BỘ TÀi nguyen và MÔi trưỜng tổng cục môi trưỜNG

BỘ TÀI NGUYEN VÀ MÔI TRƯỜNG	TỔNG CỤC MÔI TRƯỜNG	NGÂN HÀNG THẾ GIỚI

55304

Tự quan trắc nước thải là một hoạt động quan trọng trong công tác bảo vệ môi trường của doanh nghiệp nhằm tuân thủ Luật bảo vệ môi trường (Điều 20 và 35). Để thực hiện các quy định trên của Luật Bảo vệ môi trường, doanh nghiệp cần có một hướng dẫn tự quan trắc nước thải như một tài liệu pháp quy quy định cụ thể trình tự tiến hành và thống nhất trong cả nước.

Sổ tay này được soạn thảo nhằm hỗ trợ các doanh nghiệp nâng cao năng lực trong công tác kiểm soát ô nhiễm nước thải, đánh giá mức độ tuân thủ của dòng thải, cũng như thực hiện có hiệu quả Nghị định 04/NĐ-CP/2007 về việc thu phí bảo vệ môi trường đối với nước thải.

Phạm vi ứng dụng

Sổ tay này được áp dụng trong quan trắc nước thải công nghiệp nhằm:

- Cung cấp số liệu về nồng độ và thải lượng của các chất ô nhiễm để nộp phí bảo vệ môi trường đối với nước thải;

- Tự kiểm soát ô nhiễm nước thải;

Khi thiết kế chương trình quan trắc cần phải xác định mục tiêu rõ ràng. Một chương trình quan trắc có thể nhằm nhiều mục tiêu, thông thường là:

- Tính phí bảo vệ môi trường đối với nước thải;

- Tự kiểm soát ô nhiễm nước thải;

Yêu cầu đối với mẫu nước thải là phải đại diện cho dòng thải cần quan trắc trước khi thải ra môi trường, vì vậy phải thỏa mãn được các yêu cầu sau:

- Cuối dòng thải trước khi thải ra môi trường.

- Tại đó nước thải được hòa trộn hoàn toàn, độ đồng nhất cao.

- Dễ tiếp cận dòng thải để thực hiện lấy mẫu và đo lưu lượng.

- Phải an toàn cho người thực hiện.

Vị trí quan trắc phải có dòng chảy rối để đảm bảo hòa trộn tốt. Nếu không có điều kiện chảy rối thì có thể tạo ra bằng cách thu hẹp dòng chảy. Thu hẹp dòng chảy phải được đảm bảo rằng không xảy ra sự lắng cặn ở phía trước chỗ thu hẹp. Điểm quan trắc phải ở phía sau của chỗ thu hẹp, và theo qui tắc, phải cách chỗ thu hẹp ít nhất một khoảng bằng 3 lần bề rộng chỗ thu hẹp.

I.3. Xác định các thông số quan trắc

Thông số quan trắc tùy thuộc vào mục tiêu quan trắc.

- Để tính phí bảo vệ môi trường đối với nước thải, các thông số cần quan trắc là nhu cầu ô xy hóa học (COD), chất rắn lơ lửng (SS), thủy ngân (Hg), chì (Pb), asen (As), cadimi (Cd).

- Để tự kiểm soát ô nhiễm nước thải, các thông số cần quan trắc tuân theo chương trình quan trắc trong báo cáo đánh giá tác động môi trường hoặc bản đăng ký đạt tiêu chuẩn môi trường (được lập trước ngày 01 tháng 7 năm 2006) hoặc bản cam kết bảo vệ môi trường (được lập từ ngày 01 tháng 7 năm 2006) hoặc đề án bảo vệ môi trường (được lập từ ngày 01 tháng 7 năm 2006) đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền phê duyệt.

- Để tính phí bảo vệ môi trường đối với nước thải, tần suất quan trắc tối thiểu là 3 lần/tháng vào những thời điểm hoạt động sản xuất diễn ra bình thường.

- Để tự kiểm soát ô nhiễm nước thải, tần suất quan trắc tuân theo chương trình quan trắc trong báo cáo đánh giá tác động môi trường hoặc bản đăng ký đạt tiêu chuẩn môi trường (được lập trước ngày 01 tháng 7 năm 2006) hoặc bản cam kết bảo vệ môi trường (được lập từ ngày 01 tháng 7 năm 2006) hoặc đề án bảo vệ môi trường (được lập từ ngày 01 tháng 7 năm 2006) đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền phê duyệt.

I.5. Lập kế hoạch quan trắc

Khi lập kế hoạch quan trắc phải thực hiện các nội dung chính như sau:

- Lập thời gian biểu cho các hoạt động quan trắc: lấy mẫu và đo tại hiện trường, phân tích mẫu, gửi mẫu phân tích ở phòng thí nghiệm bên ngoài (nếu có), xử lý số liệu, báo cáo.

- Xác định các loại mẫu cần lấy, kể cả các mẫu kiểm soát.

- Lập danh mục về trang thiết bị phục vụ lấy mẫu tại hiện trường, xử lý và bảo quản mẫu (nếu cần); danh mục dụng cụ chứa đựng mẫu, hóa chất bảo quản mẫu.

- Xác định nhu cầu về nhân lực tham gia (số lượng, lĩnh vực chuyên môn).

- Lập danh mục các phương tiện bảo hộ, an toàn lao động cho hoạt động quan trắc.

- Lập dự toán kinh phí thực hiện quan trắc, bao gồm: kinh phí gửi mẫu phân tích ở các phòng thí nghiệm bên ngoài (nếu có); kinh phí mua vật tư tiêu hao, dụng cụ hao mòn.

- Phổ biến và phân công nhiệm vụ cho từng thành viên tham gia.

PHẦN 2

THỰC HIỆN

CHƯƠNG TRÌNH QUAN TRẮC
II.1. Công tác chuẩn bị

Trên cơ sở kế hoạch quan trắc, trước khi tiến hành quan trắc cần thực hiện các bước chuẩn bị như sau:

Các thông số nhiệt độ, pH, độ dẫn điện, độ muối, độ đục được xác định tại hiện trường bằng các thiết bị đo.

Trước khi đo cần phải kiểm tra, hiệu chuẩn các thiết bị đo theo hướng dẫn của nhà sản xuất. Các số liệu đo mẫu chuẩn sau khi hiệu chuẩn được ghi vào biểu mẫu kiểm chuẩn thiết bị hiện trường (biểu mẫu số 3 phụ lục 1).

b) Chuẩn bị dụng cụ lấy mẫu và chứa đựng mẫu và hóa chất bảo quản mẫu

- Lựa chọn vật liệu phù hợp với thông số quan trắc.

Vật liệu dụng cụ lấy mẫu và chứa đựng mẫu phải đảm bảo không tương tác với mẫu về mặt hóa, lý và sinh học làm ảnh hưởng đến chất lượng mẫu, chẳng hạn: thuỷ tinh bosilicat có thể làm tăng hàm lượng silic oxit, chất hữu cơ có thể bị hấp phụ trong bình polyetylen, các kim loại có thể bị hấp phụ trên thành bình thuỷ tinh, florua phản ứng với thuỷ tinh,...

Dụng cụ lấy mẫu và chứa mẫu cần phải có độ bền nhiệt, bền cơ, dễ đóng, mở, có dung tích đủ lớn, khả năng dễ kiếm, rẻ tiền, dễ làm sạch.

- Làm sạch dụng cụ lấy mẫu và chứa mẫu.

Dụng cụ lấy mẫu và chứa mẫu cần phải rửa kỹ để giảm khả năng gây nhiễm bẩn mẫu; cách rửa và chất liệu bình chứa phụ thuộc vào thành phần cần phân tích.

Trong các trường hợp, dụng cụ thuỷ tinh cần rửa bằng nước chứa chất tẩy rửa để loại hết tạp chất bám lại, sau đó tráng kỹ bằng nước cất, trừ trường hợp xác định phosphat, silic, bo và các chất hoạt động bề mặt thì không được dùng các chất tẩy rửa để rửa bình chứa.

Để xác định các hợp chất hữu cơ (hóa chất bảo vệ thực vật), cần xử lý theo những yêu cầu đặc biệt: Tất cả các bình chứa cần được rửa bằng nước và chất tẩy rửa, sau đó tráng kỹ bằng nước cất hoặc nước trao đổi ion, sấy khô ở 105^oC trong 2 giờ rồi để nguội, tráng lại bình chứa bằng dung môi chiết mẫu. Cuối cùng làm khô bằng dòng không khí hay nitơ sạch. Ngoài ra những bình chứa đã dùng, sau khi ngâm với axeton 12 giờ, tráng bằng hexan và sấy như trên, có thể được dùng lại.

Để xác định kim loại, bình chứa cần phải được rửa sạch bằng nước và tráng bằng nước cất, ngâm trong axit clohydric hoặc axit nitric 1 mol/l tối thiểu một ngày, sau đó tráng lại bằng nước cất.

Để xác định vi sinh, bình chứa phải được khử trùng ở nhiệt độ 175^oC trong 1 giờ. Khi dùng nhiệt độ khử trùng thấp hơn, ở 120^oC (khử trùng bằng hơi nước) thì thời gian khử trùng tối thiểu là 2 giờ. Khuyến cáo nên sử dụng túi chứa mẫu dùng một lần đã được khử trùng dạng thương phẩm có sẵn trên thị trường.

- Xác định số lượng dụng cụ lấy mẫu và chứa đựng mẫu phù hợp với số lượng mẫu.

- Chuẩn bị hóa chất bảo quản phù hợp với thông số quan trắc (bảng 1).

Các vật dụng khác phục vụ quan trắc hiện trường gồm:

- Các biểu mẫu, nhật ký quan trắc: Sổ nhật ký quan trắc, nhãn mẫu.

- Các dụng cụ bảo hộ lao động, an toàn lao động.

Thiết bị đo lưu lượng phải có khoảng đo phù hợp với lưu lượng dòng thải của doanh nghiệp (tham khảo bảng 2.1 - phụ lục 2).

Lưu lượng nước thải phải được đo liên tục trong 1 ca sản xuất và được chia làm nhiều lần đo, mỗi lần đo cách nhau tối đa là 1 giờ.

Các số liệu về lưu lượng tức thời, lưu lượng trung bình và tổng thể tích nước được ghi chép vào biểu mẫu đo lưu lượng (biểu mẫu số 4 - phụ lục 1).

II.3. Lấy mẫu nước thải và đo tại hiện trường

a) Lấy mẫu

- Phương pháp lấy mẫu: Thông thường nước thải công nghiệp có lưu lượng cũng như hàm lượng các chất ô nhiễm biến thiên theo thời gian, vì vậy để đảm bảo tính chính xác và đại diện cần phải lấy mẫu theo phương pháp lấy mẫu tổ hợp theo lưu lượng và thời gian trong 1 ca sản xuất, nghĩa là gồm các mẫu đơn được lấy và pha trộn sao cho thể tích của mỗi mẫu đơn tỉ lệ với lưu lượng dòng thải tại thời điểm lấy mẫu và được lấy ở những khoảng thời gian bằng nhau trong thời gian lấy mẫu. Khi lấy mẫu cần phải kết hợp với đo lưu lượng.

Thể tích của mẫu đơn cần thiết để trộn vào mẫu tổ hợp tỷ lệ với lưu lượng của nó tại thời điểm lấy mẫu và được tính như sau (xem phụ lục 3):