Nội dung số này

Thật ra mục đích chung của con người là truy tìm hạnh phúc. Hạnh phúc đó được định nghĩa như thế nào đều tùy thuộc vào thói quen và sự hiểu biết của riêng mỗi cá nhân. Đó là lý do tại sao lại có sự khác biệt giữa quan điểm của từng người, từng nhóm trong xã hội, sự khác biệt này được biểu hiện qua phong cách sống, suy tư, tình cảm, quan điểm chính trị, niềm tin. Suy cho cùng, mục đích của việc lập gia đình là cách đi tìm hạnh phúc; đi làm kiếm tiền cũng là cách tìm hạnh phúc; em bé mua đồ chơi cũng là cách đi tìm hạnh phúc; đi chùa lễ Phật cũng là cách đi tìm hạnh phúc; thậm chí đảng phái, chiến tranh cũng là cách truy tìm hạnh phúc cho nhóm người, cho tổ quốc của mình… Tất nhiên, mỗi lối sống, mỗi quan điểm đều có ý nghĩa và hạnh phúc riêng của nó, thậm chí người ăn xin hay kẻ ăn trộm cũng có lý lẽ và hạnh phúc riêng của họ, sự khác biệt giữa lối sống này và lối sống khác chẳng qua đó là sự khác nhau về đạo đức, ít hay nhiều, ngắn hạn hay dài lâu mà thôi. Nguyên nhân của sự dị biệt được đó, được quyết định từ sự khác nhau về mặt nhận thức. Nếu sự nhận thức đúng thì nó cho chúng ta kết quả hạnh phúc hợp lý lâu dài; nếu như nhận thức đó bắt nguồn từ sự hiểu biết sai lầm, lẽ tất nhiên kết quả mang lại là một hạnh phúc phi nghĩa, ngắn ngủi.

Giáo lý nhà Phật nói chung có mục đích hướng dẫn mọi người có đời sống hạnh phúc, riêng về giáo lý ‘Bát chánh đạo’ được đức Phật trình bày cũng không ngoài ý nghĩa này, nhưng ở đây chúng ta cần chú ý điểm này, khuynh hướng giáo dục của nhà Phật đều có chung mục đích là giác ngộ và giải thoát. Giác ngộ là nói đến vai trò trí tuệ, tính chất hiểu biết; giải thoát là đề cập trạng thái không phiền não, an lạc, hạnh phúc. Đây là điểm đặc thù trong hệ thống giáo lý nhà Phật, cụ thể là giáo lý ‘Bát chánh đạo’. Nếu như chúng ta đồng ý rằng, do ngu si mà sinh phiền não, thì nội dung giáo lý Bát chánh đạo sẽ trình bày và giới thiệu một lối sống mang lại hạnh phúc.

Con người là một trong những sinh vật, nhưng sự khác biệt giữa con người với những loài sinh vật khác chính là sự hiểu biết, biết phân biệt giữa đúng và sai, giữa thiện và ác, nhờ vậy mà con người có đời sống cao hơn những loài vật khác. Giáo lý ‘Bát Chánh Đạo’ là giáo lý nói về ‘con đường chánh’ (right), từ chánh kiến cho đến chánh định, là giáo lý nói cho đối tượng là con người, dĩ nhiên là người bình thường có sự hiểu biết, không phải là người mất trí hay kẻ xem thường vai trò trí tuệ. Những ai muốn hiểu được giá trị của giáo lý này, điều cơ bản là lấy sự hiểu biết, tức tính năng của con người để tìm hiểu về giáo lý của Ngài.

Bát chánh đạo (Arya-stavgika-marga) là một trong ‘37 phẩm trợ đạo’¹, là pháp môn tu tập căn bản của Phật giáo Nguyên thủy, bất cứ một vị xuất gia nào cũng phải hiểu rõ giáo lý này, nó là kim chỉ nam, là phương pháp tu tập cho người xuất gia, hay nói đúng hơn cho những ai muốn có được loại hạnh phúc ly dục, ly pháp bất thiện này. Giáo lý ‘Bát chánh đạo’, vốn tiếng Pali là Ariya a ha gika magga, Phạn văn là: Arya-stavgika-marga, Hoa dịch là ‘Bát chi thánh đạo’, ‘Bát thánh đạo phần’, vì Ariya (P) ‘Arya’ (S) có nghĩa là ‘thánh’ không phải là ‘chánh’; ahagika (P) hay stavgika (S) có nghĩa là chi, chi phần; và magga (P) hay marga (S) là đường, con đường. Nhưng chúng ta gọi giáo lý này là ‘Bát chánh đạo’ cũng không sai, vì nội dung được trình bày trong giáo lý này nhấn mạnh điểm chánh (samma), không phải Thánh (Ariya). Như vậy, từ này mang ý nghĩa là con đường dẫn đến bậc Thánh, hay con đường đi đến thánh thiện. Thế nhưng nội dung chính của giáo lý này chính là phương pháp để trở thành bậc Thánh, không phải mô tả trạng thái của bậc Thánh. Phương pháp được đề cập trong giáo lý này chính là samma (P) hay samyag, có nghĩa là ‘chánh’, nó đi theo với 8 chi nhánh là: Kiến (P. ditthati, S. drstih), tư duy (P. sankappa, S. samkalpah), ngữ (P. vaca, S. vak), nghiệp (P. kammanta, S. karmantah), mạng (P. Ajiva, S. ajivah), tinh tấn (P. vayama, S. vyayamah), niệm (P. sati, S. smrtih), định (P. sammdhiti, S. samadhih) cho nên được gọi là: 1. Chánh kiến, 2. Chánh tư duy, 3. Chánh ngữ, 4. Chánh nghiệp, 5. Chánh Mạng, 6. Chánh tinh tấn, 7. Chánh niệm, 8. Chánh định.

