát triển thói quen luyện tập tốt sẽ giúp bạn bảo toàn giọng ca suốt đời. Một câu chuyện khác nữa là do thiếu luyện giọng, nhiều ca sĩ đã đánh mất chất giọng độc đáo, tự nhiên của mình. Ngược lại luyện giọng sẽ giúp bạn giữ vững bộ máy phát âm và nâng chất giọng tự nhiên của bạn lên tới mức tốt nhất. Làm chủ được giọng ca tự nhiên của chính mình hay nhất. Sự chủ động này còn giúp bạn hiểu rõ những khu vực cần cải tiến, những thới quen có hại cho sự lâu bền của giọng mình. Thật vậy, nhiều ca sĩ pop chuyên nghiệp đã thành đạt theo cách phát triển và bảo quản được giọng ca của họ. Những bài học này chẳng những không làm bạn đánh mất chất giọng độc đáo của mình mà còn giúp bạn nắm vững cách điều khiển và nâng cao nó. Phương pháp phát âm nào là tốt nhất? Mọi ca sĩ giải thích quy trình phức tạp hát ca theo một cách khác nhau, sử dụng những thuật ngữ riêng và nói nhiều đến các thành phần cơ thể cũng nhưng các khái niệm sư phạm. Phương pháp thanh nhạc tốt nhất là phương pháp thực tiễn, thích hợp, có cơ sở khoa học, sử dụng những bài tập có mục đích rõ ràng và phù hợp với ca sĩ. Đừng qua lo ngại bởi các chi tiết kỹ thuật khi học hát. Những kiến thức về cơ thể học và về âm học sẽ giúp bạn trở thành một ca sĩ tài ba, biết vận dụng tối đa giọng ca tự nhiên của mình. Hiểu về âm sắc của giọng hát 
Nói đến cộng minh, không thể bỏ qua một yếu tố quan trọng của âm thanh, đó là âm sắc. Trong thực tế không có hai giọng hát hoàn toàn giống nhau, sự khác biệt ở đây chính là âm sắc. Mỗi giọng hát có một âm sắc đặc biệt, qua âm sắc ta nhận ra được giọng hát quen biết. Không phải sức mạnh của âm thanh hay âm vực là giá trị bậc nhất của giọng hát, mà giá trị này dành cho âm sắc. Một giọng hát không khỏe lắm nhưng âm sắc đẹp sẽ hấp dẫn hơn nhiều so với một giọng hát khỏe nhưng âm sắc không đẹp. Tóm lại, âm sắc là điều kiện tự nhiên cơ bản nhất của giọng hát. Muốn học hát phải có cả giọng, mà ở đây trước hết là âm sắc đẹp. Bởi vậy, trong khi học tập và biểu diễn cần phải gìn giữ và phát triển cho giọng hát ngày càng đẹp và phong phú về âm sắc. Nếu thấy có những hiện tượng sai lệch về kỹ thuật, ảnh hưởng xấu tới âm sắc, phải kịp thời sửa chữa ngay. Sửa chữa những sai lệch về âm sắc của giọng hát 
Một số người vì không nắm vững kỹ thuật, do chưa được học tập đầy đủ, hoặc học không đúng phương pháp, đã mắc phải một số những sai lệch về âm sắc, như tập hát giọng cổ, giọng mũi, và một số những sai lệch khác về kỹ thuật. Muốn sửa được những sai lệch này, điều trước tiên là người hát phải tự nhận biết được những sai lệch mà mình mắc phải, sau đó tìm nguyên nhân gây ra những sai lệch đó và có biện pháp sửa chữa cho phù hợp, hiệu quả. * Sửa chữa những sai lệch về âm sắc của giọng cổ: Giọng cổ là một sai lệch khá phổ biến. Âm sắc giọng cổ không trong sáng, không êm ái mà gằn tiếng, nặng nề, âm thanh không “bay”. Người ca sĩ hát đúng, âm thanh phát ra sẽ thoải mái, không căng cứng. Còn người mắc tật hát giọng cổ, khi nghe âm thanh của họ ta thấy có sự chà sát, gằn tiếng, căng thẳng ở trong cổ họng. Ở các giọng nam, tật hát giọng cổ thường do hát âm thanh cổ ở âm khu cao của giọng, hoặc hát âm thanh đóng sâu quá. Ở các giọng nữ, sai lệch hát giọng cổ thường xảy ra khi hát âm khu ngực, đôi khi do hát giọng ngực lên cao quá. Cả giọng nam và nữ, nếu mắc tật hát giọng cổ khi hát những nốt cao ta nghe âm thanh như tiếng gào, chứ không phải tiếng hát. Tóm lại, sai lệch về giọng hát cổ do mấy nguyên nhân sau đây:
