SỐ 4-2009 phần tin trong nưỚC

1. 
   PHẦN TIN TRONG NƯỚC
   

1. 
   Tổng hợp tình hình kinh tế 5 tháng đầu năm 2009
   

1. 
   Tình hình sản xuất kinh doanh
   

Nguyên nhân chính là do tác động tiêu cực của khủng hoảng kinh tế, khiến các ngành công nghiệp đều rơi vào cảnh đầu ra bị thu hẹp, tiêu thụ chậm, tồn kho dồn cục. Với những khó khăn hiện tại để đạt được mục tiêu tăng trưởng 10% giá trị sản xuất công nghiệp cả năm 2009, nền sản xuất sẽ phải phấn đấu ở mức rất cao.

2. 
   Lạm phát và các dấu hiệu tái lạm phát
   

Tuy nhiên, Việt Nam vẫn đang phải đối mặt với nhiều rủi ro tái lạm phát trong thời gian tới. Nguyên nhân sâu xa xảy ra lạm phát ở Việt Nam là do cơ cấu kinh tế thiếu cạnh tranh, năng suất thấp, chi phí sản xuất cao, lệ thuộc rất lớn vào sự thay đổi giá cả trên thị trường thế giới... nên rủi ro về lạm phát luôn luôn rình rập khi có yếu tố xúc tác. Do đó, nếu không kiểm soát chặt chẽ dòng vốn đang “bơm” vào nền kinh tế ở cả hai kênh tín dụng - ngân hàng và ngân sách, thiếu cận thận trong việc tăng giá cả các loại dịch vụ công, thiếu giải pháp hiệu quả ngăn chặn sự “lạc đường” của các nguồn vốn chảy vào đầu cơ thay vì đầu tư, thì nền kinh tế có nguy cơ tái lạm phát. Thậm chí, đã có những nhân định, nguy cơ tái lạm phát lần này còn đáng ngại hơn cả tình thế năm 2008, vì thời điểm đó dù tăng giá nhưng GDP vẫn tăng trưởng khá (6,18%).

Các nguyên nhân có thể dẫn tới việc tái lạm phát gồm:

(i) Lượng tiền trong lưu thông tăng lên từ sự nới lỏng chính sách tiền tệ, tài khóa từ cuối năm 2008 đến nay và việc đưa ra các gói kích cầu đầu tư tiêu dùng. Tính đến nay, đã có bốn quyết định của Thủ tướng Chính phủ về hỗ trợ lãi suất (131, 443, 497, 579), trong đó gói kích cầu đầu tiên với lượng vốn 17.000 tỉ đồng, đến nay lượng vốn đã giải ngân là 291.886 tỉ đồng (tính đến 14-5).

Tăng trưởng dư nợ tín dụng, tăng trưởng tổng phương tiện thanh toán 5 tháng đẩu năm đã lên đến trên 14,91%; dự kiến cả năm lên đến trên dưới khoảng dưới 30%², cao gấp khoảng 6 lần tốc độ tăng trưởng kinh tế - một con số khá cao so với các nước trong khu vực (thường trên dưới 2,3 lần). Tổng giá trị các gói kích cầu lên đến 143.000 tỉ đồng, tương đương với 8 tỉ đô la Mỹ. Tỷ lệ giá trị kích cầu so với GDP gần 10% (Mỹ 4,8%, Trung Quốc 4,4%, Đức 3,4%, Nhật Bản 2,2%, Pháp 1,3%...).

3. 
   Tình hình xuất nhập khẩu
   

Kim ngạch nhập khẩu (NK) tháng 5/2009 ước đạt 5,9 tỷ USD, tăng 8,1% so với tháng trước. Lũy kế kim ngạch NK 5 tháng đầu năm 2009 ước đạt 23,98 tỷ USD, giảm 37% so với cùng kỳ năm 2008.

Thống kê kim ngạch NK hàng hoá cho thấy, nhu cầu tiêu thụ hàng hoá đang phục hồi đã làm cho lượng hàng tồn kho trong nước đang giảm nên phải tăng nguồn cung từ thị trường nước ngoài. Mặt khác, tình hình giá hàng hoá NK đang ở mức hấp dẫn là nguyên nhân chính thúc đẩy các DN gia tăng NK các mặt hàng máy móc thiết bị, vật tư nguyên liệu để phục vụ sản xuất. NK các mặt hàng này có xu hướng tăng trong hai tháng gần đây, đây là tín hiệu khả quan về việc gia tăng các hoạt động sản xuất trong nước, đặc biệt ở khu vực có vốn đầu tư nước ngoài.

