Chùa Trúc-Lâm vang L¶i Phšt: 5 bÃn Chinh Ph‚ Ngâm



tải về 0.51 Mb.
trang1/5
Chuyển đổi dữ liệu26.04.2018
Kích0.51 Mb.
#37214
  1   2   3   4   5


Chùa Trúc-Lâm vang L¶i Phšt: 5 bÃn Chinh Ph‚ Ngâm

và tiªng ngŸ¶i ti«n-b¯i: УngTr¥nCôn, PhanHuyÍch, Nguy­nDu, HoàngXuânHãn


N‡m 1970 ƒ Huª, ông Nguy­n V‡n-Xuân tìm ðŸþc bÃnHuª, v‡n bÃn chép chung bÃn Chinh-ph‚ Ngâm (CPN) Ch‰ và bÃn CPN Nôm, tên là CPN Tân-khúc, ý-thÑc hi®n-ðÕi: Chinh-ph‚ khuyên ch°ng thÑc-tÎnh, t× bÌ nµi-chiªn ð¬ ch¯ng gi¾i h‰u-quy«n gây ra chinh-chiªn mà làm kh± dân gian. Phan-huy Ích cÃi-hi«n bÃn g¯c c˜a mình (tÑc là t¼ ki¬m-duy®t) ð¬ in khuyªt danh n‡m 1815 v¾i tên CPN T×-khúc. BÃn này s¨ ph±-biªn và s¨ ðŸþc gia ðình h÷c truy«n-kh¦u vì bÃn g¯c quá nguy-hi¬m. Hi¬u theo tâm-ý ch¯ng nµi-chiªn thì các m¡c-míu ð«u thušn-nghiã, và hi®n ra bài th½ ð©p nhŸ tiên trong Ãnh, ð©p nhŸ Ki«u, ðšm hŸ½ng-ý chÎnh-quy«n b¢ng nhân-tâm ðÕo-lý mà Ki«u không có. Hoàng Xuân Hãn m½-Ÿ¾c có bÃn Huª khi viªt Chinh-ph‚ ngâm b¸-khÃo (1952): Trong sách, tr. 63, HXHãn (= bác Hãn) viªt: "Nªu có mµt bÃn Phan Huy b¢ng nôm và viªt c¹..." và d¼ng lÕi g¥n ra bÃn Huª. Gi¤c mµng t¥m-nguyên c˜a bác, gi¤c mµng tìm tiên nay ðã thành hình.

Ь chung gi¤c mµng, tôi nh¡c lÕi s¼ liên-l‚y c˜a HXHãn và bài CPN v¾i Chùa Trúc Lâm, âu ghi lÕi dã-sØ c˜a v‡n-hoá dân-tµc tÕi ngôi Chùa Vi®t-nam tÕi Pháp. Vào giúp Chùa t× n‡m 1991cho ðªn khi bác m¤t và ð¬ tro trong Chùa (1996), các Phšt-tØ ð«u g÷i HXHãn là bác Hãn khi ðã quen. Sinh th¶i bác ð« di chúc:



Th¬ gØi xÑ ngŸ¶i nŸ½ng cØa Phšt, H°n v« ð¤t Vi®t viªng quê nhà


trên Tháp An LÕc, mà nói ra nguy®n v÷ng c˜a Hµi Vong-Linh T›nh-ðµ Trúc-lâm, c˜a m÷i ngŸ¶i dân Vi®t:

T± tiên an-nghÎ trong ngôi Chùa Vi®t-nam, an-lành dŸ¾i bóng Phšt, v‰ng-ch¡c trên n«n v‡n hoá dân tµc.

