HỘi văn nghệ DÂn gian việt nam nguyễn nghĩa dâN ĐỒng dao và ca dao cho trẻ em sưu tầM, nghiên cứU, tuyển chọn nhà xuất bảN …
tải về 2.73 Mb.
|
- Điều hướng trang này:
- TÀI LIỆU THAM KHẢO Sách
- Báo, Tạp chí
M 142. Má đi bộ đội của mình Đánh Tây cũng giỏi lội sình cũng hay. 143. Mẹ cha công đức sinh thành Ra trường thầy dạy học hành cho hay Muốn khôn thì phải có thầy Không thầy dạy dỗ đố mày làm nên Mười năm luyện tập sách đèn Công danh gặp bước chớ quên ơn thầy Yêu kính thầy mới làm thầy Những phường bội bạc sau này ra chi! 144. Mênh mông biển lúa xanh rờn Tháp cao sừng sững trăng vờn bóng cau Một vùng phong cảnh trước sau Bức tranh thiên cổ đượm màu giang san2. 145. Miền Nam đất thép anh hùng Trai trung gái hiếu cùng chung một lòng Tháp Mười đất thép thành đồng Giặc vào giặc chết không mong ngày về. 146. Miếng ăn là miếng tồi tàn Mất đi một miếng lộn gan lên đầu. l47. Mỗi người làm việc bằng hai Đồng trong bông trắng, bãi ngoài dâu xanh Sắn, sơn chật gốc chen cành Gò hoang, đồi trọc biến thành rừng cây1 148. Một ngày liệu ở giờ dần Một đời liệu ở chữ cần mà ra2 149. Mỗi người phải có một nghề Con phượng thì múa, con nghê thì chầu. 150. Muỗi kêu như sáo thổi Đỉa lội như bánh canh Cỏ mọc thành tinh Rắn đồng biết gáy. 151. Muốn ăn bông súng mắm kho Thì về Đồng Tháp ăn cho đỡ thèm. 152. Một cây làm chẳng nên non Ba cây chụm lại nên hòn núi cao N 153. Nâng niu bú mớm đến ngày Công cha nghĩa mẹ xem tày bể non. 154. Ngồi buồn nhớ mẹ ta xưa Miệng nhai cơm búng lưỡi lừa cá xương. 155. Người thanh tiếng nói cũng thanh Chuông kêu thử tiếng bên thành cũng kêu. 156. Nhà Bè nước chảy phân hai Ai về Gia Định Đồng Nai thì về. 157. Nhất cao là núi Ba Vì Thứ hai Tam Đảo, thứ nhì Độc Tôn1 l58. Nhật Tân đào nở tưng bừng Làng Quảng bánh mật, bánh chưng rải đầy. Tây Hồ xách bị cả ngày Nghi Tàm chặt rễ được ngay quan tiền Yên Phụ buôn trám dưới thuyền Xuống đò Phố Mới bán than quạt trà Làng Võng bán lợn bán gà Làng Thụy nấu rượu la cà cả đêm Làng Hồ làm giấy thực nền Làng Bưởi lại có cô Tiên bán hàng Làng Sài dệt lĩnh quay tơ Làng Sở chí có xuống hồ quanh năm1. 159. Nhiễu điều phủ lấy giá gương Người trong một nước thì thương nhau cùng. l60. Nhờ trời mưa thuận gió hòa Nào cày nào cấy trẻ già đua nhau Chim: gà, cá: nghệch, cảnh: cau2 Mùa nào thức ấy giữ màu thú quê. 161. Nhún nhường quý trọng biết bao Khoe khoang kiêu ngạo ai nào có ưa! l62. Nói chín thì nên làm mười Nói mười làm chín kẻ cười người chê. 163. Non cao ai đắp mà cao Sông sâu ai bới ai đào mà sâu Nước non là nước non trời Ai ngăn được nước, ai dời được non. 164. Non cao cũng có người trèo Đường dẫu hiểm nghèo cũng có lối đi. l65. Núi dài là núi Trường Sơn Ơn cao nghĩa cả là ơn cụ Hồ. 166. Nực cười châu chấu đá xe Tưởng rằng chấu ngã ai dè xe nghiêng1 167. Nước lã mà vả nên hồ Tay không mà dựng cơ đồ mới ngoan. 168. Nước non hàng vạn anh tài Võ tài ông Giáp, văn hay ông Đồng Ông Giáp đánh giặc nhiều công Tây gặp ông Đồng, Tây cũng phải thua1 169. Ơn trời mưa nắng phải thì Nơi thì bừa cạn nơi thì cày sâu Công lênh chẳng quản lâu lâu Ngày nay nước bạc ngày sau cơm vàng Ai ơi chớ bỏ ruộng hoang Bao nhiêu tấc đất tấc vàng bấy nhiêu. 170. Ơn cha mẹ trời cao khôn thấu Nghĩa anh em xương cốt ruột rà Muốn cho trên thuận dưới hòa Chẳng thà chịu nhục hơn là rẽ nhau. Q 171. Quanh năm cấy hái cày bừa Vụ chiêm thì hạ, vụ mùa thì đông Ai về nhắn chị em cùng Muốn cho sung sướng nghề nông phải cần. l72. Quê em có dải sông Hàn Có hòn Non Nước, có hang Sơn Chà. R 173. Rạng ngày vác cày ra đồng Tay cầm mồi lửa tay dòng thừng trâu Ruộng đầm nước cả bùn sâu Suốt ngày cùng với con trâu cày bừa Việc làm chẳng quản nắng mưa Cơm ăn đắp đổi muối dưa tháng ngày Ai ơi ! Bưng bát cơm đầy Biết công kẻ cấy người cày mấy nao! l74. Râu tôm nấu với ruột bầu Chồng chan vợ húp gật đầu khen ngon. 175. Rồng đen lấy nước được mùa Rồng trắng lấy nước thì vua đi cày. 176. Rủ nhau xuống biển mò cua Bắt cua cua