A. CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG TRONG CH¦¥NG TR×NH

B. H¦íNG DÉN THùC HIÖN CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG

I  T×NH H×NH CHÝNH TRÞ, KINH TÕ, V¡N HO¸ D¦íI TRIÒU NGUYÔN (NöA §ÇU THÕ KØ XIX)

Sau khi ®¸nh b¹i V­¬ng triÒu T©y S¬n, n¨m 1802, NguyÔn ¸nh lªn ng«i vua, lÊy hiÖu lµ Gia Long, lËp ra nhµ NguyÔn vµ ®ãng ®« ë Phó Xu©n. N¨m 1804, nhµ NguyÔn ®æi tªn n­íc lµ ViÖt Nam vµ ®Õn thêi Minh M¹ng ®æi thµnh §¹i Nam.

ChÝnh quyÒn trung ­¬ng ®­îc tæ chøc l¹i theo m« h×nh cña nhµ Lª víi quyÒn hµnh chuyªn chÕ tuyÖt ®èi cña vua. Tuy nhiªn, triÒu ®×nh chØ trùc tiÕp cai qu¶n 11 dinh, trÊn ë Trung Bé (tõ Thanh Ho¸ ®Õn B×nh ThuËn). Cßn 11 trÊn ë §µng Ngoµi vµ 5 trÊn ë vïng Gia §Þnh (Nam Bé ngµy nay) gäi lµ B¾c thµnh vµ Gia §Þnh thµnh do mét tæng trÊn ®øng ®Çu. Tæng trÊn cã quyÒn quyÕt ®Þnh c¸c c«ng viÖc vµ chØ b¸o c¸o vÒ Trung ­¬ng khi cã c«ng viÖc quan träng.

N¨m 1831  1832, vua Minh M¹ng quyÕt ®Þnh b·i bá B¾c thµnh vµ Gia §Þnh thµnh, chia c¶ n­íc lµm 30 tØnh vµ mét phñ Thõa Thiªn. Mçi tØnh ®Òu cã Tæng ®èc, TuÇn phñ cai qu¶n, cïng hai ti Bè chÝnh vµ ¸n s¸t. D­íi tØnh lµ c¸c phñ, huyÖn (ch©u ë miÒn nói), tæng vµ x·.

Nhµ NguyÔn còng chó ý tæ chøc thi cö ®Ó tuyÓn dông quan l¹i.

Nhµ NguyÔn ban hµnh bé Hoµng ViÖt luËt lÖ hay cßn gäi lµ LuËt Gia Long víi gÇn 400 ®iÒu, b¶o vÖ quyÒn lîi cña giai cÊp thèng trÞ,

Qu©n ®éi ®­îc tæ chøc chÆt chÏ, kho¶ng 20 v¹n ng­êi, ®­îc trang bÞ vò khÝ ®Çy ®ñ.

§èi ngo¹i : ®èi víi nhµ Thanh, nhµ NguyÔn gi÷ th¸i ®é hoµ h¶o. §èi víi c¸c n­íc nhá nh­ Lµo, Ch©n L¹p, nhµ NguyÔn b¾t hä ph¶i thÇn phôc. §èi víi c¸c n­íc ph­¬ng T©y, nhµ NguyÔn cã phÇn dÌ dÆt vµ h¹n chÕ trong quan hÖ.

2. T×nh h×nh kinh tÕ vµ chÝnh s¸ch cña nhµ NguyÔn

BiÕt ®­îc t×nh h×nh kinh tÕ n«ng nghiÖp, thñ c«ng nghiÖp, th­¬ng nghiÖp vµ c¸c chÝnh s¸ch cña nhµ NguyÔn :

N«ng nghiÖp :

+ VÊn ®Ò ruéng ®Êt vµ t×nh h×nh n«ng nghiÖp ë ®Çu thÕ kØ XIX cã nh÷ng khã kh¨n nhÊt ®Þnh. Do vËy, nhµ n­íc ®· cã nh÷ng chÝnh s¸ch ®Ó gi¶i quyÕt khã kh¨n.

+ Ruéng ®Êt t­ ph¸t triÓn, ruéng ®Êt c«ng bÞ thu hÑp. DiÖn tÝch ruéng ®Êt bá hoang t¨ng lªn.

+ Nhµ n­íc ban hµnh chÝnh s¸ch qu©n ®iÒn. Ngoµi ra, nhµ n­íc còng khuyÕn khÝch khai hoang víi c¸c h×nh thøc kh¸c nhau nh­ lËp ®ån ®iÒn ; cho d©n tù khai hoang vµ nhµ n­íc cÊp mét phÇn kinh phÝ cho d©n khai hoang (gäi lµ doanh ®iÒn). Nhê vËy, diÖn tÝch trång trät phÇn nµo ®­îc t¨ng lªn.

+ ViÖc söa ®¾p ®ª ®iÒu, n¹o vÐt kªnh m­¬ng vµ ®µo s«ng còng ®­îc nhµ n­íc chó ý.

C¸c nghÒ thñ c«ng tiÕp tôc ph¸t triÓn :

+ NghÒ gèm, dÖt v¶i, lµm ®­êng, khai má...

+ Trong d©n gian c¸c lµng, c¸c ph­êng thñ c«ng tiÕp tôc ®­îc duy tr×. NghÒ míi xuÊt hiÖn nh­ nghÒ in tranh d©n gian.

+ Bé phËn thñ c«ng nghiÖp nhµ n­íc víi c¸c ngµnh nghÒ nh­ ®óc tiÒn, chÕ t¹o vò khÝ, ®ãng thuyÒn, lµm ®å trang søc... §Æc biÖt thî quan x­ëng thêi k× nµy ®· ®ãng ®­îc tµu thuû ch¹y b»ng h¬i n­íc.

Th­¬ng nghiÖp :

+ ViÖc bu«n b¸n trong n­íc ®­îc duy tr×. Tuy nhiªn, thuyÒn bÌ ®i xa bÞ ®¸nh thuÕ nhiÒu lÇn.

+ Nhµ n­íc gi÷ ®éc quyÒn ngo¹i th­¬ng, chØ cho phÐp thuyÒn bÌ n­íc ngoµi vµo mét sè c¶ng nh­ Gia §Þnh, §µ N½ng. Nhµ n­íc còng cho mét sè thuyÒn sang c¸c n­íc xung quanh ®Ó bu«n b¸n.

3. T×nh h×nh v¨n ho¸, gi¸o dôc

BiÕt ®­îc nÐt chÝnh vÒ t×nh h×nh v¨n ho¸, gi¸o dôc d­íi thêi NguyÔn :

 Nhµ NguyÔn chñ tr­¬ng ®éc t«n Nho gi¸o, h¹n chÕ ho¹t ®éng cña Thiªn Chóa gi¸o. Nhµ n­íc còng quan t©m ®Õn viÖc thê thÇn trong c¸c ®×nh, ®Òn, miÕu ë c¸c lµng.

VÒ gi¸o dôc : Gi¸o dôc Nho häc ®­îc cñng cè. Nhµ n­íc vÉn tæ chøc ®Òu ®Æn c¸c k× thi H­¬ng vµ thi Héi ®Ó tuyÓn ng­êi ra lµm quan.

 VÒ v¨n häc : Bªn c¹nh dßng v¨n häc ch÷ H¸n, v¨n häc ch÷ N«m víi c¸c bµi th¬ cña Hå Xu©n H­¬ng, Bµ HuyÖn Thanh Quan ; ®¹t ®Õn ®Ønh cao vÒ nghÖ thuËt lµ "TruyÖn KiÒu" cña NguyÔn Du.

VÒ sö häc : C¸c bé sö do Quèc sö qu¸n biªn so¹n lÇn l­ît ra ®êi nh­ "§¹i Nam thùc lôc" ... Ngoµi ra cßn cã c¸c bé sö do c¸c c¸ nh©n biªn so¹n nh­ "LÞch triÒu hiÕn ch­¬ng lo¹i chÝ" cña Phan Huy Chó, "LÞch triÒu t¹p kØ" cña Ng« Cao L·ng, "Gia §Þnh thµnh th«ng chÝ" cña TrÞnh Hoµi §øc...

VÒ kiÕn tróc : Kinh ®« HuÕ ®­îc x©y dùng vµ hoµn thiÖn víi hÖ thèng cung ®iÖn, l¨ng tÈm thÓ hiÖn tr×nh ®é ph¸t triÓn cao cña nghÖ thuËt kiÕn tróc vµ ®iªu kh¾c.

 Nh· nh¹c cung ®×nh HuÕ còng lµ mét di s¶n v¨n ho¸ cßn l¹i ®Õn ngµy nay. C¸c lo¹i h×nh ca móa nh¹c d©n gian ®­îc tiÕp tôc ph¸t triÓn trong nh©n d©n.

NhËn thøc ®­îc r»ng, nh÷ng thµnh tùu vÒ v¨n ho¸ ®¹t ®­îc d­íi triÒu NguyÔn ë nöa ®Çu thÕ kØ XIX ®Õn nay vÉn cßn lµ nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ tiªu biÓu cña d©n téc. Di s¶n v¨n ho¸ cè ®« HuÕ, nh· nh¹c cung ®×nh HuÕ mét di s¶n v¨n ho¸ phi vËt thÓ. Ngoµi ra, c¸c thµnh tùu vÒ khoa häc kÜ thuËt lµ nh÷ng thµnh qu¶ quan träng. X¸c ®Þnh th¸i ®é, tr¸ch nhiÖm ®èi víi di s¶n v¨n ho¸ d©n téc.

II  T×NH H×NH X· HéI ë NöA §ÇU THÕ KØ XIX Vµ PHONG TRµO §ÊU TRANH CñA NH¢N D¢N

1. T×nh h×nh x· héi vµ ®êi sèng nh©n d©n

Gi¶i thÝch ®­îc v× sao t×nh h×nh x· héi d­íi triÒu NguyÔn kh«ng æn ®Þnh :

VÒ x· héi :

+ Ra ®êi trong bèi c¶nh lÞch sö mµ phong trµo n«ng d©n næ ra liªn tiÕp ë thÕ kØ XVIII do cuéc khñng ho¶ng x· héi. Bé m¸y nhµ n­íc phong kiÕn NguyÔn ph¶i gia t¨ng tÝnh chuyªn chÕ.

+ X· héi cã hai giai cÊp : giai cÊp thèng trÞ gåm vua quan vµ ®Þa chñ, c­êng hµo ; giai cÊp bÞ trÞ gåm c¸c tÇng líp nh©n d©n lao ®éng mµ ®a sè lµ n«ng d©n.

+ Nhµ NguyÔn ®· t×m mäi c¸ch ®Ó æn ®Þnh t×nh h×nh x· héi nh­ng tÖ tham quan « l¹i vÉn tiÕp diÔn, ®Æc biÖt lµ ë n«ng th«n ®· lµm cho ®êi sèng n«ng d©n khæ cùc, thªm vµo ®ã lµ viÖc b¾t d©n ®i lao dÞch x©y dùng c¸c c«ng tr×nh c«ng céng.

§êi sèng nh©n d©n :

+ Thiªn tai, mÊt mïa, ®ãi kÐm th­êng xuyªn x¶y ra, ®êi sèng nh©n d©n khæ cùc.

+ Nh÷ng vÊn ®Ò trªn lµ nguyªn nh©n cña phong trµo ®Êu tranh cña mäi tÇng líp nh©n d©n chèng l¹i triÒu NguyÔn.

2. Phong trµo ®Êu tranh cña nh©n d©n vµ binh lÝnh

Tr×nh bµy ®­îc phong trµo ®Êu tranh cña nh©n d©n vµ binh lÝnh nöa ®Çu thÕ kØ XIX :

Ngay tõ ®Çu thÕ kØ XIX, nhiÒu cuéc khëi nghÜa n«ng d©n ®· næ ra vµ liªn tôc ph¸t triÓn cho ®Õn gi÷a thÕ kØ XIX.

Tiªu biÓu lµ cuéc khëi nghÜa cña Phan B¸ Vµnh (1821  1827) næ ra ë trÊn S¬n Nam h¹ vµ cuéc khëi nghÜa cña Cao B¸ Qu¸t
(1854  1855) bïng lªn ë øng Hoµ (Hµ T©y). ë Phiªn An (Gia §Þnh), næ ra cuéc khëi nghÜa cña binh lÝnh do Lª V¨n Kh«i l·nh ®¹o
(1833  1835).

3. §Êu tranh cña c¸c d©n téc Ýt ng­êi

Tr×nh bµy ®­îc c¸c cuéc ®Êu tranh cña c¸c d©n téc Ýt ng­êi :

Phong trµo ®Êu tranh cña c¸c d©n téc Ýt ng­êi còng diÔn ra tõ B¾c ®Õn Nam. Tiªu biÓu lµ :

+Cuéc khëi nghÜa cña ng­êi Tµy ë Cao B»ng, d­íi sù l·nh ®¹o cña N«ng V¨n V©n (1833  1835).

+Cuéc khëi nghÜa cña ng­êi M­êng ë Hoµ B×nh vµ T©y Thanh Ho¸, d­íi sù l·nh ®¹o cña tï tr­ëng hä Qu¸ch (1832  1838).

+C¸c cuéc khëi nghÜa cña ng­êi Kh¬-me næ ra ë T©y Nam K× (1840  1848).

 Phong trµo ®Êu tranh cña nh©n d©n chèng triÒu ®×nh NguyÔn næ ra liªn tôc tõ ®Çu ®Õn gi÷a thÕ kØ XIX ®· chøng tá sù bÊt b×nh cña mäi tÇng líp nh©n d©n ®èi víi chÝnh quyÒn nhµ NguyÔn nãi chung vµ bän ®Þa chñ c­êng hµo ë n«ng th«n nãi riªng.

Chñ ®Ò 9

S¥ KÕT LÞCH Sö VIÖT NAM Tõ NGUåN GèC
§ÕN GI÷A THÕ KØ XIX

tải về 0.9 Mb.

Chia sẻ với bạn bè của bạn: