Nghiên cứU Ảnh hưỞng của sử DỤng thuốc bảo vệ thực vật lân hữu cơ VÀ cacbamat lên sức khoẻ NÔng dân trồng lúA Ở TỈnh thừa thiên huế

Trần Bình Thắng¹ Võ Văn Thắng² Hoàng Trọng Sĩ ²

Sử dụng thuốc bảo vệ thực vật là điều kiện tất yếu trong sản xuất nông nghiệp. Chính nhờ vào hiệu quả diệt trừ sâu bệnh và cỏ dại của thuốc bảo vệ thực vật, trong nhiều năm qua sản lượng lương thực, đặc biệt là lúa gạo, ở Việt Nam cũng như nhiều nước trên thế giới, ngày càng gia tăng. Tuy nhiên mặt trái của việc sử dụng bảo vệ thực vật như gây ô nhiễm môi trường sống, tồn dư thuốc bảo vệ thực vật trong cây trồng, gây nhiễm độc cấp và mãn tính cho người sử dụng....Trong đó, tình trạng nhiễm độc cấp và mãn tính cho người trực tiếp phun thuốc bảo vệ thực vật trong cộng đồng là điều gây lo lắng nhất. Nhiều nghiên cứu gần đây cho thấy nhiễm độc thuốc bảo vệ thực vật luôn là vấn đề hàng đầu trong chăm sóc sức khỏe cộng đồng dân cư nông nghiệp. Trên thế giới ước tính có khoảng 39 triệu người có thể bị ngộ độc mãn và cấp tính hàng năm do sử dụng thuốc bảo vệ thực vật trong nông nghiệp. Trong đó có khoảng 3 triệu người bị ngộ độc cấp tính nghiêm trọng và 220 nghìn người tử vong mỗi năm [1]. Song song với số lượng thuốc bảo vệ thực vật sử dụng tăng là số người ngộ độc thuốc bảo vệ thực vật cũng tăng.

Tình trạng nhiễm độc thuốc bảo vệ thực vật tại Việt Nam vẫn còn nghiêm trọng. Thống kê sơ bộ tại 38 tỉnh, thành phố, trong năm 2007 đã xảy ra gần 4.700 vụ, với 5.207 trường hợp bị nhiễm độc thuốc bảo vệ thực vật và 106 người đã tử vong. Năm 2009 có 4.372 vụ nhiễm độc với 4.515 trường hợp, tử vong 138 trường hợp chiếm tỷ lệ 3,05 %. Theo Hà Minh Trung và cộng sự, cả nước hiện có 11,5 triệu hộ nông nghiệp, số người tiếp xúc nghề nghiệp với thuốc bảo vệ thực vật ít nhất cũng tới 11,5 triệu người. Với tỷ lệ nhiễm độc thuốc bảo vệ thực vật mạn tính là 18,26 % thì số người bị nhiễm độc mạn tính trong cả nước có thể lên tới 2,1 triệu người [2].

Mặt khác, theo Chi cục bảo vệ thực vật tỉnh Thừa Thiên Huế, hiện nay ở tỉnh Thừa Thiên Huế, trên 90% loại thuốc trừ sâu được nông dân sử dụng thuộc nhóm photpho hữu cơ và cacbamat [3]. Song, do người nông dân chưa coi trọng việc sử dụng phương tiện bảo hộ lao động khi phun thuốc và ít hiểu biết về thuốc trừ sâu đã khiến không ít trường hợp nông dân trực tiếp phun thuốc bị nhiễm độc mãn tính mà họ không hay biết [4]. Điều này sẽ ảnh hưởng xấu đến sức khoẻ của nông dân trực tiếp sản xuất ra lương thực cho chúng ta tiêu dùng. Đây là vấn về đang quan tâm của Đảng và Nhà nước (nông nghiệp, nông thôn và nông dân). Trong đề tài này chúng tôi muốn tìm hiểu thực trạng sử dụng, bảo quản, điều kiện lao động khi phun/pha thuốc trừ sâu và ảnh hưởng của thuốc trừ sâu lên sức khoẻ nông dân, từ đó đề xuất một số giải pháp phòng ngừa nhằm khắc phục những hậu quả xấu lên sức khoẻ của nông dân. Mục tiêu:

Chọn 3 huyện chuyên canh tác nông nghiệp tại tỉnh Thừa Thiên Huế. Ở mỗi huyện chọn 1 xã có tỷ lệ nông dân trồng lúa cao. Tại mỗi xã nghiên cứu, chọn ngẫu nhiên 100 nông dân trực tiếp phun thuốc trừ sâu vào mẫu nghiên cứu.

Phỏng vấn nông dân trồng lúa về điều kiện lao động với thuốc trừ sâu như: loại thuốc trừ sâu đã sử dụng, thời gian tiếp xúc với thuốc trừ sâu , số lần phun thuốc/vụ mùa, sử dụng dụng cụ bảo hộ lao động, kỹ thuật phun thuốc trừ sâu , xử lý bao bì đựng thuốc trừ sâu , xử trí khi bị nhiễm độc thuốc trừ sâu , dấu hiệu và triệu chứng (nhớ lại của nông dân) sau đợt phun thuốc trừ sâu .

Lấy mẫu máu. Lấy 2mL máu tĩnh mạch, gởi về phòng thí nghiệm ngay, tách lấy huyết thanh, bảo quản ở -20⁰C trước khi và phân tích cholinesterase. Định lượng cholinesterase bằng phương pháp động học xúc tác enzym với thuốc thử butyrythiocholine, thực hiện trên máy phân tích tự động (Roch/Hitachi cobas c 501 analyzer) tại Khoa Sinh hoá Bệnh viện Trung ương Huế. Giá trị cholinesterase ở người bình thường 6442-11847 U/L. Mức cholinesterase trong máu của nông dân (n₁ = 272) được so sánh với mức cholinesterase của nhóm đối chứng (n₂ = 30) gồm những nông dân khoẻ mạnh không tiếp xúc với thuốc trừ sâu. Xử lý số liệu bằng phương pháp thống kê với phần mềm SPSS version 16.0. Sử dụng test ² để so sánh 2 hay nhiều tỷ lệ. Chọn mức có ý nghĩa thống kê: p < 0,05.

Bảng 1. Đặc trưng cá nhân của mẫu (n = 300)

Có 10 chủng loại thuốc bảo vệ thực vật hiện đang được nông dân tại địa bàn nghiên cứu sử dụng trong nông nghiệp. Trong đó, các nhóm được sử dụng nhiều nhất là: Sofid 93,3%; Validacin 71,3%; Padan (60,7%). Các nhóm thuốc Bbảo vệ thực vật này tập trung vào 2 gốc hoá học chính là cacbamat và photpho hữu cơ. Theo Chi cục bảo vệ thực vật Thừa Thiên Huế và Chi nhánh Công ty thuốc sát trùng Việt Nam tại Thừa thiên Huế, hiện ở tỉnh Thừa Thiên Huế có khoảng 30 chủng loại thuốc bảo vệ thực vật khác nhau, với số lượng tiêu thụ khoảng 300-400 tấn [3].

Bảng 2. Điều kiện làm việc của nông dân với thuốc trừ sâu

Bảng 3. Dấu hiệu và triệu chứng liên quan đến nhiễm độc thuốc trừ sâu của nông dân và mức cholinesterase

Việc chẩn đoán nhiễm độc mãn tính thuốc bảo vệ thực vật gốc photpho hữu cơ và cacbamat là rất khó khăn, các dấu hiệu lâm sàng phần lớn là chủ quan. Theo y văn dấu hiệu và triệu chứng nhiễm độc mạn tính thuốc bảo vệ thực vật gốc photpho hữu cơ và cacbamat bao gồm: nhức đầu, choáng váng, cảm giác nặng đầu, nhức thái dương, giảm trí nhớ, dễ mệt mỏi, ngủ không ngon giấc, ăn kém ngon, chóng mặt. Ở một số trường hợp, có rối loạn tinh thần và trí tuệ, giật nhãn cầu, run tay và một số triệu chứng rối loạn thần kinh khác [6]. Trong nghiên cứu này, qua phỏng vấn (dưới hình thức nhớ lại) nông dân về những dấu hiệu và triệu chứng sau một đợt đi phun thuốc BVTV, chúng tôi ghi nhận được 23 dấu hiệu/triệu chứng mà nông dân trực tiếp phun/pha thuốc báo cáo lại. Trong đó những dấu hiệu, triệu chứng chiếm tỷ lệ cao là: mệt mỏi khó chịu (55,7%); nhức đầu (51,0%); sẩn da, ngứa (49,7%); hoa mắt (38,3%); chóng mặt (36,7%) và ra nhiều mồ hôi (37,0%).

Phạm Bích Ngân và Đinh Xuân Thắng [7], qua phỏng vấn nông dân trồng rau tại ngoại thành TP.Hồ Chí Minh (2006) đã ghi nhận được 20 dấu hiệu/triệu chứng nhiễm độc mãn tính thuốc BVTV, trong đó một số người có dấu hiệu nhiễm độc mãn tính với tỷ lệ cao như sau: mệt mỏi khó chịu (87,7%), đau đầu (66,4%), ra nhiều mồ hôi (50,3%), chóng mặt (85,2%), da ngứa mẩn đỏ (41,3%), rối loạn giấc ngủ (36,8%), buồn nôn (43,8%), da tái xanh (45,8%). Nghiên cứu của Nguyễn Tuấn Khanh (2010) về ảnh hưởng của thuốc BVTV lên sức khoẻ người chuyên canh chè ở Thái nguyên cho biết, tỷ lệ nông dân còn nhớ các dấu hiệu ảnh hưởng lên sức khoẻ sau đợt pha/phun thuốc BVTV như sau: chóng mặt (78,4%), mệt mỏi (77,9%), đau đầu (73,1%), mất ngủ (33,8%), ngứa da (23,1%), nhìn mờ (43,1%) [5].

Nghiên cứu của Aunu Rauf [8] ở Indonesia trên đối tượng nông dân trồng cải bắp có sử dụng thuốc BVTV gốc lân hữu cơ và cacbamat, cho biết nông dân bị nhiễm độc mãn tính với các dấu hiệu như sau: nhức đầu (78,6%), mệt mỏi (16,0%), ngứa da (24,0%), mắt nhìn mờ (20,0%) đau dạ dày (16,0%). Susmita Dasgupta, Nhan Thi Lam, Khuc Xuyen và cộng sự qua nghiên cứu tình hình nhiễm độc thuốc BVTV lân hữu cơ và cacbamat ở nông dân trồng lúa Đồng bằng sông Cửu Long (2005) cho biết có 21,0% nông dân bị nhiễm độc mãn tính với dấu hiệu/triệu chứng như sau: da kích thích (62,5%), nhức đầu (60,0%), kích thích mắt (56,7%), chóng mặt (52,4%%), khó thở (46,6%) [9]. Nghiên cứu của Aftab Turabi và cộng sự [10], về tiếp xúc mãn tính với thuốc BVTV lẫn hữu cơ ở người dân sống gần vùng canh tác nông nghiệp ở Karachi (Pakistan) cho biết 59,1% người dân giảm sự thèm ăn, 45,8% đau bụng, 41,8% tiêu chảy. Neice Müller, Xavier Faria và cộng sự qua nghiên cứu tình hình nhiễm độc thuốc BVTV lân hữu cơ ở gia đình nông dân trồng trái cây ở Brazil, tác giả cho biết người dân còn nhớ lại được 21 dấu hiệu/triệu chứng liên quan đến tiếp xúc mãn tính với thuốc BVTV lân hữu cơ, trong đó những dấu hiệu/triệu chứng chiếm tỷ lệ cao như sau: kích ứng mắt (27,5%), nhức đầu (13,6%), da dị ứng (7,3%), chóng mặt (3,8%), ra nhiều mồ hôi (9,8%), tiêu hoá khó (3,%), nôn mữa (5,6%), đau bụng (5,1%) [11].