kẹp, hắt rùa rùa bơi. 177. Rủ nhau đi cấy đi cày Bây giờ khó nhọc có ngày phong lưu Trên đồng cạn, dưới đồng sâu Chồng cày vợ cấy con trâu đi bừa. 178. Rủ nhau chơi khắp Long Thành Ba mươi sáu phố rành rành chẳng sai: Hàng Bồ, hàng Bạc, hàng Gai Hàng Buồm, hàng Thiếc, hàng Hài, hàng Khay Mã Vĩ, hàng Điếu, hàng Giày Hàng Lờ1, hàng Cót: hàng Mây, hàng Đàn Phố Mới, Phúc Kiến, hàng Than Hàng Mã, hàng Mắm, hàng Ngang, hàng Đồng Hàng Nón, hàng Muối, cầu Đông Hàng Hòm, hàng Đậu, hàng Bông, hàng Bè Hàng Thùng, hàng Bát, hàng Tre Hàng Vôi, hàng Giấy, hàng The2, hàng Gà Quanh đi đến phố hàng Da Trải xem phường phố thực là cũng xinh Phồn hoa thứ nhất Long Thành Phố giăng mắc cửi, đường quanh bàn cờ Người về nhớ cảnh ngẩn ngơ Bút hoa xin chép nên thơ lưu truyền. 179. Rủ nhau xem cảnh Kiếm Hồ Xem cầu Thê Húc, xem chùa Ngọc Sơn Đài Nghiên, Tháp Bút chưa mòn Hỏi ai xây dựng nên non nước này? 180. Ruộng ta ta cấy ta cày Không nhường một tấc cho bầy Nhật Tây Chúng mày lảng vảng tới đây Rủ nhau gậy cuốc đuổi ngay khỏi làng1. 181. Rừng Nho biển Thánh khôn dò Nhỏ mà không học lớn mò sao ra.2 182. Rượu nhạt uống lắm cũng say Người khôn nói lắm dẫu hay cũng nhàm. 183. Rượu ngon bất luận be sành Áo rách khéo vá hơn lành vụng may. S 184. Sa Nam trên chợ dưới đò Nơi đây Hắc Đế kéo cờ dựng binh3. 185. Sâu nhất là sông Bạch Đằng Ba lần giặc đến ba lần giặc tan Cao nhất là núi Lam Sơn Có ông Lê Lợi bên nguồn bước ra4. 186. Sông Thao nước đục người đen Ai lên Vũ Ẻn thì quên đường về1. l87. Sông Tô nước chảy trong ngần Có thuyền buồm trắng chạy gần chạy xa Thon thon hai mũi chèo hoa Lướt đi lướt lại như là bướm gieo2. 188. Suy bụng ta ra bụng người Hễ ta không muốn thì người chẳng ưa. T 189. Tham vàng bỏ nghĩa ai ơi Vàng có khi mất nghĩa đời nào phai. 190. Tháng giêng chân bước đi cày Tháng hai vãi lúa ngày ngày siêng năng Thuận mưa lúa tốt đằng đằng Tháng mười gặt lúa ta ăn đầy nhà. 191. Tháng giêng là tháng ăn chơi Tháng hai trồng đậu trồng khoai trồng cà Tháng ba thì đậu đã già Ta đi ta hái về nhà phơi khô Tháng tư đi tậu trâu bò Để ta sắm sửa làm mùa tháng năm Sớm ngày đem lúa ra ngâm Bao giờ mọc mầm ta sẽ vớt ra Gánh đi ta ném ruộng ta Đến khi lên mạ thì ta nhổ về Lấy tiền mượn kẻ cấy thuê Cấy xong rồi mới trở về nghỉ ngơi Cỏ lúa dọn đã sạch rồi Nước ruộng vơi mười còn độ một hai Ruộng thấp đóng một gàu dai Ruộng cao thì phải đóng hai gàu sòng Chờ cho lúa có đòng đòng Bấy giờ ta sẽ trả công cho người Bao giờ cho đến tháng mười Ta đem liềm hái ra ngoài ruộng ta Gặt hái ta đem về nhà Phơi khô quạt sạch ấy là xong công. 192. Tháng bảy ông thị đỏ da Ông mít chơm chớm, ông da rụng rời Ông mít đóng cọc đem phơi Ông da rụng rời, đỏ cả chân tay. 193. Tháng giêng ăn Tết ở nhà Tháng hai cờ bạc, tháng ba rượu chè Tháng tư đong đậu nấu chè Ăn tết Đoan Ngọ trở về tháng năm Tháng sáu buôn nhãn bán trăm Tháng bảy ngày rằm xá tội vong nhân Tháng tám chơi đèn kéo quân Trở về tháng chín chung chân buôn hồng Tháng mười buôn thóc bán bông Tháng một tháng chạp nên công hoàn toàn. 194. Tháng giêng rét đài Tháng hai rét lộc Tháng ba rét nàng Bân Nàng Bân may áo cho chồng May ba tháng ròng chưa được cổ tay1
Nước non ai vẽ nên tranh họa đồ Cố đô rồi lại tân đô Nghìn năm văn vật bây giờ còn đây. 196. Thằng Tây có cái chòm râu Có cái mũi lõ đến đâu đốt nhà Vệ quốc có cái bạt đà Em thơ thì mến, mẹ già thì thương1 197. Thấy dừa thì nhớ Bến Tre Thấy bông sen nhớ đồng quê Tháp Mười. 198. Thói thường gần mực thì đen Anh em bạn hữu phải nên chọn người Những người lêu lỏng chơi bời Cùng là lười biếng ta thời tránh xa. 199. Thờ cha mẹ ở hết lòng Ấy là chữ hiếu dạy trong luân thường Chữ để nghĩa là nhường Nhường anh nhường chị lại nhờng người trên Ghi lòng tạc dạ chớ quên Con em phải giữ lấy nền con em. 200. Thức lâu mới biết đêm dài Ở lâu mới biết con người có nhân. 201. Thuyền không bánh lái thuyền quảy Con không cha mẹ ai bày con nên. 202. Tiền buôn tiền bán thì để trong nhà Tiền cờ tiền bạc để ra ngoài hè. 203. Tiết kiệm sẵn có đồng tiền, Phòng khi túng lỡ không phiền đến ai. 204. Tin nhau buôn bán cùng nhau Thiệt hơn hơn thiệt trước sau như lời Hay gì lừa đảo kiếm lời Một nhà ăn uống tội trời riêng mang Theo chi những thói gian tham Pha phôi thực giả, tìm đường dối nhau Của phi nghĩa có giàu đâu Ở cho ngay thật giàu sau mới bền. 205. Tốt gỗ hơn tốt nước sơn Xấu người đẹp nết còn hơn đẹp người. 