BÀI 11: quan đIỂm của hữu bộ (TIẾp theo)

(91) 不 依 靜 慮 。得 入 正 性 離 生。亦 得 阿 羅 漢 果。

• 
  Trong truyền thống Kinh điển Pali, thiền định (chỉ) là một phương pháp ngăn chặn phiền não và là nền tảng để phát triển thiền quán. Hành giả có thể phát triển thiền quán để chứng đắc các Thánh quả.
  

(92) 若 依 色 界 無 色 界 身。 雖 能 證 得 阿 羅 漢 果 。而 不 能 入 正 性 離 生 。

BCDL: 亦 得 阿 羅 漢 多 依 色 界 無 色 界 心 。得 阿 羅 漢 多 不 得 入 正 定。

6. Tứ Thiên Vương (Cātummahārājika): the Guardian Deities of the four quarters of the firmament reside with their followers.

7. Đao-lợi (Tāvatimsa): the Celestial Realm of the thirty-three Devas.

8. Dạ-ma (Yāma) : The Realm of the Yāma Devas that which destroys pain is Yāma.

9. Đâu-suất (Tusita) : Happy dwellers = The Realm of Delight.

10. Hoá Lạc (Nimmānarati) : The Realm of the Devas who delight in the created mansions.

11. Tha Hoá Tự Tại (Paranimmitavasavatti) : The Realm of the Devas who make others' creation serve their own ends."

Chư thiên Sắc giới:

Sơ thiền:

12. Phạm Chúng (Brahma Parisajjā): The Realm of the Brahma's Retinue.

13. Phạm Phụ (Brahma Purohitā): The Realm of the Brahma's Ministers.

14. Đại Phạm (Mahā Brahma): The Realm of the Great Brahmas.

15. Thiểu Quang (Parittābhā): The Realm of Minor Lustre

16. Vô Lượng Quang (Appamāṇābhā): The Realm of Infinite Lustre

17. Quang Âm Thiên (Ābhassarā): The Realm of the Radiant Brahmas.

18. Thiểu Tịnh (Parittasubhā): The Realm of the Brahmas of Minor Aura.

19. Vô Lượng Tịnh (Appamānasubhā): The Realm of the Brahmas of Infinite Aura.

20. Biến Tịnh (Subhakiṇhā): The Realm of the Brahmas of Steady Aura.

21. Quảng Quả Thiên (Vehapphalā): The Realm of the Brahmas of Great Reward.

22. Vô Tưởng Thiên (Asaññāsatta): The Realm of Mindless Beings.

23. Tịnh Cư Thiên (Suddhāvāsa): The Pure Abodes. Chỉ những bậc Anāgāmi (A-na-hàm) mới có thể tái sanh về cảnh giới này.

Trong cõi Tịnh Cư thiên chia thành 5 bậc:

23. i. Vô Phiền (Avihā): The Durable Realm

24. ii. Vô Nhiệt (Atappā): The Serene Realm

25. iii. Thiện Kiến (Sudassi): The Clear-Sighted Realm

26. iv. Thiện Hiện (Sudassa): The Beautiful Realm

27. v. Sắc Cứu Cánh Thiên (Akaniṭṭhā): The Highest Realm.

28. Không vô biên xứ, 29. Thức vô biên xứ, 30. vô sở hữu xứ và 31. phi tưởng phi phi tưởng xứ.

Đối chiếu với đồ biểu vũ trụ theo Câu Xá (ĐCCXL, 107), Cõi tứ thiền có 9: Vô Vân, Phước Sinh, Quảng Quả (Vô Tưởng), Vô Phiền, Vô Nhiệt, Thiện Kiến, Thiện Hiện, Sắc Cứu Cánh, Ma-hê-thủ-la). Chỗ này có lẽ Câu Xá Luận ghi nhầm, vì Quảng Quả và Vô Tưởng là hai, Sắc Cứu Cánh và Ma-hê-thủ-la là một. Vô Vân và Phước Sinh không có trong hệ thống Abhidhamma của Theravada.

(93) 依 欲 界 身 非 但 能 入 正 性 離 生 。 亦 能 證 得 阿 羅 漢 果 。

Nương vào thân cõi dục không những chứng đắc Chánh Tánh Ly Sanh mà còn có khả năng chứng đắc A-la-hán quả.

BCDL: 欲 界 中 得 入 正 定 。亦 得 阿 羅 漢 多 鬱 多 羅 鳩 婁 。無 離 欲 人 。 聖人 不 生 彼 處 。

(94) 北 俱 盧 洲 無 離 染 者 。

Ở Bắc Câu Lô Châu (Uttarakura) không có người ly nhiễm.

