Chuyên ngành: Lí luận và lịch sử nhà nước và pháp luật

GI¸O DôC PH¸P LUËT CHO PH¹M NH¢N -

QUA THùC TIÔN T¹I TR¹I GIAM QU¶NG NINH

THUéC TæNG CôC C¶NH S¸T THI HµNH ¸N h×nh sù

Trang phụ bìa

Lời cam đoan

Mục lục

MỞ ĐẦU

Trước yêu cầu đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vi nhân dân, công tác phổ biến, giáo dục pháp luật cho cán bộ và nhân dân cần được tăng cường thường xuyên, liên tục và ở tầm cao hơn nhằm tạo sự chuyển biến căn bản về ý thức tôn trọng pháp luật và nghiêm chỉnh chấp hành pháp luật của cán bộ và nhân dân. Xác định rõ phổ biến, giáo dục pháp luật là một bộ phận của công tác giáo dục chính trị, tư tưởng, là nhiệm vụ của toàn bộ hệ thống chính trị đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng.

Hiện nay, theo báo cáo tổng kết của Tổng cục Cảnh sát thi hành án Hình sự và Hỗ trợ tư pháp – Bộ Công an, tính đến tháng 12/2015 tổng số phạm nhân đang chấp hành án tại 53 trại giam do Tổng cục quản lý là 143.541 phạm nhân. Những năm gần đây, số lượng phạm nhân vào trại giam chấp hành án trong các trại giam ngày càng gia tăng về cả số lượng, cũng như tính chất, mức độ nguy hiểm gây ra nhiều khó khăn trong công tác quản lý, giam giữ. Đặc biệt là công tác giáo dục pháp luật cho phạm nhân. Công tác giáo dục pháp luật cho phạm nhân trong các trại giam ở Việt Nam trong những năm qua đã đạt được những kết quả quan trọng, giúp phạm nhân nhận thức được lỗi lầm, tính chất, mức độ, hậu quả của hành vi phạm tội mà mình gây ra và hình thành, củng cố ý thức tôn trọng, chấp hành pháp luật trong và sau khi chấp hành án phạt tù trở về với xã hội. Tuy nhiên, công tác giáo dục pháp luật cho phạm nhân cũng còn bộc lộ những hạn chế, khó khăn, vướng mắc nhất định, như vẫn còn hiện tượng phạm nhân trốn trại; phạm nhân vi phạm nội quy, quy chế trại giam; phạm nhân thực hiện hành vi phạm tội trong trại giam; vẫn còn nhiều phạm nhân phạm tội mới sau khi mãn hạn chấp hành án phạt tù.

Từ những lý do trên, em cho rằng việc nghiên cứu hoạt động giáo dục pháp luật cho phạm nhân và đưa ra một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động giáo dục pháp luật cho phạm nhân là một đòi hỏi cấp thiết, có ý nghĩa về lý luận, thực tiễn và chính trị, nhân đạo sâu sắc.

Vì vậy, trong khuôn khổ của một luận văn, em đã chọn đề tài: "Giáo dục pháp luật cho phạm nhân- Qua thực tiễn tại Trại giam Quảng Ninh thuộc Tổng cục Cảnh sát thi hành án Hình sự và Hỗ trợ tư pháp của Bộ Công an" để làm luận văn thạc sĩ luật học.

2. Tổng quan tình hình nghiên cứu đề tài

Giáo dục pháp luật là một trong những nội dung quan trọng của khoa học Lý luận và Lịch sử Nhà nước và Pháp luật, đã được nhiều nhà khoa học, tác giả quan tâm nghiên cứu thể hiện ở những đề tài khoa học, các sách chuyên khảo, giáo trình, các bài báo khoa học đã được công bố; đồng thời là đề tài nghiên cứu của rất nhiều nhiều án tiến sĩ, luận văn thạc sĩ luật học.