206. Trăm năm bia đá thì mòn Ngàn năm bia miệng hãy còn trơ trơ. 207. Trời mưa bong bóng phập phồng Mẹ đi lấy chồng con ở với ai? 208. Trăng bao nhiêu tuổi trăng già Núi bao nhiêu tuổi gọi là núi non Trăng bao nhiêu tuổi trăng tròn Núi bao nhiêu tuổi núi còn trơ trơ. 209. Trò ơi gắng học cho hay Kẻo gương Hồng Lạc lâu ngày mờ lu. 210. Trông lên mình chẳng bằng ai Ngó xuống lại thấy chẳng ai bằng mình. 211. Trời nào có phụ ai đâu Hay làm thì giàu, có chí thì nên. 212. Trời sinh ra đã làm người Hay ăn hay nói hay cười hay chơi Khi ăn thì phải lựa mùi Khi nói thì phải lựa lời chớ sai Cả vui chớ có vội cười Nói không lễ phép chớ chơi làm gì. 213. Trứng rồng lại nở ra rồng Hạt thông lại nở cây thông rườm rà Có cha sinh mới ra ta Làm nên thời bởi mẹ cha vun trồng Khôn ngoan nhờ ấm cha ông Làm nên phải đoái tổ tông phụng thờ Đạo làm con, chớ hững hờ Phải đem hiếu kính mà thờ từ nghiêm1 U Y X 214. Uống nước ta nhớ đến nguồn Cơm no áo ấm nhớ ơn Bác Hồ Ơn Bác Hồ sâu hơn Nam Hải Công Bác Hồ lớn hơn dải Trường Sơn Nam Hải sâu ta còn đo được Trường Sơn dài ta vượt cũng qua Công Bác to rộng bao la Ơn Bác mãi mãi dân ta ghi lòng. 215. Văn chương phú lục chẳng hay Trở về làng cũ học cày cho xong Ngày ngày vác cuốc thăm đồng Hết nước ta lấy gàu sòng tát lên Hết mạ ta lại quảy thêm Hết lúa ta lại mang tiền đi đong Nữa mai lúa chín đầy đồng Gặt về đập sảy bỏ công cấy cày. 216. Vàng thì thử lửa thử than Chuông kêu thử tiếng người ngoan thử lời. 217. Việt Nam độc lập thế nào Phải chăng thằng Nhật thay vào thằng Tây?1 218. Vọng phu cảnh đẹp núi Nhồi Có người chinh phụ phương trời đăm đăm2 219. Vui từ trong cửa vui ra Buồn từ ngã bảy ngã ba buồn về. X 220. Xạ hương kia ở trên rừng Khi thơm bưng bít mấy từng cũng thơm. 22l. Xin ai đừng chóng chớ chầy Có công mài sắt có ngày nên kim. 222. Xuân về mai cúc nở hoa Trên cành chim sáo hát ca vang lừng Chào anh, anh Giải phóng quân Anh đem nắng ấm mùa xuân đến nhà.3 TÀI LIỆU THAM KHẢO Sách: - Văn kiện đại hội Đảng lần thứ IX - NXBCTQG - 2001 . - Công ước về quyền trẻ em của Liên Hiệp quốc (1989). - Luật bảo vệ chăm sóc giáo dục trẻ em - NXBCTQG - 1998. - Văn kiện hội nghị TƯ lần thứ 5 (khóa VIII). - Nguyễn Xuân Kính và Phan Đăng Nhật... - Kho tàng ca dao người Việt - NXBVHTT - 2001 - Thơ văn Đồng Tháp - NXB Tổng hợp Đồng Tháp - 1986. - Vũ Ngọc Phan - Tục ngữ ca dao dân ca Việt Nam (in lần thứ 8)-NXBKHXH - 1978. - Nguyễn Thúy Loan - Đặng Diệu Trang - Nguyễn Huy Hồng - Trần Hoàng - Đồng dao và trò chơi trẻ em người Việt - XBVHTT - 1997 - Trần Gia Linh - Đồng dao Việt Nam - NXBGD - 1997. - Quyền trẻ em Việt Nam trong lĩnh vực vui chơi giải trí - Vụ Văn Hóa quần chúng - Thư viện và Tổ chức cứu trợ trẻ em của Thụy Điển (Radda Barnen) - 1992. - Đặng Nghiêm Vạn (chủ biên) Lê Trung Vũ - Nguyễn Thí Huế - Đỗ Hồng Kỳ - Trần Thị An - Tăng Kim Ngân - Tổng tập Văn học Dân tộc thiểu số Việt Nam - Tập I Quyển 1 - NXB Đà Nẵng - 2002. - Nguyễn Quang Khải - Những trò chơi trẻ em Việt Nam nông thôn đồng bằng Bắc Bộ trước 1954 - NXBVH Dân Tộc - 1999. - Võ Văn Trực, Võ Văn Tống... - Gọi nghé - NXB Kim Đồng - 1967. - Vũ Ngọc Phan - Tạ Phong Châu - Phạm Ngọc Hy - Hợp tuyển thơ văn Việt Nam - Văn học dân gian - NXB Văn Học - 1972. - Nguyễn Hữu Thu - Mẹ hát ru - NXB Phụ Nữ - 1987. - Trương Kim Oanh - Phan Quỳnh Hoa - Trò chơi dân gian - NXBGD - 1993. - Nguyễn Xuân Kính - Thi pháp ca dao - NXBKHXH - 1992. - J.Pi-a-giê - Tâm lý học trí khôn - Nguyễn Dương Khư dịch - NXBGD - 1997. - Va-lê-ri-a Mu-khi-na - Lớn lên thành người - NXB Tiến Bộ - Mátxcơva - 1984 - Trần Thanh Đạm dịch. - Huy Hà - Hoàng Lân... - Trò chơi dân gian trẻ em Việt Nam - NXB Văn Hóa Dân Tộc - 1992. - Trần Gia Linh - Chuyền thẻ - NXB Kim Đồng - 1973. - Đỗ Bình Trị - Những đặc điểm thi pháp của các thể loại Văn học dân gian - NXBGD - 1999. - Nguyễn Văn Trung - Câu đố Việt Nam - NXB Văn Nghệ Thành phố Hồ Chí Minh - 1991. - Nguyễn Nghĩa Dân - Ca dao 1945-1975 - NXBVHTT - 1996. - Ninh Viết Giao - Câu đố Việt Nam - NXB Văn Sử Địa - 1958. - Nguyễn Văn Huyên - Ghi chú về một bài đồng dao Việt Nam - Tập I - NXBKHXH - 1995. - Tô Ngọc Thanh - Đồng dao Thái Tây Bắc - NXBVH Dân Tộc - 1994. - Văn hóa Việt Nam tổng hợp - Ban Văn hóa văn nghệ Trung ương - 1989. - Nguyễn Quang - Văn chương bình dân soạn theo chương trình giáo dục phổ thông 9 năm - Bản thảo viết tay (1951-1952). Báo, Tạp chí: - Lời đồng dao trong trò chơi cổ truyền của trẻ em - Phan Đăng Nhật - Tạp chí Giáo dục Mầm non số 3-1992. - Mấy điều ghi nhận về đồng dao - Vũ Ngọc Khánh - Tạp chí Văn học - tháng 4-1974. - Thi pháp đồng dao - Vũ Ngọc Khánh - Tạp chí Văn học số 5-1993. - Thêm một bài đồng dao “Con vỏi con voi... - Tạp chí Văn nghệ Hà Nội số 41 -1977. - Từ những bài đồng dao đến thơ cho các em hôm nay - Trần Hòa Bình - Văn hóa dân gian 1-1989. - Vè nói ngược một kiểu đồng dao độc đáo - Nguyễn Đức Trung - Văn hóa dân gian 1 - 1997. - Vị trí của đồng dao - Nghiêm Đa Văn - Vì trẻ thơ 9-1995. - Về quyền được chơi của trẻ - Nguyễn Ánh Tuyết - NCGD - 1991. - Về phạm trù chơi trong giáo dục mầm non - Đặng Thành Hưng NCGD - 1-2001. - Cải tiến một số trò chơi dân gian Việt Nam cho trẻ Mẫu giáo - NCGD - 1-2001.
PHẦN THỨ NHẤT 7 I. ĐỒNG DAO VÀ HỆ THỐNG ĐỒNG DAO 9 1. Định nghĩa về đồng dao 9 2. Hệ thống đồng dao 10 II. TÍNH CHẤT, CHỨC NĂNG VÀ TÁC DỤNG CỦA ĐỒNG DAO 12 1. Tính chất của đồng dao 12 2. Chức năng và tác dụng của đồng dao 13 III. NỘI DUNG CỦA ĐỒNG DAO 18 A. Một thiên nhiên toơi đẹp sinh động dưới đôi mắt trẻ thơ 18 B. Một xã hội nông nghiệp gần gũi thân thương với trẻ em 25 C. Đồng dao - Môi trường văn hoá văn nghệ “chơi mà học, học mà chơi” của trẻ em 29 D. Nơi khởi nguồn của tình mẫu tử, lòng thương người, môi trường hình thành, bồi dưỡng nhân cách đạo đức cho trẻ em 37
IV. ĐẶC ĐIỂM THI PHÁP CỦA ĐỒNG DAO 45 A. Ngôn ngữ của đồng dao 54 1. Ngôn ngữ đồng dao trẻ em hát, trẻ em hát - trẻ em chơi 55 2. Ngôn ngữ đồng dao hát ru và ca dao cho trẻ em 61 B. Kết cấu của đồng dao 67 1. Kết cấu đồng dao trẻ em hát, trẻ em hát - trẻ em chơi 67 2. Kết cấu đồng dao hát ru và ca dao cho trẻ em 76 C. Thể thơ của đồng dao 80 1. Thể thơ 4 chữ 80 2. Thể thơ lục bát 84 3. Thể thơ vãn 2, vãn 3, vãn 5, vãn 6 86 4. Thể thơ hỗn hợp 87 D. Yếu tố tưởng tượng trong hình ảnh, biểu tượng của đồng dao 88 1. Tổng quát về hình ảnh và biểu tượng trong đồng dao 88 2. Yếu tố tưởng tượng trong hình ảnh, biểu tượng của đồng dao 90 KẾT LUẬN 99 PHỤ LỤC của phần thứ nhất. Về nội dung “Sấm vĩ” của đồng dao 105 PHẦN THỨ HAI: Sưu tầm, Tuyển chọn, Chú thích 113 Mấy điểm cần chú ý khi đọc phần thứ hai 115 A B. Đồng dao trẻ em hát - trẻ em chơi 279 PHỤ LỤC: Đồng dao các dân tộc thiểu số 368 C. Đồng dao hát ru 424 PHỤ LỤC: Đồng dao hát ru các dân tộc thiểu số 452 D. Trẻ em đố vui 471 LỜI GIẢI 493 Đ. Ca dao cho trẻ em 495 TÀI LIỆU THAM KHẢO 
1 Nguyễn Thuý Loan - Đặng Diệu Trang - Nguyễn Huy Hồng - Trần Hoàng - Đồng dao và trò chơi trẻ em người Việt - NXB Văn hoá Thông tin - 1997. 2 Đặng Nghiêm Vạn (chủ biên) - Lê Trung Vũ - Nguyễn Thị Huế - Đỗ Hồng Kỳ - Trần Thị An - Tăng Kim Ngân - Tổng tập văn học các dân tộc thiểu số Việt Nam - Tập I, quyển I - NXB Đà Nẵng - 2002. 1 Chúng tôi dùng "lời” theo quan niệm của Nguyễn Xuân Kính trong cuốn Thi pháp ca dao (xem tr.54). 2 Dương Quảng Hàm - Việt Nam văn học sử yếu. 3 Doãn Quốc Sĩ - Ca dao nhi đồng - NXB Sáng Tạo Sài Gòn 1969. Nguyễn Tấn Long, Phan Canh - Đồng dao - Thi ca bình dân tập 4 - Sài Gòn 1969. 