Luyện tập để khắc phục sai lệch hát giọng cổ là một công việc phức tạp, phải kiên trì. Điều chủ yếu, như đã nói ở trên, là bản thân người hát phải tự thấy sai lệch mà mình mắc phải, như vậy mọi cố gắng và các biện pháp khắc phục mới có kết quả. Một số người vì không nắm vững kỹ thuật, do chưa được học tập đầy đủ, hoặc học không đúng phương pháp, đã mắc phải một số những sai lệch về âm sắc, như tập hát giọng cổ, giọng mũi, và một số những sai lệch khác về kỹ thuật. Muốn sửa được những sai lệch này, điều trước tiên là người hát phải tự nhận biết được những sai lệch mà mình mắc phải, sau đó tìm nguyên nhân gây ra những sai lệch đó và có biện pháp sửa chữa cho phù hợp, hiệu quả. * Sửa chữa những sai lệch về âm sắc của giọng mũi: Giọng mũi là một sai lệch mà các giọng hát cao dễ mắc phải. Nguyên nhân là do chưa hiểu và thực hiện chưa tốt yêu cầu về vị trí cao của âm thanh và giọng mũi. Sai lệch này do sự hoạt động không đúng của các bộ phận sau đây: hàm ếch mềm khi hát hạ quá thấp, không nhấc lên để mở lối cho âm thanh âm vang ở mồm, mà hát với hơi thở quá nông, không nén hơi. Âm sắc của giọng mũi xỉn, nghẹt tiếng và yếu. Người mắc tật hát giọng mũi sẽ gặp khó khăn khi hát những nố cao. Nếu cố gắng để hát nốt cao thì nhiều âm thanh lại bị giọng cổ. Muốn sửa chữa những sai lệch này ta phải sửa những hoạt động không đúng của hàm ếch mềm và hơi thở. Khi tập luyện thanh, nên dùng những nguyên âm mở tiếng như a, ô kết hợp với những phụ âm d, đ, r để bật âm thanh ra ngoài mồm. Một số người vì không nắm vững kỹ thuật, do chưa được học tập đầy đủ, hoặc học không đúng phương pháp, đã mắc phải một số những sai lệch về âm sắc, như tập hát giọng cổ, giọng mũi, và một số những sai lệch khác về kỹ thuật. Muốn sửa được những sai lệch này, điều trước tiên là người hát phải tự nhận biết được những sai lệch mà mình mắc phải, sau đó tìm nguyên nhân gây ra những sai lệch đó và có biện pháp sửa chữa cho phù hợp, hiệu quả. * Sửa chữa những sai lệch về hát không chuẩn xác cao độ: Yêu cầu của âm nhạc nói chung và của ca hát nói riêng, trước hết là sự chuẩn xác về cao độ của âm thanh. Nghe một người hát mà âm thanh không chuẩn xác, ta cảm thấy khó chịu, mọi biểu hiện đều vì thế mà mất tác dụng không còn sự hấp dẫn nữa. Sự chuẩn xác của các âm thanh. Nghe một người hát mà cao độ âm thanh không chuẩn xác, ta cảm thấy khó chịu, mọi biểu hiện đều vì thế mà mất tác dụng không còn có sự hấp dẫn nữa. Sự chuẩn xác của các âm thanh có ý nghĩa quan trọng như vậy, nhưng một số người ca hát không chuyên và các có ca sĩ chuyên nghiệp vẫn mắc tật không hát chuẩn xác cao độ, mà thường gọi là hát “phô” (faux). Có người khi hát, cũng biết là mình hát không chuẩn xác nhưng không điều chỉnh được (thường gọi đùa là “không tìm ra số nhà”), có người thì lại không biết tiếng hát của mình là bị “phô”. Người thì hát chênh lên, người thì âm thanh tụt thấp xuống. Có người, trong một bài hát, chỗ thì hát chênh lên, chỗ thì hát thấp xuống. Có người lại chỉ hát chênh lên ở những nốt cao hay những nốt chuyển giọng…Hát không chuẩn xác cao độ do mấy nguyên nhân sau đây:
Những thiếu sót về kỹ thuật gây nên sự không chuẩn xác về cao độ là: hơi thở yếu, không nén hoặc tống hơi quá mạnh, ồ ạt. ở các giọng nữ, sự sai lệch còn nảy sinh ra do hát nốt chuyển giọng không tốt, hoặc hát giọng ngực (bản thanh) lên cao quá. Một số người thích hát to cũng hát tật này. Muốn hát chuẩn xác về cao độ cần rèn luyện để có những điều kiện sau đây:
Sửa chữa tật hát không chuẩn xác cao độ là công việc tương đối khó, cần phải kiên trì và nghiêm khắc với bản thân, không nên nôn nóng hoặc đại khái cho qua. Trong một thời gian ngắn không thể sửa ngày được, mà phải dần mới mang lại kết quả vững chắc. 