Chúng tôi tin r¢ng các Vong Linh không ð¬ cho tâm ác xâm-l¤n vào Chùa

Chúng tôi mong r¢ng Chùa Trúc Lâm s¨ là n½i mà l¶i nói c˜a các bšc ti«n-b¯i ðŸþc tÌ rõ.
Lòng tin c˜a chúng tôi càng ngày càng v‰ng ch¡c vì nh‰ng tín-hi®u ðã hi®n ra v¾i bài CPN c˜a Phan Huy Ích. HXHãn ra ði và ð¬ lÕi mµt di-sÃn v‡n-hoá r¤t l¾n. Tôi có g¡ng ðŸa di-sÃn ðªn m÷i ngŸ¶i dân vi®t, b¢ng cách cho các trŸ¾c-tác c˜a HXHãn lên mÕng nh®n, ð¬ ai thích thì ðªn l¤y mà không t¯n ti«n. Tôi viªt thêm cho sách CPN b¸-khÃo vì có bÃn Huª c˜a ông Nguy­n V‡n Xuân, trong khi nh‰ng s¼ không t¯t xÃy ra trong Chùa, tuyên-truy«n b¤t chính, hành-ðµng ê ch«, làm cho Phšt-tØ ðau lòng. Ði vào vi®c thì tôi m¾i nghe ra tiªng nói c˜a Nguy­n Du (trong sách V‡n tª Thšp loÕi Chúng sinh mà Chùa ðã in), c˜a Уng Tr¥n Côn, c˜a Phan Huy Ích phÃn-ð¯i hành-ðµng c˜a các hoÕn-quan và các l¹ chiªn-bào c˜a th¶i vua Lê chúa Tr¸nh, háo danh tham lþi mà làm kh± ngŸ¶i dân. Nªu không có nh‰ng vi®c xÃy ra trong Chùa, thì có l¨ tiªng nói xŸa ðã không ðŸþc tÌ: Vì ðÕo-ðÑc và phong-t‚c b¸ hÕi, tôi m¾i nhšn ra r¢ng ð÷c nh¥m ra trong câu cu¯i là làm cho CPN b¸ l¤m bùn, khác chi là ð¬ b‚i ð¶i tràn-ngšp vào Chùa:
Thuƒ tr¶i ð¤t n±i c½n gió b‚i, Cho (bõ) lúc s¥u xa, cách nh¾

Khách má h°ng nhi«u n²i truân-chuyên, Gi‰-gìn nhau vui thuƒ thanh-ninh,

Xanh kia th‡m-thÆm t×ng trên: Ngâm-nga, mong gØi ch‰ tình:

Vì ai gây d¼ng cho nên n²i n¥y? DŸ¶ng n¥y âu hÆn tài lành trŸþng-phu.


là có nh‰ng tính toán tŸ-lþi ð¬ làm cho bõ công, là vì hšn-thù mà làm cho bõ ghét, mà gây ðau kh±, cho nên không phÃi là ðÕo Phšt, và c¹ng không phÃi là ðÕo-ðÑc c˜a dân ta. Cho nên không th¬ xông vào Chùa Trúc Lâm, không th¬ xâm-l¤n vào Chinh-ph‚ ngâm. Phan Huy Ích viªt ch‰ nho ð¬ chúng ta hi¬u nôm là , nhŸng b¸ ð÷c ra , và bài th½ b¸ hoen-¯. Bài CPN là tiªng nói yêu nŸ¾c thŸ½ng dân, và thŸ½ng yêu thì không tính-toán cho . Dù c¥m súng hay c¥m gšy ch¯ng ngoÕi xâm, dân ta tránh giªt ngŸ¶i cho ghét. Ch‰ là l¶i Phšt, vì là buông bÌ, s¼ buông bÌ c˜a ðŸ¶ng tu mà giÃi thoát s¼ ðau kh±.

Bài th½ Chinh-ph‚ ngâm mƒ ð¥u b¢ng tiªng xót thŸ½ng ngŸ¶i ðau kh± vì s¼ tranh-giành háo danh v¸ lþi cuà nh‰ng ngŸ¶i ðŸþc g÷i là ai và chung kªt b¢ng tiªng g÷i t×-bi t›nh-ðµ: "Hãy ng‡n dÑt c½n giông t¯ v¾i tâm-ðÑc trŸþng phu: Chàng t× bÌ tranh-chiªn mà v« v¾i thiªp, l¹ chiªn-bào trà thù thì chúng ta s¨ nhšn s¼ s¥u xa cách nh¾. NhŸng chúng ta vˆn vui v¾i cái hÕnh-phúc c˜a lúc xŸa (lúc còn thanh-ninh) và chúng ta s¨ theo ðŸ¶ng ðÕo ðÑc (= tài lành trŸþng phu) mà (= buông bÌ theo l¶i Phšt dÕy) ðŸþc s¼ kh± ðau.

Nghe ra thì Phan Huy Ích ðã nói tiªng nói c˜a ðÕo Phšt, c˜a ðÕo-ðÑc Vi®t-nam. Tiªng xŸa nay ðã v« Chùa, theo lòng chúng ta mong mu¯n: Chùa Trúc-Lâm là n½i t°n-tÕi v‡n-hóa và ðÕo-ðÑc c˜a ð¤t nŸ¾c Vi®t.

Orsay, Cúc nguy®t, Quý-mùi cát-niên

Nghiêm Xuân HÃi  (9/2003 và 9/2004).

Le chant d'amour de la femme du combattant.
Le dernier texte du Chinh Ph‚ Ngâm (Complainte de l'épouse du soldat) en nôm (= caractères sino-vietnamiens), a été trouvé en 1970 et n'a pas subi les corrections pour arrondir sa protestation contre la guerre civile causée par des pouvoirs intéressés. En 1742 Уng Tr¥n Côn a écrit en chinois le premier poème en faisant parler l'épouse à son mari. En 1805, Phan Huy Ích transcrivit en vietnamien et fit des 20 vers vantant la gloire et ses avantages la réponse du mari à l'épouse qui avait parlé du malheur de la guerre injuste menée au profit de "la bande des armurés" (ses mots exacts sont "l¹ chiªn bào" = bande des armures). L'épouse conclut alors le poème en demandant au mari de cesser de commander. Le poème autocensuré a été publié en 1815 sans nom d'auteur.

Depuis 1553 sévissait la longue guerre causée par de multiples prétendants et le dernier, se couronna Gia long en 1802. Phan huy Ích, ayant servi le dernier vaincu et rendu des services incontestables au pays, était de plus un lettré de renom. A cause de cela, son nom avait été dégravé de la stèle du V‡n miªu (Palais de la Littérature) portant le nom des reçus aux concours officiels, et malgré le décret d'amnistie il fut jugé pour l'exemple. Il avait échappé de peu à la mort et fut puni à être bastonné au V‡n miªu, infamie suprême pour marquer sa déchéance de la vie publique. Le poème n'a pu être publié que grâce aux lettrés en postes et avec des idées avancées.

En double pages on a: Deux traductions françaises, de l'édition critique de Hoàng Xuân Hãn (1952) par Lê Thành Khôi en 1967 , de la réédition critique faite en 2003 à la lumière du texte de 1970 en nôm. En Qu¯c ng‰ (écriture latine) il y a aussi la transcription du poème chinois originel de 1742, et la double transcription des deux éditions critiques fondues ensemble, les différences de l'ancienne étant mises entre parenthèses.

Comparant les cinq versions, le lecteur averti des subtilités de la langue vietnamienne et du chinois pourra se rendre compte comment ces textes ont été réinterprétées et enseignées depuis deux cent cinquante ans pour les gouvernants et à l'avantage de l'ordre (établi par les gagnants).


