Khóa luận tốt nghiệp 2010 Mục tiêu phát triển kinh tế xã hội trong thời kì tới 85

Kể từ khi thực hiện chính sách đổi mới, mở cửa nền kinh tế và hội nhập quốc tế, nền kinh tế Việt Nam đã có những thay đổi rõ nét về mọi mặt với tốc độ tăng trưởng cao, ổn định.

Trong lời mở đầu của khóa luận này, em cũng xin chân thành cảm ơn cô Nguyễn Thị Việt Hoa đã rất nhiệt tình hướng dẫn em từ khi nhận đề tài cho đến khi hoàn thành khóa luận này.

Do còn hạn chế về tầm kiến thức, khả năng nghiên cứu và nguồn số liệu nên bài khóa luận của em không tránh khỏi có thiếu sót. Vì vậy, em rất mong nhận được sự đóng góp của các thầy cô để khóa luận này được hoàn thiện hơn, thiết thực hơn.

Chương I: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ MỐI QUAN HỆ GIỮA FDI VÀ XUẤT NHẬP KHẨU

I. Đầu tư trực tiếp nước ngoài

1. Khái niệm và đặc điểm của đầu tư trực tiếp nước ngoài

1.1. Khái niệm đầu tư trực tiếp nước ngoài

Khái niệm đầu tư quốc tế:

Đầu tư quốc tế là một hình thức của quan hệ kinh tế quốc tế trong đó nhà đầu tư di chuyển các phương tiện đầu tư ra nước ngoài nhằm mục đích kinh doanh thu lợi hoặc đạt được các mục tiêu kinh tế xã hội khác.

Về bản chất, đầu tư quốc tế là hình thức xuất khẩu tư bản, một hình thức cao hơn của xuất khẩu hàng hóa. Đây là hai hình thức xuất khẩu luôn bổ sung và hỗ trợ nhau trong chiến lược thâm nhập và chiếm lĩnh thị trường của các công ty, tập đoàn nước ngoài hiện nay. Trong nhiều trường hợp việc buôn bán hàng hóa ở nước sở tại là đi tìm kiếm thị trường, tìm hiểu luật lệ để đi đến quyết định đầu tư. Ngược lại, việc thành lập các doanh nghiệp đầu tư ở nước nhận đầu tư là điều kiện để xuất khẩu máy móc, vật tư, nguyên vật liệu và khai thác tài nguyên của nước này. Cùng với hoạt động thương mại quốc tế, hoạt động đầu tư quốc tế ngày càng phát triển mạnh mẽ, hợp thành những dòng chính trong trào lưu có tính qui luật trong liên kết hợp tác kinh tế quốc tế hiện nay.

FDI là hình thức đầu tư rất phổ biến của đầu tư quốc tế, vì vậy có rất nhiều cách định nghĩa FDI của các tổ chức khác nhau:

Theo định nghĩa của IMF (International Monetary Fund) trong Balance of payments manual, Fifth edition, 1993: đầu tư trực tiếp nước ngoài là loại hình đầu tư quốc tế mà nhà đầu tư nước này đặt lợi ích dài hạn trong các công việc đầu tư và kinh doanh ở doanh nghiệp tại một nước khác. Mục tiêu của nhà đầu tư là giành được một mức độ ảnh hưởng hiệu quả trong quản lý.

Theo định nghĩa của OECD trong The Detailed Benchmark Definition of Foreign Investment, Third edition, 1996: đầu tư trực tiếp nước ngoài thể hiện mục tiêu đạt được lợi ích dài hạn của một nhà đầu tư vào một nền kinh tế. Lợi ích dài hạn nghĩa là sẽ tồn tại một mối quan hệ lâu dài giữa nhà đầu tư trực tiếp và doanh nghiệp; và nhà đầu tư sẽ có một mức độ ảnh hưởng đáng kể trong quản lý doanh nghiệp.

