Câu 1: Phân tích giá trị lịch sử tư tưởng chính trị ở phương tây thời kỳ cổ đại và cận đại. Những giá trị đó có tác dụng gì với việc xây dựng nhà nước pháp quyền ở nước ta hiện nay

Thời cổ đại ở phương Tây, với những cuộc đấu tranh một mất một còn giữa chủ nô dân chủ và chủ nô quý tộc mà biểu hiện của nó là những cuộc cải cách dân chủ ở các thành bang là đặc trưng cơ bản nổi bật của hệ tư tưởng lúc bấy giờ. Thời trung cổ là sự kết hợp và xuyên thấu lẫn nhau giữa thần quyền và thế quyền để thống trị thần dân mà biểu hiện cơ bản là sự thống trị của thiên chúa giáo đối với tinh thần của nông nô. Sang thời cận đại, đặc trưng cơ bản là sự phát triển mạnh mẽ của triết học khai sáng và là thời kỳ của các cuộc cách mạng dân chủ tư sản với sự tham gia của đông đảo các tầng lớp nhân dân lao động đấu tranh cho các quyền cơ bản của con người. Đó là những nét tổng thể dệt nên nội dung cơ bản của lịch sử phát triển tư tưởng chính trị ở các nước phương Tây thời kỳ trước Mác.

Việc làm rõ những giá trị phổ biến trong sự phát triển chính trị của nhân loại qua sự phát triển tư tưởng chính trị phương tây từ cổ đại đến cận đại sẽ có ý nghĩa rất quan trọng trong tổ chức thực thi quyền lực chính trị của nhân dân lao động ở nước ta.

I. Giá trị lịch sử tư tưởng chính trị ở phương tây thời kỳ cổ đại và cận đại

1. Thời cổ đại mà đặc trưng là các tư tưởng và học thuyết chính trị Hy Lạp - La Mã. Họ đề cập về những vấn đề như nguồn gốc, bản chất của nhà nước, các hình thức xã hội, thể chế nhà nước, thủ lĩnh chính trị

Trước nhất, bàn về thủ lĩnh chính trị, đã có rất nhiều quan điểm, ý kiến của các học giả về vấn đề này

+ Thể chế quân chủ: tức là thể chế cầm quyền của một người-đó là vua. Thể chế này có 2 mặt : Ưu điểm: là thể chế ra đời thường là do những người có công khai quốc, thường là vì lợi ích chung của nhân dân. Nó là một bàn tay sắt cần thiết khi chế độ dân chủ bị rối loạn. Nhược: thể chế này dễ rơi vào sự độc tài, chuyên quyền, dễ bị xu nịnh, luôn có xu hướng là lạm dụng quyền lực.

+ Thể chế quý tộc: thể chế của một số ít người thông thái và tiêu biểu về phẩm hạnh của quốc gia để cầm quyền. Ưu: đây chính là chính quyền của những người có trình độ cao nên mọi công việc, các quyết sách chính trị đều được bàn bạc giữa những người trí tuệ nên công việc có khoa học, ít sai lầm. Nhược: giữa các nhà thông thái làm việc bên nhau sớm muộn cũng sẽ tiêu diệt lẫn nhau, vì không ai chịu thua ai, các nhà thông thái đều muốn làm thầy của nhau.

+ Thể chế dân chủ: thể chế này là của đông đảo nhân dân nắm quyền và nó được thành lập bởi chế độ bỏ phiếu để bầu ra các pháp quan. Ưu: các quyết định quyết sách chính trị đều do tập thể bàn bạc một cách dân chủ. Nó có xu hướng công bằng vì lợi ích chung, chăm lo cho nhân dân. Nhược : số đông người ít học cầm quyền thì khó có khả năng chống độc tài, chuyên chế, dễ rơi vào tiểu tiết mà quên đi tầm chiến lược, thường thấy những chuyện trước mắt mà không thấy trước những chuyện lâu dài. Dễ bị kẻ xấu kích động lôi kéo. Từ đó ông kết luận loại thể chế tốt nhất là thể chế hỗn hợp những ưu của từng thể chế trên.