Le vietnamien emploie des périphrases, parle du général mais l'interlocuteur sait qu'il s'agit du particulier. Le poème étant l'adresse la femme à son mari qui occupait un poste de commandement, n'a plus son sens premier, d'où la différence énorme entre les deux traductions qui apparaît dès la premier quatrain:


Dans les temps où s'élève une tourmente de sable, Depuis que le vent et le sable se sont levés en ouragan

Combien d'épreuves atteignent les jeunes femmes! Mon cœur de femme n'est qu'infortune et désolation,

O bleu profond des cieux supérieurs, O ciel bleu, si bleu, de par dessus le monde,

Qui est donc cause d'une telle infortune? Qui a donc voulu semer les graines du vent? (ce Qui pourrait être vous!)


Le vietnamien est un langage intérieur exprimant la réalité subjective de celui qui parle à la réalité subjective de son interlocuteur. Ainsi, quand l'auteur décrit un paysage, ce paysage est l'expression de son âme. Dès qu' un paysage apparaît, chaque objet doit être compris comme une réalité subjective tel que dans ce passage:
Partout montagnes et défilés, proches ou lointains, De loin ou de près, monts et vaux jamais n'ont de cesse

Se succèdent, s'interrompent, s'abaissent et s'élèvent. De s'arrêter pour repartir, de se baisser pour remonter:

Les cimes au crépuscule baignent dans le brouillard, Les nuages haussent encore les sommets trop hauts à gravir,

Dans le creux des ravins une eau sombre serpente. L'eau profonde dérobe les ravins trop profonds à franchir,

Hélas! ceux qui depuis longtemps portent l'armure, Pitié pour ces corps qui portent l'armure depuis tant de temps,

La nostalgie devant ces sites embrume leurs visages. Pour ces visages marqués par la nostalgie dans ces lieux désolés.

Derrière se tenture de brocard, le Souverain sait-il? Sur le brocard du trône, n'avez vous pas encore pensé à mesurer:

L'aspect des combattants, qui pourrait les dépeindre? Qui a forgé la vie funeste de tous ces combattants ?


La dernière subtilité est l'usage des accents toniques. Elle apparaît dans la traduction des deux derniers vers qui devient une question directe au roi. Cette différence vient du changement du dernier mot vietnamien de l'avant dernier vers, l'ancienne version écrivant nh¨ et la nouvelle nhé.

Le mot nh¨ ou se traduit en français par raison, le vers signifiant alors littéralement



"Sur le brocard de commandement on le sait, il n'y a pas de raison contraire": ChÆng nh¨ se traduit par n'est-ce pas.

Le mot nhé, provenant de nh¾ (se rappeler) est du langage intérieur et est intraduisible en français. Nh¾ est le rappel de l'accord commun déjà acquis sur une action à réaliser, ne peut s'adresser qu'à un être cher et considéré comme l'égal de celui qui parle. Parler ainsi au roi est de la démocratie directe, basée sur un amour partagé du bien commun. La subtilité est encore plus grande, car nhé commande une action promise, ou action juste et indiscutable donnée par th¤u = réfléchir et comprendre et th¤u hay ch‡ng = réfléchir et arriver à comprendre ou pas.

Les deux vers constituent ainsi la mise en accusation du roi qui a manqué à son devoir envers le peuple.

Ces subtilités font la saveur du poème et le plaisir de ceux qui s'intéressent au vietnamien: c'est l'objet de la réédition critique de 2004 qu'on peut trouver à sur le site http://perso.wanadoo/aubonne.hoangxuanhan.






Sau ðây là trang ð¥u c˜a sách Chinh Ph‚ Ngâm b¸ khÃo ðang viªt lÕi

Chinh Ph‚ Ngâm tân khúc

Tâm khúc c˜a Phan-huy Ích.

Nghiêm Xuân HÃi       

LŸþc.


B¤t ng¶, vào n‡m 1970, ông Nguy­n V‡n-Xuân tìm ðŸþc ƒ Huª mµt v‡n-bÃn g÷i là bÃn Huª, chép tay hai bÃn Chinh-ph‚ Ngâm (CPN) nôm và ch‰, ý-thÑc kim-th¶i: Chinh-ph‚ khuyên ch°ng bÌ nµi-chiªn mà chÎnh-quy«n b¢ng cách thÑc-tÎnh nhân-tâm, ch¯ng h‰u-quy«n v¸-danh v¸-lþi mà ði ngŸþc lòng t×-bi liêm-khiªt c˜a dân ta. BÃn CPN truy«n-kh¦u trong h÷ Phan là do Phan-huy Ích cÃi-hi«n (tÑc là ki¬m-duy®t) trŸ¾c khi cho in n‡m 1815, ð£t tên là Chinh-ph‚ ngâm t×-khúc, bià và t¼a ðŸþc ð° và chép vào trong bÃn Huª.

V÷ng lÕi t× xŸa, tâm-ý c˜a Phan-huy Ích, viªt ra th½ t× n‡m 1804, không hþp v¾i Ðoàn Th¸-Ði¬m.

Sáu mŸ½i n‡m trŸ¾c (1742), Уng Tr¥n Côn ðã cài tâm-ý vào bài CPN hán-v‡n trŸ¾c khi ðŸa cho ÐtÐi¬m (1743), sau khi bà v×a cŸ¾i Nguy­n-Ki«u, khoa cØ, danh v÷ng, v×a ðŸþc phong sÑ sang Thanh: Di­n-âm khi ch°ng ði sÑ (1743-1745), ÐtÐi¬m tŸ¾c bÌ ti«m-ý không thušn v¾i ðiÕ-v¸ c˜a mình.
Dˆn. (c˜a sách Chinh-ph‚ ngâm tân khúc, s¨ ð£t tÕi trÕm nh®n c˜a Hµi: http://perso.wanadoo/truclam)

BÃn Huª c˜a ông NVXuân là bÃn-tr‚ khiªm mà GS Hoàng Xuân Hãn (= bác Hãn) h¢ng m½-Ÿ¾c khi viªt Chinh-ph‚ ngâm b¸-khÃo (CPNbk, 1952, tr 63: Nªu có mµt bÃn Phan Huy b¢ng nôm và viªt c¹...): bác d¼ng g¥n ðŸþc bÃn Huª. BÃn Huª phát-lµ tâm-ý ch¯ng nµi-chiªn mai-mµt ðÕo-lý c˜a nŸ¾c ta, tháo ðŸþc các m¡c-míu xŸa ð¬ bài th½ nƒ hoa ð©p nhŸ Ki«u, ð£m hŸ½ng tâm-ý chÎnh-quy«n v¾i nhân-tâm mà Ki«u không có.

Vào khoÃng 1805, Chinh-ph‚ Ngâm tân-khúc (CPNtânk) c˜a Ph-Ích sinh ra cùng th¶i v¾i Ki«u. MŸ¶i n‡m sau bài th½ cÃi-hi«n, do Ph-Ích t¼ ki¬m-duy®t, ðem in v¾i tên Chinh-ph‚ ngâm t×-khúc. Phiên bÃn Huª, ph˜i b‚i tr¥n cho vài ch‰, bài th½ bŸ¾c ra nhŸ tiên trong tranh, so v¾i Ki«u, thì ý-th½ tr÷i mµt, v‡n ðành hoÕ hai. Tiên trú trong tranh, trong bài T×-khúc, tiên bŸ¾c ra nhŸ bình-minh rÕng. Tranh tiên là bài cÃi-hi«n mà h÷ Phan truy«n-kh¦u (Ph-tk), tiên là bài CPN Tân-khúc. Ta lÕi có bài CPN c˜a Ðoàn-Th¸-Ði¬m, bÑc tranh tiên th½-¤u. Trong ph¥n hi®u-ðính, tôi s¨ trình bài th½ c˜a Ph-Ích, bài th½ niên thiªu c˜a ÐtÐi¬m, cùng v¾i chú-thích c˜a HXHãn, tÑc là gi¤c mµng m½ tiên khi bác ði t¥m nguyên. TrŸ¾c ðó là các ph¥n tìm-hi¬u ð¬ ph˜i b‚i tr¥n. Phiên-âm v¾i các tiªng vi®t còn có trong các t¼-ði¬n nhŸ Génibrel và Gouin, tôi chú-thích kÛ-luÞng v« ý-ngh›a, t×-ng‰ mà chú-tr÷ng tiªng vi®t s¯ng:

Th½ là nói tiªng vi®t cho dân vi®t hi¬u, ch‰ nôm chÎ là phŸ½ng-ti®n, phiên-âm là ð÷c ra l¶i c˜a tác-giÃ. Nghe và hi¬u tiªng vi®t là chính, ch‰ nôm chÎ là liên-c‚ gi‰a tác-già và ðµc-giÃ. Phiên-âm mà l¤y tiªng vi®t s¯ng làm chính, thì suy-xét ƒ trình-ðµ trung-h÷c thŸ¶ng là ð˜. Sách này chÑng-minh và là bài-tšp trung-h÷c ð¬ bày-tÌ nhu-c¥u gìn-gi‰ tiªng vi®t (c¹ và m¾i) mà ðŸa h÷c-sinh trƒ v« ngu°n g¯c.

Sinh ra trong máy-tính, sách là mµt t®p ði®n-tØ Word r¤t bé (CPNPhanHuyÍch.zip 500Ko), gØi e-mail m¤t ba phút, ngŸ¶i nhšn in ðŸþc ngay v¾i giá gi¤y lµn mà lÕi có th¬ chuy¬n e-mail cho m÷i n½i trên hoàn-c¥u. NhŸ thª là v‡n-hoá Vi®t-nam lŸu-sinh trong th¶i ðÕi ði®n-tØ.

Ь chung gi¤c mµng, tôi nh¡c lÕi s¼ liên-l‚y c˜a bác Hãn và bài th½ CPN v¾i chùa Trúc Lâm ƒ Villebon-sur-Yvette (g¥n Paris), âu ghi lÕi dã-sØ c˜a v‡n-hoá dân-gian ƒ mµt ngôi Chùa Vi®t-nam tÕi Pháp.

Orsay, Cúc nguy®t, Quý-mùi cát-niên

Nghiêm Xuân HÃi (9/2003).

M‚c. (CPN=Chinh-ph‚ Ngâm)


CPN tân-khúc: S½-lŸþc, dˆn, m‚c-l‚c tr. 1

Ký hi®u và thŸ m‚c 2

CPN tâm-s¼: Duyên c½ CPN và Chùa Trúc-lâm 3

CPN t¥m-thÑc : s¼-ki®n v‡n-bÃn 4

T¥m thÑc Ai có hi¬u ai v¾i bài ngˆu-thušt 5

Уng Tr¥n-Côn (ÐtCôn) 7 Phan-huy Ích (Ph-Ích) 7 Ðoàn Th¸-Ði¬m (ÐtÐi¬m) 11

T¥m thÑc, ai nh‰ng hi¬u ai viªt bài Nguyên t¼a 14

CPN tìm sách tìm ngŸ¶i 23

CPN cÃi hi«n c¡t móng 33

CPN ch¾ nh¥m lá s¯, mèo chó và Chuy®n khÎ 38

CPN muôn thŸ½ng ngàn ngÕc 39

CPN, Tôi yêu tiªng vi®t Vi®t nam 47

CPN, ch‰ tài li«n v¾i ch‰ tai mµt v¥n 56

Ph‚ l‚c: Các vª khác nhau trong m¤y bÃn CPN 58

Ph¥n II: Hi®u-ðính bài CPN tân-khúc 59

L¶i bÕt và h©n Trúc-Lâm tao-phùng




tải về 0.51 Mb.

Chia sẻ với bạn bè của bạn:
  1   2   3   4   5




Cơ sở dữ liệu được bảo vệ bởi bản quyền ©hocday.com 2024
được sử dụng cho việc quản lý

    Quê hương