• 
  Vì cảnh giới này quá sung sướng, không có khổ cảnh, nên họ không bao giờ khởi lên ý niệm từ bỏ dục lạc. Chính vì thế, sinh ở Bắc Câu Lô Châu có thể được xem là một trong 8 nạn (đui, điếc, câm, ngọng, sanh ở vùng biên địa ác kiến, sanh ở Bắc Cu Lô Châu, Sanh ở Vô Tưởng Thiên, thế trí biện thông).
  

Tóm tắt nội dung Kinh Trường A Hàm - Tuệ Sĩ nói như sau:

Xem Kinh Thế Ký (30) trong Trường A-hàm.

(95) 聖 不 生 彼 及 無 想 天 。

Thánh nhân không sanh ở Bắc Câu Lô Châu (Uttara-Kuru) và Vô Tưởng Thiên (asaṃjñādeva).

BCDL: 聖 人 亦 不 生 無 想 天 。

Vô tưởng thiên: Theo Thắng Pháp Tập Yếu Luận, sau khi đắc tứ thiền, nếu một người hành sañña viraga bhāvana (thiền ly dục đối với tưởng và thức, tức là không còn mong muốn có tưởng và thức) thời nghiệp này sẽ cho quả tái sinh trong cõi Vô Tưởng Thiên (Asaññā-satta) chỉ có sắc tục sinh (rūpa-paṭisandhi).

(96) 四 沙 門 果 非 定 漸 得 。 若 先 已 入 正 性 離 生 。依 世 俗 道 有 證 一 來 及 不 還 果.

Bốn quả Sa-môn không phải do định mà chứng đắc tuần tự. Nếu đã chứng nhập Chánh Tánh Ly Sanh trước thì nương vào thế tục đạo để chứng Nhất Lai và Bất Hoàn quả.

• 
  Theo truyền thống Nam truyền, lộ trình tâm chứng vẫn theo thứ tự nhưng nó xảy ra quá nhanh nên dường như không thấy có thứ lớp.
  

• 
  HT. Trí Quang chia câu này thành 2. Câu thứ hai bắt đầu từ nhược..”
  

Có thể nói bốn niệm trụ có thể dung nhiếp tất cả pháp.

• 
  Quan điểm này nói rõ hơn quan điểm số 90: 一 切 靜 慮 皆 念 住 攝 。
  
• 
  Lộ trình tu chứng Tứ Niệm Xứ (Trụ) của Hữu Bộ có phần không chi tiết bằng Theravada, cho rằng: Quán thân bất tịnh, quán tâm vô thường, quán thọ thì khổ, quán pháp vô ngã.
  

Tất cả tuỳ miên đều là tâm sở (cetasika), cùng tương ưng với tâm và có cảnh sở duyên (ālambana) / đối tượng.

• 
  Tùy miên (anuśaya) là tên khác của phiền não hay hoặc. Luận Câu Xá 20 nói: tùy miên có bốn nghĩa (biểu hiện và chức năng): vi tế, tùy tăng, tùy tục, tùy phược. Khi căn bản phiền não hiện tiền vẫn khó biết rõ hành tướng của nó nên gọi là vi tế. Nó làm tăng thêm sự hôn ám trầm trệ đối với cảnh nó duyên và những tâm tương ưng với nó nên gọi là tùy tăng. Nó thường theo dõi hữu tình gây ra các tội lỗi nên gọi là tùy tục. Nó thường hiện khởi trói buộc, không muốn, nó vẫn sinh, cố ngăn, nó vẫn khởi nên gọi là tùy phược. (Đại cương luận Câu Xá, 2000, tr. 166).
  
• 
  Theo Câu Xá, tuỳ miên / tuỳ phiền não (anuśaya) có tất cả 19 trạng thái. 1. Đại phiền não địa pháp có 6: si, phóng dật, giải đãi, bất tín, hôn trầm, trạo cử + Đại bất thiện địa pháp có 2 (vô tàm, vô quý) + Tiểu phiền não địa pháp gồm có 10 (phẫn, phú, xan, tật, não, hại, hận, siểm, cuống, kiêu). Có tất cả 46 tâm sở. (Xem ĐCCXL, tr. 89 và Tuỳ phiền não, tr. 179)
  
• 
  Tâm sở tương ưng với tâm vương bởi năm sự đồng đẳng: (1) Đồng sở y: Tâm vương và tâm sở đồng nương một căn mà hiện khởi. Như khi nhãn thức tâm vương nương nhãn căn mà hiện khởi, thì tâm sở tương ưng với nhãn thức cũng nương nhãn căn mà hiện khởi, chứ không thể nương căn khác. (2) Đồng sở duyên: tâm vương tiếp xúc cảnh nào thì tâm sở tương ưng cũng tiếp xúc cảnh đó. (3) Đồng hành tướng: sự nhận thứcc của tâm vương như thế nào thì nhận thức của tâm sở tương ưng cũng như thế ấy. Hành tướng tức tướng mạo hiểu biết, sự nhận thức là tướng hành động của tâm. (4) Đồng thời gian: Tâm vương, tâm sở tương ưng phải đồng một lúc hiện khởi. (5) Đồng thể sự: mỗi tâm vương, tâm sở tương ưng đều có tự thể riêng bằng nhau hoà hợp lại mới thành nghĩa tương ưng.
  
• 
  Bản dịch của Chân Đế khác với bản dịch của Huyền Trang.
  

(99) 一 切 隨 眠 皆 纏 所 攝 。非 一 切 纏 皆 隨 眠 攝 。

• 
  Triền là mười thứ trói buộc chúng sinh vào ngục sinh tử, và làm nhân khởi lên các hành động ác, do đó khiến chúng sinh bị trói buộc vào đường ác, nên gọi là triền. Nhưng nói rộng thì tất cả phiền não dù là căn bản hay chi mạt, đều gọi là triền được cả. Nên cũng có chỗ gọi tham, sân si là 3 triền. Mười triền là hôn trầm, trạo cử, vô tàm, vô quý, phẫn, phú, xan, tật, thuỳ miên, hối. (tr. 179). Như vậy, trong 19 tuỳ miên phiền não, từ số 4 đến 13 được gọi là triền, từ 14 -19 gọi là cấu uế.
  
• 
  Xem thêm tr. 192: Nó là chi mạt hoặc từ căn bản hoặc phát sinh như vô tàm, xan, trạo cử là từ tham sinh; vô quý, tùy miên, hôn trầm là từ vô minh sinh; tật và lận từ sân sinh; hối và ố tác từ nghi sinh; phú từ si hoặc từ cả tham và nghi sinh.
  

(100) 緣 起 支 性 定 是 有 為 。 Tánh của các chi duyên khởi chắc chắn đều là hữu vi.

BCDL: 十 二 緣 生 是 有 為 。 十 二 緣 生 分 亦 有 。

(101) 亦 有 緣 起 支 隨 阿 羅 漢 轉 。

Cũng có các chi phần của duyên khởi vận hành nơi chư vị A-la-hán.

• 
  Một số chi như thức (viññāṇa), danh sắc (nāma-rūpa), lục nhập (sadayatana), xúc (sparsa), thọ (vedanā) có vai trò duy trì mạng sống của một vị A-la-hán (Arahant).
  
• 
  THB: Duyên khởi luôn hiện hữu ở địa vị A-la-hán. (bỏ mất chữ “chi” và thêm trạng từ “luôn”).
  

(102) 有 阿 羅 漢 增 長 福 業 。

• 
  Theo truyền thống Theravada, một vị A-la-hán làm mọi việc với “tâm duy tác” (kiriya citta) nên không được phước mà cũng không gây quả khổ.
  
• 
  Xem ĐCCXL, tr. 126.
  

(103) 唯 欲 色 界 定 有 中 有 。

Cõi Dục và cõi Sắc chắc chắn có trung hữu.

Đối lập với quan điểm 47 của Đại Chúng Bộ : 都 無 中 有 。Hóa Địa Bộ cũng đồng quan điểm của Đại Chúng Bộ.

• 
  Cõi vô sắc không có thân nên không có thân trung ấm.
  
• 
  Tiền ấm là thân khi chưa chết. Hậu ấm là thân sau khi đã tái sanh. Trung ấm là thân ở giữa sau khi chết và trước khi tái sanh.
  
• 
  Tên khác của trung ấm (S: Antarà-bhava, tiếng Tây Tạng là Brado): trung hữu, trung uẩn, hương ấm, hương hành (lần theo mùi hương mà đi = tầm hương, ngửi mùi hương mà tới = thực hương), ý hành (thân này nương gá vào ý để tìm chỗ tái sanh), thú sanh (sanh trong tam đồ lục đạo).
  
• 
  Chư thiên ở dục giới và sắc giới có thân trung ấm không? Do phước báu mà chư thiên đều hoá sanh, vậy làm sao có thân trung ấm?
  

Theravāda không đồng tình có thân trung ấm này. Một người chết liền theo nghiệp mà tái sinh vào trong các cảnh giới. Lúc bấy giờ một thức mới sinh khởi. Thức này do nghiệp tục sinh (janakakamma) tạo ra, nối liền hai kiếp sống cũ và mới, gọi là kiết sinh thức, thức tục sinh, hay còn gọi là thức nối liền (papaisandhivinna).

Có thể, sau khi một người thân hoại mạng chung, vị ấy có thể bị đọa vào cảnh giới peta (ngạ quỷ) và do đó lễ cầu siêu được diễn ra để người thọ cúng có thể hồi hướng phước (cầu siêu) cho người đã khuất, bị đọa vào cảnh giới ngạ quỷ. Có 3 loại không nhận được phước hồi hướng: A-tu-la ngạ qủy (KālakaNcikapeta), hạng ngạ quỷ luôn đói khát (khuppipāsikāpeta), hạng ngạ quỷ thường xuyên bị lửa đốt (NijjhāmataṆhikāpeta). Chỉ có hạng ngạ quỷ sống bằng thực phẩm nhờ người khác (paradattupajīkapeta) mới nhận được phước hồi hướng. (TK. Chánh Minh, Luận giải Chánh Tri Kiến, phần Giới cấm thủ).

Hòa thượng Thánh Nghiêm đã giải thích trong bài “Thân trung ấm là gì?” như sau: Theo luận Câu xá, quyển 10 thì thân trung ấm chữ Phạn có năm nghĩa: ý sinh thân, cầu sinh, ăn hương liệu, trung hữu, sinh khởi.

BCDL: 欲 色 界 中 有 中 陰 。

(104) 眼 等 五 識 身 有 染 離 染 。 但 取 自 相 唯 無 分 別 。

Năm thức (nhãn, nhĩ, tỷ, thiệt, thân) có nhiễm và tịnh. Chúng chỉ [có khả năng] giữ tự tướng (svalakṣaṇa) mà không có [khả năng] phân biệt.

Ở đây, bộ phái này muốn nói, năm thức vừa có tịnh, vừa có nhiễm, chúng chỉ có khả năng ghi nhận theo chức năng của nó, mà không có khả năng phân biệt. Vì sự phân biệt do ý thức can thiệp vào. Tuy nhiên, đã gọi là thức tức là sự phối hợp tương tác giữa các căn (phù trần căn, tịnh sắc căn) với các đối tượng, nên một khi nhãn thức khởi lên chắc chắc phải có tâm gán vào (tức ý thức đã hiện khởi trong nhãn thức) nên không thể nói nó không có khả năng phân biệt.

BCDL: 五 識 現 起 。 時 得 生 欲 。不 得 離 欲 五 識 執 別 。

(105) 心 心 所 法 體 各 實 有 。

Tâm và tâm sở pháp đều có thật thể.

BCDL: 相 無 分 別 。 有 心 及 助 心 法 定 有 境 界 。

(106) 心 及 心 所 定 有 所 緣 。

Tâm và tâm sở chắc chắn phải có đối tượng (sở duyên).

(107)自 性 不 與 自 性 相 應, 心 不 與 心 相 應 。

Tự tính (svabhāva) không tương ưng với tự tính. Tâm (citta) không tương ưng với tâm.

Không hiểu.

CĐ: 自 性 與 自 性 不 相 應 。心 與 心 不 相 應 。

(108) 有 世 間 正 見 。 有 世 間 信 根 。

• 
  Có chánh kiến (samyakḍṛṣṭi) thế gian (laukika), có tín căn thế gian.
  
• 
  THB: Thế gian có người có chánh kiến, thế gian có người có tín căn.
  

Và này các Tỷ-kheo, thế nào là chánh kiến hữu lậu, thuộc phước báo, đưa đến quả sanh y? Có bố thí, có cúng dường, có tế tự, có quả báo các nghiệp thiện ác, có đời này, có đời khác, có mẹ, có cha, có các loại hóa sanh; ở đời có các vị Sa-môn, Bà-la-môn, chánh hướng, chánh hạnh, sau khi với thượng trí tự mình chứng đạt đời này và đời khác lại tuyên bố lên. Như vậy, này các Tỷ-kheo, là chánh kiến hữu lậu, thuộc phước báo, đưa đến quả sanh y.

Và này các Tỷ-kheo, thế nào là chánh kiến thuộc bậc Thánh, vô lậu, siêu thế, thuộc đạo chi? Phàm cái gì, này các Tỷ-kheo, thuộc trí tuệ, tuệ căn, tuệ lực, trạch pháp giác chi, chánh kiến, đạo chi của một vị tu tập Thánh đạo, thành thục trong Thánh đạo, có vô lậu tâm, có Thánh tâm. Chánh kiến như vậy, này các Tỷ-kheo, thuộc bậc Thánh, vô lậu, siêu thế, thuộc đạo chi (117. Đại Kinh Bốn Mươi, Kinh Trung Bộ).

• 
  CBPPGTT: Chánh kiến thế gian là tuệ tri câu hữu (dính liền) với ý thức thiện nhưng có cấu nhiễm (sāsrava). Bản dịch như vậy đi quá xa với nguyên tác.
  

BCDL: 世 間 有 正 見 。 世 間 有 信 根 。 有 無 記 法。

• 
  Vô ký có thể được dịch là không thiện và không ác, và cũng có nghĩa là không xác định. CBPPGTT dịch là “không xác định”.