Kinh nghiệm chọn lựa bài hát 
Khi chọn bài hát để tập cũng như để biểu diễn, cần chú ý mấy điểm sau đây: Trước hết, phải chú ý tìm hiểu nội dung của bài hát. Nội dung một bài hát thể hiện ra ở nội dung âm nhạc và lời ca. Bước đầu có thể nghiên cứu nội dung lời ca. Nội dung bài hát phải có tác dụng giáo dục tư tưởng và thẩm mỹ, làm giàu thêm thế giới nội tâm của con người. Nội dung bài hát có thể đề cập đến một vấn đề mang tính chất chung, một đề tài rộng, chẳng hạn ca ngợi Tổ quốc, ca ngợi tình yêu. Có những bài hát nói đến một vấn đề cụ thể nào đó trong cuộc sống, hoặc ca ngợi một con người anh hung…có những bài hát viết để nhiều người cùng hát, đó là những ca khúc quần chúng. Có những bài hát viết để hát đơn ca, nhưng không dành riêng cho một loại giọng nào, thí dụ bài Cuộc đời vẫn đẹp sao của Phan Huỳnh Điểu, các giọng nam, giọng nữ, giọng cao hay giọng trầm đều có thể hát được. Có những bài hát viết dành riêng cho giọng nam hay giọng nữ. Sự phân biệt có tính chất giới tính ở đây một phần do tính chất âm nhạc của bài hát, nhưng chủ yếu thể hiện trong nội dung lời ca. Chẳng hạn bài hát miêu tả tình cảm của một nhân vật nam hay nữ nào đó, như trong bài Người ơi người ở đừng về (dân ca quan họ Bắc Ninh), nội dung là sự thổ lộ tình cảm của một cô gái đối với người mà cô thầm yêu. Bài Tôi là người thợ lò của Hoàng Vân là cảm xúc của một anh công nhân mỏ về sự lớn lên của quê hương và bản thân trong cách mạng. Lại có những bài hát viết dành riêng cho một loại giọng nào đó, chẳng hạn bài Bài ca chiến thắng của trần Kiết Tường dành cho giọng nam trầm, bài Đường cày đảm đang của An Chung viết cho giọng nữ cao, bài Chào sông Mã anh hùng của Xuân Giao viết cho giọng nam cao…Những bài hát viết cho từng loại giọng là những bài hát mà nội dung và hình thức phù hợp với những đặc tính, những khả năng biểu hiện của các giọng đó. Ngoài ra, dôi khi còn có những bài hát mà lúc sáng tác, người nhạc sỹ có dụng ý viết cho một ca sĩ nào đó, để ngay từ bước đầu giới thiệu bài hát đã đạt hiệu quả theo ý muốn của mình. Khi chọn bài hát, ta tìm hiểu nội dung và hình thức xem có hợp với giọng hát của mình không, tránh tình trạng bài viết cho giọng nữ thì ca sĩ nam lại chọn để hát, giọng nam trầm hát nhầm bài hát dành cho giọng nam cao. Chọn nhầm bài hát hoặc không phù hợp, sẽ gặp nhiều khó khăn trong khi xử lý các yêu cầu về âm nhạc và đặc biệt trong việc thể hiện tình cảm của tác phẩm. Khi chọn bài hát, ca sĩ còn phải chú ý tới khả năng biểu hiện đặc biệt của mình. Người thì có khả năng biểu hiện tốt những tác phẩm trữ tình. Người khác lại hát tốt những tác phẩm anh hùng ca, những bài hát chiến đấu mạnh mẽ. Có giọng hát rất phù hợp với những cảm xúc, sâu lắng, trang trọng. Ngược lại, có người chỉ ưa thích và hát tốt những bài hát tươi vui, dí dỏm… Những đặc điểm này phụ thuộc vào khả năng của giọng hát, vào những đặc tính của về cảm xúc tâm hồn, về tư duy của từng ca sĩ. Do vậy, khi chọn bài hát cũng phải chú ý tới đặc