Trước khi tìm hiểu ý nghĩa 8 chi nhánh này, cần làm rõ ý nghĩa chữ chánh (P. samma, S. samyag) theo nhà Phật định nghĩa như thế nào. Thế nào gọi là chánh? Chánh là phản nghĩa của tà. Thông thường chúng ta định nghĩa: Giáo lý nhà Phật là chánh, cho nên gọi là chánh pháp, còn giáo lý của ngoại đạo là tà, cho nên gọi là ‘ngoại đạo tà giáo’. Thử hỏi cách định nghĩa như thế có khách quan chăng? Nếu có người hỏi, chúng ta dựa vào tiêu chuẩn nào cho cho Phật giáo là chánh còn ngoại đạo là tà ? Hay nếu như giáo lý nhà Phật là chánh thì tại sao trong nhà Phật có khá nhiều hiện tượng mê tín dị đoan, vả lại trong nhà Phật tự lại có nhiều quan điểm tư tưởng khác nhau, như vậy quan điểm nào trong đó là chánh? Để người khác chấp nhận định nghĩa này, thật sự không đơn giản tí nào, đôi khi cách giải thích tùy tiện và chủ quan của mình người nghe không chấp nhận, mình bèn cho là ‘tà kiến’.

Theo tôi, khái niệm chánh mà nhà Phật thường đề cập được nhìn dưới hai góc độ. Thứ nhất, xem giáo lý nhà Phật như là chánh pháp. Khi chúng ta gọi giáo lý nhà Phật là chánh pháp thì chúng ta phải nói đến giáo lý: Duyên khởi, vô thường và vô ngã. Duyên khởi và vô thường là qui luật tự nhiên hay bản chất của các pháp. Giáo lý ‘vô ngã’ là thái độ nhận thức của con người đối với thế giới tự nhiên.

Không một pháp nào lại không do nhân duyên kết hợp mà thành, cái gì do nhân duyên kết hợp mà thành, cái ấy không có tự tánh, không thể tồn tại độc lập. Như vậy, bản chất của các pháp là ‘vô thường’; cái gì vô thường chuyển biến, cái ấy con người cũng không làm chủ được nó, cho nên gọi là ‘vô ngã. Như vậy, duyên khởi vô thường và vô ngã là bản chất của cuộc sống, bất cứ ai dù là người của tôn giáo nào, đảng phái nào cũng phải tuân theo qui luật này, cũng phải nhận thức như vậy, không thể làm khác. Như vậy, 3 giáo lý này là chân lý, là hệ thống giáo lý cơ bản của nhà Phật, cho nên nó được gọi là ‘chánh pháp’ (samma-dhamma), 37 phẩm trợ đạo và các giáo lý khác cũng dựa vào đây lập thành.

Thế nhưng căn cơ trình độ của chúng sinh kẻ thấp người cao, cho nên đức Phật căn cứ vào đạo lý này, tùy theo căn cơ khác nhau mà hình thành giáo pháp khác nhau, đó là lý do tại sao trong nhà Phật có nhiều kinh điển, nhiều tông phái khác nhau. Sự khác nhau đó chỉ là sự khác nhau về hình thức, nhưng nội dung tư tưởng của nó tìm thấy trong bất cứ kinh điển nào, dù là Tiểu thừa hay Đại thừa, đều chứa đựng ý nghĩa giáo lý duyên khởi, vô thường và vô ngã. Kinh điển nào không mang ý nghĩa này, nó không phải là giáo lý nhà Phật. Thế thì, những hình thức giáo dục khác nhau; pháp môn tu tập khác nhau; đôi khi nó không là chân lý, không thể gọi là chánh pháp. Vì nó chỉ có giá trị với người này nhưng không có giá trị với người kia. Như vậy, khi chúng ta gọi giáo lý nhà Phật là chánh pháp điều đó muốn ám chỉ giáo lý duyên khởi, vô thường và vô ngã. Ý nghĩa này, đúng về mặt chân lý, cho nên gọi là chánh pháp.