Tháng 5 ước tính mức nhập siêu là 1,5 tỉ đô la, như vậy mức nhập siêu của năm tháng là 1,128 tỉ đô la, bằng 8,3% mức nhập siêu năm tháng đầu năm 2008. Dự báo trong những tháng tới nhập siêu sẽ tiếp tục nhưng có thể sẽ không tăng đột biến.

Mặc dù các đại biểu quốc hội đã đồng tình với việc giảm chỉ tiêu tăng trưởng XK còn 3% trong năm 2009, song nhiều nhà kinh tế cho rằng đây cũng là chỉ tiêu quá nặng bởi trong năm 2008, tốc độ tăng trưởng kim ngạch XK chủ yếu phụ thuộc vào sự tăng giá của hàng hóa chứ không phụ thuộc nhiều vào sản lượng. Đặc biệt, khi kinh tế thế giới có những dấu hiệu hồi phục nhất định, tốc độ suy giảm sản xuất chậm lại có thể dẫn đến giá dầu thô và giá nguyên vật liệu sẽ tăng trở lại do cân đối cung - cầu trên thị trường thế giới thay đổi, thậm chí chỉ do tâm lý đầu tư và tiêu dùng có cải thiện đã có thể dẫn đến tăng giá, kéo theo giá xăng dầu, phân bón, chất dẻo, hóa chất mà nước ta nhập khẩu sẽ tăng lên. Khi đó, NK sẽ tăng ngay do yếu tố giá, nhưng Xk sẽ khó có thể tăng theo cùng nhịp độ vì giá XK không thể dễ dàng được nâng lên và khối lượng XK còn tùy thuộc vào sự hồi phục của các thị trường lớn của Việt Nam như Mỹ, EU, Nhật… các thị trường này đều đã bị suy giảm nặng nề do tác động của khủng hoảng kinh tế toàn cầu. Nguy cơ nhập siêu tăng và sức ép lên cán cân vãng lai và tỷ giá đồng tiền Việt Nam là khó tránh khỏi.

Để đẩy mạnh việc XK trong thời gian tới, bên cạnh việc tiếp tục chống chủ nghĩa bảo hộ, thì việc tăng cường khả năng tiếp cận thị trường đối với hàng XK có ý nghĩa sống còn. Theo đó, cần tăng cường nghiên cứu thông tin các mặt hàng chủ lực như dệt may, giày da, nông – lâm, thủy sản…Chính phủ cần hỗ trợ cho những mặt hàng Việt Nam đã có thương hiệu trên thị trường thế giới nhằm phát huy giá trị thương hiệu.

Bên cạnh việc quan tâm đến doanh nghiệp có mặt hàng XK sử dụng nhiều lao động nhưng thiếu khả năng cạnh tranh, Chính phủ cần có cơ chế ưu tiên khuyến khích cho các doanh nghiệp tích cực tìm kiếm thị trường mới để đa dạng thị trường.

4. 
   Thu hút vốn đầu tư nước ngoài
   

Theo nhận định, trong bối cảnh nguồn FDI bị khan hiếm do cuộc khủng hoảng toàn cầu, để đảm bảo nguồn vốn FDI ổn định thì chính sách thu hút FDI phải đảm bảo không những hấp hẫn mà còn thực sự cạnh tranh so với các nước khác và không thể trông chờ vào việc ‘hữu xạ tự nhiên hương”, trong khi kêu gọi suông không bao giờ là đủ. Hiện nay, trong hành lang pháp lý, chính sách … đề đang có những lỗ hổng lớn tạo rào cản cho nguồn vốn FDI chảy vào Việt Nam. Do đó trong thời gian tới cần đẩy mạnh cải cách về thủ tục hành chính để giảm chi phí, thời gian cho các cách nhà đầu tư.