điểm đó, để có được bài hát hợp với sở trường biểu hiện của từng người. Tuy nhiên, trong khi luyện tập cũng không nên phụ thuộc vào khả năng tự nhiên của giọng hát, tự hạn chế, bó hẹp mình trong khuôn khổ biểu hiện chỉ một loại bài hát có hình thức, nội dung cảm xúc phù hợp, phải luyện tập sao cho khả năng biểu hiện của mình phong phú hơn, đa dạng hơn. Biết hát tốt những bài hát hành khúc chiến đấu, nhưng cũng còn phải rèn luyện để hát hay những bài hát trữ tình. Phải biết biểu hiện cả tình cảm vui tươi lẫn những cảm xúc sâu lắng. Không nên chọn bài hát chỉ theo ý thích cá nhân của mình, hoặc theo thị hiếu của một số ít người nghe nào đó. Phải lấy việc phục vụ quảng đại quần chúng, với những đề tài sát với thực tế làm phương hướng chọn bài hát. Có vậy mới phát huy được tác dụng cao trong việc phục vụ, và qua đó có điều kiện rèn luyện trở thành ca sĩ có khả năng toàn diện. (Theo Phương pháp sư phạm thanh nhạc- PGS Nguyễn Trung Kiên) Phân loại giọng hát trong thanh nhạc Về cơ bản giọng hát chia làm 4 giọng chính: Bass, Tenor, Contralto và Soprano. Đây cũng chính là 4 bè của một dàn hợp xướng. Tuy nhiên, về sau trong Opera do nhu cầu đa dạng hoá các nhân vật với nhiều tính cách khác nhau, nên trong Opera giọng hát được phân chia một cách cụ thể hơn, gồm có 6 giọng: Bass, Baritone, Tenor, Contralto, Mezzo-soprano và Soprano. Trong mỗi loại giọng lại chia ra làm nhiều loại tuy theo âm sắc và âm vực. 1/ Basso: Nam trầm * Basso profondo: Nam trầm đại : giọng trầm nhất trong các loại giọng người. Đặc điểm: có âm sắc rất trầm, trang trọng, sâu sắc. Âm vực có thể xuống đến C, thậm chí hơn nữa. Basso profondo xuất hiện trong các vai thần thánh, đạo sĩ hay các vị vua chúa. * Basso cantante: Nam trầm trữ tình: chủ yếu trong biểu diễn thính phòng (cantante = singing). Rất ít khi xuất hiện trong Opera. * Basso leggiero (basso buffo): Nam trầm nhẹ (nam trầm hài hước) thưòng có trong opera Bel canto. Giọng nam trầm, nhưng vẫn có khả năng chạy note rất nhanh, cùng với khả năng diễn xuất hài hước. Có thể hát đẹp đến E và hát được một số vai dành cho Bass - Baritone. * Bass - Baritone: Nam trung trầm. Giọng nam vừa có âm sắc của cả nam trầm và nam trung ,có khả năng thể hiện được cả vai của nam trung và nam trầm nhẹ. 2/ Baritone: nam trung Trong Opera có chia ra các vai: nam trung hài hước, nam trung trữ tình và nam trung kịch tính nhưng trên thực tế các giọng nam trung đều hát được tất cả các vai trên. Âm vực của nam trung từ A đến a1, giọng dày, đầy đặn đặc biệt ở khu trung âm. 3/ Tenor: Nam cao * Hendeltenor: Nam cao siêu kịch tính: giọng hát dày khoẻ và vang có âm sắc giống với baritone, có khả năng hát xuyên dàn nhạc, dàn hợp xướng. Có thể fullvoice đến C2. Những vai này chủ yếu có trong opera của Wagner. * Dramatic tenor: Nam cao kịch tính: giọng dày, khoẻ, fullvoice đến c2, thường diễn tả các vai anh hùng, dũng sĩ. * Lirico spinto tenor: Giọng nam cao trữ tình nhưng có thể chuyển sang kịch tính ở những