Tuy nhiên, trong những năm gần đây trên các diễn đàn khoa học pháp lý hiện nay, hoạt động giáo dục pháp luật cho phạm nhân (đối tượng đặc thù) trong các trại giam ở Việt Nam – hoạt động có ý nghĩa chính trị, kinh tế xã hội và mang tính nhân văn sâu sắc – là vấn đề còn ít được quan tâm cả trên phương diện nghiên cứu lý luận và đánh giá thực tiễn. Có thể liệt kê một số công trình, bài viết có liên quan đến chủ đề này trong một vài năm gần đây như sau: Dương Văn Đại (2012), “Tác động của công tác giáo dục pháp luật đối với phạm nhân đang chấp hành án phạt tù tại trại giam”, Hội thảo quốc tế Chia sẻ kinh nghiệm quốc tế về công tác xã hội và an sinh xã hội, NXB. Đại học Quốc gia, Hà Nội, tr. 650-660. Dương Văn Đại (2014), " Vai trò giáo dục pháp luật đối với phạm nhân đang chấp hành án tại các trại giam thuộc Bộ Công an" (Nghiên cứu trường hợp trại giam Nam Hà), Luận án Tiến sĩ Xã hội học. Nguyễn Văn Sơn (2012), Hoạt động giáo dục phạm nhân đang chấp hành hình phạt tù tại các trại giam phía Nam thuộc Bộ Công an – Thực trạng và giải pháp, Đề tài khoa học cấp Bộ, Thành phố Hồ Chí Minh, năm 2012. Nguyễn Văn Sơn (2011), " Một số giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả giáo dục phạm nhân tại các trại giam thuộc Bộ Công an", Tạp chí Khoa học giáo dục CSND, (số 12 (01/2011)).Ngô Văn Trù (2013), “Tăng cường giáo dục pháp luật cho phạm nhân trong các trại giam”, Tạp chí Công an nhân dân, (1), tr.79-83.Ngô Văn Trù (2013), Giáo dục pháp luật cho phạm nhân trong các trại giam ở các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam (Sách chuyên khảo), Nxb Công an nhân dân, Hà Nội. Ngô Văn Trù (2015), “ Giải pháp nâng cao hiệu quả công tác giáo dục pháp luật cho phạm nhân trong các trại giam thuộc Bộ Công an quản lý”, Tạp chí Công an nhân dân, tr.101-104.

Như vậy, tổng quan tình hình nghiên cứu cho thấy, hiện tại chưa có một luận văn thạc sĩ luật học nào nghiên cứu về hoạt động giáo dục pháp luật cho phạm nhân với khách thể và địa điểm nghiên cứu đặc thù này. Đây là Luận văn luật học nghiên cứu đầu tiên một cách có hệ thống và tương đối toàn diện về hoạt động giáo dục pháp luật cho phạm nhân trong một trại giam của Tổng cục Cảnh sát thi hành án và hỗ trợ tư pháp của Bộ Công an.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu đề tài

Đối tượng nghiên cứu của đề tài là: hoạt động giáo dục pháp luật cho phạm nhân tại Trại giam Quảng Ninh thuộc Tổng cục Cảnh sát thi hành án Hình sự và Hỗ trợ tư pháp của Bộ Công an.

Phạm vi nghiên cứu:

- Địa điểm: Trại giam Quảng Ninh thuộc Tổng cục Cảnh sát thi hành án Hình sự và Hỗ trợ tư pháp của Bộ Công an.

- Thời gian: Từ năm 2013 - 2015

4. Phương pháp nghiên cứu

Phương pháp luận được sử dụng trong luận văn đó là phương pháp luận của chủ nghĩa Mác – Lênin. Luận văn được thực hiện trên cơ sở sự vận dụng những nguyên lý của Triết học Mác - Lênin về lý luận nhận thức; tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng ta về nhà nước và pháp luật, về giáo dục pháp luật, về xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩ; các quan điểm, đường lối, chính sách của Đảng Cộng sản Việt Nam về giáo dục pháp luật cho các đối tượng xã hội; chính sách, pháp luật của Nhà nước về giáo dục pháp luật nói chung, giáo dục pháp luật cho phạm nhân trong các trại giam nói riêng. Ngoài ra, những quan điểm lý luận, kết quả nghiên cứu thực tiễn về giáo dục pháp luật của các nhà khoa học, tác giả đi trước cũng là nguồn tài liệu tham khảo quan trọng trong luận văn.

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu khoa học đó là: phương pháp quan sát, mô tả; phương pháp tư duy trừu tượng; phương pháp phân tích; phương pháp tổng hợp; phương pháp khái quát; phương pháp hệ thống và phương pháp so sánh. Các phương pháp nghiên cứu khoa học này được sử dụng để nghiên cứu đề tài nghiên cứu theo mã số chuyên ngành Lý luận và Lịch sử nhà nước và pháp luật.Các phương pháp nghiên cứu cụ thể được sử dụng trong các chương của luận văn như sau:

5. Mục đích nghiên cứu đề tài

Nghiên cứu đề tài nhằm làm rõ những vấn đề lý luận về giáo dục pháp luật cho phạm nhân và thực tiễn hoạt động giáo dục pháp luật cho phạm nhân tại Trại giam Quảng Ninh thuộc Tổng cục Cảnh sát thi hành án Hình sự và Hỗ trợ tư pháp của Bộ Công an. Qua đó, đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động giáo dục pháp luật cho phạm nhân tại các Trại giam Quảng Ninh.