Về chính sách thu hút FDI trong thời gian tới cần dựa trên sự nhìn nhận nghiêm túc các vấn đề từ thực tiễn hoạch định và thực hiện các chiến lược phát triển của Việt Nam cũng như một số quốc gia khác trong những năm qu, đồng thời nghiên cứu thấu đáo bối cảnh và những vấn đề mới đặt ra cho sự phát triển của đất nước trong những năm tới. Chính sách thu hút FDI cần hướng vào mục tiêu phát triển ở Việt Nam những lĩnh vực kinh doanh mới, hiện đại, phù hợp với nhu cầu của thị trường quốc tế, có tính cạnh tranh và khả năng kết nối cao với mạng lưới kinh doanh toàn cầu. Cần tập trung vào những lĩnh vực chọn lọc, không tràn lan, và kiên quyết khước từ những dự án có thể gây tổn hại lâu dài cho nền kinh tế về khai thác nguồn lực con người, tài nguyên, bảo vệ môi trường và vị thế trên thị trường. Khi đưa ra các lĩnh vực chọn lọc này, một mặt chúng ta cần dựa trên chiến lược cơ cấu lại nên kinh tế của mình, mặt khác cần linh hoạt sẵn sàng chớp những thời cơ mới do thị trường bên ngoài và nhà đầu tư mang lại, trong bối cảnh nền kinh tế toàn cầu và các nước đối tác chính sẽ cơ cấu lại và chuyển động mạnh sau khủng hoảng.

Cần có định hướng cụ thể trong chính sách thu hút đầu tư, quy hoạch đất đai, ngành nghề như thế nào cho phù hợp và thực chất hơn. Tránh tình trạng chạy theo số lượng và chưa quan tâm đúng mức đến cơ cấu nền kinh tế như hiện nay. Ngoài ra cần làm rõ tỷ lệ những ngành nghề nước ngoài đầu tư vào nước ta như thế nào, hiệu quả tới đâu? Ưu tiên thu hút vốn FDI vòa những ngành hành còn khó khăn mà trình độ và năng lực hiện tại trong nước khó đáp ứng.

Bên cạnh đó, phải mạnh dạn xóa những điểm đen trong thu hút vốn FDI nhưn ngăn chặn sự liên kết bất chính để lũng đoạn thị trường và phòng ngừa các doanh nghiệp FDI chèn lấn các doanh nghiệp trong nước. Một môi trường kinh doanh công bằng, không phân biệt đối xử như luật pháp và các cam kết quốc tế của nước ta đỏi hỏi rất cần được hình thành thực sự, để đảm bảo có đội ngũ doanh nghiệp đủ mạnh để phục vụ công cuộc phát triển của đất nước trong giai đoạn tới.

Về vốn ODA: Theo công bố của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, số vốn ODA giải ngân từ đầu năm đến nay là 720 triệu USD bằng 38% kế hoạch năm 2009. Đáng chú ý là việc chậm giải ngân diễn ra ở nhiều dự án quan trọng thuộc lĩnh vực đầu tư kết cấu hạ tầng. Nguyên nhân cơ bản dẫn tới giải ngân chậm ODA là do cơ chế, chính sách trong lĩnh vực đầu tư, xây dựng còn nhiều bất hợp lý, năng lực của cả cơ quan chủ quản và các nhà thầu còn hạn chế, cơ chế bố trí vốn đối ứng chưa hợp lý... Theo kế hoạch năm 2009, kế hoạch giải ngân ODA là 2,5 tỉ USD.

Hộp 1: Tình hình thu hút và sử dụng ODA Theo báo cáo của 8 bộ ngành và 48 tỉnh, thành phố, số dự án ODA đạt mức giải ngân khá từ 60% trở lên so với kế hoạch năm, chỉ chiếm có 1/5 tổng số dự án (121/556 dự án). Theo đánh giá của Ngân hàng Thế giới, 50% khối lượng giải ngân ODA là từ các dự án điện. Các dự án trong lĩnh vực giao thông, nâng cấp đô thị, giáo dục có mức giải ngân thấp hoặc trung bình. Các dự án công nghệ thông tin có mức giải ngân kém nhất. Nguồn: Bộ Kế hoạch – Đầu tư

2. Những khó khăn tiềm ẩn của kinh tế Việt Nam

Tình hình kinh tế 5 tháng đầu năm 2009 đã có dấu hiệu sớm được phục hồi sau thời gian bị ảnh hưởng của suy thoái kinh tế toàn cầu. Gói kích cầu đầu tư và tiêu dùng bước đầu đã phát huy tác dụng, nhiều công trình, dự án quan trọng đang được tập trung đầu tư để phát triển sản xuất và giải quyết mục tiêu an sinh xã hội. Tuy nhiên, thực tế 5 tháng đầu năm 2009 cho thấy nền kinh tế vẫn phải đối mặt với rất nhiều rủi ro, nổi bật là các vấn đề như:

• 
  Rủi ro lạm phát quay trở lại là khá cao.
  
• 
  Hiệu quả đầu tư vốn trái phiếu thấp chỉ đạt 5.390 tỷ đồng bằng 15% kế hoạch được giao. Vốn đầu tư xây dựng không những giải ngân chậm còn có nguy cơ tham nhũng cao.
  
• 
  Đầu tư trực tiếp nước ngoài có số dự án và vốn đầu tư tăng kỷ lục, nhưng số dự án thực hiện lại thấp.
  
• 
  Về XK vẫn tiếp tục gặp khó khăn do các thị trường hàng XK chủ chốt của Việt Nam chưa có dấu hiệu phục hồi mạnh mẽ.
  
• 
  Về tiền tệ - tín dụng, dư nợ tín dụng gia tăng (5 tháng đầu năm tăng 15%) và xu hướng các NHTM tăng lãi suất huy động để thu hút nguồn tiền.
  
• 
  Về cán cân thanh toán, cán cân thanh toán năm 2009 vẫn còn nhiều khó khăn do suy giảm XK và đầu tư. Kim ngạch NK có xu hướng tăng nhanh hơn kim ngạch XK. Do vậy, thâm hụt thương mại dự báo sẽ gia tăng trong các tháng cuối năm.
  
• 
  Bội chi ngân sách năm 2009 tăng cao hơn so với dự toán đầu năm do thu NS giảm.
  
• 
  Khả năng huy động vốn qua trái phiếu trong nước gặp khó khăn.
  
• 
  Tình trạng lao động thiếu việc lam và thất nghiệp gia tăng gây áp lực lớn đến vấn để giải quyết việc làm và an sinh xã hội.
  

Tăng trưởng kinh tế của Việt Nam trong nhiều năm qua chủ yếu theo chiều rộng. Sự gia tăng của yếu tố năng suất của các nhân tố tổng hợp còn quá nhỏ. Theo tính toán, nếu tốc độ tăng trưởng kinh tế bình quân giai đoạn 1998-2002 là 6,2% thì yếu tố năng suất tổng hợp chỉ đóng góp 1,4%; giai đoạn 2003 – 2008 tăng trưởng cao hơn cũng chỉ đạt 2,07%. Điều đó chứng tỏ chất lượng tăng trưởng chưa cao, chưa tăng trưởng theo chiều sâu. Sự gia tăng của chất lượng lao động, chất lượng máy móc, công nghệ, vai trò của quản lý và tổ chức chưa tương xứng trong mức tăng trưởn chung. Yếu tố đóng góp chủ yếu cho tăng trưởng kinh tế là vốn và lao động. Trong đó, vốn đầu tư toàn xã hội đã lên đến khoảng 40% GDP. Rõ ràng nguồn vốn dành cho đầu tư ngày càng lớn nhưng hiệu quả sử dụng vốn đầu tư có chiều hướng giảm thấp trong những năm gần đây.

Tình hình suy thoái kinh tế thế giới đã tác động mạnh vào nền kinh tế nước ta dẫn đến sản xuất công nghiệp khó khăn; thị trường tiêu thụ bị thu hẹp cả trong và ngoài nước; nhiều nhà máy, xí nghiệp phải sản xuất cầm chừng hoặc ngưng sản xuất, hiệu quả sản xuất kinh doanh bị giảm sút, người lao động bị thiếu hoặc mất việc làm ngày càng gia tăng, nhất là ờ các thành phố lớn và các các tỉnh có nhiều khu công nghiệp.

Các chuyên gia kinh tế cho rằng đây là thời điểm Việt Nam không nên quá nặng vào mục tiêu tăng trưởng mà nên hướng vào hiệu quả đầu tư và chất lượng tăng trưởng kinh tế. Trong Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEM 9, các Bộ trưởng cũng đã khẳng định nâng cao năng suất và hiệu quả lao động là một trong những biện pháp quan trọng để ứng phó với khủng hoảng trung hạn và dài hạn.

Để tập trung xử lý tốt những vấn đề then chốt, tạo ra bước chuyển biến mạnh mẽ trong điều hành thực hiện nhiệm vụ kế hoạch năm 2009. Chính phủ đã trình Quốc hội các biện pháp sau:

1. 
   Các giải pháp nhằm tăng hiệu quả gói kích cầu, giảm thiểu rủi ro về tái lạm phát
   

Một là, gói kích cầu cần được công bố tường minh và đầy đủ như một chỉnh thể, có phân biệt rõ giữa các biện pháp kích thích và các dự án đầu tư đã được quyết định từ trước để doanh nghiệp biết có bao nhiêu biện pháp kích thích, địa chỉ của cơ quan chịu trách nhiệm là ở đâu.

