TÁC ĐỘng và CÁc giải pháP Ứng phó VỚi biếN ĐỔi khí HẬU (BĐKH) CỦa ngành nông nghiệp ptnt

1.9. Di dân và tái định cư

BĐKH có thể làm gia tăng tình trạng du canh, du cư do mất đất sản xuất hoặc làm thay đổi điều kiện sản xuất của cộng đồng dân cư. BĐKH sẽ gây khó khăn lớn cho công cuộc xoá đói giảm nghèo ở nông thôn trong những thập kỷ tới do người nghèo chủ yếu tập trung ở vùng nông thôn là đối tượng chịu ảnh hưởng nặng nề nhất của BĐKH.

Tác động của biến đổi khí hậu, nước biển dâng đến hệ thống cơ sở hạ tầng nông nghiệp và nông thôn làm thay đổi tiến độ thực hiện và thời gian thi công bị kéo dài; làm hư hỏng và giảm tuổi thọ công trình; Phá hủy và làm hư hỏng công trình kênh mương nội đồng khi mưa bão cường độ lớn xảy ra; chi phí xây dựng tăng; chi phí duy tu, bảo dưỡng, sửa chữa thường xuyên tăng.

Nhận thức rõ tác động của biến đổi khí hậu đến các lĩnh vực thuộc quản lý nhà nước của Bộ Nông nghiệp và PTNT, Bộ đã thành lập Ban chỉ đạo và Văn phòng giúp việc ban chỉ đạo từ cuối năm 2007 nhằm điều phối các hoạt động ứng phó với biến đổi khí hậu, đã xây dựng và ban hành được một số chính sách về biến đổi khí hậu: Ban hành Khung Chương trình hành động thích ứng với BĐKH; Kế hoạch hành động ứng phó với BĐKH ngành nông nghiệp và PTNT giai đoạn 2011-2015 và tầm nhìn đến 2050; Chỉ thị lồng ghép BĐKH vào Chiến lược, quy hoạch, kế hoạch, chương trình, dự án, đề án; đề án giảm phát thải khí nhà kính trong nông nghiệp và PTNT đến năm 2020; Rà soát quy hoạch tổng thể thủy lợi đồng bằng sông Cửu Long, đồng bằng sông Hồng, miền Trung đến năm 2020 trong điều kiện BĐKH và nước biển dâng...

- Ổn định, an toàn dân cư cho các thành phố, các vùng, miền, đặc biệt là vùng đồng bằng sông Cửu Long, đồng bằng Bắc bộ, ven biển Miền trung;

- Sản xuất nông, lâm, diêm nghiệp và thủy sản ổn định, ít phát thải và phát triển bền vững;

- Bảo đảm an ninh lương thực, ổn định diện tích đất lúa 3,8 triệu ha, trong đó ít nhất 3,2 triệu ha canh tác lúa hai vụ trở lên;

- Đảm bảo an toàn hệ thống đê điều, các công trình dân sinh, hạ tầng kinh tế kỹ thuật, đáp ứng yêu cầu phòng tránh và giảm nhẹ thiên tai;

- Giữ vững mức độ tăng trưởng ngành 20%, giảm tỷ lệ đói nghèo 20% và giảm phát thải khí nhà kính 20% trong từng giai đoạn 10 năm.

- Đánh giá tác động của BĐKH, nước biển dâng đối với từng lĩnh vực của ngành nông nghiệp và PTNT;

- Xây dựng các chương trình/dự án đối với từng lĩnh vực của ngành phù hợp với các địa phương cụ thể để ứng phó (giảm thiểu và thích ứng) với BĐKH và tạo cơ hội phát triển ngành;

- Nâng cao nhận thức, trách nhiệm tham gia của các cấp của ngành, lĩnh vực, địa phương và cộng đồng;

- Đào tạo và phát triển nguồn nhân lực của ngành, các lĩnh vực và địa phương đáp ứng thách thức BĐKH và tạo cơ hội phát triển;

- Lồng ghép các vấn đề BĐKH và nước biển dâng vào kế hoạch hành động, chính sách, chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phát triển ngành, lĩnh vực và địa phương;

- Hợp tác quốc tế với các chính phủ, các tổ chức quốc tế nhằm huy động nguồn lực, tri thức, kinh nghiệm và kinh phí để thực hiện kế hoạch hành động ứng phó BĐKH của ngành;

- Hoạt động giám sát, kiểm tra và đánh giá việc thực hiện mục tiêu, nhiệm vụ của Kế hoạch hành động.

