X¸c ®Þnh kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña ngµnh s¶n xuÊt cµ phª robusta cña ViÖt Nam
Nhãm nghiªn cøu:
Hoµng Thuý B»ng (M. Sc)
NguyÔn V¨n NghÖ (MBA)
Lª Hoµng Tïng (MA)
TrÇn ThÞ Quúnh Chi (MA)
môc lôc
C¸c tõ viÕt t¾t
ACPC HiÖp héi c¸c níc s¶n xuÊt cµ phª
DANIDA C¬ quan hîp t¸c song ph¬ng §an M¹ch
DARD Së N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n
DRC ChØ sè chi phÝ nguån lùc trong níc
EPC HÖ sè hiÖu qu¶ b¶o hé
EU Céng ®ång Ch©u ¢u
FAO Tæ chøc L¬ng thùc vµ N«ng nghiÖp
GDP Tæng s¶n phÈm quèc néi
GSO Tæng côc Thèng kª
TPHCM Thµnh phè Hå ChÝ Minh
ICA HiÖp ®Þnh cµ phª quèc tÕ
ICARD Trung t©m Th«ng tin N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n
ICO Tæ chøc Cµ phª Quèc tÕ
MARD Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n
NPCI HÖ sè b¶o hé danh nghÜa ®Çu vµo
NPCO HÖ sè b¶o hé danh nghÜa s¶n lîng
OGB Oxfam Anh
OHK Oxfam Hång K«ng
PAM Ma trËn ph©n tÝch chÝnh s¸ch
SOE Doanh nghiÖp nhµ níc
TNC C«ng ty xuyªn quèc gia
VND §ång ViÖt Nam
WTO Tæ chøc Th¬ng m¹i ThÕ giíi
SDC C«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n t vÊn ph¸t triÓn bÒn v÷ng
Lêi c¶m ¬n
Nghiªn cøu nµy ®îc hoµn thµnh víi sù ®ãng gãp cña rÊt nhiÒu ngêi, c¬ quan vµ tæ chøc. §Çu tiªn, chóng t«i ch©n thµnh göi lêi c¶m ¬n tíi V¨n phßng dù ¸n nghiªn cøu MISPA-ICARD, c¸c thµnh viªn héi ®ång chÊm thÇu ®· lùa chän ®¬n vÞ chóng t«i lµ c¬ quan triÓn khai ®Ò tµi nghiªn cøu "X¸c ®Þnh kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña ngµnh s¶n xuÊt cµ phª Robusta ViÖt Nam". §©y lµ ®Ò tµi mµ nhãm nghiªn cøu chóng t«i thùc sù mong muèn ®îc tham gia. Chóng t«i còng xin göi lêi c¶m ¬n cña m×nh tíi c¸c c¸n bé v¨n phßng dù ¸n nghiªn cøu MISPA-ICARD ®· lu«n t¹o thuËn lîi cho chóng t«i vÒ c¸c mÆt tæ chøc vµ tµi chÝnh, gãp phÇn kh«ng nhá ®Ó chóng t«i hoµn thµnh nghiªn cøu nµy víi kÕt qu¶ tèt nhÊt.
Chóng t«i ch©n thµnh göi lêi c¶m ¬n cña m×nh tíi c¸c c¸n bé trÎ lµm viÖc t¹i c¸c phßng Th«ng tin thÞ trêng, C«ng nghÖ th«ng tin vµ Th«ng tin Ên phÈm thuéc Trung t©m th«ng tin n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n ®· nhiÖt t×nh cung cÊp c¸c tµi liÖu vµ th«ng tin s½n cã g¾n chÆt víi néi dung cña ®Ò tµi nghiªn cøu.
Trong qu¸ tr×nh ®iÒu tra kh¶o s¸t thùc ®Þa, chóng t«i nhËn ®îc sù gióp ®ì vµ hîp t¸c chÆt chÏ cña nhiÒu c¸n bé vµ c¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh ®Þa ph¬ng. Chóng t«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c c¸n bé Së N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n tØnh §¨k L¨k, c¸n bé c¸c huyÖn, x· vµ bu«n lµng, c¸c doanh nghiÖp n¬i ®oµn ®Õn kh¶o s¸t, ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi vµ dµnh thêi gian quÝ b¸u cña m×nh ®Ó trao ®æi víi chóng t«i vÒ c¸c vÊn ®Ò nghiªn cøu. Chóng t«i xin ®Æc biÖt c¶m ¬n mét sè c¸n bé ®Þa ph¬ng ®· ®i cïng ®oµn trong suèt chuyÕn kh¶o s¸t thùc ®Þa, gióp chóng t«i trao ®æi víi nhiÒu ngêi d©n ®Þa ph¬ng. Chóng t«i còng xin bµy tá nh÷ng lêi c¶m ¬n ch©n thµnh ®Õn hé gia ®×nh nghiªn cøu, ®· chia sÎ th«ng tin cëi më víi chóng t«i vÒ c¸c néi dung ®iÒu tra. NÕu kh«ng cã sù tham gia tÝch cùc cña hä, nghiªn cøu nµy kh«ng thÓ thùc hiÖn ®îc.
Tuy nhiªn, do vÊn ®Ò nghiªn cøu réng, nhiÒu khã kh¨n thùc tiÔn nÈy sinh nªn B¸o c¸o nµy kh«ng thÓ tr¸nh khái mét sè thiÕu sãt. RÊt mong ®îc sù ®ãng gãp cña nh÷ng ngêi quan t©m.
§¹i diÖn nhãm nghiªn cøu SDC
Hoµng Thuý B»ng
Giíi thiÖu
I. Sù cÇn thiÕt cña nghiªn cøu
Tõ n¨m 1994 ®Õn n¨m 1999, khi gi¸ cµ phª thÕ giíi t¨ng ®ét biÕn do s¬ng muèi ë Brazil, ngµnh cµ phª ViÖt Nam ®· cã nh÷ng th¨ng tiÕn vît bËc. Tõ mét níc cã s¶n lîng vµ kim ng¹ch xuÊt khÈu thÊp nh÷ng n¨m ®Çu thËp kû 90, ViÖt Nam dÇn trë thµnh níc xuÊt khÈu cµ phª lín thø hai trªn thÕ giíi, chØ ®øng sau Brazil - níc cã truyÒn thèng ph¸t triÓn ngµnh cµ phª trong nh÷ng n¨m cuèi thËp kû 90. NÕu chØ tÝnh riªng cµ phª Robusta, n¨m 2001, ViÖt Nam ®· v¬n lªn trë thµnh níc xuÊt khÈu lín nhÊt thÕ giíi víi 42% thÞ phÇn. Trong c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp, cµ phª trë thµnh mÆt hµng xuÊt khÈu quan träng thø 2 (sau g¹o - c©y l¬ng thùc truyÒn thèng cña ViÖt Nam) víi kim ng¹ch dao ®éng trong kho¶ng tõ 400 ®Õn 600 triÖu USD/n¨m, gãp phÇn t¨ng trëng kinh tÕ, chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ vµ xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo ë ViÖt Nam1. N¨m 1994, diÖn tÝch cµ phª ViÖt Nam chØ vµo kho¶ng 119300 ha víi kho¶ng 200 ngh×n tÊn xuÊt khÈu, nhng ®Õn n¨m 2000, diÖn tÝch cµ phª ®· vµo kho¶ng 513 ngh×n ha vµ h¬n 800 ngh×n tÊn xuÊt khÈu.T¨ng trëng cµ phª ViÖt Nam lµm cho tÊt c¶ c¸c chuyªn gia trong vµ ngoµi níc ®Òu ng¹c nhiªn. Ngay c¶ c¸c kÕ ho¹ch l¹c quan nhÊt trong nh÷ng n¨m tríc ®ã còng chØ dõng ë møc 350 ngh×n ha vµ 450 ngh×n tÊn.2
Trong giai ®o¹n nµy, mäi ngêi tõ n«ng d©n, c¸n bé c«ng nh©n viªn ë T©y Nguyªn, nh÷ng ngêi tõ Nha Trang ®Õn thµnh phè Hå ChÝ Minh ®Òu ®æ x« ®i t×m ®Êt, mua ®Êt lµm vên cµ phª. Nh÷ng ngêi nghÌo vµ ®ång bµo d©n téc Ýt ngêi më réng diÖn tÝch cµ phª b»ng c¸ch khai hoang, ph¸ rõng. §©y lµ nguyªn nh©n lµm cho diÖn tÝch vµ s¶n lîng cµ phª t¨ng nhanh.
§¨k L¨k lµ tØnh lín nhÊt ViÖt Nam n»m ë trung t©m vïng T©y Nguyªn víi tæng diÖn tÝch tù nhiªn 19.599 km2 vµ ®Æc ®iÓm ®Êt ®ai chñ yÕu lµ ®Êt ®á Bazan. KhÝ hËu thêi tiÕt vïng T©y Nguyªn ®· t¹o cho §¨k L¨k ®iÒu kiÖn rÊt thÝch hîp ®Ó ph¸t triÓn nh÷ng lo¹i c©y c«ng nghiÖp cã gi¸ trÞ hµng ho¸ lín nh cµ phª, cao su, hå tiªu v.v... Trong giai ®o¹n 1995 - 2000, c©y cµ phª lµ mét c©y c«ng nghiÖp ®em l¹i nhiÒu lîi Ých cho ngêi d©n nãi riªng vµ cho c¶ tØnh §¨k L¨k nãi chung. Do lîi nhuËn trång cµ phª cao nªn ngêi d©n ®· giµu lªn nhê nã vµ cã tíi hµng chôc v¹n ngêi tõ 61 tØnh thµnh ViÖt Nam ®Õn §¨k L¨k ®Ó lËp nghiÖp, trong ®ã phÇn lín lµ d©n di c tù do, më réng diÖn tÝch trång cµ phª.3 Nh÷ng ngêi d©n ®i di c tù do nµy ®· g©y ra biÕt bao khã kh¨n cho §¨k L¨k trong qu¶n lý nh©n hé khÈu, an ninh trËt tù vµ thùc hiÖn c¸c môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. Hµng ngµn vô tranh chÊp ®Êt ®ai, hµng ngµn vô vi ph¹m l©m luËt ®· x¶y ra. NhiÒu trêng häc, c¬ së y tÕ qu¸ t¶i.4
Khi thÞ trêng cµ phª thÕ giíi r¬i vµo khñng ho¶ng trong 4 n¨m gÇn ®©y. Gi¸ cµ phª thÕ giíi gi¶m xuèng møc thÊp kû lôc trong vßng 40 n¨m qua, ¶nh hëng nghiªm träng ®Õn lîi Ých ngµnh cµ phª nãi chung vµ c¸c ®èi tîng tham gia s¶n xuÊt, chÕ biÕn vµ tiªu thô cµ phª nãi riªng. Theo nghiªn cøu cña ICARD, OXFAM Anh vµ OXFAM Hong Kong n¨m 2001, møc sèng cña hÇu hÕt ngêi trång cµ phª §¨k L¨k ®Òu cã xu híng gi¶m, hé giÇu chuyÓn xuèng kh¸, kh¸ xuèng trung b×nh, trung b×nh xuèng nghÌo vµ nghÌo xuèng ®ãi. NhiÒu hé hiÖn nay kh«ng ®ñ l¬ng thùc ®Ó ¨n vµ nî ng©n hµng do vay tiÒn ®Çu t vµo trång cµ phª trong nh÷ng n¨m tríc ®ã, b×nh qu©n 4,5 triÖu ®ång. Ngêi lao ®éng thiÕu viÖc lµm vµ gi¸ thuª lao ®éng gi¶m. NhiÒu c¬ së thu gom vµ c¸c doanh nghiÖp chÕ biÕn xuÊt khÈu cµ phª ®ang nî ®äng ng©n hµng, b×nh qu©n h¬n 5 tû ®ång. ViÖt Nam lµ mét trong sè nh÷ng níc chÞu thiÖt h¹i nhiÒu nhÊt tõ cuéc khñng ho¶ng gi¸.
Kh«ng ph¶i chØ thiÖt h¹i vÒ mÆt kinh tÕ, ngµnh cµ phª ViÖt Nam cßn chÞu thiÖt h¹i c¶ vÒ mÆt m«i trêng vµ t¨ng trëng bÒn v÷ng. Cµ phª ViÖt Nam ban ®Çu chñ yÕu ®îc trång ë nh÷ng vïng cã ®iÒu kiÖn tù nhiªn phï hîp nhng sau ®ã dÇn ®îc më réng sang c¸c vïng ®Êt Ýt thÝch hîp nh ®Êt dèc, ®Êt kh«ng ®ñ níc tíi. VÝ dô, ®µo giÕng ®Ó tíi cµ phª b¾t ®Çu ®îc ngêi d©n chó träng ®Çu t tõ n¨m 1987. Theo íc tÝnh vµo nh÷ng n¨m cuèi thËp kû 80, ®é s©u cña c¸c giÕng ®µo chØ vµo kho¶ng 16 mÐt lµ ®ñ ®Ó tíi níc. Tuy nhiªn ®Õn n¨m 1999, giÕng ph¶i cã ®é s©u kho¶ng 25 mÐt th× míi ®ñ níc tíi. HiÖn nay nhiÒu vïng kh«ng cã níc tíi, thËm chÝ ®· thuª m¸y khoan xuèng tõ 60 ®Õn 70 mÐt mµ vÉn kh«ng cã níc. Bªn c¹nh víi nguån níc ngÇm suy gi¶m, nguån tµi nguyªn rõng còng gi¶m m¹nh do ngêi d©n ph¸ rõng ®Ó trång cµ phª, g©y ¶nh hëng xÊu tíi m«i trêng sinh th¸i. Trong 20 n¨m qua, rõng ë §¨k L¨k – tØnh chuyªn canh cµ phª lín nhÊt ViÖt Nam – gi¶m b×nh qu©n 20 ngh×n ha/n¨m. Ph¸ rõng vµ khai th¸c níc ngÇm ®Ó trång vµ tíi cµ phª qu¸ møc ¶nh hëng nghiªm träng ®èi víi t¨ng trëng kinh tÕ nãi chung vµ ngµnh cµ phª ViÖt Nam nãi riªng trong t¬ng lai.
Nh÷ng thiÖt h¹i cña ngµnh cµ phª ViÖt Nam nh lµ mét minh chøng cho thÊy "thÞ trêng tù do" hay "c¬ chÕ thÞ trêng" thuÇn tuý kh«ng ph¶i lµ c«ng cô lu«n dÉn d¾t ngµnh cµ phª tíi lîi Ých tèi ®a. T¨ng trëng bÒn v÷ng trong t¬ng lai cña ngµnh cµ phª ViÖt Nam cÇn can thiÖp chÝnh s¸ch hiÖu qu¶ cña nhµ níc.
Trong nh÷ng n¨m qua, ChÝnh phñ ViÖt Nam ®· vµ ®ang triÓn khai nhiÒu chÝnh s¸ch kh¸c nhau nh»m h¹n chÕ nh÷ng t¸c ®éng do cuéc khñng ho¶ng gi¸ g©y ra nh thu mua t¹m tr÷ cµ phª, thëng xuÊt khÈu, thu mua vµ ph¸ huû c¸c s¶n phÈm cµ phª chÊt lîng thÊp, gi¶m diÖn tÝch trång cµ phª Robusta, trî cÊp g¹o v¶i cho ngêi trång cµ phª nghÌo vµ ®ång bµo d©n téc thiÓu sè, khuyÕn khÝch ®a d¹ng ho¸ s¶n xuÊt, t×m kiÕm vµ më réng thÞ trêng nh cµ phª Arabica, ca cao, b«ng, chÌ, tiªu, ®iÒu vµ ®iÒu chØnh l¹i qui ®Þnh vÒ tiªu chuÈn chÊt lîng cµ phª phï hîp víi hÖ thèng tiªu chuÈn quèc tÕ v.v... TÊt c¶ nh÷ng chÝnh s¸ch ®ã ®· gãp phÇn tÝch cùc vµo viÖc æn ®Þnh t×nh h×nh kinh tÕ - x· héi cña ngµnh cµ phª ViÖt Nam trong thêi kú khñng ho¶ng gi¸.5
Tuy nhiªn, ®Ó n©ng cao vÞ thÕ hay kh¶ n¨ng t¨ng trëng bÒn v÷ng cña ngµnh cµ phª ViÖt Nam vµ khai th¸c tèi ®a lîi Ých tõ c©y cµ phª, ViÖt Nam cÇn ph¶i tiÕn hµnh rµ so¸t vµ ®¸nh gi¸ chÝnh x¸c lîi thÕ c¹nh tranh hiÖn t¹i cña s¶n phÈm cµ phª ®Ó tõ ®ã ban hµnh c¸c chÝnh s¸ch n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh hiÖn t¹i. §Æc biÖt khi nÒn kinh tÕ ViÖt Nam ®ang trong qu¸ tr×nh héi nhËp vµo nÒn kinh tÕ khu vùc (AFTA, APEC) vµ thÕ giíi (WTO). Do ®ã, mét lo¹t c¸c chÝnh s¸ch hç trî ngµnh cµ phª ViÖt Nam thùc hiÖn trong nh÷ng n¨m võa qua cã thÓ kh«ng ®îc phÐp thùc hiÖn nh chÝnh s¸ch thu mua t¹m tr÷, thëng xuÊt khÈu v.v… vµ dÉn ®Õn mét biÕn ®éng nhá cña thÞ trêng thÕ giíi cã thÓ g©y ra nh÷ng ¶nh hëng rÊt xÊu tíi nh÷ng ngêi tham gia trång, chÕ biÕn vµ tiªu thô cµ phª, ®Æc biÖt khi søc c¹nh tranh cµ phª ViÖt Nam thÊp. Do ®ã, viÖc nghiªn cøu/®¸nh gi¸ “Kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña ngµnh s¶n xuÊt cµ phª Robusta ViÖt Nam” lµ hÕt søc cÇn thiÕt, ®a ra nh÷ng gîi ý chÝnh s¸ch trung h¹n vµ dµi h¹n ®Ó ®iÒu chØnh qui m« s¶n xuÊt thÝch hîp, c¶i thiÖn chÊt lîng, gi¶m gi¸ thµnh ®Ó tõng bíc c¶i thiÖn nh÷ng nguyªn nh©n lµm gi¶m søc c¹nh tranh cña ngµnh cµ phª ViÖt Nam.
2. Tãm t¾t c¸c nghiªn cøu hiÖn hµnh
Cuéc khñng ho¶ng gi¸ cµ phª toµn cÇu tõ cuèi n¨m 1999 ®Õn cuèi n¨m 2002 ®· g©y ¶nh hëng xÊu nghiªm träng ®Õn ngµnh cµ phª ViÖt Nam. RÊt nhiÒu nghiªn cøu cña c¸c c¸ nh©n, c¬ quan nghiªn cøu nhµ níc, c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ ®·/®ang hoµn thµnh nh»m t×m gi¶i ph¸p t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh cµ phª ViÖt Nam, gi¶m thiÓu nh÷ng ¶nh hëng cña xu híng biÕn ®éng gi¸ thÕ giíi. Sau ®©y lµ danh môc c¸c nghiªn cøu chÝnh:
-
Trung t©m th«ng tin cña Bé N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n (ICARD) ®· kÕt hîp víi Oxfam Anh vµ Oxfam Hång K«ng tiÕn hµnh nghiªn cøu "§¸nh gi¸ ¶nh hëng cña qu¸ tr×nh tù do ho¸ th¬ng m¹i ®Õn ngêi trång cµ phª ë tØnh §¨k L¨k".
-
Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n phèi hîp víi Tæ chøc N«ng l¬ng ThÕ giíi (FAO) tiÕn hµnh nghiªn cøu vÒ "Kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña ngµnh cµ phª ViÖt Nam trong båi c¶nh t¹i Ch©u ¸".
-
Mét nhãm chuyªn gia cña trêng Tæng hîp Free, Amsterdam nghiªn cøu "Kh¶ n¨ng ®Ò xuÊt c¸c c«ng cô qu¶n lý rñi ro ®èi víi ngêi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp víi 3 lo¹i n«ng s¶n chÝnh: hå tiªu, cao su vµ cµ phª".
-
Nghiªn cøu kÕt hîp gi÷a Uû ban Nh©n d©n tØnh §¨k L¨k vµ DANIDA vÒ "§a d¹ng ho¸ c©y trång vµ nghiªn cøu thÞ trêng n«ng s¶n phÈm".
-
Mét nhãm nghiªn cøu gåm gi¸o s cña trêng §¹i häc tæng hîp T©y óc, Australia; gi¸o s vµ sinh viªn cña trêng §¹i häc tæng hîp Arizona, USA, ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu vÒ "Mét sè th¸ch thøc cña viÖc ph¸t triÓn thÞ trêng cho mÆt hµng cµ phª ViÖt Nam t¹i thÞ trêng ViÖt Nam vµ ThÞ trêng Mü".
-
HiÖp héi Cµ phª Cao cao ViÖt Nam ®· tiÕn hµnh "Nghiªn cøu vµ ®Ò xuÊt ®Ò ¸n n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña mÆt hµng cµ phª ViÖt Nam".
-
ViÖn Quy ho¹ch vµ ThiÕt kÕ N«ng nghiÖp ®· tiÕn hµnh ®Ò tµi nghiªn cøu vÒ "Tæng quan Ph¸t triÓn cµ phª ViÖt Nam".
-
ThiÕu tªn B¸o c¸o cña thÇy NguyÔn Th¾ng, viÖn kinh tÕ n«ng nghiÖp vµ viÖn kinh tÕ th¬ng m¹i.
C¸c ý tëng chÝnh cña c¸c nghiªn cøu kü thuËt
C¸c nghiªn cøu kü thuËt chñ yÕu tËp trung vµo viÖc t×m gi¶i ph¸p c¶i thiÖn vµ n©ng cao hiÖu qu¶ trång vµ ch¨m sãc cµ phª, kü thuËt thu h¸i, t¨ng øng dông c«ng nghÖ chÕ biÕn ít ®Ó lµm cho cµ phª ®¹t chÊt lîng tèt h¬n (®é Èm, t¹p chÊt, mÇu s¾c, h¬ng vÞ) vµ kh«ng ¶nh hëng ®Õn m«i trêng sinh th¸i. C¸c nghiªn cøu nµy còng khuyÕn c¸o nªn gi¶m diÖn tÝch trång cµ phª ë nh÷ng vïng cã ®Þa h×nh, ®iÒu kiÖn ®Êt vµ níc kh«ng phï hîp vµ nªn chuyÓn ®æi sang c¸c lo¹i c©y trång kh¸c phï hîp h¬n.
S¶n lîng cµ phª ViÖt Nam chñ yÕu lµ cµ phª vèi víi ph¬ng ph¸p chÕ biÕn chÝnh lµ chÕ biÕn kh«, cµ phª qu¶ t¬i ®îc ph¬i kh« b»ng ¸nh n¾ng mÆt trêi hoÆc sÊy. NhiÒu nghiªn cøu cho thÊy ph¬ng ph¸p chÕ biÕn kh« víi gi¸ thµnh thÊp nhng cµ phª chÕ biÕn theo ph¬ng ph¸p kh« cã phÈm chÊt kÐm h¬n cµ phª chÕ biÕn theo ph¬ng ph¸p ít. MÊy n¨m gÇn ®©y, do cung vît qu¸ cÇu, gi¸ c¶ gi¶m liªn tôc xuèng møc thÊp nhÊt, ngêi mua yªu cÇu chÊt lîng cao h¬n. V× vËy, gÇn ®©y cã nhiÒu nghiªn cøu tËp trung nhiÒu vµo lÜnh vùc t¨ng cêng øng dông c«ng nghÖ chÕ biÕn ít ®Ò lµm cho cµ phª ®¹t chÊt lîng tèt h¬n b¶o ®¶m vÒ ®é Èm, t¹p chÊt, mµu s¾c, vµ h¬ng vÞ.
C¸c ý tëng chÝnh cña c¸c nghiªn cøu kinh tÕ
C¸c nghiªn cøu kinh tÕ hiÖn cã chñ yÕu tËp trung vµo hai lÜnh vùc lµ xóc tiÕn th¬ng m¹i vµ ®¸nh gi¸ ¶nh hëng biÕn ®éng gi¸ cµ phª ®Õn ngêi nghÌo. Trong B¸o c¸o "T×nh h×nh xuÊt khÈu cµ phª vµ c¸c gi¶i ph¸p thóc ®Èy xuÊt khÈu n¨m 2002", VICOFA khuyÕn nghÞ ngµnh cµ phª ViÖt Nam ph¶i t¨ng cêng qu¶ng b¸ s¶n phÈm cµ phª ViÖt Nam th«ng qua c¸c héi chî, triÓn l·m quèc tÕ, b¸n trùc tiÕp cho c¸c nhµ rang xay, qu¶ng c¸o s¶n phÈm trªn c¸c chuyÕn bay cña Lufthansa. B¸o c¸o còng chØ râ sù cÇn thiÕt ph¶i më réng diÖn tÝch trång cµ phª Arabica vµ tiÕp tôc ch¨m sãc vên cµ phª Robusta.
Trong B¸o c¸o nghiªn cøu kÕt hîp gi÷a ICARD, Oxfam Anh vµ Oxfam Hongkong "§¸nh gi¸ ¶nh hëng cña tù do ho¸ th¬ng m¹i ®Õn ngêi trång cµ phª nghÌo tØnh §¨k L¨k" cuèi n¨m 2002 vµ ®îc tr×nh bÇy t¹i Héi th¶o "Toµn cÇu ho¸, th¬ng m¹i vµ chÝnh s¸ch vît qua ®ãi nghÌo" do T¹p chÝ Nghiªn cøu LËp ph¸p tæ chøc ngµy 19/03/2003, nhãm nghiªn chØ râ nh÷ng khã kh¨n chñ quan vµ kh¸ch quan kh¸c nhau vÒ cÊu tróc thÞ trêng vµ thÓ chÕ chÝnh s¸ch ®· lµm cho nh÷ng ngêi trång cµ phª nghÌo, ®Æc biÖt lµ ngêi d©n téc thiÓu sè ngµy cµng nghÌo h¬n vµ dÔ bÞ tæn th¬ng díi t¸c ®éng lªn xuèng cña gi¸ thÕ giíi. Hai trong nh÷ng gîi ý chÝnh s¸ch quan träng cña B¸o c¸o lµ khuyÕn nghÞ diÖn tÝch trång cµ phª ViÖt Nam nªn ®îc duy tr× kho¶ng 500 ngh×n ha vµ t¨ng th«ng tin thÞ trêng cho nh÷ng ngêi nghÌo vµ ®ång bµo d©n téc ë vïng s©u vïng xa.