Cần lưu ý rằng, ở các nước điều kiện để nhận được vốn kích cầu rất khắt khe và đồng thời được công bố công khai tạo điều kiện cho việc giám sát thực thi của Nhà nước và công luận. Ở nước ta vấn đề này tuy đã được Chính phủ quan tâm nhưng chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu kể cả hai vế: một là tính chặt chẽ, nghiêm khắc của các điều kiện; hai là mức độ công khai về thông tin.

Vì thế khả năng kích cầu có thể chệch mục đích, bị lạm dụng, lợi dụng, móc ngoặc để hưởng lợi ở các chủ thể cung cấp và thụ hưởng vốn kích cầu này rất lớn.

Hai là, đầu tư công của Nhà nước nên hướng tới việc đầu tư cơ sở hạ tầng - nếu đầu tư vào lĩnh vực này hiệu quả sẽ thúc đẩy tăng trưởng, lập lại được cân đối vĩ mô và có thể kiểm soát được lạm phát - nhất là cơ sở hạ tầng ở nông thôn vốn bị bỏ quên lâu nay; và đầu tư vào khoa học công nghệ, giáo dục, y tế, chất lượng nguồn nhân lực. Những lĩnh vực đầu tư này không những làm tăng cầu của Chính phủ mà còn có tác dụng dài hạn trong việc tạo ra một lượng vốn con người, vốn công nghệ cần thiết cho sự phát triển trong tương lai. Trong đầu tư không chỉ quan tâm tới số lượng đầu tư theo nghĩa làm sao giải ngân thật nhanh, chi tiêu thật mạnh mà cần quan tâm tới chất lượng đầu tư.

Ba là, bên cạnh nông dân, cũng cần có các chương trình hỗ trợ cho người thu nhập thấp và trung bình và chịu thiệt hại nhiều bởi khủng hoảng để tăng tiêu dùng xã hội, tức kích cầu tiêu dùng. Có một số nhóm đối tượng có thể xác định được khá dễ dàng như các công nhân mất việc làm ở thành phố, nhân công ở các làng nghề xuất khẩu... Sớm triển khai rộng rãi chương trình bảo hiểm thất nghiệp và an sinh xã hội ở nông thôn.

Bốn là, xác định và giám sát chặt chẽ hiện tượng “đảo nợ” (hay vốn từ các khoản vay đổ vào thị trường chứng khoán) của các đối tượng ưu đãi trong gói kích cầu. Những thông tin xung quanh các khoản cho vay không được công bố rộng rãi khiến cho người ta không thể đánh giá được chính xác mức độ đảo nợ hay hiệu quả của kích cầu bằng cho vay hỗ trợ lãi suất.

Năm là, các gói kích thích kinh tế phải bảo đảm nguyên tắc ngắn hạn và cần phải định khung thời gian cho các hạng mục chi trong gói kích thích kinh tế trên cơ sở phân tích dự báo khả năng phục hồi của nền kinh tế và đánh giá tiến độ giải ngân của các hạng mục chi này. Tiền đầu tư cũng như tiền hỗ trợ cho các đối tượng chính sách, các doanh nghiệp phải được giải phóng nhanh nhất để kịp thời giúp các đối tượng này tháo gỡ khó khăn. Mặt khác, do số tiền cung ứng đưa vào lưu thông rất lớn, nếu triển khai chậm và không có giới hạn về thời gian thì khi kinh tế phục hồi sẽ là một tiềm ẩn gây lạm phát cao.

Bảy là, Chính phủ cần phải có một cuộc điều tra cụ thể về số lượng người mất việc làm trong thời gian vừa qua để có chính sách cụ thể giải quyết việc làm cho họ.

Bên cạnh đó, Chính phủ cần đánh giá nghiêm túc hiệu quả của các chính sách kích cầu đã được tiến hành cho tới nay nhằm đưa ra những điều chỉnh khắc phục những tồn tại, yếu kém...để gói kích cầu mang lại hiệu quả cao nhất trong việc khắc phục suy giảm kinh tế và ổn định anh sinh xã hội.