- Lồng ghép BĐKH trong quá trình xây dựng, phê duyệt và tổ chức thực hiện chiến lược, quy hoạch và kế hoạch, đề án, dự án đối với các lĩnh vực nông nghiệp, lâm nghiệp, diêm nghiệp, thuỷ sản, thuỷ lợi và hạ tầng nông thôn trên phạm vi cả nước, phù hợp với chiến lược, chương trình mục tiêu, kế hoạch hành động quốc gia ứng phó với BĐKH theo phương châm tích cực tham gia giảm thiểu phát thải khí nhà kính và chủ động thích ứng với BĐKH.

- Việc lồng ghép BĐKH phải dựa trên các nguyên tắc:

+ Đảm bảo phát triển kinh tế xã hội bền vững, hệ thống, ngành, vùng miền góp phần ứng phó và giảm nhẹ thiên tai;

+ Có trọng tâm, trọng điểm đáp ứng nhiệm vụ trước mắt và lâu dài; ưu tiên cho các hoạt động đa mục tiêu;

+ Huy động tối đa và sử dụng có hiệu quả cao nhất nguồn lực của các tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước cùng tham gia.

- Lồng ghép BĐKH thực hiện theo các bước

+ Đánh giá các tác động của BĐKH, xác định tình trạng dễ bị tổn thương của các lĩnh vực, vùng miền;

+ Cập nhật thông tin, số liệu, xây dựng bổ sung các nội dung lồng ghép BĐKH;

+ Phân tích và lựa chọn mức độ rủi ro có thể chấp nhận đối với các lĩnh vực, vùng miền;

+ Lựa chọn các giải pháp giảm thiểu và thích ứng;

+ Thực hiện, điều chỉnh kịp thời các giải pháp ứng phó;

+ Tổng kết, đánh giá kết quả thực hiện.

2.4. Các giải pháp đẩy mạnh công tác ứng phó biến đổi khí hậu trong nông nghiệp và PTNT

(1). Hoàn thiện tổ chức bộ máy, xây dựng nguồn nhân lực, cơ sở vật chất về ứng phó với BĐKH

Tăng đầu tư cơ sở vật chất cho các đơn vị làm công tác quản lý và nghiên cứu về bảo vệ môi trường nông nghiệp và nông thôn.

- Tiến hành công tác điều tra, khảo sát thực tế, sử dụng các công cụ mô hình và các công cụ hiện đại khác phân tích và đánh giá tác động biến đổi khí hậu, nước biển dâng đối với từng lĩnh vực của ngành cho từng vùng, miền (đất liền, biển đảo) trên phạm vi toàn quốc;

- Xác định các tiêu chí đánh giá tác động của BĐKH đối với từng lĩnh vực trên cơ sở kịch bản BĐKH và nước biển dâng;

- Nghiên cứu các tác động của các lĩnh vực nông nghiệp đến các yếu tố gây biến đổi khí hậu (phát thải khí gây hiệu ứng nhà kính);

- Đề xuất các biện pháp/giải pháp giảm phát thải khí nhà kính, các giải pháp công trình và phi công trình ứng phó với BĐKH, nước biển dâng đối với từng lĩnh vực cho từng vùng, miền.