- Ý nghĩa về mặt lý luận: Nghiên cứu của đề tài góp phần làm sáng tỏ và phong phú thêm những vấn đề lý luận về giáo dục pháp luật cho phạm nhân – giáo dục pháp luật cho đối tượng đặc thù.

- Ý nghĩa về mặt thực tiễn: Nghiên cứu của đề tài góp phần vào việc giải quyết, hạn chế những khó khăn, vướng mắc trong hoạt động giáo dục pháp luật cho phạm nhân tại Trại giam Quảng Ninh; Kết quả nghiên cứu của đề tài có thể được dùng làm tài liệu tham khảo cho quá trình nghiên cứu hoạt động giáo dục pháp luật cho phạm nhân.

7. Kết cấu của đề tài

Ngoài lời mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm 3 chương:

Hiện nay, đa số các tài liệu khoa học về pháp luật đều thống nhất khái niệm Giáo dục pháp luật: Giáo dục pháp luật là hoạt động có định hướng, có tổ chức, có chủ định của chủ thể giáo dục tác động lên đối tượng giáo dục một cách có hệ thống và thường xuyên nhằm mục đích hình thành ở họ tri thức pháp luật, tình cảm pháp lý và hành vi phù hợp với các đòi hỏi của pháp luật hiện hành.

Theo từ điển Tiếng Việt (Viện Khoa học xã hội Việt Nam – Viện Ngôn ngữ học - Hà Nội năm 1992), “phạm nhân là người có tội đã bị xử án và đang ở tù”.

Trại giam là nơi chấp hành hình phạt của người bị kết án tù có thời hạn và tù chung thân. Trại giam là cơ quan Nhà nước được giao trách nhiệm trực tiếp tổ chức thi hành án phạt tù, là công cụ thực hiện sự cưỡng chế của Nhà nước đối với những người bị Toà án phạt tù có thời hạn, tù chung thân nhằm giáo dục, cải tạo họ trở thành người lương thiện. Trại giam còn là công cụ quan trọng của Nhà nước, của xã hội để thiết lập bảo vệ, xây dựng trật tự xã hội, xã hội chủ nghĩa.

Giáo dục pháp luật cho phạm nhân trong các trại giam có đầy đủ các đặc điểm của giáo dục pháp luật cho các đối tượng khác trong xã hội. Đó là hoạt động giáo dục pháp luật có sự tương tác giữa chủ thể giáo dục pháp luật và đối tượng tiếp nhận giáo dục pháp luật; là hoạt động có mục đích, có tổ chức, tuân theo kế hoạch, chương trình, tuân theo những nội dung giáo dục pháp luật nhất định; bằng nhiều hình thức, phương pháp giáo dục pháp luật cụ thể. Tuy nhiên, hoạt động giáo dục pháp luật cho phạm nhân cũng có những đặc trưng của nó: Giáo dục pháp luật cho phạm nhân trong các trại giam là hoạt động được tiến hành với những đối tượng đặc biệt – là những phạm nhân đang chấp hành hình phạt tù ; Giáo dục pháp luật cho phạm nhân là hoạt động được diễn ra trong môi trường giáo dục đặc biệt; Giáo dục pháp luật cho phạm nhân có đặc thù về nội dung, hình thức giáo dục pháp luật;Về mối quan hệ giữa chủ thể và đối tượng của hoạt động giáo dục pháp luật cho phạm nhân.

Quán triệt và thực hiện quan điểm trên của Đảng về công tác giáo dục pháp luật, Nhà nước đã cụ thể hóa bằng các quy định của pháp luật. Đó là các quy định tại khoản 4, Điều 3 Bộ luật Hình sự năm 1999; Khoản 1, 2 Điều 28 Luật thi hành án hình sự năm 2010; Quy định tại Khoản 1, 2 Điều 21 Luật phổ biến, giáo dục pháp luật năm 2012 về giáo dục pháp luật cho người đang chấp hành hình phạt tù.

Nghị định số 117/2011/NĐ-CP ngày 15 tháng 12 năm 2011 của Chính phủ quy định về tổ chức quản lý phạm nhân và chế độ ăn, mặc, ở, sinh hoạt, chăm sóc y tế đối với phạm nhân quy định những vấn đề liên quan trực tiếp đến trại giam và phạm nhân. Cùng với đó là các văn bản pháp luật quy định liên quan trực tiếp đến công tác giáo dục pháp luật cho phạm nhân như: Thông tư liên tịch số 02/2012/TTLT-BCA-BQP-BTP-BGDĐT ngày 06 tháng 02 năm 2012 về việc hướng dẫn việc tổ chức dạy văn hóa, giáo dục pháp luật, giáo dục công dân, phổ biến thông tin thời sự, chính sách và thực hiện chế độ sinh hoạt, giải trí cho phạm nhân; Thông tư số 39/2013/TT-BCA ngày 10 tháng 05 năm 2013 quy định về giáo dục và tư vấn cho phạm nhân sắp chấp hành xong án phạt tù có những quy định cụ thể về vấn đề giáo dục, tư vấn pháp luật cho phạm nhân sắp chấp hành xong hình phạt

Những văn bản quy phạm pháp luật trên là cơ sở pháp lý quan trọng để các trại giam triển khai công tác giáo dục pháp luật cho phạm nhân.

- Giáo dục pháp luật giúp cho phạm nhân nhận thức đầy đủ, đúng đắn, sâu sắc hơn về tính chất, mức độ và hậu quả của hành vi phạm tội mà họ đã gây ra.

- Giáo dục pháp luật có vai trò cung cấp, trang bị những thông tin, kiến thức pháp luật cần thiết cho phạm nhân trong quá trình chấp hành án phạt tù.

- Giáo dục pháp luật góp phần định hướng, xây dựng, hình thành thái độ tích cực, củng cố niềm tin đối với pháp luật cho phạm nhân.

- Giáo dục pháp luật góp phần chuẩn bị hành trang kiến thức pháp luật cần thiết để phạm nhân tái hòa nhập cộng đồng sau khi mãn hạn chấp hành án phạt tù, trở thành công dân có ích cho xã hội.

- Giáo dục pháp luật cho phạm nhân góp phần phòng, chống hành vi vi phạm pháp luật và tội phạm ngoài xã hội, phát triển, sáng tạo văn hóa pháp lý và hoàn thiện pháp luật.

Mục đích của giáo dục pháp luật cho phạm nhân là để đầu vào là một người phạm tội, đầu ra là một công dân lương thiện, có ích cho xã hội, có ý thức chấp hành các quy định pháp luật nhà nước vừa là nhiệm vụ vừa là mục đích chủ yếu của các trại giam. Mục đích giáo dục pháp luật cho phạm nhân để thể hiện qua các phương diện cơ bản cụ thể như sau:

- Thứ nhất, nâng cao hiểu biết pháp luật cho phạm nhân

- Thứ hai, phạm nhân nhận thức được tội lỗi của mình gây ra và hình thành lòng tin vào pháp luật

- Thứ ba, nâng cao ý thức tự giác, ý thức về trách nhiệm và nghĩa vụ chấp hành pháp luật của phạm nhân trong và sau khi chấp hành án

1.4. Vấn đề hiệu quả giáo dục pháp luật cho phạm nhân trong trại giam

1.4.1. Các yếu tố tác động đến hiệu quả giáo dục pháp luật cho phạm nhân trong trại giam

Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả giáo dục pháp luật cho phạm nhân trong trại giam bao gồm:

- Về cơ cấu, đặc điểm tình hình phạm nhân

- Ý thức trách nhiệm, năng lực tổ chức thực hiện của chủ thể giáo dục pháp luật cho phạm nhân

- Yếu tố về chính sách của Nhà nước, quy định của pháp luật đối với phạm nhân và việc tổ chức thực hiện

- Yếu tố về điều kiện kinh tế xã hội, cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ công tác giáo dục pháp luật cho phạm nhân

- Yếu tố về nội dung, hình thức, phương pháp giáo dục pháp luật cho phạm nhân

1.4.2. Các tiêu chí đánh giá hiệu quả giáo dục pháp luật cho phạm nhân trong trại giam

Kết quả, thước đo để xem mục đích của hoạt động giáo dục pháp luật cho phạm nhân trong các trại giam đạt được đến đâu đó chính những sự thay đổi về nhận thức về pháp luật; sự thay đổi về thái độ, tình cảm đối với pháp luật và sự thay đổi về hành vi của phạm nhân.

Ngoài ra, hiệu quả của công tác giáo dục pháp luật cho phạm nhân còn được đánh giá thông qua mức độ hoàn thành nhiệm vụ công tác giáo dục pháp luật của trại giam với các nhóm tiêu chí cụ thể như: Nhóm tiêu chí về chất lượng hướng dẫn, chỉ đạo, quản lý, bảo đảm nguồn lực cho công tác giáo dục pháp luật cho phạm nhân;

Nhóm tiêu chí về chất lượng nội dung, hình thức, hoạt động của giáo dục pháp luật cho phạm nhân.

Với bề dày lịch sử hình thành và phát triển gần 50 năm của trại giam Quảng Ninh, trại giam Quảng Ninh sẽ có rất nhiều bài học kinh nghiệm trong công tác giáo dục pháp luật cho phạm nhân.

Theo thống kê của trại giam, từ năm 2013 đến năm 2015 số lượng phạm nhân đến trại giam Quảng Ninh tăng lên khoảng 130%. Hiện nay, trại giam Quảng Ninh đang giam giữ hàng nghìn phạm nhân với nhiều mức án khác nhau từ dưới 3 năm tù tới tù chung thân, với nhiều loại tội danh khác nhau.

Phạm nhân có trình độ học vấn thấp kéo theo nhận thức, hiểu biết pháp luật rất hạn chế. Phạm nhân có trình độ học vấn thấp ảnh hưởng không nhỏ đến quá trình học tập, tiếp thu, ghi nhớ và vận dụng các tri thức pháp luật của các phạm nhân.

Ngoài ra, với đặc thù của trại giam Quảng Ninh trên 30% số Phạm nhân trước khi đến trại giam gầy yếu, nghiện ma túy, mắc bệnh xã hội có nguy cơ lây nhiễm cao như: Lao phổi, Viêm Gan, nhiễm HIV/AIDS, có những trường hợp chuyển sang giai đoạn AIDS, điều này đã ảnh hưởng không nhỏ và gây khó khăn cho công tác giáo dục pháp luật cho phạm nhân của trại giam.

Việc nghiên cứu, phân tích cơ cấu, đặc điểm phạm nhân có ý nghĩa quan trọng trong việc phân nhóm phạm nhân và xây dựng, sử dụng các biện pháp giáo dục, cải tạo phạm nhân nói chung và giáo dục pháp luật cho phạm nhân nói riêng phù hợp và hiệu quả nhất. Với đặc thù tình hình phạm nhân đang chấp hành án tại trại giam Quảng Ninh như đã phân tích ở trên đã có ảnh hưởng, tác động mạnh mẽ gây khó khăn không nhỏ cho công tác giáo dục pháp luật cho phạm nhân.

Hiện nay, tại hai phân trại của trại giam Quảng Ninh có 08 cán bộ giáo dục-hồ sơ. mỗi phân trại đều tổ chức thành lập một đội giáo dục – hồ sơ gồm có 04 cán bộ, trong đó có 01 đồng chí đội trưởng phụ trách, 03 cán bộ làm công tác quản lý hồ sơ và giáo dục. Trong số 08 cán bộ đội giáo dục- hồ sơ có 07 cán bộ được đào tạo nghiệp vụ công an, 01 cán bộ được đào tạo nghiệp vụ sư phạm, 03 cán bộ có trình độ đại học, 05 cán bộ có trình độ trung cấp (trong đó có 04 cán bộ đang học đại học). Như vậy, có thể thấy trình độ chuyên môn, nghiệp vụ của đỗi ngũ cán bộ giáo dục – hồ sơ khá thấp, không đồng đều.

Mỗi tập Giáo dục công dân được biên soạn theo 03 chủ đề lớn: Giáo dục đạo đức; Giáo dục pháp luật; Giáo dục kĩ năng sống. Riêng Giáo dục công dân tập II (Dành cho phạm nhân đang chấp hành hình phạt tù) thì phần nội dung Giáo dục đạo đức, Giáo dục pháp luật được chia thêm thành 2 phần gồm: phần bắt buộc và phần tự chọn.

Ngoài ra, trại giam Quảng Ninh thức hiện giáo dục pháp luật cho phạm nhân về các nội dung liên quan đến chủ trương, chính sách pháp luật mới của Nhà nước, các nội dung giáo dục pháp luật theo chuyên đề khác phù hợp với tình hình thực tiễn của xã hội và trại giam theo hướng dẫn của Tổng Cục Cảnh sát thi hành án Hình sự và Hỗ trợ tư pháp – Bộ Công an.

2.4.2. Hình thức giáo dục pháp luật cho phạm nhân tại trại giam Quảng Ninh

Có rất nhiều hình thức giáo dục pháp luật khác nhau, mỗi hình thức giáo dục pháp luật có đặc trưng riêng của mình. Trong quá trình thực hiện công tác giáo dục pháp luật cho phạm nhân, trại giam Quảng Ninh đã sử dụng một số hình thức cơ bản sau: hình thức tổ chức thành các lớp học tập trung tại hội trường; hình thức cung cấp thông tin, tài liệu pháp luật cho phạm nhân; hình thức niêm yết thông tin pháp luật tại bảng tin của Trại giam, tại buồng giam phạm nhân; hình thức giáo dục pháp luật thông qua các phương tiện thông tin đại chúng, loa truyền thanh, pa - nô, áp – phích, tranh cổ động, báo tường; hình thức giáo dục pháp luật cá biệt, tư vấn pháp luật riêng cho từng phạm nhân.

Xác định công tác giáo dục pháp luật cho phạm nhân là công tác rất khó khăn, lâu dài, phức tạp đòi hỏi phải sử dụng các phương pháp giáo dục hiệu quả, phù hợp với phạm nhân. Trong những năm qua, trại giam Quảng Ninh đã sử dụng nhiều phương pháp giáo dục khác nhau như: Phương pháp giảng dạy pháp luật trên hội trường, trong lớp học;Phương pháp tuyên truyền, giải thích pháp luật; Phương pháp thông tin pháp luật; Phương pháp nói chuyện, trao đổi pháp luật; Phương pháp nêu gương điển hình; Phương pháp tạo dư luận xã hội trong phạm nhân để giáo dục pháp luật; Phương pháp nêu các yêu cầu pháp luật; Phương pháp tạo tình huống pháp luật; Phương pháp rèn luyện, thực hành pháp luật.

Qua số liệu khảo sát đánh giá của trại giam cho thấy, phần lớn các phạm nhân trước khi đến chấp hành án tại trại giam Quảng Ninh rất thiếu kiến thức, hiểu biết về pháp luật hình sự, chính sách hình sự với người phạm tội nói riêng và pháp luật nói chung. Mặc dù các phạm nhân họ đã là những người bị các cơ quan tiến hành tố tụng khởi tố, điều tra, truy tố và xét xử, tức là đã trải qua bài học về pháp luật thực tiễn đa dạng trong thực tế pháp lý, họ nắm được một số quy định của pháp luật hình sự liên quan nhưng mang tính đơn lẻ, biết nhưng không hiểu sâu rộng. Tuy nhiên, hoạt động giáo dục pháp luật cho phạm nhân tại trại giam Quảng Ninh đã đem lại hiệu quả khá cao, thể hiện qua việc nâng cao nhận thức pháp luật, thái độ, tình cảm đối với pháp luật, kĩ năng, hành vi pháp luật của phạm nhân.

Công tác giáo dục pháp luật cho phạm nhân trong trại giam Quảng Ninh trong những năm qua đã đạt được những kết quả quan trọng góp phần đảm bảo và giữ vững an toàn, an ninh của trại giam; giúp phạm nhân nhận thức được lỗi lầm, tính chất, mức độ, hậu quả của hành vi phạm tội mà mình gây ra và hình thành, củng cố ý thức tôn trọng, chấp hành pháp luật trong khi chấp hành án tại trại giam và sau khi chấp hành án trở về với xã hội. Công tác giáo dục pháp luật cho phạm nhân ở trại giam Quảng Ninh đã đạt được những kết quả và đáp ứng tương đối tốt yêu cầu và nhu cầu về tri thức pháp của phạm nhân.

Lĩnh vực thi hành án hình sự là một lĩnh vực nhạy cảm, nhất là công tác quản trại giam, chứa đựng nhiều nguy hiểm, rủi ro. Bên cạnh những kết quả đạt được, công tác giáo dục pháp luật cho phạm nhân ở trại giam Quảng Ninh còn bộc lộ một số khó khăn, hạn chế như: Một số cán bộ chưa thấy hết được vị trí, vai trò của giáo dục pháp luật cho phạm nhân, số lượng cán bộ giáo dục pháp luật, trình độ không đồng đều, kém kỹ năng nghiệp vụ sư phạm; Một bộ phận đáng kể phạm nhân, nhất là các phạm nhân nghiện ma túy chưa chủ động, tích cực tham dự các lớp giáo dục pháp luật cho họ, ý thức học tập kém, chủ yếu là đối phó, học tập hình thức; Trại giam Quảng Ninh chưa sàng lọc, phân loại nắm bắt theo trình độ học vấn hoặc theo nhu cầu, nguyện vọng của phạm nhân trước khi tổ chức giáo dục pháp luật họ; Về nội dung giáo dục pháp luật cho phạm nhân, một số nội dung đã lạc hậu, văn bản hết hiệu lực, phân bố nội dung không đều; Về phương pháp, đa số cán bộ giáo dục pháp luật vẫn thiên về phương pháp thuyết trình, còn hạn chế về kỹ năng nghiệp vụ sư phạm; Hình thức giáo dục pháp luật cho phạm nhân tuy đã đa dạng hóa nhưng chưa đi vào chiều sâu và thực chất; Công tác giáo dục, kiểm tra, đánh giá kết quả giáo dục pháp luật cho phạm nhân tuy có được thực hiện nhưng còn nặng về hình thức, thiên về số lượng chưa chú trọng nhiều cho chất lượng, hiệu quả giáo dục pháp luật;Về cơ sở vật chất, mặc dù đã được đầu tư nâng cấp, xây dựng mới song cơ sở vật chất phục vụ công tác giáo dục pháp luật cho phạm nhân chưa đáp ứng với yêu cầu công việc.

Một bộ phận cán bộ giáo dục pháp luật của trại giam Quảng Ninh còn thiếu trình độ chuyên môn, kém kỹ năng nghiệp vụ sư phạm phục vụ công tác, thiếu nhiệt tình nên công tác giáo dục pháp luật cho phạm nhân ở trại giam chưa đạt hiệu quả như mong muốn; Cơ sở vật chất, kinh phí đầu tư phục vụ cho công tác giáo dục pháp luật cho phạm nhân của trại giam Quảng Ninh còn nhiều khó khăn, thiếu thốn, chưa đáp ứng được nhu cầu của công việc; Xu hướng gia tăng số lượng phạm nhân đến trại giam Quảng Ninh chấp hành án;

Để đưa ra các giải pháp nâng cao hiệu quả giáo dục pháp luật cho phạm nhân cần quán triệt và thực hiện một số yêu cầu cơ bản sau:

- Thứ nhất, quán triệt sâu sắc quan điểm, đường lối của Đảng về công tác giáo dục pháp luật cho phạm nhân và bảo đảm sự lãnh đạo của Đảng ủy Tổng cục cảnh sát thi hành án hình sự và hỗ trợ tư pháp, sự chỉ đạo, điều hành của ban lãnh đạo trại giam.

- Thứ hai, tuân thủ và thực hiện nghiêm các nguyên tắc cơ bản trong quá trình giáo dục pháp luật cho phạm nhân.

- Thứ ba, phải đảm bảo lựa chọn các nội dung, hình thức, phương pháp giáo dục pháp luật cho phạm nhân phù hợp với quy định của các văn bản quy phạm pháp luật, phù hợp với đặc điểm tình hình phạm nhân đang chấp hành án và phù hợp với điều kiện cụ thể của trại giam.

- Thứ tư, phải kết hợp chặt chẽ giữa giáo dục pháp luật cho phạm nhân với công tác quản lý, giam giữ, giáo dục công dân, dạy văn hóa và dạy nghề cho phạm nhân.

- Thứ hai, Cần tiến hành nghiên cứu ban hành văn bản quy định về nội dung, chương trình giáo dục giáo dục pháp luật cho phù hợp với thời hạn phạm nhân chấp hành án tại trại giam.

- Thứ ba, Cần có văn bản quy định về việc kiểm tra, đánh giá, báo cáo, sơ kết, tổng kết công tác giáo dục pháp luật cho phạm nhân nhằm đảm bảo cho công tác giáo dục pháp luật cho phạm nhân đi vào thực chất, chiều sâu.

- Thứ tư, Cần có quy định cụ thể hướng dẫn về việc tiếp nhận sự ủng hộ kinh phí của các tổ chức, cá nhân trong nước để hỗ trợ đầu tư cơ sở vật chất và thực hiện các chế độ đối với phạm nhân.

- Xây dựng kế hoạch đào tạo, rà soát và tổ chức đào tạo, nâng cao trình độ cho cán bộ theo hướng chuyên trách, theo chương trình đào tạo chuyên biệt cho cán bộ giáo dục pháp luật cho phạm nhân.

- Cần quy định và phân công cán bộ làm chuyên trách làm công tác giáo dục pháp luật cho phạm nhân và có chế độ chính sách đãi ngộ phù hợp.

- Định kỳ hàng năm phải tiến hành kiểm tra, đánh giá chất lượng đội ngũ cán bộ làm công tác giáo dục pháp luật. Tổ chức các cuộc thi cán bộ làm công tác giáo dục pháp luật giỏi giữa các phân trại hoặc giao lưu trao đổi kinh nghiệm giữa cán bộ các trại giam nhằm tạo ra động lực, sự hăng say trong quá trình công tác.

Để tiếp tục củng cố và nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác giáo dục pháp luật cho phạm nhân thông qua cơ chế phối hợp giữa trại giam với các cơ quan hữu quan và gia đình phạm nhân, trại giam Quảng Ninh cần thực hiện tốt một số nội dung cơ bản sau: Việc tổ chức hội nghị gia đình phạm nhân nhằm xây dựng mối quan hệ phối hợp có hiệu quả và phát huy vai trò, trách nhiệm của thân nhân, gia đình phạm nhân cùng với trại giam trong công tác quản lý, giáo dục phạm nhân; Tăng cường và thực hiện tốt cơ chế phối hợp giữa trại giam Quảng Ninh với Sở Văn hóa, Thể thao và Du Lịch tỉnh Quảng Ninh trong việc xây dựng tủ sách pháp luật cho phạm nhân, cung cấp, trao đổi, luân chuyển các loại sách, tài liệu cho phạm nhân. Phối hợp với Sở Văn hóa, Thể thao và Du Lịch tỉnh Quảng Ninh xây dựng và tổ chức thực hiện lồng ghép các nội dung giáo dục pháp luật vào các hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể dục thể thao; Phối hợp với Hội Luật gia tỉnh Quảng Ninh tăng cường giáo dục, tư vấn pháp luật, hỗ trợ cho phạm nhân sắp chấp hành xong hình phạt tù; Chủ trì và phối hợp với Hội liên hiệp Thanh niên Việt Nam tỉnh Quảng Ninh xây dựng và thực hiện kế hoạch giáo dục phạm nhân trong độ tuổi thanh niên và giúp đỡ họ tái hòa nhập cộng đồng.

- Về nội dung giáo dục pháp luật cho phạm nhân, trại giam Quảng Ninh cần căn cứ vào phân loại phạm nhân để xây dựng những chuyên đề giáo dục pháp luật có tính chất thu hẹp, chuyên sâu hơn để giảng dạy cho phạm nhân.

- Về hình thức giáo dục pháp luật cho phạm nhân: Cần phải phân hóa được các đối tượng phạm nhân để lựa chọn các hình thức giáo dục phù hợp, tăng cường các hoạt động và hình thức giáo dục bổ trợ.

- Về phương pháp giáo dục pháp luật cho phạm nhân: trước khi tiến hành các buổi giáo dục pháp luật cho phạm nhân trên hội trường cần phải chuẩn bị đủ tài liệu phát cho phạm nhân nghiên cứu trước.

Công tác giáo dục pháp luật cho phạm nhân ở trại giam Quảng Ninh sẽ đạt hiệu quả cao khi có sự đầu tư kinh phí đúng mức phục vụ công tác này. Trong thời gian tới, trại giam Quảng Ninh cần đầu tư, đảm bảo kinh phí quan trọng, cơ bản gồm: Tăng cường đầu tư kinh phí để xây dựng, nâng cấp cơ sở vật chất, mua sắm, quản lý, duy trì và phát triển trang thiết bị, tài liệu, sách tham khảo phục vụ cho công tác giáo dục pháp luật cho phạm nhân; Bảo đảm kinh phí để đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ cho đội ngũ cán bộ làm công tác giáo dục pháp luật cho phạm nhân; Bảo đảm kinh phí để tổ chức và thực hiện cơ chế phối hợp giáo dục pháp luật cho phạm nhân của trại giam với các cơ quan, đơn vị khác.

Trong môi trường giáo dục pháp luật đặc biệt như trại giam (quan hệ mệnh lệnh- hành chính và phục tùng) thì Giám thị trại giam là người có vai trò cực kỳ quan trọng đối với hiệu quả công tác giáo dục pháp luật cho phạm nhân. Các giải pháp, tham mưu, kiến nghị đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả công tác giáo dục pháp luật cho phạm nhân được đưa ra dù có thiết thực, phù hợp nhưng có được triển khai thực hiện hay không còn phụ thuộc rất nhiều vào nhận thức, quyết định của Giám thị trại giam. Vì vậy, việc tăng cường và gắn trách nhiệm của Giám thị trại giam với hiệu quả công tác giáo dục pháp luật cho phạm nhân sẽ đặt ra yêu cầu, đòi hỏi Giám thị trại giam phải giải quyết nhằm nâng cao hiệu quả công tác giáo dục pháp luật cho phạm nhân của trại giam Quảng Ninh.

Để xây dựng được môi trường học tập pháp luật cho phạm nhân trong Trại giam, trước hết trại giam Quảng Ninh cần tiếp tục thực hiện đúng và đầy đủ các chế độ chính sách và quy định của pháp luật để đảm bảo quyền con người cho phạm nhân; nơi ăn, ở, sinh hoạt, học tập, giải trí và chữa bệnh của phạm nhân cần được đảm bảo, nâng cấp ngày càng tốt hơn.