Trong B¸o c¸o nghiªn cøu "Kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña ngµnh cµ phª ViÖt Nam trong bèi c¶nh t¹i Ch©u ¸" kÕt hîp gi÷a MARD vµ FAO cho thÊy tõ khi gia nhËp ASEAN, ViÖt Nam ®· ký mét lo¹t c¸c tho¶ thuËn nh khèi mËu dÞch tù do ASEAN, tho¶ thuËn vÒ hiÖu lùc thuÕ quan u ®·i chung. Nh÷ng tho¶ thuËn nµy t¹o cho ViÖt Nam nãi chung vµ ngµnh n«ng nghiÖp nãi riªng nh÷ng c¬ héi nhng ®ång thêi còng sÏ n¶y sinh nhiÒu th¸ch thøc. §Ó héi nhËp víi thÞ trêng khu vùc, chØ cã thÓ b»ng c¸ch n©ng cao lîi thÕ c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ vµ ®Æc biÖt lµ nÒn n«ng nghiÖp cô thÓ lµ hai mÆt hµng chÝnh lµ cµ phª vµ cao su. Môc ®Ých cña nghiªn cøu do Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n phèi hîp víi Tæ chøc N«ng L¬ng ThÕ giíi vÒ kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña ngµnh cµ phª ViÖt Nam trong bèi c¶nh ASEAN ®· thu thËp c¸c tµi liÖu liªn quan ®Õn ph¸t triÓn cµ phª, nghiªn cøu gi¸ cµ phª t¹i vên, gi¸ xuÊt khÈu vµ gi¸ thÞ trêng nghiªn cøu hiÖn tr¹ng thùc tÕ cña h¹ tÇng vµ hÖ thèng th«ng tin liªn quan ®Õn s¶n xuÊt cµ phª ë ViÖt Nam.
Nghiªn cøu xem xÐt mét sè chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng nghiÖp vµ gîi ý víi chÝnh phñ mét sè thay ®æi thÓ chÕ cÇn thiÕt ®Ó thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ c¸c cam kÕt. Nghiªn cøu cßn ®Ò xuÊt mét sè chÝnh s¸ch ®èi víi cµ phª trong c¸c lÜnh vùc ph¸t triÓn cµ phª tiÓu ®iÒn, qu¶n lý tû gi¸ trao ®æi tiÒn tÖ, thu hót ®Çu t níc ngoµi, vµ t¨ng cêng tiÒm n¨ng kü thuËt vµ khoa häc: c«ng t¸c khuyÕn n«ng, tËp trung vµo c¸c nghiªn cøu vÒ qu¶ng b¸, tiÕp thÞ, ®ãng gãi, bao b× vµ b¶o hé chÊt lîng cµ phª. T¨ng cêng c¸c hiÖp héi cµ phª; tæ chøc thÞ trêng giao xa, thµnh lËp quü hç trî xuÊt khÈu cµ phª, quü hç trî s¶n xuÊt; c¶i thiÖn vµ duy tr× lîi thÕ so s¸nh cña cµ phª ViÖt Nam ë c¶ thÞ trêng néi ®Þa, thÞ trêng ASEAN vµ thÞ trêng quèc tÕ.
Trong B¸o c¸o "Kh¶ n¨ng ®Ò xuÊt c¸c c«ng cô qu¶n lý rui ro ®èi víi ngêi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp víi 3 lo¹i n«ng s¶n chÝnh: hå liªu, cao su vµ cµ phª" do nhãm chuyªn gia trêng ®¹i häc Free, Amsterdam thùc hiÖn ®· xem xÐt kh¶ n¨ng cung cÊp c¸c c«ng cô qu¶n lý rñi ro ®èi víi c¸c nhµ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp tõ kÕt qu¶ kh¶o s¸t thùc tÕ cña t¸c gi¶ vµo th¸ng 5 n¨m 2002. Ba b¸o c¸o cho 3 ngµnh hµng chÝnh: hå tiªu, cao su vµ cµ phª ®· ph¸c th¶o nh÷ng nÐt chÝnh vÒ møc ®é phô thuéc vµo c¸c chñ yÕu cña ViÖt Nam, mét ®Êt níc cã kho¶ng 80% d©n sè sinh sèng ë vïng n«ng th«n víi kho¶ng 90% d©n sè thuéc diÖn nghÌo. ViÖt Nam ®ang trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi vµ ®ang diÔn ra qu¸ tr×nh thµnh thÞ ho¸. Trong hai thËp kû tíi, s¶n xuÊt c¸c mÆt hµng n«ng nghiÖp vÉn ®ãng vai trß quan träng ®èi víi c¸c doanh nghiÖp vµ hé gia ®×nh n«ng th«n, bëi v× hä cßn cã qu¸ Ýt c¸c lùa chän thay thÕ kh¸c.