Về cơ bản, hai khái niệm này đều nhấn mạnh mối quan tâm dài hạn và quyền quản lý của nhà đầu tư đi kèm với một số lượng cổ phần nhất định. OECD đưa ra quan điểm rộng hơn IMF về quyền quản lý còn IMF đưa ra quan niệm nhà đầu tư phải sở hữu ít nhất là 10% tổng vốn đầu tư để có quyền quản lý và được xem là đầu tư trực tiếp nước ngoài. OECD không khuyến khích các nước áp dụng ngưỡng góp vốn tối thiểu này, vì ở một số nước, trong một số trường hợp, tỷ lệ này không phản ánh đúng mức độ ảnh hưởng của nhà đầu tư. Đôi khi việc nhà đầu tư sở hữu 10% cổ phiếu thường hoặc quyền bỏ phiếu cũng không mang lại cho họ quyền quản lý đáng kể với doanh nghiệp; trong khi với một số trường hợp khác, nhà đầu tư có thể sở hữu dưới 10% vốn đầu tư nhưng vẫn có quyền quyết định hoạt động của doanh nghiệp nước ngoài (như trong trường hợp là thành viên sáng lập).

Các nhà kinh tế quốc tế định nghĩa: đầu tư trực tiếp nước ngoài là người sở hữu tại nước này mua hoặc kiểm soát một thực thể kinh tế của nước khác. Đó là một khoản tiền mà nhà đầu tư trả cho một thực thể kinh tế của nước ngoài để có ảnh hưởng quyết định đối với thực thể kinh tế ấy hoặc tăng thêm quyền kiểm soát trong thực thể kinh tế ấy.

Theo cách hiểu của Luật đầu tư của Việt Nam thì FDI – Đầu tư trực tiếp nước ngoài là việc tổ chức, các nhân nước ngoài đưa vào Việt Nam vốn bằng tiền hoặc bất kì tài sản nào được chính phủ Việt Nam chấp nhận để hợp tác kinh doanh thu lợi nhuận trên lãnh thổ Việt Nam.

Từ những khái niệm trên có thể hiểu một cách khái quát về đầu tư trực tiếp nước ngoài như sau: “đầu tư trực tiếp nước ngoài FDI tại một quốc gia là việc nhà đầu tư ở một nước khác đưa vốn bằng tiền hoặc bất kì tài sản nào vào quốc gia đó để có được quyền sở hữu và quản lý hoặc quyền kiểm soát một thực thể kinh tế tại quốc gia đó, với mục tiên tối đa hoá lợi ích của mình”. Tài sản trong khái niệm này, theo thông lệ quốc tế, có thể là tài sản hữu hình (máy móc, thiết bị, quy trình công nghệ, bát động sản, các loại hợp đòng và giáy phép có giá trị …), tài sản vô hình (quyền sở hữu tí tuệ, bí quyết và kinh nghiệm quản lý…) hoặc tài sản tài chính (cổ phần, cổ phiếu, trái phiếu, giấy ghi nợ…). Như vậy FDI bao giờ cũng là một dạng quan hệ kinh tế có yếu tố nước ngoài.

Các biện pháp liên quan trực tiếp đến đầu tư ra nước ngoài và một số biện pháp khác có liên quan gián tiếp đến đầu tư ra nước ngoài các của các nước có ảnh hưởng rất lớn đến việc định hướng và đến lượng vốn của nước đó chảy ra nước ngoài. Các nước có thể có các biện pháp khuyến khích, hỗ trợ cho các chủ đầu tư nước mình tiến hành đầu tư trực tiếp ra nước ngoài và trong những trường hợp cần thiết, cũng có thể áp dụng các biện pháp để hạn chế, hoặc cấm đầu tư ra nước ngoài.

Các biện pháp khuyến khích đầu tư trực tiếp ra nước ngoài bao gồm: Tham gia ký kết các hiệp định song phương và đa phương về đầu tư hoặc có liên quan đến đầu tư; chính phủ đứng ra bảo hiểm cho các hoạt động đầu tư ở nước ngoài; ưu đãi thuế và tài chính; khuyến khích chuyển giao công nghệ; trợ giúp tiếp cận thị trường; cung cấp thông tin và trợ giúp kỹ thuật.