Thứ hai, ngoài ý nghĩa này, trong Phật giáo định nghĩa chữ ‘chánh’ mang ý nghĩa phù hợp với thực tế. Có nghĩa là những gì con người suy tư, nó chính là đạo lý của đối tượng mà con người suy tư, ý thức và thực tế phù hợp nhau, khớp nhau gọi là chánh. Ý nghĩa này được đức Phật mô tả bằng từ: ‘yoniso manasikara’ được HT. Minh Châu dịch là ‘Như lý tác ý’. Có nghĩa là đạo lý của sự vật như thế nào thì chúng ta suy nghĩ như thế ấy, không được suy nghĩ khác đi, hoặc không được lấy đạo lý của cái khác mà suy nghĩ về nó. Cách suy nghĩ không phù hợp đó, trong “Kinh Kim Cang” gọi là ‘điên đảo mộng tưởng’ hoặc là ‘không như lý tác ý’ (ayoniso manasikara). Ví dụ khi khát nước, muốn giải quyết sự khác nước này, cần phải nghĩ đến những gì liên quan đến nước. Cách nghĩ như thế là ‘như lý tác ý’, nghĩ khác đi gọi là ‘không như lý tác ý’. Như vậy, ý nghĩa từ ‘như lý tác ý’, nó mang ý nghĩa, giữa cách suy tư của chúng ta phù hợp với đạo lý của đối tượng mà chúng ta muốn suy nghĩ, cho nên gọi là ‘chánh’. Khái niệm chánh này là sự liên hệ trực tiếp giữa chủ thể nhận thức và đối tượng nhận thức, nó không liên quan gì những ý nghĩa khác.Ví dụ vị xuất gia hay Phật tử nào đó bị bịnh cảm, liền nghĩ đến việc đi khám bệnh và mua thuốc cảm về uống, kết quả hết bịnh. Đây là cách giải quyết hợp lý, vì cách suy nghĩ đó phù hợp với thực tế, cho nên cách giải quyết này gọi là ‘chánh’, mặc dù nó không liên quan gì đến giáo lý duyên khởi, vô thường hay vô ngã. Nhưng nếu như có người bị uống nhầm độc dược, không chịu đi bịnh viện, tìm bác sĩ chuyên khoa trị liệu, lại cho rằng, nên ngồi thiền hay niệm Phật để giải độc dược, kết quả độc dược phát tán đi đến tử vong. Nguyên nhân của cái chết này là cách giải quyết không hợp lý, cho nên phương pháp ấy được gọi là tà hay tà kiến, dù đó là niệm Phật hay ngồi thiền.

Như vậy khái niệm chánh (samma) trong đạo Phật định nghĩa có hai ý nghĩa. Thứ nhất mang ý nghĩa là chân lý của cuộc sống, mang tính chất là nguyên lý, như giáo lý duyên khởi, vô thường; thứ hai, khái niệm chánh mang ý nghĩa: ‘như lý tác ý’, tức đạo lý của sự vật như thế nào nghĩ như thế ấy. Đây là ý nghĩa chữ ‘chánh’ trong giáo lý nhà Phật. Bây giờ, chúng ta thử tìm hiểu ý nghĩa về 8 chi phần trong giáo lý ‘Bát chánh đạo’.

1. 
   Chánh kiến
   

Ngoài ý nghĩa vừa đề cập, theo tôi, nếu như Bát chánh đạo được hiểu như là một quá trình tiếp thu nhận thức và biểu lội thái độ của mình đối với thế giới ngoại tại, thì khái niệm chánh kiến (samma-ditthi) này còn mang ý nghĩa, là những tư liệu trung thực được tiếp thu từ thế giới ngoại tại là sắc, thinh, hương, vị, xúc, ngang qua các căn là mắt, tai, mũi, lưỡi, và thân, để làm đối tượng cho ý thức nhận thức hay làm cơ sở cho ý thức tư duy đúng cho nên gọi là ‘chánh tư duy’, là chi thứ 2 trong Bát chánh đạo. Sự tiếp thu này mang tính trung thực không phải là ngụy tạo, ảo giác, cho nên nó được gọi là chánh kiến. Trong quá trình nhận thức của con người đối với sự vật, tư liệu là phần rất quan trọng, mang tính quyết định cho sự nhận thức đúng hay sai, cho nên tiến trình nhận thức ‘chánh kiến’ được xếp vào chi đầu tiên trong 8 chi. Đây chính là lý do tại sao trong ‘Đại Kinh Bốn Mươi’ đức Phật giải thích:

“Ở đây, này các Tỷ-kheo, chánh kiến đi hàng đầu. Và như thế nào là chánh kiến đi hàng đầu? Tuệ tri tà kiến là tà kiến, tuệ tri chánh kiến là chánh kiến… Tuệ tri tà tư duy là tà tư duy, tuệ tri chánh tư duy là chánh tư duy, như vậy là chánh kiến của các vị ấy…Tuệ tri tà ngữ là tà ngữ, tuệ tri chánh ngữ là chánh ngữ; như vậy là chánh kiến của vị ấy... Biết được tà nghiệp là tà nghiệp, biết được chánh nghiệp là chánh nghiệp; …Tuệ tri được tà mạng là tà mạng, tuệ tri được chánh mạng là chánh mạng;….Tuệ tri được tà tinh tấn là tà tinh tấn, tuệ tri được chánh tinh tấn là chánh tinh tấn;…. Tuệ tri được tà niệm là tà niệm, tuệ tri được chánh niệm là chánh niệm; …Tuệ tri tà định là tà định, tuệ tri được chánh định là chánh định...” ²

Qua nội dung đoạn kinh vừa trích dẫn, nó gợi ý cho chúng ta hiểu rõ vai trò của chánh kiến trong tiến trình truy tìm hạnh phúc. Chánh kiến có trách nhiệm phân biệt quan sát và kiểm soát các mặt hoạt động của thân và tâm như là: 2. Tư duy, 3. lời nói, 4. việc làm (nghiệp), 5. mạng sống, 6. sự nỗ lực (tinh tấn), 7. niệm và 8. định. Ba chi cuối cùng là tinh tấn, niệm và định là sự quyết tâm tu tập. Tuy rằng, tu tập là ý thức muốn sửa sai, nhưng ý thức đó bắt nguồn từ đâu, nếu như nó bắt nguồn từ vô minh thì sự tu tập đó trở thành vô dụng, không có lợi ích gì cho bản thân, không thành đạt mục đích giác ngộ giải thoát, cho nên chánh kiến có vai trò kiểm soát lại sự nỗ lực tu tập đó có chơn chánh hay không. Nếu như sự tu tập đó được xây dựng từ chánh kiến, chánh tư duy, thì ắt hẳn chúng ta sẽ có lời nói chân chánh không nói lời giả dối, không chân thật; việc làm chân chánh không thể là những việc làm thất đức sa đọa; có mạng sống thanh cao không hèn hạ luồn cúi; sự cố gắng hợp lý không phải là phi lý; từng niệm từng niệm hợp pháp không phi pháp và có thiền định phù hợp chánh pháp không phải phi pháp, như vậy cuộc sống của người ấy sẽ được hạnh phúc. Ngược lại, nếu như không có chánh kiến mà là tà kiến, sẽ dẫn đến tà tư duy… tất nhiên sẽ phải gặt lấy phiền não khổ đau. Sự khổ đau hay hạnh phúc đó chính con người là chủ nhân quyết định không ai xa lạ. Đó chính là lý do tại sao trong kinh này, đức Phật lấy chánh kiến làm chi cơ bản để hướng dẫn cho các chi khác.

Từ nguyên lý này, chúng ta có thể xem nó như là thước đo hay tấm gương để mọi người kiểm tra lại những việc làm vừa qua của mình, ngay cả việc mà chúng ta gọi là tu tập, được học hỏi từ vị thầy này hay sư kia. Dù là ai đi nữa, nếu phương pháp tu tập đó bắt nguồn từ chánh kiến, thì phương pháp ấy là phương pháp tu tập trong nhà Phật, chắc chắc nó sẽ dẫn chúng ta đến an lạc hạnh phúc; ngược lại nếu như phương pháp tu tập đó bắt nguồn từ tà kiến, phương pháp ấy không phải của đức Phật, nó không dẫn chúng ta đến giác ngộ giải thoát mà dẫn chúng ta đến cõi địa ngục là cảnh phiền não khổ đau. Đó là ý nghĩa và vai trò chánh kiến trong tiến trình hướng dẫn chúng ta đến cuộc sống an lạc và hạnh phúc.

2. 
   
   Каталог: PhuongTroiCaoRong -> contents
   contents -> Nội dung số này
   contents -> Nội dung số này
   contents -> Nội dung số này
   contents -> Nội dung số này
   
   
   
   tải về 1.29 Mb.
   
   Chia sẻ với bạn bè của bạn: