NhËn xÐt b¶n chØ thÞ míi nhÊt vÒ chÕ ®é kiÓm duyÖt cña Phæ

Chó thÝch

916

917

Chó thÝch

1 "NhËn xÐt b¶n chØ thÞ míi nhÊt vÒ chÕ ®é kiÓm duyÖt cña Phæ" lµ bµi chÝnh luËn ®Çu tiªn cña C¸c M¸c më ®Çu ho¹t ®éng chÝnh trÞ cña «ng víi t­ c¸ch lµ nhµ d©n chñ - c¸ch m¹ng.

VÊn ®Ò ®­­îc nªu lªn trong bµi b¸o - vÒ t×nh h×nh b¸o chÝ ë Phæ - ®· mang tÝnh chÊt ®Æc biÖt gay g¾t vµo thêi kú ®Çu nh÷ng n¨m 40 thÕ kû XIX nh©n cã phong trµo tù do vµ d©n chñ s«i næi ë §øc, n­­íc nµy håi bÊy giê ®ang ®øng tr­­íc cuéc c¸ch m¹ng t­­ s¶n. B¶n chØ thÞ míi vÒ kiÓm duyÖt cña ChÝnh phñ Phæ, ®Ò ngµy 24 th¸ng Ch¹p 1841, trªn lêi nãi tá ra kh«ng t¸n thµnh nh÷ng sù chÌn Ðp ®èi víi ho¹t ®éng tr­­íc t¸c, nh­­ng trªn thùc tÕ th× kh«ng nh÷ng duy tr× chÕ ®é kiÓm duyÖt ph¶n ®éng cña Phæ, mµ cßn t¨ng c­­êng sù kiÓm duyÖt Êy h¬n n÷a.

Bµi b¸o cña M¸c v¹ch trÇn chñ nghÜa tù do gi¶ t­ëng cña b¶n chØ thÞ míi vÒ kiÓm duyÖt ®· kh«ng ®­îc ®¨ng ë §øc: viÕt vµo kho¶ng gi÷a 15 th¸ng Giªng vµ 10 th¸ng Hai l842, bµi ®ã chØ ®­­îc ®¨ng vµo th¸ng Hai 1843 ë Thôy SÜ, trong tËp thø nhÊt cña cuèn "Anekdota zur neuesten deutschen Philosophie und Publicistik" (“Nh÷ng c¸i míi trong triÕt häc vµ chÝnh luËn §øc hiÖn ®¹i"). Trong cuèn s¸ch gåm hai tËp nµy, do A.Ru-g¬ xuÊt b¶n, ngoµi hai bµi b¸o cña C.M¸c, cßn cã c¸c bµi cña B.Bau-¬, L.Phoi-¬-b¾c, Ph.KÕp-pen, A.Ru-g¬ vµ nh÷ng ng­­êi kh¸c.

M¸c ®· më ®Çu v¨n tËp cña m×nh b»ng bµi "NhËn xÐt b¶n chØ thÞ míi nhÊt vÒ chÕ ®é kiÓm duyÖt cña Phæ"; v¨n tËp nµy do G.BÕch-c¬ b¾t ®Çu in ë Khuªn vµo n¨m 1851 (Gesammelte Aufsätze von Karl Marx, herausgegeben von Hermann Becker. I. Heft, Köln:1851). Sau khi tËp thø nhÊt ra ®êi, do sù khñng bè cña chÝnh phñ, viÖc xuÊt b¶n ®· bÞ ®×nh chØ. – 11

2 LÊy trong bµi th¬ cña G¬-t¬ "B¸o c¸o" ("Rechenschaft").–16.

3 LÊy trong bµi b¸o cña Si-l¬ “VÒ th¬ ca ng©y th¬ vµ t×nh c¶m".–16.

4 XtÐc-n¬. "Cuéc ®êi vµ ý kiÕn cña Tê-ri-xt¬-ram Sen-®i, mét ng­­êi quý téc", tËp thø nhÊt, ch­­¬ng XI.–17.

6 §¹o luËt liªn bang ®­­îc th«ng qua t¹i §¹i héi Viªn ngµy 8 th¸ng S¸u 1815; trªn c¬ së ®¹o luËt nµy, vÒ mÆt h×nh thøc nhiÒu quèc gia §øc ®· hîp nhÊt thµnh c¸i gäi lµ Liªn bang §øc. ViÖc thµnh lËp Liªn bang §øc ®· kh«ng thñ tiªu ®­­îc t×nh tr¹ng ph©n t¸n cña §øc; c¬ quan chung cña Liªn bang §øc - Quèc héi Liªn bang -gåm ®¹i diÖn cña c¸c quèc gia §øc vµ häp t¹i Phran-phuèc trªn s«ng Mai-n¬ - ®· trë thµnh thµnh tr× cña c¸c thÕ lùc ph¶n ®éng toµn n­­íc §øc.–20.

7 ¸m chØ nh÷ng cuéc héi ®µm mµ c¸c nhµ ngo¹i giao Phæ tiÕn hµnh víi gi¸o hoµng La M·, theo sù ñy nhiÖm cña vua Phri-®rÝch Vin-hem IV, nh»m môc ®Ých ®iÒu hßa cuéc xung ®ét gi÷a ChÝnh phñ Phæ vµ nhµ thê Thiªn chóa gi¸o. Cuéc xung ®ét nµy, - næi tiÕng d­­íi tªn gäi "Vô næi lo¹n cña nhµ thê", hay lµ "Vô næi lo¹n ë Khuªn", - ®· xuÊt hiÖn nh©n vÊn ®Ò tÝn ng­­ìng cña nh÷ng trÎ em trong c¸c cuéc h«n nh©n hçn hîp (gi÷a nh÷ng ng­­êi theo ®¹o Thiªn chóa vµ nh÷ng ng­­êi theo ®¹o Tin lµnh). Khëi ®Çu n¨m 1837 b»ng viÖc b¾t giam ®¹i gi¸o chñ ë Khuªn bÞ kÕt téi ph¶n quèc v× ®· tõ chèi kh«ng chÞu thùc hiÖn nh÷ng yªu s¸ch cña vua Phæ Phri-®rÝch Vin-hem III, cuéc xung ®ét nµy ®· kÕt thóc d­­íi thêi vua Phæ Phri-®rÝch Vin-hem IV b»ng sù ®Çu hµng cña ChÝnh phñ Phæ. "N­­íc Phæ ®· h«n giµy cña gi¸o hoµng tr­­íc bµn d©n thiªn h¹..." - trong th­­ göi Ru-g¬ ngµy 9 th¸ng B¶y 1842, M¸c ®· tãm t¾t b¶n tæng kÕt vÒ vô xung ®ét nµy nh­­ vËy.–24.

8 §©y lµ nãi vÒ cuéc luËn chiÕn chèng l¹i Phoi-¬-b¾c, do St¬-rau-x¬ nªu lªn trong cuèn s¸ch cña «ng: "Gi¸o lý cña ®¹o C¬ §èc trong sù ph¸t triÓn lÞch sö cña nã vµ trong cuéc ®Êu tranh víi khoa häc hiÖn ®¹i" (D.F.Strau. "Die christliche Glaubenslehre in ihrer geschichtlichen Entwicklung und im Kampfe mit der modernen Wissenschaft"); tËp ®Çu cuèn s¸ch cña St¬-rau-x¬ ®­­îc xuÊt b¶n n¨m 1840, tËp thø hai - n¨m 1841. Nh©n cã cuéc luËn chiÕn nµy, mét lo¹t bµi viÕt vÒ vÊn ®Ò phª ph¸n t«n gi¸o ®· ®­­îc ®¨ng trong t¹p chÝ cña ph¸i Hª-ghen c¸nh t¶, tê "Deutsche Jahrbücher für Wissenschaft und Kunst" ("Niªn gi¸m §øc vÒ c¸c vÊn ®Ò khoa häc vµ nghÖ thuËt"). Trong c¸c bµi ®¨ng ë sè 105 ngµy 1 th¸ng M­­êi mét 1841 vµ trong c¸c sè 7, 8 ngµy 10 vµ 11 th¸ng Giªng 1842, víi bÝ danh "Ng­­êi d©n BÐc-lin" vµ "Còng lµ d©n BÐc-lin", ng­­êi ta ®· m­­u toan xãa bá sù kh¸c biÖt trong quan ®iÓm cña St¬-rau-x¬ vµ Phoi-¬-b¾c. Ký tªn "Kh«ng ph¶i ng­­êi BÐc-lin" d­­íi bµi b¸o cña m×nh, C.M¸c muèn nhÊn m¹nh sù bÊt ®ång cña m×nh víi c¸c t¸c gi¶ ®· viÕt nh÷ng bµi b¸o nãi trªn.–46.

9 Martin Luther. "Sämtliche Deutsche Schrifften und Wercke", 22 Theile, Leipzig, 1729-1734 (M¸c-tin Lu-the. “Toµn tËp b»ng tiÕng §øc", gåm 22 phÇn, Lai-pxÝch, 1729-1734).–47.

10 M¸c muèn nãi vÒ cuèn: L.Feuerbach. "Das Wesen des Christenthums" (L.Phoi-¬-b¾c. B¶n chÊt ®¹o C¬ §èc"), xuÊt b¶n ë Lai-pxÝch th¸ng S¸u 1841.–48.

11 "Nh÷ng cuéc tranh luËn cña Héi nghÞ d©n biÓu kho¸ 6 cña tØnh Ranh (bµi thø­ nhÊt). Nh÷ng cuéc tranh luËn vÒ tù do b¸o chÝ vµ vÒ viÖc c«ng bè c¸c biªn b¶n cña Héi nghÞ c¸c ®¼ng cÊp". M¸c ®· dµnh ba bµi b¸o ®Ó nãi vÒ c¸c cuéc tranh luËn cña Héi nghÞ d©n biÓu khãa 6 cña tØnh Ranh; trong ba bµi nµy chØ cã bµi thø nhÊt vµ bµi thø ba lµ ®­­îc ®¨ng (xem tËp nµy, tr.48-126 vµ 174-230). Trong bµi ®Çu tiªn cña lo¹t bµi nµy, tiÕp tôc sù phª ph¸n cña m×nh ®èi víi chÕ ®é kiÓm duyÖt ph¶n ®éng ë Phæ b¾t ®Çu ngay tõ bµi b¸o kh«ng ®­­îc ®¨ng vµo thêi kú ®ã "NhËn xÐt b¶n chØ thÞ míi nhÊt vÒ chÕ ®é kiÓm duyÖt cña Phæ", M¸c v¹ch trÇn tÝnh chÊt nghÌo nµn cña b¸o chÝ ph¶n ®éng Phæ vµ ®em h×nh ¶nh mét b¸o chÝ dòng c¶m, chiÕn ®Êu, biÓu hiÖn nhu cÇu vµ nguyÖn väng cña nh©n d©n, ra ®èi lËp víi b¸o chÝ ph¶n ®éng ®ã. Trong bµi nµy, M¸c cßn bµn ®Õn mét vÊn ®Ò kh¸c, ®· lµm xao xuyÕn quÇn chóng nh©n d©n vµ bé phËn tiÕn bé trong giai cÊp t­­ s¶n ë n­­íc §øc tiÒn c¸ch m¹ng, - tøc lµ vÊn ®Ò chÕ ®é ®¹i diÖn. LÊy cuéc th¶o luËn vÒ vÊn ®Ò tù do b¸o chÝ vµ vÒ viÖc c«ng bè nh÷ng biªn b¶n cña héi nghÞ c¸c ®¼ng cÊp lµm vÝ dô, M¸c ®· chØ ra r»ng héi nghÞ d©n biÓu kh«ng cã g× gièng víi c¬ quan ®¹i diÖn cña nh©n d©n, r»ng héi nghÞ nµy bªnh vùc nh÷ng ®Æc quyÒn ®¼ng cÊp, bÊt chÊp nh÷ng lîi Ých cña nh©n d©n.