4 Nguyễn Văn Vĩnh - Trẻ con hát - Trẻ con chơi - Tứ dân văn uyển - Hà Nội 1935. 5 Trần Gia Linh - Đồng dao Việt Nam - NXB Giáo Dục 1997. 6 Vũ Ngọc Khánh - Mấy điều ghi nhận về đồng dao việt Nam - Tạp chí Văn Học, số 4-1974. 1 Nguyễn Hữu Thu - Hát ru và hệ thống diễn xướng đồng dao - NXB Phụ Nữ 1987. 3 Doãn Quốc Sĩ - Sđd - (Lời nói đầu) 1 Xem phần thứ hai, mục C., lời 31. Vì có những lời đồng dao dài, không trích cả lời, theo kí hiệu kiểu này, bạn đọc có thể xem đẩy đủ lời dẫn ở phần thứ hai. Dưới đây, các dẫn chứng sẽ theo cách này. 1 Do phần thứ hai gồm đồng dao được tuyển chọn nên số liệu thống kê có ghi trong phần thứ nhất chỉ để minh họa, tham khảo (không phải số liệu tính theo toàn bộ đồng dao trong kho tàng đồng dao Việt Nam) 1 Thuật hứng 17 (Quốc âm thi tập). 2 Tin thắng trận (Báo tiệp). 3 Ngắm trăng (Vọng nguyệt) 1 Đồng dao Việt Nam - NXB Giáo Dục 1997 1 Xem thêm: J. Pi-a-giê - Tâm lý học trí khôn - NXBGD 1997. tr. 11/ - 123 1 Kể cho bé nghe - Thơ của Trần Đăng Khoa làm lúc 11 tuổi 2 Cái Cần trục - Thơ của Võ Quảng 1 Có thể Xem cách chơi trong các sách: Đồng dao và trò chơi trẻ em người Việt - Trò chơi dân gian trẻ em Việt Nam - trò chơi dân gian - (xem mục Tài liệu tham khảo cuối sách) 2 “Quyền được vui chơi và giải trí của trẻ em" (Quyền trẻ em Việt Nam trong lĩnh vực văn hóa nghệ thuật và vui chơi giải trí - Vụ Văn hóa quần chúng và thư viện - 1992). 1,2 Lời đồng dao trong trò chơi cổ truyền của trẻ em - Tạp chí Giáo dục mầm non - số 3-1992 1 Ở phần 2, phụ lục B, sơ bộ thống kê trò chơi có lời đồng dao: Dân tộc Thái (Tây Bắc) 12/19 (63%), Tày 25/29 (86%), Nùng 15/19 (78)% 2 Theo Hoằng Tuấn Phổ - Cuộc khỏi nghĩa Bà Triệu - Ty Văn hóa Thanh Hóa 1972 1 Dẫn theo Đỗ Bình Trị - Những đặc điểm thi pháp các thể loại văn học dân gian - NXBGD 1999. 1 Đỗ Bình Trị - Sđd. 1 “Hãy để cho các em là chính các em” (Quyền trẻ em Việt Nam trong lĩnh vực văn hóa nghệ thuật vui chơi giải trí - Sđd). 2 Trong hát ru của các dân tộc thiểu số cũng như vậy "Lêu lêu làng Lộc", “Dạ ơi, hỡi dạ ờ, dạ ơi hỡi dạ rua" (Mường); “Âu âu” (Pu Péo); “À ơi, à ơi ơi” (Lô Lô); “Hỡi ru à ru” (Thái)… 1 Tục ngữ ca dao dân ca Việt Nam - NXBKHXH 1972. 1 Xem thêm: Nguyễn Xuân Kính - Thi pháp ca dao -NXBKHXH 1992 (Chương một). 1 Nguyễn Xuân Kính - Sđd (tr.25). 2 Thơ nói chung và thi ca dân gian nói riêng. 1 N.I. Crap-xốp - Thi pháp các bài dân ca trữ tình Nga - NXB trường ĐHTH Mátxcơva 1974 (Dẫn theo Nguyễn Xuân Kính - Sđd) 1 Xem thêm: Giáo trình lịch sử lăn học Việt Nam tập 1 (Văn học dân gian) - NXB Giáo Dục 1961 2 Sức Sống của dân Việt Nam trong ca dao và cổ tích (Bài nói trong ngày Hội Sinh viên - Hà Nội 1944) 1 Tạp chí Văn học số 5-1981. 1 Đỗ Bình Trị - Những đặc điểm thi pháp của các thể loại văn học dân gian - NXB Giáo Dục 1999. 2 Xem thêm: Vũ Ngọc Khánh - Thi pháp đồng dao - Tạp chí Văn học số 5-1993. 1 Đỗ Bình Trị - Sđd. tr. 164-191 1 Nguyễn Xuân Kính - Sđd, tr.59 1 Va-lê-ri-a Mu-khi-na. Lớn lên thành người hay Sự ra đời của nhân cách - NXB Tiến Bộ - Mátxcơva. Trần Thanh Đạm dịch (tử bản tiếng Anh: Growing up human của Peter Greenwood - NXB Progress - Moskva 1984). Trường Mẫu giáo TƯ 3 xuất bản. 2 Va-lê-ri-a Mu-khi-na (Sđd) 1 Xem thêm: Vũ Ngọc Khánh - Mấy điều ghi nhận về đồng dao Việt Nam - Tài liệu đã dẫn. 1,2 Va-lê-ri-a Mu-khi-na - Sđd 1 Xuân Diệu - Thanh niên với quốc văn - (tháng 7-1945). Dẫn theo Cù Huy Hà Vũ (Báo Tiền Phong chủ nhật (21 -7-2002)). 1 Xem thêm: Nguyễn Đức Trung - Vè nói ngược, một kiểu đồng dao độc đáo - Tạp chí Văn hóa dân gian 1 , 1997. 2 Xem thêm: Nguyễn Thành Thi - Đồng dao nói ngược ở Phú Yên - Khánh Hòa - Tạp chí Văn hóa dân gian 2, 1998. 1 Hình như đây là trường hợp duy nhất trong kết cấu các lời hát ru. (Xem thêm tr.89). 1 Xem thêm: Nguyễn Xuân Kính - Sđd - tr.155 1 Không kèm theo trò chơi 2 Có kèm theo trò chơi 1 Vũ Ngọc Phan - Sđd, tr. 706. 1 Xem thêm: Huy Cận - Những áng văn hay - Báo Giáo viên nhân dân ngày 14-4-1988. 