ĐIỀu chỉnh cơ CẤu kinh tế nhật bản trong bối cảnh toàn cầu hóa nhà xuất bản khoa học xã HỘI

Dưới tác động của cách mạng khoa học - công nghệ, nhất là công nghệ thông tin, từ cuối những năm 1980 của thế kỷ XX, quá trình toàn cầu hoá kinh tế gia tăng mạnh mẽ đã ảnh hưởng đến chiều hướng phát triển kinh tế của mọi quốc gia. Trong bối cảnh này các quốc gia đều có sự điều chỉnh cơ cấu kinh tế nhằm tranh thủ cơ hội đồng thời cố gắng vượt qua những thách thức do toàn cầu hoá đặt ra. Trong suốt hơn một thập kỷ vừa qua, nền kinh tế Nhật Bản cũng đã có những điều chỉnh cơ cấu theo hướng tự do hoá, hội nhập sâu hơn vào nền kinh tế toàn cầu.

Có thể thấy từ sau Chiến tranh thế giới lần thứ hai tới nay, nền kinh tế Nhật Bản trải qua không dưới bốn lần điều chỉnh cơ cấu, lần đầu là thời kỳ ngay sau chiến tranh, thực hiện điều chỉnh cơ cấu từ thời chiến sang thời bình với việc thúc đẩy mạnh tiến trình khôi phục các ngành công nghiệp bị sa sút trong chiến tranh. Lần thứ hai là thời kỳ tăng trường cao, tập trung phát triển công nghiệp nặng và hoá chất ở một số vùng kinh tế trọng điểm. Tiếp đó là thời kỳ sau các cuộc khủng hoảng dầu mỏ, chú trọng phát triển những ngành ít tiêu hao nguyên, nhiên liệu theo hướng tạo ra các sản phẩm nhỏ và nhẹ. Và hiện nay đang trong quá trình điều chỉnh nhằm xây dựng nền kinh tế phát triển hài hoà giữa các vùng dựa trên công nghệ thông tin và sinh học. Các cơ sở sản xuất, chế biến hiện đại trước đây chủ yếu tập trung ở khu vực ven Thái Bình Dương, trong những năm 90 tại đây đã có sự phân bố lan rộng ra các vùng khác, hình thành các trục phát triển trên cơ sở liên kết 10 vùng kinh tế trên cả nước. Nhằm tạo điều kiện cho quá trình chuyển dịch cơ cấu, Nhật Bản đã thúc đẩy các giải pháp xoá bỏ quy chế và thực hiện tư nhân hoá. Trong những năm qua quá trình xoá bỏ quy chế nhằm mở rộng hơn thị trường nội địa được gia tăng đã góp phần thu hút nguồn vốn nước ngoài đổ vào thị trường Nhật Bản. Các công ty nước ngoài kinh doanh trên thị trường Nhật Bản ngày một gia tăng đã thúc đẩy tiến trình tái cơ cấu các công ty Nhật Bản nhằm nâng cao sức mạnh cạnh tranh. Trong quá trình cạnh tranh, các công ty Nhật Bản một mặt đẩy mạnh áp dụng công nghệ mới, thay đổi cơ chế quản lý... Mặt khác đẩy mạnh việc di chuyển năng lực kinh doanh sang các quốc gia trong vùng nhằm tận dụng lợi thế công nghệ của mình và sử dụng sức lao động cùng nguồn tài nguyên của các nước bản địa, qua đó lại tránh được các xung đột thương mại.

Việt Nam, cũng đang trong quá trình thực hiện sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Quá trình này hiện đang đặt ra không ít vấn đề đòi hỏi chúng ta phải giải quyết như việc lựa chọn những ngành ưu tiên, vấn đề phát triển vùng và nhất là vấn để xây dựng có hiệu quả khu vực kinh tế nhà nước,v.v... Để giải quyết những vấn đề này đương nhiên phải dựa trên cơ sở thực tiễn Việt Nam và cần tranh thủ tiếp thu kinh nghiệm nước ngoài. Hơn nữa, Nhật Bản là một cường quốc kinh tế lớn thứ hai thế giới lại cùng nằm trong khu vực Đông Á và là đối tác kinh tế quan trọng của Việt Nam, cho nên những chuyển đổi của Nhật Bản tất yếu có tác động lớn đến kinh tế Việt Nam. Do vậy, việc tiến hành nghiên cứu tiến trình điều chỉnh cơ cấu kinh tế của Nhật Bản trong những năm qua, đặc biệt giai đoạn hiện nay là rất cần thiết.

Với lý do đó, nhóm cán bộ của Trung tâm Nghiên cứu Nhật Bản đã tiến hành nghiên cứu vấn đề “Điều chỉnh cơ cấu kinh tế Nhật bản trong bối cảnh toàn cầu hóa”, nhằm làm rõ xu hướng điều chỉnh cơ cấu kinh tế Nhật Bản hiện nay cùng những yếu tố chi phối quá trình này, từ đó đưa ra những dự báo và đánh giá tác động của chính sự điều chỉnh kinh tế Nhật tới Việt Nam.

Việc tiếp cận phân tích cơ cấu kinh tế của một quốc gia có nhiều cách khác nhau, có thể nhìn dưới góc độ cung - cầu, có thể xem xét trong quan hệ nhà nước - thị trường, v.v… Ở đây các tác giả nhìn dưới góc độ ngành và khu vực, một nền kinh tế bao gồm những phân ngành và khu vực, với tỷ lệ ra sao, động hướng của chúng thế nào v.v...

Kết cấu cuốn sách gồm 4 chương. Chương 1 đề cập đến điều chỉnh cơ cấu ngành; chương 2 - điều chỉnh cơ cấu vùng; chương 3 - điều chỉnh cơ cấu công ty ở cả khu vực công và tư; và cuối cùng là chương 4 - dự báo xu hướng điều chỉnh cơ cấu kinh tế trong thời gian tới. Nội dung các vấn đề được đề cập chủ yếu từ đầu những năm 90 lại đây, tuy nhiên khi phân tích, đánh giá chúng tôi có đề cập ở mức độ nhất định đến các giai đoạn trước. Trong khi trình bày chúng tôi không tách một chương riêng về các yếu tố quy định sự điều chỉnh cơ cấu, mà trình bày gắn với từng chương, như vậy cho phép làm rõ hơn sự tác động của các yếu tố đến từng khu vực cụ thể.

Có thể nói đây là vấn đề rộng lớn, bao quát thời gian khá dài, do vậy trong khi phân tích sẽ khó tránh khỏi những hạn chế nhất định, chúng tôi rất mong nhận được những ý kiến đóng góp xây dựng.