ViÖc ®¨ng bµi b¸o nãi vÒ c¸c cuéc bµn c·i vÒ tù do b¸o chÝ ®· më ®Çu cho sù céng t¸c cña M¸c víi tê "Rheinische Zeitung".

Phæ, s¸ng lËp ra. Mét sè ng­­êi thuéc ph¸i Hª-ghen c¸nh t¶ còng céng t¸c víi b¸o nµy. Tõ th¸ng T­­ 1942, M¸c lµ céng t¸c viªn, vµ tõ th¸ng M­­êi n¨m ®ã, M¸c lµ mét trong sè biªn tËp viªn cña tê "Rheinische Zeitung". Tê “Rheinische Zeitung” còng ®· ®¨ng mét lo¹t bµi cña Ph.¡ng-ghen. D­­íi sù biªn tËp cña M¸c, b¸o b¾t ®Çu mang tÝnh chÊt d©n chñ - c¸ch m¹ng ngµy cµng râ rÖt. Khuynh h­­íng nµy cña tê "Rheinische Zeitung", ngµy cµng cã uy tÝn lín ë §øc, ®· g©y ra nçi lo l¾ng vµ sù bÊt b×nh trong c¸c giíi cÇm quyÒn vµ sù ®¶ kÝch ®éc ¸c cña b¸o chÝ ph¶n ®éng. Ngµy 19 th¸ng Giªng 1843, ChÝnh phñ Phæ ra quyÕt ®Þnh ®ãng cöa tê "Rheinische Zeitung”, kÓ tõ 1 th¸ng T­­ 1843, vµ trong thêi gian cßn t¹m thêi ®­­îc l­­u hµnh th× kiÓm duyÖt rÊt g¾t gao tê b¸o ®ã. V× nh÷ng cæ ®«ng cña b¸o "Rheinische Zeitung" cã ý ®Þnh lµm cho nã cã nh­÷ng lêi lÏ «n hßa h¬n, vµ b»ng c¸ch ®ã, hä hy väng hñy bá ®­­îc quyÕt ®Þnh tr­­íc ®©y cña chÝnh phñ, nªn ngµy 17 th¸ng Ba 1843, M¸c tuyªn bè rót khái ban biªn tËp b¸o "Rheinische Zeitung" (xem tËp nµy, tr.306).–49.

12 Héi nghÞ c¸c ®¼ng cÊp hµng tØnh (héi nghÞ d©n biÓu) ®­­îc thiÕt lËp ë Phæ n¨m 1823. Héi nghÞ nµy gåm: 1) c¸c ®¹i biÓu cña ®¼ng cÊp v­­¬ng c«ng tøc lµ cña c¸c gia ®×nh cã quyÒn thÕ tr­­íc ®©y trong ®Õ chÕ §øc, mµ theo quyÒn thÕ tËp th× nh÷ng ng­êi ®øng ®Çu lµ thµnh viªn cña héi nghÞ d©n biÓu; 2) ®¹i biÓu cña ®¼ng cÊp hiÖp sÜ, tøc lµ cña tÇng líp quý téc; 3) ®¹i biÓu cña c¸c thµnh phè; 4) ®¹i biÓu cña c¸c c«ng x· n«ng th«n. V× ®iÒu kiÖn c¬ b¶n ®Ó tham dù c¸c cuéc bÇu cö vµo héi nghÞ d©n biÓu lµ ph¶i cã quyÒn së h÷u ruéng ®Êt, nªn ®¹i bé phËn d©n chóng bÞ g¹t ra khái c¸c cuéc bÇu cö nµy. §iÒu kiÖn bÇu cö vµ toµn bé c¬ cÊu bÇu cö ®· ®¶m b¶o cho tÇng líp quý téc chiÕm sè ®«ng trong c¸c héi nghÞ d©n biÓu. C¸c héi nghÞ d©n biÓu nµy do nhµ vua triÖu tËp; thÈm quyÒn cña héi nghÞ ®­­îc giíi h¹n trong c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ ®Þa ph­­¬ng vµ c«ng viÖc qu¶n lý cña tØnh. Trong lÜnh vùc chÝnh trÞ, c¸c héi nghÞ d©n biÓu chØ cã nh÷ng chøc n¨ng t­­ vÊn rÊt h¹n chÕ: c¸c héi nghÞ ®ã cã quyÒn ph¸t biÓu ý kiÕn cña m×nh vÒ c¸c dù luËt nµy hay dù luËt kh¸c mµ chÝnh phñ ®­­a ra cho hä bµn c·i.