Bảng 4. Nồng độ cholinesterase huyết thanh

Trong nghiên cứu này chúng tôi nhận thấy có 39 mẫu huyết thanh của nông dân có nồng độ cholineterase thấp hơn giá trị khuyến cáo (6442 U/L), chiếm tỷ lệ 16,1%. Nồng độ cholinesterase trong huyết thanh của nhóm đối chứng (không tiếp xúc với thuốc BVTV) cao hơn nồng độ của nông dân phun thuốc BVTV. Tuy nhiên sự khác biệt này không có ý nghĩa thống kê (p > 0,05). Theo y văn nồng độ cholinesterase trong máu thường liên quan đến nhiều yếu tố như: bệnh tật (gan, glaucoma, Alzheimer, suy dinh dưỡng..), giới, biến đổi từ cá thể này đến cá thể khác....đặc biệt là thời gian ngừng tiếp xúc với thuốc trừ sâu. Thường với thời gian sau 2 tuần, nếu ngưng tiếp xúc với nhóm lân hữu cơ thì men cholinesterase trong cơ thể bắt đầu phục hồi chậm. Trong nghiên cứu này, mẫu được chọn ngẫu nhiên, nên rất nhiều nông dân đã ngưng phun thuốc BVTV với thời gian sau 2 tuần, chính vì thế, tỷ lệ mẫu huyết thanh có nồng độ cholineterase giảm (16,1%) ít hơn so với những nghiên cứu khác. Nghiên cứu của Dilshad A Khan và cộng sự (2008) [12] cho kết quả như sau: giá trị trung bình cholineterase của nông dân trồng thuốc lá (5596UI/L) giảm đáng kể so với nhóm chứng (6821UI/L). Suphan Soogarun và cộng sự (2003) nghiên cứu nồng độ cholineterase trong huyết tương của 35 nông dân trồng rau ở Chiang Mai-Thái Lan (và nhóm chứng gồm 35 người dân khoẻ mạnh sinh sống ở Bangkok) cho biết nồng độ cholineterase trung bình của nhóm nông dân trồng rau (17700±7000 UI/L) thấp hơn có ý nghĩa thống kê (p < 0,01) so với nồng độ cholineterase ở nhóm chứng (24700± 12400 UI/L) [13]. Prasit Kachaiyaphum và cộng sự (2010) đã đánh giá cholineterase huyết thanh trên 350 nông dân trồng ớt huyện Chatturat, tỉnh Chaiyaphum-Thái Lan cũng cho biết có 32,0% mẫu nghiệm có giá trị cholineterase bất bình thường; có sự liên quan giữa nồng độ cholineterase huyết thanh với những dấu hiệu liên quan đến nhiễm độc mãn tính lân hữu cơ ở nông dân trồng ớt ở địa phương nghiên cứu [14].

Kết quả nghiên cứu của chúng tôi tương tự với nghiên cứu của Nguyễn Văn Tư và cộng sự (2004). Theo đó, qua nghiên cứu nồng độ cholineterase trong huyết thanh của 60 nông dân chuyên canh chè ở Thái Nguyên [15] tác giả cho biết giá trị trung bình cholineterase của nông dân trồng chè ở 2 huyện Sông Cầu (4988,501372,41U/L) và Minh Lập (5128,801423,45U/L) thấp hơn so với nhóm chứng (30 công nhân nhà máy X79) 5839,671411,60UI/L, (p > 0,05). Mặc dù số mẫu nghiên cứu còn hạn chế, tuy vậy, trong nghiên cứu này chúng tôi vẫn nhận thấy có sự liên quan giữa nồng độ cholinesterase trong huyết thanh của nông dân với những yếu tố như: sử dụng bảo hộ lao động, thời gian tiếp xúc với thuốc BVTV, dấu hiệu (nông dân còn nhớ lại, sau đợt phun thuốc BVTV) liên quan đến nhiễm độc thuốc BVTV lân hữu cơ và cacbamat (p < 0,05).

4. Kết luận

Mặc dù có một tỷ lệ cao nông dân trồng lúa tại địa bàn nghiên cứu tuân thủ những điều kiện an toàn khi sử dụng thuốc BVTV. Tuy nhiên tiếp xúc lâu dài với thuốc trừ sâu vẫn ảnh hưởng lên sức khoẻ nông dân trực tiếp pha/phun thuốc BVTV. Nồng độ cholinesterase trong máu của nông dân tiếp xúc với thuốc BVTV thấp hơn nhóm không tiếp xúc và những dấu hiệu, triệu chứng mà nông dân còn nhớ lại sau đợt phun thuốc BVTV là những bằng chứng về ảnh hưởng của sử dụng thuốc BVTV photpho hữu cơ và cacbamat lên sức khoẻ nông dân.

[2]. Hà Minh Trung và Cs (2000), Nghiên cứu ảnh hưởng của hoá chất độc hại dùng trong nông nghiệp tới sức khoẻ con người, các biện pháp khắc phục, Đề tài cấp Nhà nước 11-08, Bộ NN & PTNN.

[3]. Công ty Cổ phẩn Thuốc sát trùng Việt Nam (2007), Sổ tay sử dụng nông dược, Nhà xuất bản nông nghiệp.

[4]. K’Vởi, Đỗ Văn Dũng (2008), “Kiến thức, thái độ, thực hành về hóa chất bảo vệ thực vật của người dân trồng rau tại Thành phố Đà Lạt, tỉnh Lâm Đồng năm 2008”, Tạp chí Y học TP. Hồ Chí Minh, tập 14, số1 năm 2010, trang 109-115.

[5]. Nguyễn Tuấn Khanh (2010), Đánh giá ảnh hưởng của sử dụng hóa chất bảo vệ thực vật đến sức khỏe người chuyên canh chè tại Thái Nguyên và hiệu quả của các biện pháp can thiệp, Luận án tốt nghiệp Tiến sĩ Y học, Trường Đại học Thái Nguyên.

[6]. Prakash, D (2008), Pseudocholinesterase Diagnostic and Pronostic value in Organophosphorus Poisoning, Dissertation submitted to the Rajiv Gandhi University of Health Sciences, Karnataka, Bangalore.

[7]. Phạm Thị Bích Ngân, Đinh Xuân Thắng (2006), “Nghiên cứu ảnh hưởng của hóa chất trừ sâu đến sức khỏe của nông dân vùng chuyên canh rau TP. Hồ Chí Minh”, Tạp chí phát triển khoa học và công nghệ, số 2, tập 9, tr: 72-80.

[8]. Aunu Rauf, Djoko Prijono et al (2004), “Survey of pest control pratices of carbage farmers in west Java, Indonesia, Cabbage Pest Control Survey Report”, Department of Plant Pests and Diseases, Bogor Agricultural University, Indonesia.

[9]. Susmita Dasgupta, Craig Meisner, David Wheeler, Nhan Thi Lam, Khuc Xuyen (2005). Pesticide poisoning of farm workers: implications of blood test results from Vietnam, World Bank Policy Research Working Paper 2005; 3624.

[10]. Aftab Turabi, A. Danyal et al (2007), “Evaluation of suspected chronic pesticide poisoning among residents near agriculture fields”, Biomedica, Vol 23, pp: 77-82.

[11]. Neice Müller Xavier Faria et al (2009), “Poisoning by pesticides among family fruit farmers, Bento Gonçalves, Southern Brazil”, Rev Saúde Pública, No 43, Vol 2, pp: 1-10.

[12]. Dilshad A Khan, Mahwish M Bhatti et al (2000), “Adverse Effects of Pesticides Residues on Biochemical Markers in Pakistani Tobacco Farmers”, J Clin Exp Med, No 1, pp:274-282.

[13]. Suphan Soogarun, Viroj Wiwanitkit and Jamsai Suwansaksri (2003), “Report on Blood cholineterase among vegetable growers”, Southeast Asian J Trop Med Public Health, Vol 34 No 3, pp: 687-689.

[14]. Prasit Kachaiyaphum, Nopporn Howteerakul et al (2010), “Serum Cholinesterase Levels of Thai Chilli-Farm Workers Exposed to Chemical Pesticides: Prevalence Estimates and Associated Factors”, J Occup Health, No 52: pp 89-98.