Nhãm nghiªn cøu thuéc trêng ®¹i häc tæng hîp T©y óc vµ Arizona, Mü ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu "Mét sè th¸ch thøc cña viÖc ph¸t triÓn thÞ trêng cho mÆt hµng cµ phª ViÖt Nam t¹i thÞ trêng ViÖt Nam vµ ThÞ trêng Mü" ®· ®îc tiÕn hµnh víi môc ®Ých lµ xem xÐt ngµnh kinh doanh n«ng nghiÖp cña ViÖt Nam, träng t©m tËp trung cña nghiªn cøu lµ xem xÐt nh÷ng s¶n phÈm n«ng nghiÖp cã nhiÒu høa hÑn vµ thÞ trêng xuÊt khÈu cho nh÷ng s¶n phÈm nµy. Trong nghiªn cøu nµy, nhãm t¸c gi¶ tËp trung vµo nghiªn cøu s¶n phÈm cµ phª, c¸c yÕu tè ¶nh hëng ®Õn xuÊt nhËp khÈu cµ phª, thÞ trêng tiÒm n¨ng, vµ vai trß cña kinh doanh n«ng nghiÖp vµ cµ phª ®èi víi thÞ trêng vµ ph¸t triÓn.
Nh vËy, c¸c nghiªn cøu hiÖn nay ®· ®Ò cËp cïng mét lóc ®Õn nhiÒu kh©u trong ngµnh cµ phª ViÖt Nam tõ s¶n xuÊt ®Õn tiªu thô hµng ho¸, tõ c¸c yÕu tè kü thuËt ®Õn c¸c yÕu tè kinh tÕ. Tuy nhiªn, c¸c nghiªn cøu nµy ®a ra c¸c gîi ý chÝnh s¸ch chñ yÕu díi d¹ng ®Þnh tÝnh h¬n lµ ®Þnh lîng. Thªm vµo ®ã, c¸c gîi ý chÝnh s¸ch râ rµng hay kh¶ thi chñ yÕu tËp trung ë kh©u s¶n xuÊt t¹i hé vµ ho¹t ®éng xuÊt khÈu. Mét nghiªn cøu chi tiÕt h¬n, ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña ngµnh cµ phª ViÖt Nam bao gåm tÊt c¶ c¸c ®èi tîng tham gia trång, thu mua, chÕ biÕn vµ tiªu thô s¶n phÈm hiÖn cha ®îc tiÕn hµnh. Do ®ã, c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch vÉn cha ®îc cung cÊp mét bøc tranh toµn c¶nh, chi tiÕt vµ c¸c bíc ®i cô thÓ ®Ó t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña ngµnh cµ phª ViÖt Nam trong trung vµ dµi h¹n.
3. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
3.1. Ph¬ng ph¸p thu thËp sè liÖu
Thu nhËp th«ng tin cã s½n:
-
C¸c B¸o c¸o nghiªn cøu.
-
C¸c bµi b¸o vµ t¹p chÝ liªn quan.
-
C¸c th«ng tin trªn Internet.
-
Héi th¶o.
-
ý kiÕn cña c¸c chuyªn gia trong ngµnh.
Thu thËp th«ng tin tõ thùc ®Þa, tØnh §¨k L¨k:
-
§iÒu tra t×nh h×nh s¶n xuÊt, chÕ biÕn vµ tiªu thô t¹i hé.
-
§iÒu tra t×nh h×nh thu mua, vËn chuyÓn vµ tiªu thô cña c¸c ®¹i lý thu mua.
-
§iÒu tra t×nh h×nh thu mua, vËn chuyÓn, chÕ biÕn vµ tiªu thô (trong níc vµ xuÊt khÈu) cña c¸c doanh nghiÖp chÕ biÕn xuÊt khÈu cµ phª.
3.2. Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch th«ng tin
Thèng kª m« t¶. Thèng kª m« t¶ dïng ®Ó m« t¶ hiÖn tr¹ng c¸c th«ng tin thu ®îc, cè g¾ng lµm næi bËt nh÷ng vÊn ®Ó liªn quan ®Õn kh¶ n¨ng c¹nh tranh ngµnh cµ phª ViÖt Nam.
M« h×nh kinh tÕ lîng. M« h×nh kinh tÕ lîng dù kiÕn ®îc sö dông cho 3 môc ®Ých.
-
Thø nhÊt ®Ó x¸c ®Þnh c¸c hÖ sè cña ®êng cung vµ ®êng cÇu cµ phª ViÖt Nam. C¸c hÖ sè íc tÝnh sÏ lµ ®Çu vµo cho m« h×nh C©n b»ng riªng phÇn.
-
Thø hai ®Ó x¸c ®Þnh mèi t¬ng t¸c qua l¹i gi÷a s¶n lîng cµ phª ViÖt Nam vµ gi¸ thÕ giíi.
M« h×nh c©n b»ng riªng phÇn
-
X©y dùng ®êng cung/cÇu cµ phª Robusta ViÖt Nam.
-
M« pháng ¶nh hëng cña c¸c lùa chän chÝnh s¸ch tíi kh¶ n¨ng c¹nh tranh ngµnh cµ phª Robusta ViÖt Nam.