Héi nghÞ d©n biÓu khãa 6 cña tØnh Ranh häp tõ ngµy 23 th¸ng N¨m ®Õn 25 th¸ng B¶y 1841 ë §uýt-xen-®oãc-ph¬. C¸c cuéc tranh luËn vÒ tù do b¸o chÝ ®· næ ra trong khi th¶o luËn vÊn ®Ò c«ng bè c¸c v¨n kiÖn cña héi nghÞ d©n biÓu (quyÒn nµy lÇn ®Çu tiªn ®­­îc trao cho héi nghÞ d©n biÓu theo s¾c lÖnh cña nhµ vua ngµy 30 th¸ng T­­ 1841), còng nh­­ do cã nh÷ng ®¬n thØnh nguyÖn cña mét lo¹t thµnh phè vÒ quyÒn tù do b¸o chÝ.–49.

13 "Staats-Zeitung” lµ lªn gäi t¾t cña tê "Allgemeine Preuische Staats-Zeitung" ("B¸o phæ th«ng cña n­­íc Phæ"), ®­­îc s¸ng lËp ë BÐc-lin n¨m 1819. Trong nh÷ng n¨m 40 thÕ kû XIX, b¸o nµy lµ c¬ quan b¸n chÝnh thøc cña ChÝnh phñ Phæ.–49.

14 "Vossische Zeitung” ("B¸o cña Phèt-x¬”) lµ tê b¸o hµng ngµy, gäi theo tªn gäi cña chñ b¸o: "Königlich privilegirte Berlinische Zeitung von Staats - und gelehrten Sachen" ("B¸o ®Æc quyÒn cña nhµ vua ë BÐc-lin vÒ c¸c vÊn ®Ò chÝnh trÞ vµ khoa häc"). B¸o xuÊt b¶n víi tªn gäi nµy tõ n¨m 1785 ë BÐc-lin.–49.

15 "Spenersche Zeitung" ("B¸o cña Spª-n¬") - b¸o gäi theo tªn cña ng­­êi xuÊt b¶n nã, tê "Berlinische Nachrichten von Staats - und gelehrten Sachen" ("Tin tøc BÐc-lin vÒ c¸c vÊn ®Ò chÝnh trÞ vµ khoa häc"), xuÊt b¶n ë BÐc-lin tõ n¨m 1740 ®Õn n¨m 1874. §Çu nh÷­ng n¨m 40 thÕ kû XIX, tê b¸o nµy lµ c¬ quan b¸n chÝnh thøc cña chÝnh phñ.–49.

16 £-pi-mª-nÝt lµ mét ®¹o sÜ ë ®¶o Cre-t¬, theo truyÒn thuyÕt, ®· ngñ mét giÊc say dµi h¬n nöa thÕ kû -51.

17 ¸m chØ bµi b¸o "B¸o chÝ cña n­­íc nhµ vµ khoa thèng kª cña n­­íc nhµ", ®¨ng trong tê "Allgemeine Preusische Staats-Zeitung".–51.

18 H×nh nh­­ ®©y lµ nãi vÒ Khæng tö; vµo thÕ kû XIX, ng­­êi ta coi Khæng tö lµ t¸c gi¶ lêi b×nh luËn sím nhÊt ®èi víi cuèn “Kinh dÞch" ("Cuèn s¸ch vÒ nh÷ng sù thay ®æi"). Trong cuèn s¸ch hÕt søc cæ nµy cña nÒn v¨n häc Trung Quèc cã nh÷ng c¬ së cña mét quan niÖm triÕt häc - tù nhiªn, mµ t­ t­­ëng chñ yÕu lµ sù biÕn ®æi cña tÊt c¶ nh÷ng g× ®ang tån t¹i. Theo quan niÖm nµy th× nh÷ng ký hiÖu (qu¸i) ®­îc h×nh thµnh b»ng nh÷ng kÕt hîp kh¸c nhau cña ba ®­­êng – liÒn, ®øt ®o¹n vµ th¼ng t­­îng tr­­ng cho c¸c sù vËt vµ hiÖn t­­îng cña thÕ giíi.–52.

19 Gäi Pi-ta-go lµ "nhµ thèng kª cña vò trô", M¸c muèn nãi tíi kh¸i niÖm cña Pi-ta-go coi con sè lµ b¶n chÊt cña tÊt c¶ mäi vËt.–52.

20 M¸c nãi ®Õn ph­­¬ng ng«n cña Hª-ra-clÝt: "mét t©m hån kh« khan lµ mét t©m hån kh«n ngoan nhÊt vµ tèt nhÊt".–54.

21 "Allgemeine Zeitung" ("B¸o phæ th«ng") lµ mét tê b¸o hµng ngµy, ph¶n ®éng cña §øc, s¸ng lËp n¨m 1798; tõ n¨m 1810 ®Õn n¨m 1882 xuÊt b¶n ë Au-xbuèc.–54.

22 "Journal des DÐbats" lµ tªn gäi t¾t cña tê b¸o t­ s¶n ra hµng ngµy ë Ph¸p: "Journal,

des DÐbats politiques et littÐraires" ("B¸o tranh luËn chÝnh trÞ vÒ v¨n häc") ®­îc s¸ng lËp ë Pa-ri n¨m 1789. Trong thêi kú qu©n chñ th¸ng B¶y, lµ tê b¸o cña chÝnh phñ, c¬ quan cña giai cÊp t­­ s¶n thuéc ph¸i Oãc-lª-¨ng.–54.

23 LÊy trong bµi th¬ cña Si-l¬ "TiÕng nãi cña lßng tin".–55.

24 G¬-t¬. "Nh÷ng nhËn xÐt vÒ nghÖ thuËt".–57.

25 ë ®©y vµ tiÕp sau, M¸c dÉn: "Sitzungs - Protokolle des sechsten Rheinischen Provinzial - Landtags". Coblenz, 1841 ("Biªn b¶n c¸c phiªn häp cña Héi nghÞ d©n biÓu khãa 6 cña tØnh Ranh". C«-blen-tx¬, 1841).–59.

2ã §©y lµ nãi vÒ tr­­êng ph¸i lÞch sö ph¸p quyÒn - mét khuynh h­­íng ph¶n ®éng trong khoa häc lÞch sö vµ ph¸p quyÒn, xuÊt hiÖn ë §øc vµo cuèi thÕ kû XVIII. M¸c ®· ®¸nh gi¸ tr­­êng ph¸i nµy trong c¸c bµi cña «ng: "Tuyªn ng«n triÕt häc cña tr­­êng ph¸i lÞch sö ph¸p quyÒn" vµ "Gãp phÇn phª ph¸n triÕt häc ph¸p quyÒn cña Hª-ghen. Lêi nãi ®Çu" (xem tËp nµy, tr.127-138 vµ 569-590).–59.

27 SÕch-xpia. "GiÊc méng ®ªm hÌ", mµn V, c¶nh thø nhÊt.–60.

28 "Berliner politisches Wochenblatt" ("TuÇn b¸o chÝnh trÞ BÐc-lin") lµ mét tê b¸o cùc kú ph¶n ®éng, xuÊt b¶n tõ n¨m 1831 ®Õn n¨m 1841, víi sù tham gia cña C.Ha-l¬, Lª-«, Rau-m¬, v.v .; b¸o nµy ®­­îc th¸i tö Phri-®rÝch Vin-hem (tõ n¨m 1840 lµ vua Phri-®rÝch Vin-hem IV) ñng hé vµ ®ì ®Çu.–67.

29 §o¹n nµy nh¹i l¹i ®o¹n lÊy trong bµi th¬ cña U-lan "Tr¶ thï".–83.

30 M¸c nh¹i l¹i mét dßng trong bµi th¬ cña G¬-t¬ "Ng­êi häc trß cña thÇy phï thñy”. – 84.

31 Qu¸i - xem chó thÝch 18.–84.

32 Nh÷ng c©u nµy vµ nh÷ng c©u th¬ trÝch dÉn ë d­­íi kia cña Kha-ri-ri, nhµ v¨n ¶-rËp thêi trung cæ ®· ®­­îc M¸c trÝch theo cuèn: F.Rückert. "Die Verwandlungen des Abu Seid von Serug oder die Makamen des Hariri". Stuttgart, 1826 (Ph.Ruých-kÐc. "Nh÷ng sù chuyÓn biÕn cña A-bu Dai-®¬ ë Xª-róc hay Nh÷ng Ma-ca-ma cña Kha-ri-ri". Stót-g¸t, 1826).–l08.

33 TrÝch trong cuèn thø hai bé "LÞch sö cuéc chiÕn tranh Pª-l«-p«-ne-d¬" cña Thu-ki-®i-®¬.–125.

34 TrÝch trong cuèn thø b¶y bé "LÞch sö" cña Hª-rª-®èt. XpÐc-ti vµ Bu-li-x¬ lµ hai ng­­êi xø Xp¸c-t¬ bÞ trao cho vua Ba T­ lµ KxÐc-kx¬ ®Ó lµm vËt hy sinh, nh»m chuéc l¹i viÖc nh÷ng ng­­êi La-kª-®ª-m«n (tøc Xp¸c-t¬) giÕt sø thÇn Ba T­.–126.

35 Pa-pa-ghª-n« lµ nh©n vËt trong vë ca kÞch cña M«-da "ChiÕc s¸o thÇn"; lµ mét ng­­êi s¨n chim mÆc quÇn ¸o dÖt b»ng l«ng chim.–127.

36 M¸c muèn nãi ®Õn cuèn s¸ch: G.Hugo. "Lehrbuch des Naturrechts, als einer Philosophie des positiven Rechts, besonders des Privatrechts" (G.Hu-go. "S¸ch gi¸o khoa vÒ ph¸p quyÒn tù nhiªn, víi t­­ c¸ch lµ triÕt häc cña ph¸p quyÒn nh©n ®Þnh, ®Æc biÖt lµ cña t­­ ph¸p").–128.

37 §©y lµ nãi vÒ bµi b¸o cña nhµ luËt häc ph¶n ®éng ng­êi §øc Xa-vi-nhi do y viÕt vµo n¨m 1838, nh©n dÞp kû niÖm n¨m m­­¬i n¨m ngµy Hu-g« ®­îc tÆng b»ng tiÕn sÜ luËt häc.–128.

38 §©y lµ nãi vÒ tËp qu¸n tån t¹i tr­íc ®©y cña mét ®¼ng cÊp ë Ên §é: ®¼ng cÊp ng­êi R¸t-gi¬-pót.–130.

39 PhÇn nµy trong bµi b¸o cña M¸c kh«ng ®­îc së kiÓm duyÖt cho ®¨ng. in theo b¶n sao cña b¶n th¶o.–133.

40 M¸c muèn nãi ®Õn sù tuyªn truyÒn vÒ "Tù do luyÕn ¸i" trong c¸c t¸c phÈm cña mét sè nhµ v¨n thuéc nhãm "N­íc §øc trÎ".

41 ¸m chØ cuèn s¸ch cña F.K.Savigny. "Vom Beruf unsrer Zeit für Gesetzgebung und Rechtswissenschaft". Heidelberg, 1814 (Ph.C.Xa-vi-nhi. “VÒ sø mÖnh cña thêi ®¹i chóng ta trong lÜnh vùc lËp ph¸p vµ luËt häc". Hai-®en-bÐc, 1814) vµ ¸m chØ viÖc Xa-vi-nhi n¨m 1842 ®­îc chØ ®Þnh lµm bé tr­ëng ®Ó söa ®æi l¹i luËt ph¸p.–13ã.