đoạn cao trào. Những vai này hay xuất hiện trong opera Verisimo. * Lirico tenor: Nam cao trữ tình: giọng đẹp, sáng, bay bổng. Nam cao trữ tình thưòng là nhân vật chính khá phổ biến trong opera, từ các tác phẩm cuả Mozart, Opera Bel canto cho đến Verisimo. * Leggiero tenor: Nam cao nhẹ: giọng nhẹ, sáng, nhanh nhẹn nhưng hơi mảnh, có khả năng lên đến d2 (thậm chí f2). Chủ yếu xuất hiện trong Opera Bel canto. * Counter tenor: Giọng phản nam cao: giọng hiếm, trước đây dành cho Castrato (những người đàn ông bị hoạn từ nhỏ để giữ giọng cao và trong như mezzo-soprano, soprano). Các Counter tenor chủ yếu biểu diễn nhạc thính phòng với các tác phẩm thời kì Baroque. Counter tenor sử dụng kĩ thuật Falsetto (giả thanh), âm vực bằng nữ trầm (contralto, tuy nhiên nhiều trường hợp có thể lên đến quá c3 tương đương soprano), âm sắc hơi thô và đanh hơn so với giọng nữ. Các vai cho Counter tenor là những cậu bé, thậm chí những dũng sĩ tráng kiện (hoàn toàn không phải những thanh niên ẻo lả). 4/ Contralto (alto): Giọng nữ trầm được tạo bởi contre (trầm) và alto (cao) - do trước đây alto là thiếu niên nam hoặc castrato. Đây là giọng nữ trầm nhất, hát chủ yếu bằng giọng ngực. Giọng dày, trầm, khoẻ. Chủ yếu là vai phụ (vú già, người hầu), vì vậy các contralto thường chuyển sang hát các vai dramatic mezzo. 5/ Mezzo-soprano: nữ trung (mezzo = middle) * Dramatic mezzo-soprano: Nữ trung kịch tính, giọng ngực dày, khoẻ, thường là vai thứ trong opera (Armenis, Azucena) hoặc những người phụ nữ lẳng lơ, thủ đoạn (Carmen, Dalila). có khả năng fullvoice đến g2. * Coloratura mezzo-soprano: Nữ trung màu sắc: giọng nhanh, nhẹ hơn so với nữ trung kịch tính với thường là các vai hài. Có thể fullvoice đến a2. Xuất hiện phổ biến trong Bel canto. 6/ Soprano: Nữ cao * Wagnerian soprano: Nữ cao siêu kịch tính (tương đương như Hedeltenor của giọng nam): giọng cao nhưng đặc biệt dày và khoẻ, vang, có khả năng hát xuyên dàn nhạc và dàn hợp xướng, âm sắc gần với nữ trung, thường xuất hiện trong Opera của Wagner, R. Strauss. Fullvoice đến c3. * Dramatic soprano: Nữ cao kịch tính, giọng vang, khoẻ. Fullvoice tốt ở c#3. Thường là vai dành cho những nữ anh hùng hoặc những nhân vật có tính cách mạnh mẽ. Chủ yếu xuất hiện trong Opera của Verdi. * Lirico spinto soprano: giọng nữ trữ tình nhưng có thể chuyển thành kịch tính ở những đoạn cao trào. Đây là những vai phổ biến trong Opera của Verdi và các tác giả trường phái Verismo, thường là những người phụ nữ gặp bất hạnh và đau khổ trong cuộc sống, tình yêu. * Lirico soprano: Nữ cao trữ tình: khu trung âm đầy đặn giọng mềm mại, bay bổng, thể hiện những người phụ nữ hiền lành, trong sáng, giản dị và hơi có phần yếu đuối (Micaela, Lìu, Mimi...). * Coloratura soprano: Nữ cao màu sắc: có âm vực rộng hơn so với nữ cao bình thường (hơn 2 quãng 8) đặc biệt về âm khu cao, âm sắc nghe giống tiếng sáo. Đặc biệt có khả năng luyến láy các note ở âm vực cao rất tốt. Gồm 2 loại: * Lirico coloratura soprano (sobourette): nữ cao trữ tình màu sắc, giọng hơi mỏng, nhẹ, fullvoice đến d3, thể hiện những vai thiếu nữ trong sáng thơ ngây, hoặc vai những cô hâu gái nhí nhảnh, vui tính. Những ca sĩ giọng này, giọng trữ tình là chính những có khả năng sử dụng kĩ thuật hát các note hoa mĩ của nữ cao màu sắc. * Dramatic coloratura: giọng kịch tính màu sắc: giọng khoẻ, hơi tối, nhưng lên cao lại sáng, fullvocie đến e3, staccato đến f3 (thậm chí cao hơn). Âm vực cơ bản - Basic range (most commonly used): Soprano: C4 - A5 Soubrette: C#4 - B4 Mezzo-soprano: A3 - F5 Contralto/Alto: G3 - D5 Tenor: B2 - G4 Baritone: G2 - E4 Bass: E2 - C4 Âm vực vật lý - Physical range (differs from singer to singer; does not include male or female falsetto): Soprano: C4 - C6 Soubrette: C#4 - A#5 Mezzo-soprano: G3 - A5 Alto: F#3 - F#5 Tenor: B2 - D5 Baritone: F2 - G4 Bass: C2 - D4 KỶ LỤC VỀ THANH GIỌNG Tim Storms là nam ca sĩ đã đạt được kỷ lục guiness cho giọng hát thấp nhất trong lịch sử loài người. Được kiểm chứng vào tháng 1 năm 2002, anh ta đã hát được thấp hơn 2 quãng 8 so với nốt Si thấp nhất trên phím đàn Piano; tức là rung giọng với tần số 8Hz, vượt ra ngoài ngưỡng nghe của tai người !! Ngoài ra, anh ta cũng có quãng giọng dài nhất trong nam giới, với 6 quãng 8. Kỷ lục được công nhận trong sách Guiness 2006. Đây là Amazing Grace, được thể hiện bởi Tim và nhóm Acapella của anh ta. http://youtu.be/LFbjtmubBFQ Tương tự, Georgia Brown là nữ ca sĩ có quãng giọng dài nhất với 6 quãng 8, note nhạc cao nhất là G10. Bạn có tưởng tượng nổi không? Nếu không thì hay xem đoạn video này
Nghe một số giọng nữ cao điển hình: http://youtu.be/2by7zwevcoE * Nghe qua giọng của các Soprano đỉnh cao này: Maria Callas (1958 Live) http://www.youtube.com/watch?v=FdiGyMSCnEw Birgit Nilsson http://www.youtube.com/watch?v=vQL2n_ndVLw Aida -Margaret Price- Ritorno Vincitar http://www.youtube.com/watch?v=FqLbi_lJ5LA Du bist der Lenz (Sieglinde's Aria), sung by Flagstad http://www.youtube.com/watch?v=uJjVHVnawE4 Vivaldi - Griselda - Agitata da due venti - Emma Kirkby http://www.youtube.com/watch?v=aczh4RtuAuk Lucia Popp "Deh vieni non tardar" (Le Nozze di Figaro -1980) http://www.youtube.com/watch?v=R3NItbi7PDY Mozart - Gundula Janowitz - Ach Ich Fuhl's http://www.youtube.com/watch?v=5aFZ8xz-3gg Karita Mattila sings Elsa's first aria (Lohengrin) http://www.youtube.com/watch?v=xCdK5SiXBxg Renata Tebaldi is Madama Butterfly http://www.youtube.com/watch?v=X_0eOqZPMmw Ponselle Habanera http://www.youtube.com/watch?v=Yyz75uHNHeI Maria Callas, O Mio Babbino Caro http://www.youtube.com/watch?v=SvrHxQ3qjAE Каталог: dominico dung -> AmNhacCoBan -> ThanhNhac dominico dung -> Tự Ðiển Thần Học Bỏ Túi Rev. Ngô Tường dzũng biên soạn (C) Copyright 1998 by Rev. Ngo tuong Dzung, Texas, usa dominico dung -> Mục Lục § Kim Hà Nguyên Tác Tiếng Anh: “Get Us Out Of Here!” ThanhNhac -> Thanh nhạc tìm hiểu cơ bản về Lý thuyết và Thực hành tải về 348.02 Kb. Chia sẻ với bạn bè của bạn:
|