4. §Þa bµn vµ ®èi tîng ®iÒu tra
4.1. §Þa bµn ®iÒu tra
Dùa trªn sù ph©n chia cña c¸c c¸n bé Së NN & PTNT §¨k L¨k, tØnh §¨k L¨k ®îc ph©n thµnh ba vïng sinh th¸i6. Vïng rÊt thÝch hîp víi c©y cµ phª gåm s¸u huyÖn Cmga, Kr«ngana, Kr«ng Buk, Kr«ng N¨ng, EaHleo, §¨k Mil. Vïng thÝch hîp ë møc trung b×nh gåm n¨m huyÖn §¨k L¨k, §¨k N«ng, Bu«n §«n, Kr«ng N«, C jut. Vïng Ýt thÝch hîp gåm bèn huyÖn L¨k, Kr«ng B«ng, Easup, Ma®r¨k. Sau khi th¶o luËn víi c¸c chuyªn gia Së N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n §¨k L¨k, ba huyÖn tiªu biÓu cho ba vïng sinh th¸i ®îc lùa chän ®iÒu tra. HuyÖn Kr«ng Buk - huyÖn ®¹i diÖn cho vïng thÝch hîp nhÊt. HuyÖn C jut - huyÖn ®¹i diÖn cho vïng cã ®iÒu kiÖn thÝch hîp trung b×nh. HuyÖn Kr«ng B«ng - huyÖn ®¹i diÖn cho vïng kÐm thÝch hîp nhÊt.
4.2. §èi tîng ®iÒu tra
§èi tîng ®iÒu tra lµ nh÷ng hé trång cµ phª (183 hé), ngêi thu gom cµ phª, c¸c ®¹i lý thu mua cµ phª (10 c¬ së vµ ®¹i lý) vµ c¸c doanh nghiÖp chÕ biÕn xuÊt khÈu cµ phª (6 doanh nghiÖp). Sau khi ®oµn tiÕn hµnh ®iÒu tra, c¸c phiÕu hái ë ba huyÖn Kr«ng Buk, C Jut vµ Kr«ng B«ng ®· ®îc tËp hîp l¹i vµ ®îc ph©n chia lµm 3 lo¹i hé: hé giµu, hé trung b×nh vµ hé nghÌo. Hé giµu cã gi¸ trÞ tµi s¶n trªn 80 triÖu ®ång. Hé trung b×nh cã tµi s¶n tõ 40 ®Õn 80 triÖu ®ång vµ hé nghÌo cã tµi s¶n díi 40 triÖu ®ång.
5. Thêi gian thùc hiÖn nghiªn cøu
Giai ®o¹n
|
Thêi gian thùc hiÖn
|
C¸c ho¹t ®éng chÝnh
|
1
|
Tõ 1 ®Õn 12 th¸ng 6/2003
| -
Thu thËp c¸c tµi liÖu nghiªn cøu cã s½n
-
X©y dùng vµ chØnh söa b¶ng hái
-
TËp huÊn ®iÒu tra
|
2
|
Tõ 12 ®Õn 30 th¸ng 6/2003
| -
§iÒu tra thö.
-
ChØnh söa b¶ng hái.
-
§iÒu tra diÖn réng.
|
3
|
Tõ 1 ®Õn 30 th¸ng 7/2003
| -
X©y dùng phÇn mÒm vµo vµ xö lý sè liÖu.
-
Vµo sè liÖu.
-
Xö lý sè liÖu lÇn 1.
|
4
|
Tõ 1 ®Õn 30 th¸ng 8/2003
| -
Xö lý sè liÖu ®ît 2.
-
X©y dùng m« h×nh Causualities.
|
5
|
Tõ 1 ®Õn 30 th¸ng 9/2003
| -
X©y dùng m« h×nh C©n b»ng riªng phÇn.
-
Tõng thµnh viªn trong nhãm nghiªn cøu hoµn thµnh tõng b¶n th¶o chuyªn ®Ò.
|
6
|
Tõ 1 ®Õn 30 th¸ng 10/2003
| -
Trëng nhãm nghiªn cøu hiÖu ®Ýnh tõng chuyªn ®Ò vµ viÕt b¶n th¶o B¸o c¸o ®Çu tiªn.
-
Göi b¶n th¶o B¸o c¸o ®Çu tiªn tíi c¸c chuyªn gia ®Ó ®ãng gãp ý kiÕn.
|
7
|
Tõ 1 th¸ng 11 ®Õn 30 th¸ng 12 n¨m 2003
| -
Thu nhËn ý kiÕn ®ãng gãp cña c¸c ®¹i biÓu tham gia héi th¶o.
-
Hoµn thiÖn B¸o c¸o gi÷a kú.
-
Hoµn thiÖn B¸o c¸o cuèi cïng.
|
6. CÊu tróc cña B¸o c¸o
B¸o c¸o gåm 5 ch¬ng chÝnh:
-
Ch¬ng 1. ThÞ trêng cµ phª thÕ giíi: thêng xuyªn biÕn ®éng vµ th¬ng m¹i kh«ng c«ng b»ng
-
Ch¬ng 2. Ngµnh cµ phª Robusta ViÖt Nam: Xu híng ph¸t triÓn vµ nh÷ng ®iÒu chØnh trong thêi kú khñng ho¶ng
-
Ch¬ng 3. C¸c t¸c nh©n tham gia kªnh tiªu thô cµ phª Robusta §¨k L¨k
-
Ch¬ng 4. M« h×nh c©n b»ng riªng phÇn vµ m« pháng ¶nh hëng cña c¸c lùa chän chÝnh s¸ch
-
Ch¬ng 5. KÕt luËn vµ gîi ý chÝnh s¸ch
Chia sẻ với bạn bè của bạn: |