(3). Xây dựng cụ thể các chương trình/dự án đối với từng lĩnh vực của ngành nhằm ứng phó hiệu quả (giảm thiểu và thích ứng) với BĐKH, tạo cơ hội phát triển bền vững

a) Đối với Nông nghiệp

- Nghiên cứu quy hoạch các loại đất nông nghiệp, đặc biệt là cây lúa trong điều kiện BĐKH, gồm đánh giá toàn diện về khả năng thích nghi, dự báo về khả năng suy giảm năng suất cây trồng theo các kịch bản BĐKH phù hợp với 7 vùng sinh thái;

- Chuyển dịch cơ cấu cây trồng, cơ cấu mùa vụ và cơ cấu giống phù hợp, thích ứng với BĐKH của các vùng sinh thái;

- Nghiên cứu, chọn tạo và đưa vào thực tế sản xuất các giống cây trồng, vật nuôi, các giảm thiểu tác động gây hiệu ứng nhà kính và thích nghi với BĐKH.

- Phát triển chăn nuôi với ưu tiên các giống vật nuôi có tính thích ứng cao với môi trường sống rộng. Gắn chăn nuôi với phát triển công nghiệp chế biến thức ăn gia súc, đồng thời xử lý phân thải súc vật (dạng khí sinh học);

- Hoàn thiện các quy trình sản xuất, đảm bảo khép kín từ sản xuất nông nghiệp, chế biến thức ăn phục vụ chăn nuôi, quy trình chăn nuôi, quản lý chất thải, phù hợp trong điều kiện BĐKH;

- Xây dựng kế hoạch áp dụng các công nghệ tiên tiến trong xử lý rác hữu cơ làm phân bón, giảm chôn ủ để hạn chế những tác động xấu đến môi trường và hạn chế phát thải khí mêtan; Thực hiện các biện pháp thu hồi triệt để khí mêtan từ các bãi rác đã có làm nhiên liệu;

- Áp dụng quy trình GAP trong trồng trọt; sử dụng biện pháp canh tác tiết kiệm phân bón, thuốc trừ sâu; sử dụng nước tiết kiệm; làm đất tối thiểu; kỹ thuật điều tiết nước, phân bón để hạn chế phát sinh khí mêtan trên ruộng lúa; điều chỉnh cơ cấu cây trồng theo hướng giảm cây trồng phát thải nhiều, tăng cây trồng năng lượng sinh học;

- Áp dụng quy trình GAP trong chăn nuôi để nâng cao hệ số sử dụng thức ăn, giảm chất thải, giảm chi phí; áp dụng biogas.

b) Đối với Lâm nghiệp

- Thực hiện các Chương trình/dự án nâng cao chất lượng rừng và năng lực phòng hộ của rừng nhất là phát triển rừng phòng hộ đầu nguồn và rừng ngập mặn, rừng phòng hộ chắn sóng, chắn gió và cát di động ven biển;

- Xây dựng, triển khai kế hoạch quản lý chống phá rừng, cháy rừng, sâu bệnh hại rừng; trồng rừng và làm giàu rừng;

- Xây dựng và triển khai một số mô hình kinh tế sinh-thái ven biển nhằm thích ứng với BĐKH, nước biển dâng, nhất là ở các vùng dễ bị tổn thương;

- Tập trung xây dựng và triển khai một số chương trình/dự án liên quan tới Cơ chế hậu Nghị định thư Kyoto về giảm phát thải từ mất rừng và suy thoái rừng (REDD), Nghị định 99/2010/NĐ-CP về chi trả dịch vụ phí môi trường rừng; tiếp tục xây dựng và thực hiện các dự án về cơ chế phát triển sạch (CDM), gắn với chương trình thí điểm chi trả dịch vụ môi trường rừng (PES);

- Xây dựng chương trình sử dụng có hiệu quả diện tích đất trống, đồi núi trọc tạo việc làm cho người lao động, xoá đói, giảm nghèo, định canh, định cư (lồng ghép với công ước sa mạc hóa theo Quyết định 204/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ);

- Nghiên cứu điều chỉnh quy hoạch và chiến lược quản lý hệ thống các khu bảo tồn của rừng tư nhiên, đa dạng sinh học (lồng ghép với việc thực hiện công ước đa dạng sinh học) thích ứng với BĐKH.