42 "Kölnische Zeitung" ("B¸o Khuªn") lµ tê b¸o ra hµng ngµy ë §øc, xuÊt b¶n d­íi tªn gäi ®ã tõ n¨m 1802 ë Khuªn. Trong nh÷ng n¨m 30 vµ ®Çu nh÷ng n¨m 40 thÕ kû XIX, tê b¸o nµy ®· b¶o vÖ nhµ thê Thiªn chóa gi¸o chèng l¹i ®¹o Tin lµnh, håi ®ã ®ang thèng trÞ ë Phæ. N¨m 1842 HÐc-mÐt, mét nhµ chÝnh luËn ph¶n ®éng, nh©n viªn mËt vô cña ChÝnh phñ Phæ, ®· trë thµnh biªn tËp viªn chÝnh trÞ cña tê "Kölnische Zeitung", vµ b¸o nµy ®· tiÕn hµnh mét cuéc ®Êu tranh d÷ déi chèng l¹i b¸o "Rheinische Zeitung" do M¸c chñ biªn.–139.

43 M¸c trÝch dÉn Lu-ki-an theo cuèn: “Griechische Prosaiker in neuen Überset-zungen". Fünftes Bändchen, Stuttgart, 1827, S.176 ("C¸c nhµ v¨n xu«i Hy L¹p trong nh÷ng b¶n dÞch míi". TËp thø n¨m, Stót-g¸t, 1827, tr.176).–140.

44 Kinh VÖ - ®µ lµ nh÷ng t¸c phÈm hÕt søc cæ cña v¨n häc vµ t«n gi¸o Ên §é, ®­îc viÕt b»ng v¨n vÇn vµ v¨n xu«i: VÖ-®µ ®­îc biªn so¹n trong nhiÒu thÕ kû - kh«ng muén h¬n thÕ kû VI tr­íc c«ng nguyªn.–149.

45 Nãi vÒ hiÕn ch­¬ng lËp hiÕn (Charte constitutionnelle), ®­îc th«ng qua sau cuéc C¸ch m¹ng t­­ s¶n n¨m 1830 ë Ph¸p vµ lµ ®¹o luËt c¬ b¶n cña chÕ ®é qu©n chñ th¸ng B¶y.–151.

46 SÕch-xpia. "Vua Lia", mµn II, c¶nh thø hai.–155.

47 ¸m chØ viÖc HÐc-mÐt, biªn tËp viªn tê "Kölnische Zeitung", håi cßn trÎ ®· tham gia phong trµo ®èi lËp cña giíi sinh viªn §øc.–155.

48 C«-ri-ban-t¬ lµ ®¹o sÜ thê n÷ thÇn Ki-be-la. Ca-bia lµ ®¹o sÜ thê c¸c vÞ thÇn cæ Hy L¹p - Ca-bia. ë TiÓu ¸, ng­êi ta ®· ®ång nhÊt c¸c C«-ri-ban-t¬ vµ Ca-bia víi nh÷ng ng­êi Cu-rÐt ë ®¶o Cre-t¬ - tøc lµ nh÷ng ®¹o sÜ thê n÷ thÇn Rª-a, mÑ cña thÇn Dít. Theo thÇn tho¹i, nh÷ng ng­êi Cu-rÐt ®· ®Ëp g­­¬m vµo khiªn ®Ó ¸t tiÕng kªu cña thÇn Dít míi sinh. - 157.

49 M¸c muèn nãi tíi cuéc luËn chiÕn gay g¾t cña b¸o chÝ ph¶n ®éng §øc chèng l¹i sù phª ph¸n cã tÝnh chÊt triÕt häc ®èi víi t«n gi¸o; më ®Çu sù phª ph¸n nµy lµ cuèn s¸ch cña St¬-rau x¬ "Cuéc ®êi cña Giª-x­u" (D.F.Strauß. "Das leben Jesu”), mµ tËp thø nhÊt ra ®êi n¨m 1835, tËp thø hai - n¨m 1836.–158.

50 "Hamburger Korrespondent" lµ tªn gäi t¾t cña b¸o "Staats und Gelehrte Zeitung des Hamburgischen unparteiischen Korrespondenten" ("B¸o chÝnh trÞ vµ khoa häc cña th«ng tÝn viªn v« t­­ ë H¨m-buèc"). Trong nh÷ng n¨m 40 thÕ kû XIX, b¸o nµy xuÊt b¶n hµng ngµy, cã khuynh h­­íng qu©n chñ - ph¶n ®éng.–158.