- ROUSSEAU: là đại biểu của tầng lớp dân chủ thị dân, ông phê phán gay gắt quan hệ đẳng cấp phong kiến và chế độ chuyên chế. Về chính trị: quan điềm về chính trị của ông cấp tiến hơn Montesquieu (vì Montesquieu bảo vệ tư tưởng quân chủ lập hiến), quan điểm của ông tiến xa hơn ở chỗ đề cao tư tưởng chủ quyền nhân dân, ông không chỉ phê phán chế độ phong kiến mà đòi bác bỏ hoàn toàn chế độ đó. Ông cho rằng trong xã hội mọi người phải được tự do bình đẳng đó là trạng thái tự nhiên vốn có, là phúc lợi cao nhất của con người, quyền lực trong xã hội phải thuộc về nhân dân. Nhà nước lập ra qua các khế ước xã hội phải thể hiện ý chí quyền lực của nhân dân nếu không thể hiện được điều đó thì bộ phận cầm quyền phải bị đào thải, thay thế. Ông chủ trương quyền lực phải tập trung cao nhất, ông chống lại tư tưởng phân quyền của Montesquieu, theo ông nếu quyền lực phân chia ra các cơ quan nắm giữ các nhiệm vụ khác nhau thì phải coi các cơ quan đó là công cụ của chủ thể nhân dân và lệ thuộc vào chủ quyền nhân dân. Ông cho rằng ý chí chung phải được rút ra từ đa số và chính trị là chính trị của đa số, được xây dựng trên nguyên tắc đa số, chỉ qua quyết định của đa số thì chính trị mới không phạm sai lầm.

- Quyền lực nhà nước về bản chất là quyền lực của dân. Quyền lực của dân là cơ sở, nguồn gốc, nền tảng của quyền lực nhà nước. Trong quan hệ với dân, nhà nước không có quyền mà chỉ thực hiện sự ủy quyền của nhân dân . Nhà nước có quyền trong “khế ước xã hội”, đó là hiến pháp những đạo luật cơ bản…

- Nhà nước thực chất là khế ước của xã hội, trong đó công dân nhường một phần quyền của mình mà hình thành quyền lực chung, quyền lực nhà nước điều hành và quản lý XH để bảo vệ quyền tự nhiên của con người.

- Bảo toàn quyền tự nhiên của mỗi cá nhân con người, đó cũng là tiêu chí căn bản nhất để xem xét tính hợp lý hay không hợp lý của nhà nước, đó là giới hạn căn bản của nhà nước. Đi quá giới hạn này, chính quyền sẽ là chuyên chế , thành kẻ thù của quyền lực tự nhiên và là đối tượng cách mạng.

Ba kết luận trên đặt nền móng cho chế độ dân chủ hiện đại. Lốccơ chia nhà nước làm 3 cơ quan với 3 quyền khác nhau:

- Quyền lập pháp : là sự biểu hiện ý chí chung của quốc gia và thuộc về toàn dân. Nếu những quốc gia lớn thì cử ra đại biểu nhân dân (nghị viện) do nhân dân bầu ra và phải là những người hiểu rõ về luật.

- Quyền hành pháp : là quyền thực hiện pháp luật đã được lập ra bởi cơ quan lập pháp, phải có cơ cơ quan riêng và tách ra khỏi quốc hội.

- Quyền tư pháp : là quyền xét xử tội phạm và giải quyết tranh chaá©p giữa cá nhân được thực hiện bởi thẩm phán do nhân dân bầu ra.

Theo ông, phân quyền là một tất yếu kĩ thuật, là một tiêu chuẩn không thể thiếu được của một xã hội dân chủ. Yêu cầu phân quyền sao cho cân bằng, công bằng nghĩa là dùng quyền lực này để chế ngự quyền lực khác.