c) Đối với Thủy sản

- Đánh giá tác động BĐKH tới diện tích, năng suất, sản lượng nuôi trồng thủy sản và nguồn lợi hải sản. Đề xuất các giải pháp đối phó, thích ứng và bảo vệ nguồn lợi thuỷ sản cho từng vùng, miền khi nước biển dâng;

- Nghiên cứu cải tiến những công nghệ nuôi, đối tượng nuôi mới; những công nghệ khai thác phù hợp với sự biến đổi khí hậu và nước biển dâng. Chọn tạo được những giống nuôi mới có khả năng thích ứng với điều kiện thời tiết khắc nghiệt, khả năng kháng bệnh cao;

- Nghiên cứu chính sách hỗ trợ, phat triển và bảo hiểm ngành thủy sản trong điều kiện BĐKH: Chính sách hỗ trợ tài chính, thành lập Quỹ tái tạo nguồn lợi thuỷ sản, chuyển đổi cơ cấu nghề nghiệp khai thác thuỷ sản ở các vùng nước ven bờ và xa bờ; ứng dụng công nghệ mới vào khai thác thuỷ sản; sản xuất giống thuỷ sản nhân tạo để tái tạo và phục hồi nguồn lợi thuỷ sản;

- Triển khai thực hiện Quyết định 485/QĐ-TTg ngày 02/5/2008 của Thủ tướng Chính phủ về việc phê duyệt Đề án bảo vệ các loài thuỷ sinh quý hiếm có nguy cơ bị tuyệt chủng đến năm 2015, tầm nhìn 2020: giai đoạn 2008-2010 xây dựng thí điểm khu bảo vệ một số loài thuỷ sinh đặc hữu, xây dựng khu bảo tồn bãi đẻ của rùa tại Côn Đảo, giai đoạn 2010-2015 thành lập 15 khu bảo vệ các loài thuỷ sinh biển và ven biển, giai đoạn 2016-2020 thiết lập bổ sung 22-30 khu bảo vệ các loài thuỷ sinh quý hiếm;

- Áp dụng GAP trong thuỷ sản để nâng cao hệ số sử dụng thức ăn, giảm chi phí; xử lý chất thải hữu cơ; giảm chi phí trong khai thác thuỷ sản.

- Đánh giá hiện trạng và xác định khả năng ứng phó với BĐKH của các hệ thống công trình thủy lợi ở các vùng miền;

- Kiện toàn hệ thống chỉ đạo, chỉ huy hộ đê, phòng chống lụt bão và giảm nhẹ thiên tai; bổ sung các quy định, quy chế phối hợp ứng phó trong các tình huống khẩn cấp và thiên tai cực đoan từ trung ương đến địa phương. Tăng cường trang bị cơ sở vật chất và tính chuyên nghiệp cho lực lượng ứng cứu khu vực khi thiên tai xảy ra; tăng cường năng lực trong công tác tham mưu, chỉ đạo, điều hành và hệ thống hỗ trợ ra quyết định về cảnh báo sớm thiên tai;

- Nâng cao năng lực và trình độ KHCN về quy hoạch, thiết kế, xây dựng công trình thuỷ lợi. Xây dựng các giải pháp tưới tiêu, quy trình quản lý, vận hành, điều tiết hệ thống công trình thủy lợi, nhằm né tránh các tác động bất lợi, hạn chế thiệt hại, rủi ro do BĐKH gây ra. Tiết kiệm nước trong sản xuất và sinh hoạt;

- Rà soát quy hoạch, nâng cấp và xây dựng mới hệ thống đê sông, đê biển, đê vùng cửa sông đảm bảo chống được nước biển dâng theo kịch bản đã được đặt ra theo từng giai đoạn;

- Rà soát quy hoạch, nâng cấp và xây dựng các công trình ngăn mặn, công trình cấp nước, tiêu nước; đặc biệt đối với đồng bằng sông Hồng, sông Cửu Long và khu vực ven biển đảm bảo chống được nước biển dâng với kịch bản theo từng giai đoạn;