51 "Deutsche Jahrbücher" lµ tªn gäi t¾t cña t¹p chÝ v¨n häc - triÕt häc cña ph¸i Hª-ghen c¸nh t¶ "Deutsche Jahrbücher für Wissenschaft und Kunst" ("Niªn gi¸m n­íc §øc vÒ c¸c vÊn ®Ò khoa häc vµ nghÖ thuËt"). T¹p chÝ ®­îc xuÊt b¶n ë Lai-pxÝch d­­íi sù biªn tËp cña A.Ru-g¬ tõ th¸ng B¶y 1841. Tr­íc ®ã (1838-1841), t¹p chÝ ®­îc xuÊt b¶n d­­íi tªn gäi "Hallische Jahrbücher fur deutsche Wissenschaft und Kunst" ("Niªn gi¸m Ha-l¬ vÒ c¸c vÊn ®Ò khoa häc vµ nghÖ thuËt §øc"). Së dÜ rêi trô së ban biªn tËp tõ thµnh phè Ha-l¬ ë Phæ ®Õn D¾c-den vµ ®æi tªn t¹p chÝ lµ v× tê "Hallische Jahrbücher” cã nguy c¬ bÞ cÊm xuÊt b¶n trong ph¹m vi n­íc Phæ. Nh­­ng ngay víi tªn míi, t¹p chÝ còng kh«ng tån t¹i ®­îc l©u. Th¸ng Giªng 1843: t¹p chÝ "Deutsche Jahrbücher" bÞ ChÝnh phñ D¾c-den ®ãng cöa vµ bÞ Quèc héi Liªn bang quyÕt ®Þnh cÊm xuÊt b¶n trong toµn n­íc §øc-158.

52 "Königsberger Zeitung" lµ tªn gäi t¾t cña tê b¸o hµng ngµy "Königlich-Preuische Staats-Kriegs-und Friedens-Zeitung" ("B¸o cña nhµ vua Phæ vÒ c¸c vÊn ®Ò quèc gia. - chiÕn tranh vµ hßa b×nh"); b¸o xuÊt b¶n víi tªn nµy ë Khuª-nÝch-xbÐc tõ n¨m 1752 ®Õn n¨m 1850. Trong nh÷ng n¨m 40 thÕ kû XIX lµ mét tê b¸o t­ s¶n tiÕn bé.–166.

53 §©y lµ nãi vÒ bµi b¸o göi tõ BÐc-lin ®Ò ngµy 21 th¸ng T¸m 1842, ®¨ng trong t¹p chÝ cña Vai-tlinh "DiÑ junge Generation" ("ThÕ hÖ trÎ") sè ra th¸ng ChÝn 1842, vµ ®­îc b¸o "Rheinische Zeitung" ®¨ng l¹i trong sè 273 ngµy 30 th¸ng ChÝn l842.–168.

54 M¸c nãi vÒ bµi b¸o ®¶ kÝch "Sù tho¸i hãa hÕt søc lín cña b¸o "Allgemeine Zeitung"ë Au-xbuèc", in n¨m 1842 trong tËp 1 vµ 2 cña t¹p chÝ "Mefistofeles".

"Mefistofeles. Revue der deutschen Gegenwart in Skizzen und Umrissen" ("Mª-phi-xt«-phe-lÐt. T¹p chÝ vÒ hiÖn t¹i cña n­íc §øc qua c¸c bµi l­îc kh¶o vµ ph¸c th¶o") lµ tê t¹p chÝ do Ph.Stai-n¬-man, mét t¸c gi¶ t­­ s¶n §øc, xuÊt b¶n trong nh÷ng n¨m 1842-1844, ra c¶ th¶y 5 tËp.–168.

55 §©y lµ nãi vÒ §¹i héi lÇn thø X cña c¸c nhµ b¸c häc Ph¸p, tæ chøc t¹i Xt¬-ra-xbua tõ 28 th¸ng ChÝn ®Õn 9 th¸ng M­­êi 1842. Tham dù ®¹i héi cã c¸c nhµ b¸c häc cña §øc, Thôy SÜ, Anh, BØ, Nga vµ nhiÒu n­íc kh¸c. Trong mét tiÓu ban cña ®¹i héi, ng­êi ta ®· th¶o luËn ®Ò nghÞ cña nh÷ng ng­êi theo ph¸i Phu-ri-ª vÒ viÖc c¶i thiÖn hoµn c¶nh x· héi cña c¸c giai cÊp kh«ng cã cña. Nh÷ng ng­êi tham dù ®¹i héi ®· nghiªn cøu vÊn ®Ò t×nh c¶nh cña ng­êi lao ®éng theo quan ®iÓm b¸c ¸i" - t­ s¶n.–169.

56 Ph¸i tù trÞ lµ tªn gäi c¸c ®¹i biÓu cña nh÷ng gia ®×nh v­­¬ng c«ng vµ b¸ t­íc tr­íc ®©y; dùa trªn c¬ së §¹o luËt liªn bang n¨m 1815, nh÷ng ng­êi nµy ®­îc h­ëng quyÒn tù trÞ víi ý nghÜa lµ ®­îc quyÒn sö dông tµi s¶n cha truyÒn con nèi cña m×nh theo ý muèn riªng, kh«ng phô thuéc vµo luËt ph¸p chung vÒ c¸c vÊn ®Ò thõa kÕ vµ b¶o trî, v.v..–172.

57 Bµi b¸o thø hai cña M¸c nãi vÒ nh÷ng cuéc tranh luËn cña Héi nghÞ d©n biÓu khãa 6 cña tØnh Ranh kh«ng ®­îc kiÓm duyÖt cho ®¨ng; b¶n th¶o cña bµi nµy còng kh«ng cßn. Trong th­ göi Ru-g¬ ngµy 9 th¸ng B¶y l842, M¸c viÕt: "Bµi thø hai cña t«i nãi vÒ héi nghÞ d©n biÓu ®Ò cËp vÊn ®Ò vô næi lo¹n cña nhµ thê, ®· bÞ së kiÓm duyÖt xãa bá. Trong bµi nµy, t«i ®· chØ râ r»ng nh÷ng kÎ b¶o vÖ nhµ n­íc ®· ®øng trªn quan ®iÓm cña nhµ thê, cßn nh÷ng kÎ b¶o vÖ nhµ thê l¹i ®øng trªn quan ®iÓm cña nhµ n­íc".

58 "Nh÷ng cuéc tranh luËn cña Héi nghÞ d©n biÓu khãa 6 cña tØnh Ranh (bµi thø ba). Nh÷ng cuéc tranh luËn vÒ luËt cÊm trém cñi rõng". Trong bµi nµy, lÇn ®Çu tiªn. M¸c lªn tiÕng b¶o vÖ nh÷ng lîi Ých vËt chÊt cña quÇn chóng nh©n d©n. ViÖc viÕt bµi b¸o nµy lÇn ®Çu tiªn ®· thóc ®Èy M¸c nghiªn cøu c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ chÝnh trÞ. VÒ vÊn ®Ò nµy, M¸c ®· viÕt trong lêi tùa cho t¸c phÈm cña m×nh: "Gãp phÇn phª ph¸n khoa kinh tÕ chÝnh trÞ" (1859): "N¨m 1842-1843, khi lµm biªn tËp b¸o "Rheinische Zeitung'", lÇn ®Çu tiªn t«i ph¶i nãi ý kiÕn cña m×nh vÒ c¸i gäi lµ nh÷ng lîi Ých vËt chÊt vµ ®iÒu ®ã ®· lµm cho t«i lóng tóng. Cuéc th¶o luËn ë Héi nghÞ d©n biÓu tØnh Ranh vÒ c¸c vÊn ®Ò trém cñi rõng vµ vÒ viÖc ph©n nhá tµi s¶n ruéng ®Êt, cuéc bót chiÕn chÝnh thøc cña «ng Ph«n Sa-p¬, tØnh tr­ëng tØnh Ranh håi Êy víi tê “Rheinische Zeitung" vÒ vÊn ®Ò t×nh c¶nh n«ng d©n vïng M«-den, cuèi cïng, cuéc tranh luËn vÒ tù do th­­¬ng m¹i vµ vÒ chÕ ®é thuÕ quan b¶o hé, ®· ®em l¹i nh÷ng sù thóc ®Èy ®Çu tiªn ®èi víi c«ng viÖc nghiªn cøu cña t«i vÒ c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ".–174.

59 M¸c muèn nãi ®Õn bé luËt h×nh cña S¸c-l¬ V (Constitutio criminalis Carolina), ®­îc quèc héi häp t¹i Rª-ghen-xbuèc th«ng qua n¨m 1532; bé luËt nµy cã ®Æc ®iÓm lµ cã nh÷ng h×nh ph¹t cùc kú tµn ¸c.–177.

60 Montesquieu. "De l'esprit des lois". Tome premier, livre sixiÌme, chapitre XII (M«ng-te-xki-¬. “VÒ tinh thÇn cña luËt ph¸p". TËp thø nhÊt, quyÓn thø s¸u, ch­­¬ng XII). -179.

61 §©y lµ nãi vÒ c¸i gäi lµ "nh÷ng bé luËt d· man" ("leges barbarorum"), ®­îc biªn so¹n vµo c¸c thÕ kû V-IX vµ ghi chÐp l¹i tËp qu¸n ph¸p cña c¸c bé téc §øc (Phr¨ng-c¬, Phri-d¬, v.v.).–185.

62 SÕch-xpia. Th­­¬ng nh©n thµnh V¬-ni-d¬”, håi IV, c¶nh thø nhÊt.–192.

63 "Le National" ("B¸o d©n téc") lµ tê b¸o hµng ngµy ë Ph¸p, xuÊt b¶n ë Pa-ri tõ n¨m 1830 ®Õn n¨m 1851; trong nh÷ng n¨m 40, lµ c¬ quan cña ph¸i céng hßa t­­ s¶n «n hßa.–193.

64 QuyÒn tµi ph¸n thÕ tËp lµ quyÒn phong kiÕn cña ®Þa chñ ®­îc xÐt xö vµ trõng ph¹t n«ng d©n cña m×nh.–193.

65 G¬-t¬. "Rai-nª-c¬ Li-x¬", bµi ca thø s¸u.–206.

66 SÕch-xpia. "Th­­¬ng nh©n thµnh V¬-ni-d¬", håi IV, c¶nh thø nhÊt.–221.

ã7 Sù kiÖn ®­îc M¸c nh¾c tíi ®· x¶y ra vµo thêi kú qu©n ®éi cña vua T©y Ban Nha Phi-lÝp II bao v©y ¨ng-ve trong nh÷ng n¨m 1584-1585 nh»m ®µn ¸p cuéc khëi nghÜa cña ng­êi Hµ Lan chèng l¹i n­íc T©y Ban Nha chuyªn chÕ.–223.

68 "NghÞ viÖn cña nh÷ng vÞ th¸nh" - ®©y lµ nãi vÒ TiÓu nghÞ viÖn ®­îc thµnh lËp håi th¸ng B¶y vµ bÞ Cr«m-oen gi¶i t¸n vµo th¸ng Ch¹p 1653. Tham gia nghÞ viÖn nµy cã nhiÒu ®¹i biÓu cña c¸c gi¸o khu ë ®Þa ph­­¬ng, che ®Ëy sù phª ph¸n cña m×nh ®èi víi chÝnh s¸ch cña Cr«m-oen d­­íi mét h×nh thøc t«n gi¸o - thÇn bÝ vµ bÞ ng­êi ta ®Æt cho c¸i biÖt danh kh«i hµi lµ "nh÷ng vÞ th¸nh".–224