Như vậy, tư tưởng chính trị ở phương tây thường gắn liền với pháp luật trong khi tư tưởng chính trị phương đông thường gắn liền với đạo đức. Tư tưởng chính trị phương tây thường xuất phát từ “trạng thái tự nhiên” của con người thường đề cao động lực “quyền lợi” của con người. Chính trị học của giai cấp tư sản phương tây thường dựa trên cơ sở của chủ nghĩa cá nhân, tuyết đối hoá quyền lợi cá nhân. Tư tưởng chính trị của giai cấp tư sản so với tư tưởng chính trị của giai cấp phong kiến là một bước tiến bộ trong việc giải phóng con người nhưng vẫn chưa đặt con người như là mục đích, tức là vẫn chưa thể giải phóng đại đa số nhân dân lao động.

Sự ra đời của tư tưởng chính trị Macxit là một cuộc cách mạng vĩ đại, lần đầu tiên trong lịch sử xã hội loài người, một giai cấp bị áp bức bóc lột, giai cấp công nhân đã có một hệ tư tưởng cách mạng và khoa học là kim chỉ nam cho hành động của mình. Trên thực tế Mác-Ănggghen đã xây dựng tư tưởng chính trị của mình khác về chất so với những tư tưởng chính trị duy tâm trước đó. Sự ra đời của tư tưởng chính trị của 2 ông là bước ngoặc cách mạng trong lịch sử tư tưởng chính trị nhân loại. Với 2 ông chính trị lớn nhất là giải phóng con người mà muốn giải phóng con người thì phải giải quyết vấn đề giai cấp, phải giành lấy các nguồn lực chính trị, đó là con đường giải phóng một cách khoa học và như vậy chủ nghĩa Mác chính là chủ nghĩa nhân đạo hiện thực chứ không phải là chủ nghĩa nhân đạo trừu tượng chỉ dựa vào đạo đức và lòng thương người. Trong quá trình đấu tranh, giai cấp công nhân và nông dân, các dân tộc bị áp bức, tư tưởng chính trị Macxit đã trở thành ngọn cờ chủ đạo.

Ngày nay, CNXH đang đứng trước những thử thách to lớn nhưng chúng ta tin vào bản chất cách mạng và khoa học vốn có của nó, CNXH khoa học nói riêng và tư tưởng chính trị Macxit nói chung sẽ tiếp thu được những tri thức mới của thời đại, tiếp tục làm kim chỉ nam cho phong trào cách mạng của giai cấp công nhân và nhân dân lao động trên thế giới.

Qua những giá trị tư tưởng chính trị Phương Tây đã trình bày, chúng ta nhận thấy rằng bất cứ hệ thống chính trị nào, nhà nước cũng mang bản chất giai cấp, nhưng đồng thời phải thực hiện chức năng xã hội. Mặt khác, hệ thống chính trị nào, nhà nước nào mà quyền lực thuộc về nhân dân lao động thì đó là xu hướng tiến bộ. Nhà nước pháp quyền là một thành tựu của văn minh chính trị cần phải được ứng dụng. Hệ thống chính trị cần phải có cơ chế tự điều chỉnh và cơ chế cân bằng kiểm soát quyền lực để thích ứng với điều kiện thay đổi và cần phát huy sáng tạo cá nhân.

Trên đây là những vấn đề cơ bản của các học thuyết chính trị thường đề cập đến và cũng là những bài học kinh nghiệm mà chúng ta cần xét đến trong quá trình xây dựng hệ thống chính trị của đất nước hiện nay

Ở Việt Nam ta, do chịu ảnh hưởng của tư tưởng chính trị phương Đông nên gắn liền với đạo đức (Nho giáo, Phật giáo), ý thức tuân thủ pháp luật của công dân chưa cao. Việc vận dụng những tri thức về xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội công dân vào công tác xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật của nhà nước pháp quyền XHCN là rất cần thiết và bổ ích. Đó chính là quan điểm kết hợp hài hoà những giá trị đạo đức tiến bộ của nhân loại với giá trị đạo đức truyền thống của dân tộc.

