ĐẠi học quốc gia hà NỘi trưỜng đẠi học khoa học tự nhiên nguyễn Thị Hương XÂy dựng quy trình quản lý CÁc công trìNH

Tác giả chân thành cám ơn các thầy, cô giáo Khoa Môi trường, Ban giám hiệu Trường Đại học học Khoa học Tự nhiên và các thầy, cô đã giảng dạy chương trình Cao học mà tôi được học tập. Đặc biệt thầy giáo PGS.TS. Lưu Đức Hải, Trưởng khoa Môi trường đã dạy và chỉ bảo ân cần trong suốt quá trình học tập.

Bên cạnh Nhà trường, tôi luôn nhận được sự quan tâm giúp đỡ, động viên khuyến khích và góp ý kiến của Ban Lãnh đạo và đồng nghiệp tại Tổng cục Thuỷ lợi, Bộ Nông nghiệp và PTNT và các cơ quan có liên quan; sự giúp đỡ nhiệt tình của Trung tâm Nước sạch và VSMTNT tỉnh Hà Nam.

Cám ơn gia đình đã hỗ trợ và động viên trong suốt quá trình học tập và thực hiện Luận văn.

Một lần nữa Tác giả xin trân trọng cám ơn tất cả sự giúp đỡ quí báu đó.

Hà Nội, ngày tháng 6 nãm 2013

Tác giả


Nguyễn Thị Hương

MỤC LỤC
LỜI CẢM ƠN 1

MỤC LỤC 2

DANH MỤC BẢNG VÀ HÌNH 5

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT 6

MỞ ĐẦU 7

CHƯƠNG I. TỔNG QUAN VỀ TÌNH HÌNH CẤP NƯỚC SẠCH NÔNG THÔN Ở VIỆT NAM VÀ KHU VỰC NGHIÊN CỨU 9

1.1. Khái niệm về nước sạch  9

1.2. Tổng quan tình hình cấp nước sạch nông thôn ở Việt Nam 11

CHƯƠNG II. ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU  45

CHƯƠNG III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN 51

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 78

TÀI LIỆU THAM KHẢO 80

PHỤ LỤC

1. Bảng 01. Các chỉ tiêu giám sát cấp độ A theo QCVN 02:2009/BYT 12

2. Bảng 02. Trữ lượng động thiên nhiên nước ngầm 13

3. Bảng 03. Mô đun dòng ngầm 14

4. Bảng 04. Kết quả thực hiện Chương trình MTQG về Nước sạch từ 2005-2012 20

5. Bảng 05. Điểm tổng hợp theo từng tiêu chí có gắn trọng số 40

6. Bảng 06. Kết quả phân tích chất lượng nước tại các công trình CNTTNT khu vực nghiên cứu 54

7. Bảng 07. Mô hình quản lý, vận hành các công trình CNTTNT tại khu vực nghiên cứu 58

8. Bảng 08. Bảng tổng hợp kết quả đánh giá PTBV công trình theo phương pháp trọng số 60

II. Danh mục hình

1. Hình 01. Sơ đồ hệ thống cấp nước tập trung sử dụng nước ngầm 24

2. Hình 02. Sơ đồ hệ thống cấp nước tập trung sử dụng nước mặt 25

3. Hình 03. Biểu đồ phân loại các mô hình quản lý công trình CNTTNT 26

4. Hình 04. Tiếp cận khái niệm kinh tế, xã hội, sinh thái trong PTBV 33

5. Hình 05. Mô hình công nghệ áp dụng trước năm 2005 57

6. Hình 6. Mô hình công nghệ áp dụng sau năm 2005 57

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
ADB Ngân hàng Phát triển Châu á

AusAID Cơ quan phát triển Quốc tế Úc

CĐQL Cộng đồng quản lý

CNTTNT Cấp nước tập trung nông thôn

CNH-HĐH Công nghiệp hoá - Hiện đại hoá

DANIDA Cơ quan hỗ trợ phát triển Quốc tế Đan mạch

KTXH Kinh tế xá hội

LienAID Tổ chức phát triển Singapore

MTQG Mục tiêu Quốc gia

PTBV Phát triển bền vững

PTNT Phát triển nông thôn

QCVN Quy chuẩn Việt Nam

UNDP Cơ quan phát triển Liên hợp quốc

UBND Uy ban Nhân dân

UNICEF Quỹ Nhi đồng Liên hiệp quốc

VSMTNT Vệ sinh môi trường nông thôn

WB Ngân hàng Thế giới

WHO Tổ chức Y tế Thế giới

Cấp nước và vệ sinh môi trường nông thôn đã trở thành một bộ phận quan trọng trong chính sách phát triển nông thôn và bảo vệ môi trường trong thời kỳ công nghiệp hóa hiện đại hóa hiện nay. Nước sạch là nhu cầu cơ bản, có tính chất sống còn, có tác động đến mọi lĩnh vực đời sống và sự phát triển KTXH. Nâng cao số người được sử dụng nước sạch đã được cộng đồng quốc tế quan tâm và xác định là một trong những mục tiêu phát triển Thiên niên kỷ.

Ở nước ta, vấn đề cấp nước và vệ sinh môi trường nông thôn luôn được Đảng và Nhà nước quan tâm, hoạch định và thực thi những chính sách phù hợp với từng giai đoạn phát triển. Điều đó được thể hiện rõ trong nhiều văn bản về chiến lược, chính sách, kế hoạch phát triển KTXH và đã trở thành cam kết của Việt Nam với cộng đồng quốc tế.

Đến hết năm 2012, theo kết quả Chương trình MTQG Nước sạch và VSMTNT, cả nước đã có 81% dân số nông thôn được sử dụng nước hợp vệ sinh, trong đó có 42% sử dụng nước đạt QCVN 02:2009/BYT. Cùng với các công trình cấp nước nhỏ lẻ hộ gia đình, các công trình cấp nước tập trung nông thôn không ngừng được quan tâm phát triển. [4]

Công trình cấp nước tập trung nông thôn ngày càng được mở rộng nhờ kiểm soát tốt hơn cả về số lượng, chất lượng nước và thuận lợi cho người sử dụng. Nhất là trong tình hình nguồn nước ngày càng cạn kiệt và suy thoái, công trình cấp nước tập trung càng phát huy các ưu điểm vượt trội.

Huyện Bình lục, tỉnh Hà Nam nằm trong vùng đồng bằng Bắc Bộ, có địa hình trũng, vào trước những năm 1960, cuộc sống của người dân nông thôn ở đây còn khó khăn. Nước sinh hoạt của người dân được lấy từ 3 nguồn nước là nước mưa, nước ao hồ, sông lạch tự nhiên, nước giếng làng (từ nước ngầm tầng nông). Từ năm 2000 đến nay, nhờ sự hỗ trợ của Chính phủ, các nhà tài trợ và sự ưu tiên trong chính sách đầu tư của địa phương mà nhiều công trình cấp nước tập trung đã và đang được xây dựng nhằm phục vụ tốt hơn cuộc sống của người dân. Tuy nhiên, hiện nay, một số công trình được xây dựng đã xuống cấp, các mô hình quản lý không bền vững, quy trình quản lý công trình cấp nước tập trung chưa tuân thủ các quy trình của sản xuất cung ứng nước sạch, cân đối thu chi không bảo đảm, duy tu bảo dưỡng không thường xuyên, công tác tuyên truyền vận động nhân dân hưởng ứng sử dụng nước sạch đảm bảo vệ sinh chưa thường xuyên, chất lượng nguồn nước cấp sinh hoạt cho người dân chưa đảm bảo, không phát huy hết hiệu quả sau đầu tư. Đặc biệt vấn đề bảo vệ đầu nguồn, hầu hết các công trình cấp nước sử dụng nguồn nước sông tưới tiêu nông nghiệp, thiếu công tác bảo vệ khu vực đầu nguồn, làm tăng thời gian lắng lọc, tăng hóa chất xử lý, làm tăng giá thành nước sạch.

Trước thực trạng đó, cần thiết thực hiện đề tài “Xây dựng quy trình quản lý các công trình cấp nước tập trung áp dụng tại huyện Bình Lục, tỉnh Hà Nam”, góp phần tạo cơ sở khoa học nâng cao chất lượng nước cấp và đề xuất những giải pháp bảo vệ nguồn tài nguyên môi trường khu vực và hướng tới phát triển phát triển bền vững. Đề tài hướng tới mục tiêu nghiên cứu như sau:

- Đánh giá tổng quan tình hình sử dụng nguồn nước cho sinh hoạt của người dân trong khu vực nghiên cứu từ trước những năm 1990 và kết quả thực hiện Chương trình cấp nước sạch của địa phương từ những năm 1990 đến nay;

- Đánh giá hiệu quả hoạt động các công trình công trình CNTTNT tại khu vực nghiên cứu theo hướng PTBV;

- Xây dựng quy trình quản lý các công trình CNTTNT tại khu vực nghiên cứu theo hướng PTBV.

- Nước sạch vừa là nhu cầu vừa là điều kiện tối cần thiết cho đời sống con người. Không có nước thì không có cuộc sống trên trái đất. Con người cần đến nước từ khi mới trào đời cho đến khi mất đi. Với khả năng phi thường của con người, người ta có thể nhịn ăn được 1 tháng song lại không thể chịu khát quá 1 tuần.

- Nước có ý nghĩa quan trọng đối với cuộc sống con người nhưng đó phải là nguồn nước sạch. Ngược lại nếu nguồn nước bị ô nhiễm sẽ có tác hại rất lớn đối với sức khỏe của cộng đồng. Nguồn nước sông ngòi, ao hồ bị ô nhiễm chủ yếu do chất thải của con người và động vật. Việc ô nhiễm có lúc trở thành nguồn truyền bệnh rất nguy hiểm, lan truyền gây tử vong cho nhiều người. Theo số liệu thống kê của tổ chức Y tế Thế giới (WHO) thì nước bẩn dùng cho sinh hoạt là nguyên nhân gây nên hơn 80% các loại bệnh tật của con người.

- Theo quan niệm của WHO, nước sạch là nước không mùi, không màu, không vị và không chứa các chất tan, các vi khuẩn không nhiều quá mức cho phép và tuyệt đối không có vi sinh vật gây bệnh. Tiêu chuẩn Quốc tế là tiêu chuẩn của WHO ban hành năm 1984 về 4 mặt là: chất vô cơ tan, vi sinh vật, chất hữu cơ và vật lý.

- Nước sạch của Việt Nam được định nghĩa tại Điều 3 của Luật Tài nguyên Nước được Quốc hội thông qua năm 2012 " Nước sạch là nước có chất lượng đáp ứng quy chuẩn kỹ thuật về nước sạch của Việt Nam".

- Bộ Y tế đã ban hành hai Quy chuẩn kỹ thuật Quốc gia mới là: Quy chuẩn kỹ thuật Quốc gia về chất lượng nước ăn uống (QCVN 01:2009/BYT) và Quy chuẩn kỹ thuật Quốc gia về chất lượng nước sinh hoạt (QCVN 02:2009/BYT), kèm theo Thông tư số 05/2009/TT-BYT ngày 17/9/2009 với 14 chỉ tiêu chất lượng (Bảng 01 dưới đây ) [7]

Việt Nam có tổng diện tích 331.000 km² trên đất liền và 1 triệu km² diện tích lãnh hải nằm ở vĩ độ 23⁰22 đến 8⁰30 Bắc và kinh độ 102⁰10 đến 109⁰21 Đông, nằm ở Đông Nam Á với chiều dài biên giới đất liền hơn 6780km và 3260km bờ biển cùng hàng trăm đảo lớn nhỏ thuộc quần đảo Trường sa, Hoàng sa, Bạch Long vĩ... với các mạng lưới Sông lớn như như sông Hồng, Sông Mê Công, Sông Mã, Sông Cả...[2]

a. Nước mưa

- Lượng mưa hàng năm của Việt Nam tương đối lớn, trung bình từ 1.800mm đến 20.000 mm song phân bố không đều cả về không gian và thời gian và tạo nên những vùng có lượng mưa lớn xen kẽ các vùng có lượng mưa nhỏ trong phạm vi toàn lãnh thổ.

- Theo các tài liệu khí tượng thì nhìn chung, lượng mưa năm trung bình năm ở Việt Nam biến đổi trong phạm vi khá lớn, từ 600  800mm ở vùng ven biển miền Trung (Bình Thuận, Ninh Thuận) đến trên 4.000  5.000mm ở các vùng Bắc Quang, Nam Châu lãnh, Trà Mi - Ba Tơ... Phần lớn lãnh thổ Bắc Bộ, Tây Nguyên và Nam Bộ có lượng mưa năm trong khoảng 1.600mm  2.400mm, trong đó:

+ Đồng bằng Bắc Bộ: 1.600  1.800mm

+ Đồng bằng Nam Bộ: 1.400  2.800mm [2]

- Một đặc điểm của mưa là sự phân bố không đều theo thời gian trong năm, chia 2 mùa rõ rệt phụ thuộc vào 2 mùa gió chính, đó là mùa mưa và mùa khô (mùa mưa ít). Hai mùa này khác nhau về lượng mưa, thời gian xuất hiện và kết thúc mưa, thời gian mưa và độ ổn định tương đối của mưa.

- Mưa trong mùa khô chủ yếu là mưa phùn, lượng mưa không đáng kể vì vậy không có ý nghĩa với cung cấp nước. Mưa lớn thường xuyên có khả năng xảy ra trong mùa mưa với cường độ mạnh.

b. Nước mặt

- Việt Nam nằm trong vùng nhiệt đới có lượng mưa lớn nên nguồn nước mặt rất phong phú. Do cấu trúc địa chất, địa hình ở 3/4 diện tích toàn lãnh thổ là đồi núi đã tạo nên mạng lưới sông suối dày đặc với mật độ sông suối tính theo những dòng chảy thường xuyên là 0,60km/km² trung bình trên toàn lãnh thổ. Tuy nhiên, mật độ sông suối có sự dao động lớn giữa các vùng, trong đó mật độ sông suối nhỏ nhất là 0,3 km/km² và lớn nhất là 4 km/km². [10]

- Về chất lượng nước mặt, nhìn chung không đảm bảo tiêu chuẩn chất lượng nước phục vụ cho ăn uống về khía cạnh độ trong, hàm lượng hữu cơ và vi sinh. Vì vậy trước khi sử dụng cần có phương pháp xử lý nước. Ở vùng cửa sông, nước biển theo thuỷ triều xâm nhập vào sông làm cho nước sông bị nhiễm mặn. Vùng này không sử dụng nước mặt cho mục đích ăn uống và sinh hoạt được. [12]

c. Nước ngầm

- Nước ngầm đã và đang là đối tượng chủ yếu được khai thác phục vụ cho nhiều mục đích, trong đó có ăn uống và sinh hoạt.

- Trên lãnh thổ Việt Nam, nước ngầm chứa giữ trong các lỗ hổng và khe nứt của các loại đất đá khác nhau (chủ yếu là trầm tích bở rời, trầm tích lục nguyên, phun trào xâm nhập cacbonat, biến chất và hỗn hợp) có tuổi già nhất (Ackeozoi) đến tuổi trẻ nhất (Đệ tứ).

- Theo các tác giả của Tiểu ban soạn thảo kế hoạch tổng thể cấp nước sinh hoạt nông thôn đến năm 2000, tổng trữ lượng động thiên nhiên của nước ngầm trên toàn Việt Nam là 1.513,5 m³/s (không kể phần hải đảo) và phân bố trên miền địa chất thủy văn theo (Bảng 02 dưới đây).

Bảng 02. Trữ lượng động thiên nhiên nước ngầm

Miền địa chất, thủy văn	Trữ lượng động thiên nhiên (m3/s)	Tỷ lệ so với trữ lượng thiên nhiên toàn lãnh thổ (%)
Đông Bắc Bộ (I) Tây Bắc Bộ (II) Đồng bằng Bắc Bộ (III) Bắc Trung Bộ (IV) Nam Trung Bộ (V) Đồng bằng Nam Bộ (VI)	238,700 241,827 88,865 466,993 318,850 158,250	16 16 6 31 21 10

(Nguồn: Cục Quản lý Tài nguyên Nước)

Với từng loại đất đá có đặc điểm thành tạo và điều kiện cung cấp nên mức độ giàu nước và khả năng khai thác cũng khác nhau. Đặc trưng này được thể hiện qua mô đun dòng chảy ngầm (Bảng 03).

Miền địa Chất thủy văn	Mô đun dòng ngầm (l/s km2) Diện tích phân bố (km2)
	Bở rời	Phun Trào	Lục nguyên	Các- bonat	Biến chất	Hỗn hợp	Xâm nhập
Đông Bắc Bộ	220 175	2  3 35	2  20 12.942	2,5 4.690	220 3.147	2 20 20.753	2  20 6.182
Tây Bắc Bộ	27 506	2  7 590	2  10 5080	2  20 6700	220 13.940	210 12.382	2  10 3.300
Đồng bằng Bắc Bộ	0,410 14.500
Bắc Trung Bộ	220 7.085	2 20 2.220	220 18.665	210 3.360	220 5.290	220 14.200	2  10 7.420
Nam Trung Bộ	210 15.340	2  10 19.875	27 19.725		220 8.300		2  20 22.165
Đồng bằng Nam Bộ	0,050,005 54.000