Multilateral trade assistance project

MULTILATERAL TRADE ASSISTANCE PROJECT

implemented

Website: http://www.mutrap.org.vn

Năm 2003, đáp ứng mối quan tâm của cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam và công chúng, Dự

án MUTRAP đã xuất bản cuốn sách mang tên “Hỏi đáp về WTO”, nhằm cung cấp những

thông tin cơ bản về WTO, dưới hình thức câu hỏi và trả lời. Kể từ khi cuốn sách được xuất

bản, Việt Nam đã có những bước tiến quan trọng trong tiến trình gia nhập WTO và hiện đang

trong giai đoạn kết thúc các cuộc đàm phán. Cuốn sách do vậy đã được chào đón nồng nhiệt

và luôn được đông đảo bạn đọc quan tâm, chính điều này đã khích lệ MUTRAP tái bản ấn

phẩm này.

MUTRAP xin trân trọng giới thiệu tái bản cuốn sách “Hỏi đáp về WTO” và hy vọng cuốn

sách sẽ góp phần nâng cao kiến thức, giúp những bạn đọc quan tâm hiểu rõ hơn về WTO cũng

như những ảnh hưởng đối với Việt Nam.

Chúng tôi xin chân thành cảm ơn tác giả Trần Thanh Hải và các cộng sự đã cho phép Dự án

tái bản cuốn sách này.

FOREWORD

In 2003, to meet the increasing interest of the Vietnamese business community and the public

at large, the MUTRAP Project published a book titled “Questions and Answers on WTO”

which provided essential information, in the form of questions and answers, on the WTO.

Since the publication of the book, Vietnam has made significant steps in its WTO accession

process and is now at the stage of wrapping up the accession negotiations. The book is

therefore warmly welcomed and has continuously been in high demand, which has

encouraged MUTRAP to bring in a reprint.

MUTRAP is pleased to introduce the reprint of “Questions and Answers on the WTO” and

confident that it will be helpful and informative enough to bring assistance to those who are

interested in better understanding the WTO and its impacts on Vietnam.

We would like to sincerely thank the author, Mr. Tran Thanh Hai and his collaborators for

permitting the Project to republish the book.

Trân trọng

Cuốn sách này đã được biên soạn với sự hỗ trợ tài chính của Uỷ ban Châu Âu. Quan điểm trong cuốn sách này

là của các chuyên gia tư vấn và do đó không thể hiện quan điểm chính thức của Uỷ ban Châu Âu

This book has been prepared with financial assistance from the Commission of the European Communities. The

views expressed herein are those of the consultants and therefore in no way reflect the official opinion of the

Commission

Peter Naray

Trưởng nhóm chuyên gia Châu Âu

Trần Thị Thu Hằng

Giám đốc Dự án

Page 3

- -3

LỜI CẢM ƠN

Cuốn sách Hỏi đáp về WTO đã được biên soạn nhằm nâng cao hiểu biết về

tiến trình gia nhập Tổ chức Thương mại thế giới của Việt Nam. Dự án

MUTRAP xin cảm ơn những đóng góp quý báu của tác giả, ông Trần Thanh

Hải đã cho phép phổ biến ấn phẩm này trong khuôn khô hoạt động của Dự

án. Dự án MUTRAP xin chân thành cảm ơn Uỷ ban châu Âu đã hỗ trợ tài

chính cho việc xuất bản ấn phẩm này.

Thông tin về cuốn sách hiện có tại trang Web của Dự án:

http://www.mutrap.org.vn

ACKNOWLEDGEMENT

This book “Question and Answers on WTO” has been prepared to improve

the understanding of the ongoing process of Vietnam’s accession to the

World Trade Organization”. MUTRAP acknowledges with thanks the

excellent cooperation by the author, Mr. Tran Thanh Hai, who kindly granted

the copyright to the Multilateral Trade Policy Assistance Programme

(MUTRAP) for wider distribution of this material in the framework of

MUTRAP activities. The publication was organized by MUTRAP with

financial assistance from the European Union.

The same information is also available on the MUTRAP website:

http://www.mutrap.org.vn

Page 4

- -4

#

Tiêu đề

1

Lời nói đầu

2

Lời cảm ơn

3

Khái niệm về WTO

4

Các nguyên tắc chung của GATT

5

Các hàng rào kỹ thuật đối với thương mại

6

Vệ sinh dịch tễ

7

Thủ tục cấp phép nhập khẩu

8

Quy chế xuất xứ

9

Xác định trị giá hải quan

10

37

Trợ cấp và Phá giá

40

12

45

Hàng dệt may và hàng nông sản

48

14

55

Đầu tư

16

62

Quyền sở hữu trí tuệ

69

18

75

Các vấn đề mới trong WTO

83

20

88

Phụ lục I

94

22

96

Đa phương có nghĩa là nhiều bên. Hệ thống thương mại đa phương trước hết được

hiểu là hệ thống thương mại có nhiều nước cùng tham gia, cùng áp dụng những luật lệ,

quy ước chung. Điều này đối lập với các mối quan hệ thương mại song phương, trong

đó chỉ có hai nước tự thoả thuận những quy tắc điều chỉnh thương mại giữa hai nước

đó với nhau.

Trong WTO, từ "đa phương" có ý nghĩa phân định rõ rệt hơn. Hệ thống thương mại đa

phương dùng để chỉ hệ thống thương mại do WTO điều chỉnh. Do không phải toàn bộ

các nước trên thế giới đều là thành viên WTO nên "đa phương" sẽ chỉ phạm vi hẹp

hơn "toàn cầu". Mặt khác, "đa phương" cũng không đồng nghĩa với những thoả thuận

của từng nhóm nước tại một khu vực nhất định trên thế giới, ví dụ như EU, ASEAN,

NAFTA, v.v... Như vậy, "đa phương" là khái niệm đứng giữa "toàn cầu" và "khu vực".

Cần lưu ý rằng trong quan hệ quốc tế nói chung, "đa phương" có thể chỉ bất kỳ mối

quan hệ nào có hơn hai nước trở lên tham gia.

Đa phương không phải là quá mới. Hội Quốc liên (hoạt động từ năm 1919) và tổ chức

kế thừa là Liên hợp quốc là một minh chứng của hệ thống đa phương.

Với việc GATT có hiệu lực từ năm 1948, hệ thống thương mại đa phương chính thức

ra đời và đến nay đã tồn tại hơn nửa thế kỷ. Mặc dù có thời gian tồn tại dài như vậy,

nhưng trong nhiều năm, GATT vẫn chỉ là một nhóm nước hạn chế với một chủ đề duy

nhất là cắt giảm thuế quan. Với những kết quả tích cực của Vòng Uruguay, GATT đã

mở rộng phạm vi của mình hơn rất nhiều và trở thành một tổ chức chính thức - WTO.

Sự có mặt của hầu hết các nền kinh tế lớn cũng như sự gia tăng số lượng thành viên

làm cho GATT/WTO có một vị trí nổi bật trong thương mại toàn cầu.

Do hệ thống đa phương áp dụng đồng loạt với nhiều nước nên thông qua hệ thống này,

việc xây dựng các quy tắc chung về thương mại sẽ nhanh chóng hơn. Với nguyên tắc

tối huệ quốc, việc đạt được những ưu đãi tại hệ thống này cũng có nghĩa là đạt được

ưu đãi từ hơn một trăm nước thành viên khác. Một số nước cũng muốn sử dụng hệ

thống này để giải quyết những vấn đề quan hệ thương mại song phương. Nếu như

những nước nghèo thường bị những nước giàu chèn ép khi đàm phán thương mại song

phương thì tại một diễn đàn đa phương, họ có thể góp chung tiếng nói để tạo nên một

ảnh hưởng nhất định đối với những nước giàu.

Tự do hoá thương mại là việc dỡ bỏ những hàng rào do các nước lập nên nhằm làm

cho luồng hàng hoá di chuyển từ nước này sang nước khác được thuận lợi hơn trên cơ

sở cạnh tranh bình đẳng. Những hàng rào nói trên có thể là thuế quan, giấy phép xuất

nhập khẩu, quy định về tiêu chuẩn chất lượng hàng hoá, yêu cầu kiểm dịch, phương

pháp đánh thuế, v.v... Các hàng rào nói trên đều là những đối tượng của các hiệp định

mà WTO đang giám sát thực thi.

Page 6

- -6

Trên cơ sở lý thuyết lợi thế so sánh, lợi ích lớn nhất của tự do hóa thương mại là thúc

đẩy ngày càng nhiều nước tham gia buôn bán, trao đổi hàng hoá, từ đó thúc đẩy tăng

trưởng kinh tế. Với người tiêu dùng, hàng hoá lưu thông dễ dàng hơn đem lại cho họ

cơ hội lựa chọn hàng hoá tốt hơn với giá rẻ hơn (người tiêu dùng ở đây có thể hiểu là

cả những nhà sản xuất nhập khẩu nguyên vật liệu để sản xuất ra những hàng hoá

khác).

Nhưng, cũng không phải ngẫu nhiên mà các nước lại dựng lên những hàng rào làm

sản xuất trong nước trước sự cạnh tranh của hàng hoá bên ngoài (điều này có ý nghĩa

lớn vì sản xuất trong nước suy giảm sẽ ảnh hưởng đến công ăn việc làm và qua đó đến

ổn định xã hội), tăng nguồn thu cho ngân sách (thông qua thu thuế quan), tiết giảm

ngoại tệ (chi cho mua sắm hàng hoá nước ngoài), bảo vệ sức khoẻ con người, động-

thực vật khỏi những hàng hoá kém chất lượng hay có nguy cơ gây bệnh, v.v... Tự do

hoá thương mại, ở những mức độ khác nhau, sẽ làm yếu đi hoặc mất dần các hàng rào

nói trên và như thế sẽ ảnh hưởng đến mục đích đặt ra khi thiết lập hàng rào.

GATT tồn tại suốt 46 năm (1948-1994), nhưng sự ra đời của nó lại là một điều không

định trước.

Ngay từ khi Chiến tranh Thế giới thứ hai chưa kết thúc, các nước đã nghĩ đến việc

thiết lập các định chế chung về kinh tế để hỗ trợ công cuộc tái thiết sau chiến tranh.

Hội nghị Bretton Woods triệu tập ở bang New Hampshire (Hoa Kỳ) năm 1944 nhằm

mục đích này. Kết quả của Hội nghị Bretton Woods là sự ra đời của 2 tổ chức tài

chính: Ngân hàng Tái thiết và Phát triển Quốc tế (nay gọi là Ngân hàng Thế giới -

WB) và Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF). Một tổ chức chung về thương mại cũng được đề

xuất thành lập với tên gọi Tổ chức Thương mại Quốc tế (ITO).

Phạm vi đề ra cho ITO là khá lớn, bao trùm lên cả các vấn đề việc làm, đầu tư, cạnh

tranh, dịch vụ, vì thế việc đàm phán Hiến chương (hiểu cách khác là Điều lệ) của ITO

diễn ra khá lâu. Trong khi đó, vì mong muốn sớm cắt giảm thuế quan để đẩy mạnh

công cuộc tái thiết sau chiến tranh, năm 1946, một nhóm 23 nước đã đàm phán riêng

rẽ và đạt được một số ưu đãi thuế quan nhất định. Để ràng buộc những ưu đãi đã đạt

được, nhóm 23 nước này quyết định lấy một phần về chính sách thương mại trong dự

thảo Hiến chương ITO, biến nó thành Hiệp định chung về Thuế quan và Thương mại

(GATT). GATT có hiệu lực từ 1/1/1948 như một thoả thuận tạm thời trong khi chờ

ITO được thành lập. Nhưng ITO không ra đời: mặc dù Hiến chương ITO đã được

thông qua tại Havana (Cuba) tháng 3/1948, nhưng việc Quốc hội Hoa Kỳ trì hoãn

không phê chuẩn Hiến chương làm cho các nước khác cũng không phê chuẩn, dẫn đến

ITO không trở thành hiện thực. Do vậy, GATT trở thành cơ cấu đa phương duy nhất

điều chỉnh thương mại quốc tế cho đến khi WTO ra đời.

5.

GATT là một tổ chức, có đúng không?

GATT chưa bao giờ là một tổ chức. Đó chỉ từng là một hiệp định có vai trò bao trùm

trong đời sống thương mại quốc tế trong đó đề ra những nguyên tắc cơ bản của thương

mại quốc tế và những nguyên tắc đó vẫn tồn tại cho đến ngày nay.

Tuy nhiên, sự điều hành GATT làm người ta có cảm giác đây như là một tổ chức.

GATT điều hành các vòng đàm phán kéo dài nhiều năm với sự tham gia của hàng

chục quốc gia từ khắp các châu lục. Do tầm vóc lớn lao của nó cũng như giá trị những

khối lượng thương mại mà nó điều tiết, GATT có riêng một Ban Thư ký để theo dõi,

giám sát việc thực hiện Hiệp định. Để diễn tả hình thức tồn tại này của GATT, có

người đã gọi GATT là một "định chế".

Minh chứng rõ ràng chính là sự ra đời của WTO. Một trong những mục đích của việc

xuất hiện WTO chính là nhằm thể chế hoá GATT, biến GATT thành một tổ chức thực

sự.

các bên ký kết. Trong khi đó, với một tổ chức chính thức như WTO sau này, các nước

tham gia được gọi là thành viên.

6.

Sau khi WTO ra đời thì GATT có còn tồn tại hay không?

GATT vẫn tồn tại, với tư cách là một trong các văn bản pháp lý của WTO. Nhưng

GATT không phải là văn bản pháp lý duy nhất, bên cạnh đó còn xuất hiện nhiều văn

bản khác như Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ, Hiệp định Nông nghiệp, Hiệp

định về quyền sở hữu trí tuệ liên quan đến thương mại, v.v.....

GATT của thời kỳ WTO cũng có khác với GATT thuở ban đầu. Để phân biệt, người ta

gọi GATT ban đầu là GATT 1947, còn GATT của thời kỳ WTO là GATT 1994 (theo

thời gian thông qua văn bản này).

Vòng đàm phán thứ 8 của GATT khai mạc tháng 9/1986 tại Punta del Este, Uruguay,

vì thế vòng đàm phán này được đặt tên là Vòng Uruguay.

Vòng Uruguay nổi tiếng vì nhiều lý do. Trước hết, đây là vòng đàm phán dài nhất và

có số nước tham gia đông nhất trong lịch sử của GATT. Đây có lẽ cũng là một trong

những vòng đàm phán lớn nhất từ trước đến nay. Thứ hai, Vòng Uruguay đã đạt được

những kết quả vượt bậc so với các vòng đàm phán trước, đặc biệt là với việc đưa được

cả thương mại dịch vụ và sở hữu trí tuệ vào phạm vi điều chỉnh của GATT. Thứ ba,

vòng đàm phán này đã dẫn đến sự ra đời của WTO - một tổ chức chính thức để giám

sát các hoạt động thương mại đa phương. Những kết quả của Vòng Uruguay trở thành

văn kiện chính thức của WTO.

8.

Ngoài Vòng Uruguay, GATT còn có những vòng đàm phán nào nữa?

GATT có tổng cộng 8 vòng đàm phán. Vòng đàm phán đầu tiên chính là vòng đàm

phán dẫn đến sự hình thành của GATT. Hầu hết các vòng đàm phán đều diễn ra tại

Geneva (Thuỵ Sỹ), nơi đóng trụ sở Ban Thư ký của GATT. Bảng dưới đây cho biết

một số thông tin về các vòng đàm phán này.

T/t Tên vòng

đàm phán

Năm

Số nước

1

Geneva

thuế quan

23

2 Annecy

thuế quan

13

3 Torquay

thuế quan

38

4

Geneva

thuế quan

26

5

Dillon 1960 - 1961 thuế quan

6 Kennedy 1964 - 1967 thuế quan và các biện pháp chống phá giá

62

7

Tokyo 1973 - 1979 thuế quan, các biện pháp phi thuế quan, các

102

vụ, sở hữu trí tuệ, giải quyết tranh chấp, nông

nghiệp, hàng dệt may, v.v...

123

WTO là tên viết tắt tiếng Anh của Tổ chức Thương mại Thế giới. WTO được chính

thức thành lập từ ngày 1/1/1995 theo Hiệp định thành lập Tổ chức Thương mại Thế

giới ký tại Marrakesh (Ma-rốc) ngày 15/4/1994.

WTO có 4 chức năng chính:

Hỗ trợ và giám sát việc thực hiện các Hiệp định WTO;

Thúc đẩy tự do hoá thương mại và là diễn đàn cho các cuộc đàm phán thương

mại;

Giải quyết tranh chấp thương mại giữa các nước thành viên;

WTO là một tổ chức liên chính phủ. Cơ quan cao nhất của WTO là Hội nghị Bộ

trưởng bao gồm đại diện của tất cả các nước thành viên, họp ít nhất một lần trong 2

năm. Các cơ quan thường trực điều hành công việc chung của WTO. Các cơ quan này

là:

Đại Hội đồng: Cơ quan thường trực cao nhất của WTO, bao gồm đại diện của tất

trưởng giữa các kỳ Hội nghị và thực hiện một số nhiệm vụ khác được đề cập trong

các Hiệp định.

Cơ quan Giải quyết Tranh chấp: Là Đại Hội đồng họp khi cần thiết để giải quyết

các vụ tranh chấp thương mại. Cơ quan này có thể có chủ tịch và các thủ tục làm

việc riêng.

Cơ quan Rà soát Chính sách Thương mại: Là Đại Hội đồng họp khi cần thiết để rà

soát chương trình thương mại của các nước thành viên. Cơ quan này có thể có chủ

tịch và các thủ tục làm việc riêng.

Hội đồng Thương mại Hàng hoá

Hội đồng Thương mại Dịch vụ

Hội đồng về các vấn đề Sở hữu Trí tuệ liên quan đến Thương mại

Dưới các Hội đồng nói trên là một loạt các uỷ ban và cơ quan giúp việc khác giám sát

các vấn đề chuyên môn và là nơi thảo luận về các vấn đề nảy sinh khi thực hiện các

Hiệp định WTO.

Hầu hết mọi quyết định của WTO đều được thông qua theo nguyên tắc đồng thuận.

Tuy nhiên, có một số trường hợp WTO ra quyết định theo phương thức biểu quyết.

Trong trường hợp này, mỗi nước có một phiếu, trừ Liên minh châu Âu có số phiếu

bằng số thành viên của Liên minh.

Việc diễn giải một hiệp định cần được đa số 3/4 nước thành viên WTO thông qua;

Việc miễn trừ một nghĩa vụ cho một nước thành viên cần có được đa số 3/4 tại

Hội nghị Bộ trưởng;

Quyết định sửa đổi nội dung các điều khoản hiệp định cần phải được tất cả hoặc

2/3 số nước thành viên chấp nhận, tuỳ theo tính chất của các điều khoản ấy

(những sửa đổi chỉ được áp dụng cho các nước thành viên đã chấp nhận);

Quyết định kết nạp thành viên mới cần được Hội nghị Bộ trưởng hoặc Đại Hội

đồng thông qua với đa số 2/3.

13.

Thế nào là đồng thuận?

Ðồng thuận là một phương thức ra quyết định mà tại thời điểm thông qua quyết định

đó không có một ý kiến phản đối nào được nêu ra.

Ðồng thuận khác với phương thức biểu quyết. Trong phương thức biểu quyết, các đại

biểu phải thể hiện rõ lập trường của mình (bằng cách giơ tay, bỏ phiếu, ấn nút), trong

đó số phiếu thuận đạt một tỷ lệ nhất định thì quyết định mới được thông qua. Trường

hợp đạt được 100% số phiếu thuận gọi là nhất trí.

14.

Ban Thư ký WTO là một cơ quan như thế nào?

Ban Thư ký WTO (nguyên là Ban Thư ký GATT trước đây) đóng tại Geneva, Thuỵ

Sỹ. Địa chỉ chính thức là:

World Trade Organization

Centre William Rappard

Rue de Lausanne 154, CH-1211 Geneva, Switzerland

Đứng đầu Ban Thư ký WTO là một Tổng Giám đốc. Tổng Giám đốc hiện nay là ông

Mike Moore (quốc tịch New Zealand). Giúp việc cho Tổng Giám đốc có 4 Phó Tổng

Giám đốc. Ban Thư ký WTO có khoảng 550 nhân viên mang nhiều quốc tịch khác

nhau.

87,7 triệu USD), do các nước thành viên đóng góp theo tỷ lệ thương mại của từng

nước so với thương mại thế giới.

Page 10

- -

10

15.

Các hoạt động chính của Ban Thư ký WTO là:

Hỗ trợ các cơ quan của WTO (các Hội đồng, Uỷ ban, nhóm công tác, nhóm đàm

phán) trong việc đàm phán và thực hiện các hiệp định. Một số phòng của Ban Thư

ký WTO chuyên theo dõi về những hiệp định cụ thể.

Hỗ trợ kỹ thuật cho các nước đang phát triển và kém phát triển.

Thống kê và đưa ra phân tích về tình hình, chính sách và triển vọng thương mại

thế giới.

Hỗ trợ các quá trình giải quyết tranh chấp và rà soát chính sách thương mại.

Tiếp xúc và hỗ trợ các nước thành viên mới trong quá trình đàm phán gia nhập.

Thông tin, tuyên truyền về WTO.

16.

WTO là một tổ chức quốc tế. Vậy ngôn ngữ làm việc của WTO như thế nào?

WTO sử dụng ba ngôn ngữ chính thức là tiếng Anh, tiếng Pháp, tiếng Tây Ban Nha.

Mọi văn kiện quan trọng của tổ chức này đều được dịch ra 3 thứ tiếng này. Ngoài ra,

các tài liệu khác hoặc nội dung trang web của WTO đều có thể có bằng những thứ

tiếng nói trên.

17.

Có phải toàn bộ nội dung của WTO đều nằm trong GATT?

Không phải. Nội dung của WTO không chỉ có GATT mà còn rất nhiều hiệp định, văn

bản khác. Ta hãy hình dung thứ bậc của các văn kiện này như sau:

Hiệp định thành lập WTO

o Phụ lục 1A: bao gồm GATT 1994 và các hiệp định liên quan về thương mại

hàng hoá

o Phụ lục 1B: GATS

o Phụ lục 1C: TRIPS

o Phụ lục 2: DSU

o Phụ lục 3: TPRM

o Phụ lục 4: các hiệp định nhiều bên

Các tuyên bố và quyết định cấp Bộ trưởng