1 Tóm tắt như sau: Cuội đi đốn củi giết 4 con cọp con. Cọp mẹ về. Cuội sợ quá leo lên cây cao thấy cọp mẹ chạy tìm một loại lá cây, nhai và mớm cho cọp con; lát sau, 4 cọp con sống lại. Mẹ con cọp kéo đi nơi khác. Cuội tìm đến cây thuốc kia, đào cả cây vác về nhà. Dọc đường, Cuội gặp một người ăn mày sắp chết, Cuội đem lá cây thuốc cứu được. Ông ăn mày bảo: đây là cây “cải tử hoàn sinh", hãy đem về trồng, nhớ phải tưới nước giếng chớ tưới nước bẩn mà cây bay lên trời". Về nhà Cuội trồng cây thuốc lá cứu được nhiều người sắp chết sống lại. Cuội qua sông, gặp con chó sắp chết, cũng cứu nó bằng lá cây thuốc, chó về sống cùng Cuội. Cuội lại cứu được con gái con nhà giàu, lấy cô gái làm vợ. Đang sống hạnh phúc thì có giặc đến biết Cuội có lá thuốc làm người sống lại nên giết vợ Cuội và quăng ruột xuống sông. Chó thương vợ chồng Cuội, liền cho bộ ruột của nó, bỏ vào bụng vợ Cuội và cứu vợ Cuội sống. Cuội lấy đất nặn hình ruột bỏ vào bụng chó cho uống lá thuốc và chó cũng sống. Tuy nhiên từ khi sống trở lại, vợ Cuội tính tình thay đổi, hay quên. Có lấn Cuội dặn vợ “Có đái thì đái bên Tây, chớ đái bên Đông, cây dông lên trời”. Một hôm, Cuội đi vắng, vợ ở nhà đái vào gốc cây thuốc, cây chuyển gốc. vừa ra khỏi đất thì Cuội về. Cuội lo quá, ôm gốc cây níu lại, nhưng cây mạnh quá, Cuội bám gốc cây theo cây thuốc quý bay lên mặt trăng. Mỗi năm cây thuốc quý rụng một lá rơi xuống biển, bọn cá heo tranh nhau độp lấy để cứu cho tộc loài của chúng. Ngày nay nhìn lên cung trăng, ai cũng thấy một vệt đen hình cây cổ thụ và người ngồi bên gốc, đó là hình "thằng Cuội ngồi gốc cây đa”. (Theo lời kể của Nguyễn Đổng Chi) 1 Xem thêm: Vũ Ngọc Phan - Sđd, tr.70-75. 1 Xem thêm bài Có thể rèn luyện mà thành thiên tài - H.Trực (Theo báo Time) - Giáo dục và Thời đại chủ nhật - Số 32/2001. 1 Văn hóa dân gian và sự phát triển văn hóa đô thị - Hội Văn Nghệ Dân gian Việt Nam - NXBĐHQGHN - 2002. 2 Xem thêm Vương Thừa Ân - Đồng dao, món quà quý đang bị lãng quên - Tạp chí Vì Trẻ thơ - Số 111/2000. 1 Theo Từ điển Văn hóa cổ truyền Trung Hoa - NXB Văn hóa Thông tin - 2001 (bản dịch) thì "Thiên nhân cảm ứng luận” dựa trên quan điểm về mối quan hệ giữa trời và người của nhà tư tưởng Tây Hán là Đổng Trọng Thư, cho rằng trời không thể làm chúa tể nhân sự mà chỉ có thề can dự vào nhân sự, từ đó ban thưởng hoặc trừng phạt người đời căn cứ vào việc làm tốt xấu thiện ác của con người. Trọng điểm của học thuyết này nhằm vào các đế vương, nếu thiên tử thực hành đức chính, trời sẽ tưởng thưởng, ngược lại trời sẽ giáng họa; nếu thiên tử sa đọa, trời sẻ báo cho dân chúng biết về sự xuất hiện của vị thiên tử mới, thay thế triều đại. Sự thay thế đó tất nhiên phù hợp vời quan điểm ngũ hành tương sinh tương khắc. Cơ sở lý luận của thiên nhân cảm ứng luận là “thiên nhân tương loại”, “đồng loại tương cảm" (Vạn vật loại bỏ những chỗ khác nhau mà theo những chỗ giống nhau Trời có âm dương, người cũng có âm dương. Khí dương của trời đất nổi lên thì khí dương của người cũng nổi lên và ngược lại. Vật cùng loại gọi nhau. Vua sắp lên ngôi trước đó có điềm lành, vua sắp mất ngôi trước đó có điềm dữ). “Sấm vĩ” tức sấm ngôn và vĩ thư là bộ phận hợp thành quan trọng của thiên nhân cảm ứng luận" Sách Tứ khố đề yếu viết: “Sấm là ẩn ngữ, tiên đoán cát hung. Vĩ là một nhánh của kinh, diễn giải nghĩa bóng". Sấm là lời tiên đoán theo sử liệu xuất hiện thời Chu Tuyên Vương, dưới dạng yến hổ dao" (một loạt ca dao) rất thịnh hành thời Tần Hán. Vĩ là lối giải thích kinh nghĩa mượn danh Khổng Tử đối với Nho gia, theo sử liệu bắt đầu từ sách Hán thư, Lý Tầm truyện. Sấm ngôn và vĩ thư thoạt đầu vốn khác nhau nhưng về sau hợp nhất thành một tư trào xã hội, trong vĩ thư có nhiều sấm ngôn và ngược lại. Các trang 181 -182 và 195-196) . Ở nước ta, vào thế kỷ XVI, có triết gia nổi tiếng Nguyễn Bỉnh Khiêm (1491-1585), tinh thông lý học, nắm được bí truyền của sách “Thái ất thần kinh” do thầy của mình là Lương Đắc Bằng truyền cho, từ đó có tài tiên đoán nhân tình thê thái thời cuộc xảy ra năm trăm năm sau (nội dung của tập Trình quốc công sâm ký). Hiện nay vẫn còn lưu truyền nhiều giai thoại xung quanh sấm ký của Nguyễn Bỉnh Khiêm. Những câu sấm này được người lớn đọc, truyền cho nhau, trẻ em cũng nghe và thuộc, hát lên như đồng dao. Có một chuyện rất lý thú là bài thơ tiên đoán về việc giải phóng thủ đô năm 1954 sau 80 năm Hà Nội bị Pháp đô hộ theo Điều ước Giáp Tuất (1874): “Cửu cửu kiền khôn dĩ định / Thanh minh thời tiết hoa tàn / Trực đáo dương đáu mã vĩ / Hổ binh bát vạn nhập Tràng An" (Đạo càn khôn đã định chín lần chín là 81 năm / Thanh minh thời tiết hoa tàn, ý nói giặc Pháp thua trong mùa xuân 1954 ở Điện Biên Phủ / Đến đầu năm Mùi, cuối năm Ngọ, tức cuối 1954 đầu 1955 / Tám vạn quân cụ Hồ về thủ đô). Những câu trên có in trong sách viết về Nguyễn Bỉnh Khiêm trước 1945 (NXB Đại La - Hà Nội) cũng như trong các bản Hán-nôm, ký hiệu AB.444, AB.345. Hiện tôi (NND) cũng có một bản Sấm Trạng trình chép tay từ thời trước 1945 trong đó có bài sấm này. 1 Xem thêm các dị bản ở phần thứ hai, mục B. 1 Xem thêm: Nguyễn Văn Huyên - Góp phần nghiên cứu văn hóa Việt Nam - NXBKHXH -1995 - tập 1, bài “Ghi chú về một bài đồng dao" (tr.476-480) 2 Xem thêm: Truyện ngắn Nhà quê chúng tôi của Xuân Cang (Văn nghệ Tết Nhâm Ngọ - 2002). 1 Hồng mòng: Loại hồng đỏ, vỏ mỏng, lúc chín ruột mềm nhũn. 2 Cỏ năn, cỏ lắc: Loại cỏ mọc vựng đầm lầy. 1 Loi: Gãy. 2 Cổ: Củ (củ sắn, củ khoai). 3 Sưa rếc rếc: Thưa (rổ thưa). 1 Nhom: Thứ mắm bỏ ớt đỏ. 2 Mói: Muối. 3 Chui: Dùi đóng sách. 4 Ca: Con gà. 5 Côi: Nơi; Đôộng: Đụn, gò cao. 1 Có nơi hát: Dom (tức con cua đồng). 2 Lời A.24 có thể là dị bản của lời A.23. 3 Gio: Gio Linh (Quảng Trị). 1 Tréc: Trách (nồi bằng đất thường dùng kho cá). 2 Lời lục bát cuối do người lớn thêm để nói quan hệ nam nữ. 1 Xem thêm A.60 và A.252 có thể là dị bản của nhau. 1 Từ dòng này đến hết gần giống lời A.18 1 Ba dòng đầu của hai lời A.29 và A.30 giống nhau. Có thể là dị bản của nhau. 1 Ba dòng đầu của hai lời A.29 và A.30 giống nhau. Có thể là dị bản của nhau. 1 Xem thêm A.78, A.79 và A.82, có thể là dị bản của nhau 1 Hói: Ngòi, lạch. 1 Bồ đài: Mo cau gập lại dùng múc nước. 2 Giống cây hồng, quả nhỏ, có nhựa dùng để phất quạt. 1 Vịt: Giỏ bỏ cua cá. 1 Lời đồng dao có 4 mùa xuân: Xuân, hè, thu, đông; 4 con vật: hươu, nai, nghé, bò. 1 Xem thêm A.27 và A.252, có thể là dị bản của nhau. 1 Có nhiều dòng giống lời A.18, A.28; có thể là những dị bản của nhau. 2 Có thể đây là ba lời cùng nội dung. 1 Kếu: Chim sếu. 1, 2 : Xem thêm A.35, A.82 có thể là dị bản của nhau. 2 1 Xem thêm A.23, A.78, A.79 có thể là dị bản của nhau. 1 Xem thêm A.147, A.148 có thể là dị bản của nhau. 1 Có nơi hát thêm: Con trâu nằm ngả nằm nghiêng Xin đừng mua riềng, mua tỏi cho tui. 1 Nguyễn Xuân Khoát có bài Con voi phổ nhạc bài đồng dao này. 1 Có nơi hát: Là hàng Nhật Bổn.. 1 Sưu tầm ở Hữu Bổ (Lâm Thao, Phú Thọ) nói về hình tượng 100 quả núi hình con voi vùng đất Tổ Hùng Vương, trong đó có một quả núi cũng hình con voi quay đầu hướng khác không theo hướng 99 ngọn núi kia. 2 Rệt: đuổi bắt. 3 Liệt: Mỏi mệt, rã rời. 4 Chạc: Dây; Trặc: Giật. 5 Đụt: Đánh bẫy.. 1 Lội: Bơi. 2 Thực ra chữ “ngọ” còn có âm là “ngũ” (số 5). Ở đây lẫn lộn (ngũ là 5 với ngủ là thức ngủ. Đúng ra “Chữ mị là ngủ”. 3 Chè: Uống nước, không phải chè đường. 1 Có những dòng giống “Chặng 14” trò chơi “Chuyền thẻ” 1 Có nội dung gần lời A.114. 1 Thời: Cái giỏ cá. 1 Loa: Bát miệng rộng, đựng canh. 1 Khiếp: Nhát gan, trái với dũng cảm. 2 Khuất: Co lại, cúi xuống, trái với thân là duỗi ra 3 Cao Tổ: Tức Lưu Bang, chống Tần Thuỷ Hoàng lập nên nhà Hán từ 207 trước CN. Lấy nhân cai trị nước. 4 Hạng Vương: Tức Hạng Tịch, Hạng Vũ, 209 trước CN, chống Tần tranh chấp với Hán Cao Tổ, thua do cách cai trị tàn ác. 5 Nhân hiền tại mạo: Người hiền thể hiện ở khuôn mặt. 1 Lõi: Dây xâu chuỗi. 1 Các bà mẹ đỡ tay vào nách con, hát bài này tập con đứng chựng. 2, Xem thêm B.36, có thể là dị bản của nhau. 1, 2 Xem thêm A.89, có thể là dị bản của nhau 1 Cầm bút viết. 2 Đau bụng. 3 Người phu lao động ở trần. 1 Ăn trộm, giặc cướp. 2 Tê liệt thân thể.. 1 Nhà in Lục tỉnh. 2 Người đẻ thường dùng bột nghệ. 3 Thầy thuốc dùng quế chữa bệnh. 1 Dụng cụ nhỏ đan bằng tre, mây để xúc đất. 1 Hầu nô: Đầy tớ. 1 Từ câu này, có nơi hát: Mười tám nám bếp trấu Mười chín nín niêu xôi Hai mươi tuất rốt Hai mốt nửa đêm Hăm hai đeo hoa Hăm ba gà gáy Hăm bốn ở đâu Hăm lăm ở đấy Hăm sỏu đó vậy Hăm bảy làm sao Hăm tám thế nào Hăm chín thế ấy Ba mươi không thấy Mặt mày trăng đâu.. 1 Nước thuỷ triều xuống, gọi là nước kém. 2 Nước thuỷ triều lên, gọi là nước chảy, cũn gọi là chày. 1 Tuỳ theo từng khúc sông mà chèo chống. 2 Làm quân lính. 1 Hút thuốc phiện bị bắt. 2 Thị là chợ, chợ gần đường. 3 Có một số lời trùng với A.275. 1 Có nơi hát tiếp : Nước lớn thả vô Là con chàng bè Mượn thợ đóng ghe Là con khoang cổ Trên đầu có lỗ Là con chim công Lông trắng như bông Là con bạch hạc 1 Bần : Nghèo. 2 Tụm ba tụm bốn . 1 Xem thêm A.301 (có nhiều dòng giống nhau). 1 Có lẽ là bánh trôi nước. 1 Đấu: Đồ dùng bằng gỗ để đong thóc gạo. Một đấu gạo ngày xưa nặng một kilô 1 Tê tê thuộc loài bò sát, trông giống như con kỳ nhông, kỳ đà. Trăng thanh gió mát, mây trời đậm nhạt đều đặn trông giống vảy tê tê. Tê tê còn gọi là con trút. . 1 Cá út thịt: tên loại cá nhỏ, lắm thịt ở biển miền Trung nước ta. 1Có nơi hát: a) ... Có khướu đánh đu Bồ cu ra ràng Cái trai mang giỏ Mẹ đỏ ẵm con Cái lon xách nước Cái lược chải đầu Con trâu cày chiêm Cỏi liềm cắt cỏ Cái giỏ đi câu Lâu lâu lại chập. b) ... Có khướu đánh đu Mẹ cu mang chài Cái trai mang giỏ Mẹ đỏ ôm con Cái lon xách nước Cái lược chải đầu Con trâu đi cày Mày tát ao tao Tao tát ao mày Mày đầy giỏ cá Tao đầy giỏ tôm Mày bán chợ Hôm Tao bán chợ Dền Mày ở cửa đền Tao ở cửa vua Mày làm mắm chua Tao làm mắm thính Mày con ông chánh Tao con ông xã Mày mặc áo vá Tao mặc áo gai Mày mang bồ đài Tao mang giỏ mão Mày cầm cái kéo Tao cầm con dao Mày làm sao Tao làm vậy Mày buônn cậy Tao buôn hồng Mày lấy chồng Tao lấy vợ Mày ở kẻ chợ Tao ở nhà quê. 1 Nậy là lớn. 2 Có nơi hát tiếp: Đánh ba roi Ông cút về trời... 1 Tườu là con khỉ. 2 Vùn: Lớn lên, to ra. 1 Nghịt: Con cuốc. 1 Cái đà: Kỳ đà. 2 Cương: Ễnh ương. 1 Ngước: Đón, rước. 2 Lổn xổn: Chín không đều, còn sống. 3 Hường: Hàng, có thể là màu hồng quai nón. 1 Làng Khê: Thuộc xã Phú Lương - Hương Trà, Thừa Thiên. 1 Xem thêm A.27, A.60; có thể là dị bản của nhau. 1 Có nơi hát: ... ao sâu cá mè. 2 Có nơi hát: ... nắm xôi Bờm cười. 1 Trong 28 ngôi sao, tua rua là sao trên bốn dưới ba. 1 Có một số lời trùng với A.188. 1 Hiệp đồng: Phối hợp với nhau. 2 Tả chi, hữu chi: Cánh quân bên trái và bên phải. 1 Chim bồ nông có mỏ to. Cả: To. 2 Trẩy thuỷ: Đi theo đường sông nước. 1 Có nơi hát: Đào tường bốc gạo chạy ù xuống hang. 2 Có nơi hát: Tuổi Thìn là con rồng xanh. 3 Có nơi hát: Tuổi Tị con rắn hổ mây. 1 Có nơi chỉ hát 10 dòng đầu kết hợp trò chơi (xem B.80). 1 Mình ên: Làm một mình, tự làm. 2 Trong truyện Lục Vân Tiên của Nguyễn Đình Chiểu, có tình tiết Vân Tiên thưong mẹ, cõng mẹ bị mù loà. 1 Thầy dây: Dây khoai lang. Dùng để nói thầy lang tức thầy thuốc, lang vườn chữa bệnh người không khỏi. Bài đồng dao này lưu hành ở Quảng Nam. 1 Có nơi hát bài dài hơn (xem A.296). 1 Dom: Có thể là con dam, com rạm, con cua đồng. Đỏ lòi lọi: Nghĩa cổ là rất đỏ. 1 Thuội: Nói theo. 2 Trọ: Cái đầu. 1 Nói lái: Cá lôi họng (cá nhiều xương nhỏ mà cứng). 2 Cá tràu, cá lóc, cá quả (Theo cách gọi khác nhau ở Trung, Nam, Bắc). 3 Cá nóc (loại cá độc). 1 Mít mật. 2 Gà cánh tiên. 1 Loài ổi quả bé bằng đầu ngón tay. 2 Tráo tráo: Quả tròn to, còn gọi là quả táo. 1 Xem thêm A.192 có nhiều dòng giống nhau. 1 Đây là trò chơi tải về 2.73 Mb. Chia sẻ với bạn bè của bạn:
|
. Đồng dao trẻ em hát 117