Ngoài ra chính phủ nước nhận đầu tư cũng có thể đưa ra các biện pháp hạn chế đầu tư như: Hạn chế chuyển vốn ra nước ngoài; hạn chế bằng thuế; hạn chế tiếp cận thị trường; cấm đầu tư vào một số nước.

Khi lựa chọn địa điểm để đầu tư ở nước ngoài, chủ đầu tư sẽ phải cân nhắc đến các điều kiện sản xuất, kinh doanh ở địa điểm đó xem có thuận lợi hay không nghĩa là cân nhắc đến các yếu tố có liên quan đến lợi thế địa điểm của nước nhận đầu tư. Các nhân tố ảnh hưởng đến lợi thế địa điểm của các nước nhận đầu tư được chia thành ba nhóm :

Các chủ đầu tư có động cơ tìm kiếm thị trường sẽ quan tâm đến các yếu tố như dung lượng thị trường và thu nhập bình quân đầu người; tốc độ tăng trưởng của thị trường; khả năng tiếp cận thị trường khu vực và thế giới; các sở thích đặc biệt của người tiêu dùng ở nước nhận đầu tư và cơ cấu thị trường.

Các chủ đầu tư tìm kiếm nguồn nguyên liệu và tài sản sẽ quan tâm đến tài nguyên thiên nhiên; lao động chưa qua đào tạo với giá rẻ; lao động có tay nghề; công nghệ, phát minh, sáng chế và các tài sản do doanh nghiệp sáng tạo ra (thương hiệu, ...); cơ sở hạ tầng phần cứng (cảng, đường bộ, hệ thống cung cấp năng lượng, mạng lưới viễn thông).

Các chủ đầu tư tìm kiếm hiệu quả sẽ chú trọng đến chi phí mua sắm các nguồn tài nguyên và tài sản được đề cập ở phần trên, có cân đối với năng suất lao động; các chi phí đầu vào khác như chi phí vận chuyển và thông tin liên lạc đi/ đến hoặc trong nước nhận đầu tư; chi phí mua bán thành phẩm; tham gia các hiệp định hội nhập khu vực tạo thuận lợi cho việc thành lập mạng lưới các doanh nghiệp toàn khu vực.

Đó là các yếu tố thuộc môi trường kinh tế, chính trị, xã hội toàn cầu có ổn định hay không, có thuận lợi hay không thuận lợi cho nước chủ đầu tư và nước nhận đầu tư cũng như cho chính chủ đầu tư khi tiến hành hoạt động đầu tư ra nước ngoài. Tình hình cạnh tranh giữa các nước trong thu hút FDI ảnh hưởng nhiều đến dòng chảy FDI. Để nâng cao năng lực cạnh tranh trong thu hút FDI các nước sẽ phải cải tiến môi trường đầu tư, tạo thuận lợi và đưa ra những ưu đãi cho FDI. Nước nào xây dựng được môi trường đầu tư có sức hấp dẫn cao hơn thì nước đó sẽ có khả năng thu hút được nhiều FDI hơn. Cùng với môi trường đầu tư ngày càng được cải tiến và càng có độ mở cao, dòng vốn FDI trên toàn thế giới sẽ dễ dàng lưu chuyển hơn và nhờ vậy lượng vốn FDI toàn cầu có thể tăng nhanh.

Luật Thương mại Việt Nam 2005 có nêu cách hiểu về hoạt động thương mại như sau:

Như vậy, khái niệm “thương mại” cần được hiểu là toàn bộ các hoạt động kinh doanh trên thị trường. Nếu hoạt động trao đổi hàng hóa (kinh doanh hàng hóa) vượt ra khỏi biên giới quốc gia mình thì người ta gọi đó là thương mại quốc tế (ngoại thương).

Thương mại quốc tế (ngoại thương) là một ngành kinh tế thực hiện chức năng lưu thông hàng hóa giữa thị trường trong nước và thị trường nước ngoài. Nói cách khác thương mại quốc tế là sự trao đổi dưới hình thức mua bán hàng hóa và những dịch vụ kèm theo như lắp ráp, bảo hành, bảo hiểm, thanh toán quốc tế, vận tải quốc tế của một quốc gia này với một quốc gia khác hoặc một tổ chức quốc tế.