- Xây dựng phương án hỗ trợ đặc biệt cho các vùng dân cư, đường giao thông, công trình công cộng... ở các vùng thường xảy ra lũ lụt để người dân có nơi trú ẩn an toàn vào mùa lũ, nhất là ĐBSCL, một số khu vực miền Trung; di dời dân ra khỏi các vùng bị lũ quét, sạt lở núi, sạt lở ven sông, ven biển đe doạ tới an toàn của người dân;

- Xây dựng chương trình nâng cấp các hệ thống thuỷ lợi, đê điều, phòng chống lụt bão, quản lý an toàn hồ đập, đồng thời sử dụng nước tiết kiệm;

- Xây dựng các hệ thống công trình thuỷ lợi để bảo vệ các thành phố ven biển, khu vực nông nghiệp, vùng kinh tế trong điểm để ứng phó với điều kiện BĐKH và nước biển dâng;

- Lồng ghép các vấn đề BĐKH vào quá trình xây dựng các biện pháp bảo đảm an ninh nước cho các hệ thống thủy lợi, an toàn hệ thống đê biển và hồ chứa;

- Áp dụng kỹ thuật tưới tiết kiệm nước như tưới phun, tưới nhỏ giọt, tưới nông lộ phơi cho lúa; tu bổ, cải tạo, chống tổn thất nước trên hệ thống kênh mương, vận hành hệ thống hợp lý để tăng diện tích tự chảy, tiết kiệm năng lượng bơm nước..

e) Đối với Diêm nghiệp

- Rà soát quy hoạch đầu tư các vùng sản xuất muối tập trung, xác định rõ các khu vực có ảnh hưởng lớn, có biện pháp hạn chế thiệt hại do biến đổi khí hậu và nước biển dâng;

- Ứng dụng khoa học công nghệ mới trong sản xuất muối để nâng cao sản lượng, chất lượng, góp phần cải thiện đời sống của diêm dân và giảm bớt sự căng thẳng về mật độ dân cư vùng ven biển;

- Đầu tư hệ thống hạ tầng vùng sản xuất muối bao gồm: đê bao, bờ bao, trạm bơm, hệ thống cống, kênh mương cấp nước biển, thoát lũ công trình giao thông, thuỷ lợi nội đồng và triển khai các chính sách theo Quyết định số 161/QĐ-TTg ngày 05/02/2007 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt quy hoạch phát triển sản xuất muối đến 2010 và 2020.

- Rà soát quy hoạch phát triển nông thôn, xác định rõ các khu vực có thể chịu ảnh hưởng lớn của BĐKH và nước biển dâng;

- Củng cố hạ tầng cơ sở nông thôn:Đảm bảo an toàn đường giao thông, trường, chợ, công trình cấp nước và vệ sinh nông thôn khi gặp sự cố tai biến khí hậu;

- Xây dựng phương án hỗ trợ đặc biệt cho các vùng dân cư ở các vùng thường xảy ra lũ lụt để người dân có nơi trú ẩn an toàn vào mùa lũ, nhất là ĐBSCL, một số khu vực miền Trung; di dân ra khỏi các vùng có nguy cơ bị lũ quét, sạt lở núi, sạt lở ven sông, ven biển và vùng có nguy cơ khác;

- Nghiên cứu cơ sở khoa học, thực tiễn và đề xuất các phương án phát triển kinh tế xã hội ở vùng khô hạn và bán khô hạn thường xuyên;

- Áp dụng công nghệ sản xuất, chế biến tiên tiến, tiết kiệm năng lượng;

- Tuyên truyền, phổ biến kiến thức, thông tin, nâng cao nhận thức cộng đồng.

(4). Nâng cao nhận thức, trách nhiệm tham gia của các cấp của ngành, lĩnh vực, địa phương và cộng đồng

- Xây dựng các tài liệu phổ biến, tuyên truyền về BĐKH và tác động BĐKH với các mức độ và đối tượng khác nhau;

- Xây dựng kế hoạch tuyên truyền nâng cao nhận thức trong ngành (Trung ương và Địa phương), cho các lĩnh vực, cộng đồng và các vùng miền;

- Thành lập và tập huấn đội ngũ cán bộ làm công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức ở cấp ngành, lĩnh vực và địa phương;

- Tăng cường cung cấp thông tin, dự báo, giải đáp các vấn đề về BĐKH và nội dung Kế hoạch Hành động ngành nông nghiệp & PTNT ứng phó với BĐKH giai đoạn 2011-2015 và tầm nhìn đến 2050 trên trang Website và các phương tiện thông tin đại chúng;

- Nâng cao ý thức của cộng đồng, tự giác trong hoạt động nhằm giảm thiểu và thích ứng với biến đổi khí hậu, phòng tránh, khắc phục hậu quả thiên tai, ứng phó và giảm nhẹ tác động tiêu cực do biến đổi khí hậu

- Xây dựng, ban hành văn bản và hướng dẫn lồng ghép các nội dung BĐKH liên quan đến Chính sách, chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phát triển các lĩnh vực, ngành và địa phương;

- Các cấp và địa phương tổ chức lồng ghép các nội dung BĐKH vào kế hoạch hành động, chính sách, chiến lược, quy hoạch, kế hoạch,... phù hợp với Kế hoạch hành động ứng phó với BĐKH của ngành và Kế hoạch hành động quốc gia ứng phó biến đổi khí hậu;

(6). Hợp tác quốc tế

Tăng cường hợp tác với các cơ quan, tổ chức quốc tế như UNDP, ACIAR (Australia), DANIDA (Đan Mạch), WB, ADB, CIDA, JICA, AUSAID, GIZ…

Chủ động tổ chức diễn đàn đối thoại chính sách, kêu gọi các nhà tài trợ tham gia hỗ trợ cho các hoạt động bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu của ngành nông nghiệp và PTNT.

Tham gia và hợp tác cùng các tổ chức quốc tế về biến đổi khí hậu trong quá trình thực hiện Công ước khung của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu và các điều ước quốc tế có liên quan.

- Năng lực ứng phó với biến đổi khí hậu đối với ngành nông nghiệp, PTNT còn hạn chế;

- Thiếu cơ chế chính sách, các văn bản hướng dẫn thực hiện. Chưa có chính sách động viên, khuyến khích các tổ chức, cá nhân tự nguyện tham gia trong công tác ứng phó với BĐKH;

- Công tác ứng phó với BĐKH mới được xem xét đưa vào quy hoạch, kế hoạch, chưa lồng ghép đầy đủ BĐKH với chương trình phát triển kinh tế - xã hội của ngành, địa phương.

- Việc tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức cho cán bộ, công chức, viên chức và cộng đồng về thích ứng và giảm nhẹ BĐKH, thiên tai chưa thường xuyên, thiếu hệ thống.

- Nguồn kinh phí đầu tư cho công tác ứng phó với BĐKH còn hạn chế, triển khai một số chương trình/dự án thí điểm ở trung ương và địa phương. Hiện nay, chưa có dòng ngân sách riêng hay nguồn kinh phí ưu tiên cho biến đổi khí hậu.

––––––––––––––––––––––––––––––––

Câu hỏi thảo luận

Đề nghị đồng chí cho biết ý kiến về:

1. 
   Những biểu hiện tác động của biến đổi khí hậu đến nông nghiệp, nông thôn trong thời gian qua là gì?
   

2. 
   Các giải pháp cần đẩy mạnh để ứng phó hiệu quả với tác động của biến đổi khí hậu đối với nông nghiệp, nông thôn?
   

3. 
   Các chính sách cần có để ứng phó hiệu quả với tác động của biến đổi khí hậu đối với nông nghiệp, nông thôn?
   

4. 
   Làm thế nào để huy động nguồn lực của xã hội vào công tác ứng phó với biến đổi khí hậu trong nông nghiệp, nông thôn?