- Trong công cuộc đổi mới ở nước ta hiện nay, để tiếp tục hoàn thiện nhà nước, phát huy dân chủ và tăng cường pháp chế XHCN, phải xây dựng nhà nước CH XHCN VN thực sự là trụ cột của hệ thống chính trị và là công cụ chủ yếu để thực hiện quyền làm chủ của nhân dân. Đó là nhà nước pháp quyền của dân, do dân và vì dân, nhà nước ta dưa trên nền tảng khối đại đoàn kết toàn dân thể hiện ý chí, lợi ích và nguyện vọng của nhân dân. Quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công phối hợp giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp (không phân quyền). Nhà nước quản lý xã hội bằng pháp luật. Mọi cơ quan, tổ chức, cán bộ, công chức, mọi công dân có nghĩa vụ chấp hành hiến pháp và pháp luật. Cán bộ, công chức nhà nước phải là đầy tớ trung thành của dân, tận tuỵ phục vụ nhân dân.

- Sự lãnh đạo của Đảng đối với nhà nước thể hiện ở việc đề ra đường lối, chủ trương và các chính sách định hướng cho sự phát triển trong từng thời kì, lãnh đạo nhà nước định ra và thực thi hiến pháp và pháp luật. Các cơ quan nhà nước phải liên hệ chặt chẽ với nhân dân, tôn trọng và lắng nghe ý kiến nhân dân; phát huy vai trò và trách nhiệm của Mặt trận tổ quốc, các đoàn thể, các tổ chức xã hội và nhân dân trong việc tham gia xây dựng, kiểm tra, giám sát và bảo vệ nhà nước.

- Quyền làm chủ của nhân dân được thể hiện trên mọi lĩnh vực và được thể chế hoá bằng pháp luật, được hòan thiện trong quá trình phát triển kinh tế-xã hội, nâng cao dân trí. Nhà nước tạo điều kiện để nhân dân thực sự tham gia quản lí xã hội thảo luận và quyết định những vấn đề quan trọng, liên quan đến lợi ích đông đảo của nhân dân. Phát huy dân chủ kết hợp chặt chẽ với tăng cường pháp chế, thực hiện quản lí xã hội bằng pháp luật, nâng cao ý thức chấp hành pháp luật cho toàn dân tuyên tuyền, giáo dục pháp luật gắn với trách nhiệm, lợi ích và nghĩa vụ của công dân, tôn trọng và giữ vững kỷ luật, kỉ cương, trật tự xã hội.

- Những nhà thủ lĩnh chính trị hoặc Cán bộ Đảng viên, ở bất cứ cương vị nào đều phải chấp hành nghiêm chỉnh cương lĩnh, điều lệ, nghị quyết của Đảng và pháp luật của nhà nước. Kiên quyết đấu tranh với những biểu hiện coi thường và buông lỏng kỷ luật. Xây dựng đội ngũ cán bộ trước hết là cán bộ lãnh đạo và quản lí ở các cấp thật sự vững vàng và kiên định về chính trị gương mẫu về đạo đức, trong sạch về lói sống, có trí tuệ kiến thức và năng lực hoạt động thực tiễn sáng tạo, gắn bó với nhân dân. Đảng và nhà nước có cơ chế và chính sách phát hiện tuyển chọn, giáo dục, rèn luyện, đào tạo và bồi dưỡng, trọng dụng những người có đức, có tài ở trong và ngoài Đảng.

- Tiến hành cải cách, hoàn thiện các cơ quan lập pháp, hành pháp vàtư pháp mà trước mắt là cải cách một bước nền hành chính.

- Tiếp tục bổ sung và hoàn thiện pháp luật để đáp ứng đòi hỏi quản lí đất nước với kinh tế nhiều thành phần, vận hành theo cơ chế thị trường và mở rộng giao lưu quốc tế.

- Thể chế hoá nền dân chủ của nhân dân thành pháp luật, thành cơ chế, thành chính sách, làm cho dân chủ đi liền với kỷ cương trật tự, dân chủ và chuyên chính không tách rời nhau.