1.2. Đặc điểm của thương mại quốc tế

Xuất phát từ định nghĩa, thương mại quốc tế có những đặc điểm sau:

Quá trình toàn cầu hóa đang diễn ra trên thế giới hiện nay là sự gia tăng các mối quan hệ gắn kết, phụ thuộc lẫn nhau giữa các quốc gia, các khu vực trên thế giới. Toàn cầu hóa là một xu hướng bao gồm nhiều phương diện: kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, quân sự, môi trường sinh thái… Trong các mặt đó thì toàn cầu hóa kinh tế vừa là trung tâm, vừa là cơ sở và cũng là động lực thúc đẩy các lĩnh vực khác của xu thế toàn cầu hóa. Toàn cầu hóa kinh tế là sự gia tăng nhanh chóng các hoạt động kinh tế vượt qua mọi biên giới quốc gia, khu vực, tạo ra sự phụ thuộc lẫn nhau giữa các nền kinh tế trong sự vận động phát triển hướng tới một nền kinh tế thế giới hội nhập và thống nhất. Sự gia tăng của xu thế này được thể hiện ở sự mở rộng mức độ và quy mô thương mại toàn cầu, sự lưu chuyển của các dòng vốn và lao động trên phạm vi toàn cầu. Toàn cầu hóa kinh tế được thể hiện chủ yếu ở hai bình diện: mở rộng thị trường tiêu thụ và mở rộng địa bàn sản xuất. Liên quan tới hai bình diện nói trên là các quá trình tự do hóa hoạt động kinh tế mà ở đó nổi bật lên ba quá trình chính là tự do hóa thương mại, tự do hóa tài chính và tự do hóa đầu tư.

Bên cạnh xu thế toàn cầu hóa phát triển mạnh mẽ trên phạm vi toàn cầu, ngày nay xu hướng hình thành và phát triển các liên kết khu vực cũng ngày càng gia tăng. Liên kết kinh tế khu vực là liên kết giữa hai hay nhiều nước trong phạm vi địa lý nhất định, đảm bảo mối quan hệ giữ các thành viên trong khu vực và quan hệ với nền kinh tế thế giới.

Tính ưu việt của các tổ chức kinh tế khu vực là: thực hiện chính sách ưu đãi trong nội bộ các thành viên về đầu tư tài chính, phát triển kĩ thuật, trao đổi hàng hóa… Tổ chức kinh tế khu vực còn thực hiện chế độ mậu dịch tự do giữa các nước hoặc giảm thuế đối với các lĩnh vực sản xuất mũi nhọn, tạo điều kiện phát triển cho mọi thành viên và sự vững mạnh của cộng đồng. Từ các mối liên minh liên kết khu vực sẽ tạo ra điều kiện cho các nước hình thành các thị trường thương mại, đầu tư, các trung tâm công nghiệp khu vực, từ đó sẽ làm hàng rào thuế quan và phi thuế quan bị triệt tiêu, hàng hóa giữa các nước lưu chuyển không bị hạn chế.

Toàn cầu hóa, khu vực hóa có tác động to lớn tới tất cả các hoạt động thương mại quốc tế, trong đó có những tác động mang tính tích cực như thúc đẩy quá trình tự do hóa thương mại, thúc đẩy sự phát triển và xã hội hóa sản xuất. Bên cạnh đó cũng có những tác động tiêu cực làm kìm hãm sự mở rộng của thương mại quốc tế mà cụ thể là hàng rào bảo hộ mậu dịch của các khối khu vực mạnh sẽ làm thu hẹp phạm vi và khối lượng của thương mại quốc tế.

2.2. Phân công lao động quốc tế

Trong thời gian qua, quá trình phân công lao động quốc tế diễn ra mạnh mẽ và tác động tới thương mại quốc tế thể hiện qua các mặt sau: