Bảng 27 : Mối liên quan giửa kết quả ĐT ARV với kiến thức, thái độ, thực hành

Chương 4. BÀN LUẬN

4.1. Đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu

Phần lớn bệnh nhân AIDS trong nghiên cứu là người trẻ tuổi, cao nhất là 62 tuổi, thấp nhất là 22 tuổi, độ tuổi trung bình của ĐTNC là 36 tuổi. Hơn 3/4 ĐT có độ tuổi từ 20-39 (73,6%), số liệu này thấp hơn trong Báo cáo tình hình nhiễm HIV/AIDS của Cục PC HIV/AIDS (độ tuổi 20-39 chiếm 85,1%) [9] và nghiên cứu của tác giã Nguyễn Văn Kính (81%) [13], nguyên nhân có thể do nghiên cứu chỉ tiến hành trên đối tượng người trưởng thành (≥ 15 tuổi). Đặc điểm này cũng thấp hơn so với trong nghiên cứu của Hà Thị Minh Đức tại quận 10 Thành phố Hồ Chí Minh (nhóm 20-39 chiếm 90%) [10] và Trần Thị Xuân Tuyết tại quận Tây Hồ, Hà Nội (93,86%) [17]. Người nhiễm HIV/AIDS là đối tượng người trẻ tuổi sẽ làm giảm và mất khả năng lao động, thậm chí dẫn đến tử vong, tạo gánh nặng cho xã hội và làm suy giảm nền kinh tế. Điều này cho thấy tình trạng nguy hiểm hơn bởi nhóm người trong độ tuổi này đang có nhu cầu hoạt động tình dục rất lớn, đây cũng là yếu tố nguy cơ lây truyền HIV ra cộng đồng. Việc điều trị ARV cho bệnh nhân HIV/AIDS rất có ý nghĩa, ngoài cải thiện sức khỏe, kéo dài thời gian sống cho bệnh nhân còn làm giảm sự lây nhiễm HIV cho cộng đồng.

Về trình độ học vấn, hơn một nửa là phổ thông trung học (51,5%), tiếp đó là trung học cơ sở (34%) và có hơn 10% đối tượng đã tốt nghiệp cao đẳng, đại học, trên đại học. Kết quả này cao hơn so với nghiên cứu của Nguyễn Văn Kính (cấp 2: 47,6%; cấp 3: 31,5%; trên cấp 3: 7,7%; tiểu học: 10,9%) [13].

Về nghề nghiệp của ĐTNG: 35,1% là nông dân, 28,9% nghề tự do hoặc buôn bán, 11,3% là thất nghiệp và có tới 10,3% là cán bộ công nhân viên hành chính hoặc là giáo viên. Như vậy, BN thuộc nhóm nghề có thu nhập không ổn định và thấp vẫn chiếm tỷ lệ cao. Đa số người nhiễm HIV là người nghiện chích ma túy, chỉ làm ruộng hoặc nghề nghiệp không ổn định. Việc bị nhiễm HIV cũng là trở ngại khi tìm việc do cộng đồng còn tâm lý xa lánh, kỳ thị, nhiều người vì áp lực này mà bỏ việc hoặc tự kỳ thị không muốn làm việc với tập thể. Vì vậy, cùng với việc điều trị ARV cho người nhiễm HIV/AIDS thì việc tạo công ăn việc làm, nghề phụ là hết sức cần thiết. Công ăn việc làm và thu nhập ổn định sẽ giúp BN yên tâm và thực hiện tuân thủ điều trị tốt hơn. Đối với người nhiễm đang làm việc tại cơ sở sản xuất nhà nước và tư nhân thì cần phải tăng cường truyền thông chống thái độ xa lánh, kỳ thị với người nhiễm, vận động mọi người hỗ trợ, động viên giúp đỡ họ sống, làm việc và hòa nhập với cộng đồng.

Đa số đối tượngtrong nghiên cứu đã có vợ/chồng và đang sống chung với vợ/chồng (64,9% và 63,9%), chưa kết hôn chiếm 17,5%, đang sống cùng bố/mẹ là 22,7%, đây là yếu tố thuận lợi cho việc chăm sóc, hỗ trợ BN tại nhà và đặc biệt hỗ trợ BN tuân thủ điều trị tại nhà. Về khoảng cách từ nhà đến PKNT: hơn 50% đối tượng cách PKNT từ 21 trên lên, đây là yếu tố khó khăn cho việc chăm sóc, hỗ trợ BN tại nhà.

Về nguyên nhân lây nhiễm HIV: Trong nghiên cứu này, có hơn một nữa lây nhiễm qua quan hệ tình dục không an toàn (52,6%), hơn một phần ba (35,1%) là do tiêm chích ma túy. Kết quả này không phù hợp với phân bố dịch HIV trên cả nước và tại địa bàn Hà Tĩnh. Điều này có thể là do nữ giới chủ yếu lây nhiễm qua QHTD không an toàn, và hầu hết lây nhiễm từ chồng/bạn tình, ít bị kỳ thị hơn, bệnh nhân nữ ít mặc cảm che giấu bệnh tật, nên đã chủ động hơn trong tiếp cận với dịch vụ điều trị ARV. Hơn 2/3 (68,0%) đối tương trong nghiên cứu phát hiện bị nhiễm HIV trên 3 năm và hầu hết các đối tượng chưa bao giờ điều trị ARV ở nơi khác (88,7%).

4.2. Đặc điểm về kiến thức, thái độ, thực hành và kết quả điều trị.

100% ĐTNC biết công thức điều trị ARV gồm ít nhất 3 loại thuốc, khoảng cách giửa các lần uống thuốc là 12 giờ và thuốc ARV phải uống 2 lần/ngày. Theo hướng dẫn của Bộ Y tế, bất kỳ phác đồ nào cũng phải phối hợp ít nhất 3 loại thuốc. Việc hiểu biết về các thuốc phối hợp trong điều trị ARV sẽ giúp BN uống đủ số thuốc theo chỉ định của bác sỹ, do đó giảm được độc tính của thuốc và giảm nguy cơ kháng thuốc cao nhất. Có 96,9% ĐTNC biết điều trị ARV là phải uống thuốc suốt đời. Các nội dung này được nhắc lại nhiều lần trong các lần tái khám và có liên quan đến việc thực hành nên đa số ĐTNC trả lời đều trả lời được.

Khi được hỏi về tác dụng phụ của thuốc, có 23,7% đối tượng không biết ARV có tác dụng phụ. Điều đó thể hiện việc tập huấn, tư vấn trước điều trị còn chưa nhắc nhiều đến nội dung này, BN biết về tác dụng phụ của thuốc rất sơ sài. Trong số những người biết tác dụng phụ của thuốc, tác dụng phụ được nhắc đến nhiều nhất là nổi mẩn 77,0%, thiếu máu 45,9%, nôn, buồn nôn 44,6%, đau đầu 35,1%, hoa mắt, lo lắng, ác mộng 25,7%, tiêu chảy 13,5%, lú lẫn 13,5%, vàng da 6,8%. Thuốc ARV có những phản ứng phụ đi kèm, biết được một số tác dụng phụ hay gặp sẽ giúp cho BN chuẩn bị tâm lý sẵn sàng để tiếp nhận việc điều trị suốt đời. Kết quả này thấp hơn so với NC của Trần Thị Xuân Tuyết [17] nhưng lại tương đương với kết quả NC của Almeida và cộng sự tại Brazin [20].

Nhìn chung, kiến thức về điều trị ARV của ĐTNC còn thấp, chỉ có 37,1% đối tượng có kiến thức về điều trị ARV. Tỷ lệ này thấp hơn so với NC tại quận Tây Hồ, Hà Nội [17], điều này phản ánh chất lượng tư vấn cho BN trước điều trị còn chưa đảm bảo, mặt khác số lượng cán bộ làm công tác tư vấn, điều trị HIV/AIDS ở Hà Tĩnh còn hạn chế, cán bộ chuyên trách thiếu và yếu. Ngoài ra, trình độ dân trí thấp và không đồng đều về khả năng tiếp thu và nhớ các nội dung tập huấn trước điều trị.

Gần 3/4 BN (74,2%) cho rằng để khắc phục tình trạng không TTĐT họ cần phải tuân theo chỉ dẫn của CBYT, 51,5% BN trả lời phải phối hợp với người hỗ trợ, 33% BN thông báo ngay những khó khăn cho CBYT. BN có kế hoạch tuân thủ điều trị rõ ràng sẽ giúp họ tuân thủ tốt trong quá trình điều trị và khắc phục những vấn đề phát sinh khi điều trị. Nhìn chung chỉ có 37,1% BN có kiến thức đạt về TTĐT ARV. Tỷ lệ này vẫn thấp hơn nhiều so với trong NC của Trần Thị Xuân Tuyết (83%) [17].

Trong các lý do quên uống không thuốc, lý do phổ biến nhất là bận (75%), tiếp đến là không ai nhắc nhở 46,6% và có 7,1% là do đi công tác không mang theo. Kết quả này cho thấy người hỗ trợ điều trị đóng vai trò quan trọng trong thực hành TTĐT. Vì vậy cần phải tăng cường tư vấn cho người hỗ trợ điều trị để họ nhận thấy rõ hơn vai trò và trách nhiệm của mình trong việc hỗ trợ điều trị, đồng thời CBYT cần bàn bạc kỹ cùng BN và người hỗ trợ để xây dựng kế hoạch TTĐT hợp lý.

Để đảm bảo uống thuốc đúng giờ, có 89,7% BN sử dụng biện pháp nhắc nhở, trong đó chủ yếu là dùng đồng hồ báo thức và chuông điện thoại 92%, nhờ người hỗ trợ 63,2%. Dùng điện thoại báo giờ là một biện pháp nhắc uống thuốc rất hiệu quả vì thực tế lúc nào bệnh nhân cũng mang theo điện thoại bên mình. Như vậy BN đã tự ý thức được phải có kế hoạch uống thuốc và kết quả cũng cho thấy vai trò của người hỗ trợ tại nhà trong việc nhắc nhở BN uống thuốc. Uống bù khi quên thuốc là một thực hành quan trọng làm giảm nguy cơ kháng thuốc và giúp BN có ý thức hơn trong quá trình tuân thủ tiếp theo. Trong số BN quên thuốc, có 89,3% BN xử trí uống bù theo hướng dẫn của CBYT. Kết quả này khá tương đồng với NC của Trần Thị Xuân Tuyết và Nguyễn Minh Hạnh (90,2% và 80,4%) [11], [17]. Điều này cũng thể hiện việc tư vấn cho BN trong quá trình điều trị cần chú trọng nhiều hơn đến việc nhắc nhở BN uống thuốc bù khi quên.

Có 34 BN gặp tác dụng phụ trong quá trình điều trị ARV chiếm 35,1%, tỷ lệ này thấp hơn trong các nghiên cứu của Trần Thị Xuân Tuyết (77,7%) [17]. Điều này có thể lý giải do CBYT không phát hiện ra tác dụng phụ của thuốc hoặc BN không biết những biểu hiện mà mình gặp phải là do tác dụng phụ của thuốc, nghĩ rằng do mình bị nhiễm HIV/AIDS nên có thể mệt mỏi, khó chịu là bình thường.

Nhìn chung có 71,1% BN thực hành tốt về TTĐT, kết quả này khá tương đồng với NC tại 8 tỉnh do Viện chiến lược và chính sách y tế và Cục PC HIV/AIDS thực hiện 2/2009 (tỷ lệ tuân thủ điều trị từ 70-80%) [18] nhưng thấp hơn so với NC của Trần Thị Xuân Tuyết (79,5%) [17].