Albert Einstein
tải về 62.61 Kb.
|
- Điều hướng trang này:
- Cu¶c Ç©i sinh viên sau Çó.
- Môi trÜ©ng éthe và ánh sáng
- Cäi ti‰n cûa næm 1905- Thuy‰t TÜÖng ÇÓi thu g†n (Ç¥c biŒt)
- Nguyên tº và vi lÜ®ng
- Einstein trª vŠ nܧc ñÙc
- Thuy‰t TÜÖng ÇÓi t°ng quát
- Cûng cÓ thuy‰t tÜÖng ÇÓi t°ng quát
- Ti‰ng tæm và du lÎch
- Nh»ng næm cuÓi Ç©i ª Hoa Kÿ
| Albert Einstein
Hai thiên tài có hoàn cänh giÓng nhau, m¥c dÀu m¶t chuyên phát minh nh»ng vÆt døng sinh hoåt, trܧc m¡t, còn m¶t chuyên nh»ng lš thuy‰t vÛ trø r¶ng l§n cûa tÜÖng lai. Edison lúc nhÕ bÎ ông hiŒu trܪng Çu°i th£ng cánh, cho r¢ng trò này ÇÀn Ƕn. Einstein, næm 2004 ÇÜ®c tôn vinh là nhà khoa h†c l§n nhÃt m†i th©i Çåi, bÎ ngài hiŒu trܪng ª TK 19 phong cho m¶t câu ‘th¢ng này mai sau l§n lên ch£ng làm nên trò trÓng gì’ . Hai trÜ©ng h®p Çó cho ta rút ra m¶t bài h†c. ‘Thiên tài cÛng nhÜ võ sï, phäi có Ãn tÜ®ng, m§i là bÆt Çåi tài’ . Hay nhÜ ngÜ©i Tàu thÜ©ng nói: ‘lúc tܧng tinh chÜa chi‰u’..thì phÜ®ng con Çành phäi sÓng v§i lÛ gà ÇÒng. Cä hai ông cùng không có duyên v§i trÜ©ng Óc. Hai ông không Üa khuôn kh° sinh hoåt nhà trÜ©ng. Albert Einstein sinh tåi tÌnh nhÕ Ulm, miŠn Nam nܧc ñÙc ngày 14/3/1879, ch£ng bao lâu gia Çình d†n vŠ Munchen, thû phû bang Bavaria. Cø thân sinh làm trong ngành kinh doanh ÇiŒn th©i Çó còn là m¶t ngành non trÈ và nhà bác h†c tÜÖng lai trong bu°i thi‰u th©i Çã làm quen. Khi còn là m¶t cÆu h†c trò nhÕ hình nhÜ còn nói ng†ng n»a thì phäi. Cø thân sinh hÕÌ thÀy hiŒu trܪng vŠ næng khi‰u cûa cÆu, ÇÜ®c trä l©i ‘ Ch£ng có gì Çáng k‹, th¢ng này rÒi ch£ng làm nên trò trÓng gì’. Gia Çình cÆu theo Do Thái giáo, nhÜng sÓng trong m¶t tÌnh nhÕ theo Công giáo. Vì cách xa v§i c¶ng ÇÒng nên h† ch£ng hòa v§i sinh hoåt tôn giáo chung. Chính Çi‹m lÜng chØng này khi‰n Eisntein sau này chÃp nhÆn PhÆt giáo dÍ dàng hÖn nh»ng ÇÒng hÜÖng khác cûa ông, tuy h† có m¶t nŠn væn hóa chung. Einstein, trong th©i gian này, thích môn hình h†c mà bây gi© ta g†i là c° Çi‹n cûa Euclid và ghét khuôn kh° trÜ©ng h†c. Næm 1894, Einstein ÇÜ®c næm tu°i, cø thân sinh làm æn thÃt båi. Ta nh§ r¢ng Çó là næm nܧc ñÙc cûa Einstein g¥p khûng hoäng kinh t‰. Cø d†n vŠ Milano bên Italy nhÜng Ç‹ låi cÆu con Albert. Sáu tháng sau cÆu m§i vŠ v§i gia Çình ª Milano mà ch£ng lÃy h†c bå gì h‰t. Sang Çây cÆu thÃy không khí nghŒ sï cûa nܧc Italy thoäi mái hÖn k› luÆt ñÙc, song tình hình tài chính cûa cø thân sinh vÅn ti‰p tøc bÃp bênh, vì th‰ cÆu phäi hoåch ÇÎnh m¶t tÜÖng lai cho mình, nÓi gót cø h†c kÏ sÜ ÇiŒn. Do thi‰u h†c bå nên sÓ trÜ©ng nhÆn cÆu cÛng gi§i hån. May thay, TrÜ©ng Bách Khoa liên bang Thøy Sï ª Zurich rÃt có ti‰ng tæm låi nhÆn sinh viên không cÀn b¢ng tÓt nghiŒp trung h†c, chÌ v§i ÇiŠu kiŒn qua ÇÜ®c kÿ thi tuy‹n. Eisntein n¶p ÇÖn Ùng thí nhÜng thi r§t. Sau m¶t næm miŒt mài h†c tÆp, cÆu d¿ thi ti‰p vào trÜ©ng dùng ti‰ng ñÙc này và cÆu ÇÆu. Cu¶c Ç©i sinh viên sau Çó. Cu¶c Ç©i sinh viên cûa Einstein mang ÇÆm dÃu Ãn: suy nghï Ƕc lÆp. Ông chia ÇŠu th©i gian džc nh»ng tác phÄm cæn bän cûa các nhà vÆt lš l§n ª TK 19 v§i gi© h†c ª giäng ÇÜ©ng. Tuy nhiên ông vÅn ÇÆu, tÓt nghiŒp næm 1900, và ngä vŠ vÆt lš hÖn là ÇiŒn. Hy v†ng ÇÀu Ç©i cûa ông là ki‰m ÇÜ®c m¶t chân phø giäng ª ñH Zurich. NhÜng Çâu ai cho ông dåy, có lë vì thái Ƕ Ƕc lÆp cûa ông lúc Çang h†c. Ông còn bám víu ÇÜ®c nh© nh»ng ch‡ dåy tåm b® cho ljn gÀn næm 1902, nh© s¿ nâng Ç« hÆu trÜ©ng, ông ÇÜ®c vào làm sª ñæng kš Bän QuyŠn Thøy Sï ª Berne và ngÒi Çó suÓt bäy næm. Ông lÃy làm thích thú v§i cu¶c Ç©i sinh viên ª Thøy Sï, thÆt dân chû, trái v§i nh»ng k› niŒm cûa nܧc ñÙc kh¡t khe. Ông nóng lòng vào QuÓc tÎch Thøy Sï ljn n‡i v¶i tØ bÕ quÓc tÎch ñÙc trܧc khi ÇÜ®c chÃp nhÆn chuy‹n QuÓc tÎch, ÇÜa ljn k‰t quä ông - bܧc sang TK 20 - là m¶t kÈ vô t° quÓc. Mãi t§i næm 1901, Thøy Sï m§i nhÆn ông. Trܧc khi bܧc vào cu¶c Ç©i công chÙc, Einstein cܧi nàng Mileva Maric, m¶t sinh viên Hungary, h†c môn toán ª Thøy Sï. ViŒc cåo giÃy cûa ông ª sª ch£ng liên quan gì ljn môn vÆt lš. Sau này ông m§i hi‹u ra r¢ng, nh© chân cåo giÃy Çó ông m§i Çû th©i gi© và tiŠn båc Ç‹ nghiŠn ngÅm nh»ng bài toán cûa môn vÆt lš. Môi trÜ©ng éthe và ánh sáng Ch£ng khác nào Newton, Einstein tØ bu°i thi‰u th©i Çã ti‰n th£ng vào tr†ng tâm cûa nh»ng bài toán mà cÆu së theo Çu°i ljn tr†n Ç©i. Vào tu°i 16, Einstein Çã vi‰t thÜ hÕi ông chú vŠ s¿ nÓi k‰t làn sóng ÇiŒn tØ éthe, tÙc là Çã ÇŠn cÆp ngay lÆp tÙc ljn lš thuy‰t tÜÖng ÇÓi. Cho ljn cuÓi TK 19, ÇiŒn næng và tØ trÜ©ng còn ÇÜ®c coi là hai l¿c riêng rë, m¥c dÀu Faraday (1791-1867) và m¶t vài nhân vÆt khác Çã trình bày l¿c này bi‰n ÇÜ®c sang l¿c kia. James Clerk Maxwell (1831-1879) ti‰p nÓi š ki‰n cûa Faraday trình bày b¢ng lš thuy‰t r¢ng, làn sóng ÇiŒn tØ vÅn có th‹ tÒn tåi trong l¿c trÜ©ng tØ và ÇiŒn tØ lÅn l¶n, phÙc tåp. Ông còn trình bày, ánh sáng là m¶t loåi sóng ÇiŒn tØ. Quan niŒm ª TK 19: nÖi nào có sóng ÇiŒn thì nÖi Çó phäi có chÃt truyŠn dÅn. BÕ bi‹n thì làm gì còn sóng? Maxwell ch£ng Çã chÙng minh ánh sáng cÛng là sóng ÇiŒn tØ là gì? NhÜng, vì ta bi‰t tØ các vì tinh tú, ánh sáng Çã du hành xuyên qua khoäng không Ç‹ t§i m¡t ta. Newton cûa TK 17 nghï r¢ng, phäi có m¶t loåi vÆt liŒu nào Çó bao trùm kh¡p khoäng không Ç‹ truyŠn l¿c hút vÆt n† v§i vÆt kia. Ông lš luÆn n‰u trong m¶t trò chÖi kéo co, không có dây nÓi thì làm sao hai toán kéo ÇÜ®c? H£n là ‘ether’ tåm g†i nhÜ vÆy, là ‘giây’. ñ‰n TK 19 vÅn cÀn ljn chÃt liŒu này Ç‹ giäi thích s¿ truyŠn (vô hình) cûa các làn sóng ÇiŒn tØ. Newton nhìn nhÆn, Ço Çåc phÀn nhiŠu có giá trÎ tÜÖng ÇÓi. Ta Ço s¿ chuy‹n Ƕng cûa m¶t con tàu ÇÓi v§i b© bi‹n, m¥c dÀu ta bi‰t r¢ng b© bi‹n này, tÙc quä ÇÃt vØa quay trên trøc cûa nó låi vØa ti‰n t§i, vòng quanh M¥t Tr©i - Còn M¥t Tr©i cÛng quay .. thái dÜÖng hŒ cÛng quay nÓt .. cÙ th‰. Newton t¿ hÕi, có cách nào Ço lÜ©ng thoát khÕi chu‡i tÜÖng ÇÓi này? Ether hình nhÜ là Çáp án. N‰u nghï r¢ng Çó là m¶t chÃt c¿c lÕng mà m†i vÆt vÆn chuy‹n trong Çó .. Çáng lë ta phäi Ço chuy‹n Ƕng tÜÖng ÇÓi vÆt n† qua vÆt này, thì ta låi có th‹ Ço chuy‹n Ƕng m†i vÆt qua ether. G†i là sÓ Ço tuyŒt ÇÓi. ñÒng š v§i Newton, gi§i vÆt lš cûa TK 19 låi quanh thêm vòng n»a. Dò cho ra ether Ç‹ Ço, và h† thÃt v†ng thÃy r¢ng dù có xoay sª phÜÖng cách thí nghiŒm hay døng cø nào vÅn ch£ng thÃy dÃu v‰t s¿ hiŒn diŒn cûa nó: phÀn nhiŠu d¿a trên quan sát tính chÃt ánh sáng, tÙc sóng ÇiŒn tØ. Nhân Çó Einstein, tØ bu°i ÇÀu Çã quan tâm ljn vÃn ÇŠ làm nhÙc nhÓi này, kéo sang t§i TK 20. Ông š thÙc r¢ng câu hÕi then chÓt n¢m ngay trong tính chÃt cûa ánh sáng. N‰u m¶t quan sát viên có th‹ du hành nhanh b¢ng vÆn tÓc ánh sáng thì thÃy gì? Rõ ràng là, n‰u m¶t quan sát viên và m¶t làn sóng cø th‹ nào Çó, cùng khªi hành, ÇÙng låi cùng ÇÙng thì quan sát viên thÃy làn sóng có vÈ ÇÙng im hay ÇÖn giän chÌ hÖi nhÃp nhô. NhÜng theo nghiên cÙu cûa James Clerk Maxwell chÌ ra r¢ng làn sóng mà ÇÙng yên thì låi không phäi ánh sáng: nhÜ vÆy quan sát viên Çó chåy v§i tÓc Ƕ ánh sáng së thÃy khác v§i quan sát viên di chuy‹n bình thÜ©ng. Th‰ nhÜng tåi sao du hành v§i m¶t vÆn tÓc Ç¥c biŒt nào Çó thì låi nhìn th‰ gi§i khác Çi? Cäi ti‰n cûa næm 1905- Thuy‰t TÜÖng ÇÓi thu g†n (Ç¥c biŒt) Einstein Çã tìm thÃy Çáp án cho bài toán vŠ tính chÃt cûa ánh sáng, qua th©i gian suy tÜ trong phòng ñæng kš Bän quyŠn Thøy Sï - và ông công bÓ næm 1905. VÆn tÓc cûa ánh sáng, làn sóng ÇiŒn tØ - t°ng quát là Ƕc Çáo vì - cho ljn th©i gian này - gi§i hån tÓi Ça ÇÜ®c bi‰t trong vÛ trø. Không m¶t vÆt th‹ tÀm thÜ©ng nào Çåt t§i vÆn tÓc Çó, cho nên không m¡t quan sát viên nào theo kÎp chuy‹n Ƕng cûa nó - làn sóng sáng. ñ‹ Çi ljn k‰t luÆn Çó, Einstein phäi giä sº vÆn tÓc gi»a các quan sát viên và ánh sáng là m¶t h¢ng sÓ và Çây là ÇiŠu h®p lš, ngay cä v§i Newton. N‰u 1 viên Çá ném vŠ phía m¶t chi‰c xe Çang di chuy‹n, thì tÓc Ƕ viên Çá Çó theo m¡t cûa m¶t quan sát viên ÇÙng bên së tùy thu¶c vào cä hai tÓc Ƕ cûa viên Çá và cûa chi‰c xe. ñÜÖng nhiên là trÜ©ng h®p này vÅn áp døng ÇÜ®c cho cä tia sáng. TrÜ©ng h®p Einstein Ç¥t ra cho k‰t quä khác thÜ©ng. VÆn tÓc Çó b¢ng ÇÖn vÎ th©i gian qua m¶t khoäng cách bao nhiêu d¥m m¶t phút ch£ng hån. VÆy là, n‰u vÆn tÓc là tÜÖng ÇÓi thì quãng ÇÜ©ng cÛng tÜÖng ÇÓi nÓt. Rút cøc ông suy ra, kích c« bi‹u ki‰n cûa vÆt còn tùy thu¶c vào chuy‹n Ƕng cûa quan sát viên. CÛng th‰, th©i gian cÛng chÌ là tÜÖng ÇÓi. NhÜ vÆy khoäng th©i gian mà m¶t vÆt Çi h‰t cÛng låi tùy thu¶c vào chuy‹n Ƕng (tÜÖng ÇÓi) cûa quan sát viên. Quš vÎ bác h†c ÇÜÖng th©i làm sao nuÓt n°i m¶t m§ toàn nh»ng ‘tÜÖng ÇÓi’ cûa chàng thanh niên Einstein. ThÆt ra cÛng có vài vÎ nghiên cÙu cùng m¶t ÇÜ©ng lÓi, nhÜ Hendrik Lorentz (1853-1928) ª Hòa Lan, GeorgeFitzgerald (1851-1901) ª Ireland ÇÜa ra š ki‰n vÆt th‹ trông nhÜ co låi ÇÓi v§i quan sát viên ÇÙng yên. Einstein ÇÜa ra l©i giäi thích h®p lš, g†i là thuy‰t ‘tÜÖng ÇÓi thu hËp’. TØ ‘tÜÖng ÇÓi’ hàm š, chuy‹n Ƕng chÌ Ço ÇÓi v§i (tÜÖng ÇÓi) quan sát viên. Einstein bác bÕ cä s¿ hiŒn h»u ether lÅn khä næng di chuy‹n tuyŒt ÇÓi. ‘Thu hËp’ tÙc là phÀn nhÕ trong lš thuy‰t cûa ông. ñÓi v§i vÆt lš gia tính cÖ bän cûa m¶t vÆt th‹ tÙc là Ƕ l§n và chÃt liŒu cûa nó. ´t lâu sau khi công bÓ š ki‰n vŠ sÓ Ço trong thuy‰t tÜÖng ÇÓi, Einstein b° sung ngay vŠ tr†ng khÓi. ñây là phÜÖng trình bÃt hû, g¡n liŠn v§i tên tu°i ông: E=mc2 næng lÜ®ng phóng thích = khÓi lÜ®ng x bình phÜÖng vÆn tÓc ánh sáng. N‰u m¶t khÓi lÜ®ng rÃt nhÕ, phá tung tØng nguyên tº cûa nó së tåo nên m¶t næng lÜ®ng c¿c l§n. Vào ÇÀu th‰ k› 20, công thÙc này chÌ Ç‹ gi§i hån Hàn Lâm bác h†c quan tâm. Song chúng ta ngày nay låi coi nó là nguÒn gÓc cûa bom nguyên tº. Ông Çoåt giäi Nobel không nh© thuy‰t TÜÖng ÇÓi mà nh© giäi ÇÜ®c câu ÇÓ tØ lâu vŠ hiŒu Ùng cûa t‰ bào ÇiŒn quang. N‰u m¶t m¥t ph£ng, nh¤n bóng, b¢ng kim loåi ÇÜ®c chi‰u sáng, phóng electrons cÛng chÌ b¢ng lúc ánh sáng y‰u. Næng lÜ®ng electrons không tùy thu¶c vào cÜ©ng Ƕ ánh sáng chi‰u mà låi vào Ƕ dài cûa nó. Tia sáng càng có bܧc sóng dài bao nhiêu, càng cho nhiŠu næng lÜ®ng bÃy nhiêu. Ánh sáng màu xanh (nܧc bi‹n) ª ÇÀu quang ph° tÀn sÓ cao cho nhiŠu næng lÜ®ng hÖn màu ÇÕ ª tÀn sÓ thÃp, cuÓi quang ph°. Áp døng š tܪng cûa Planck, Einstein giäi thích hiŒn tÜ®ng Çó b¢ng cách nêu lên bÙc xå gÒm nh»ng ‘gói nhÕ’ hay quanta næng lÜ®ng. M‡i quantum (gói nhÕ) nhÜ vÆy bÎ hút bªi m¶t electrons và kéo nó ra. ThÀn tình ª ch‡ ông chÌ toàn suy luÆn mà không cÀn thí nghiŒm. ChÌ sau khi ÇÜa ra š ki‰n ngÜ©i ta m§i ki‹m chÙng dùm. Nguyên tº và vi lÜ®ng ChÌ riêng thuy‰t tÜÖng ÇÓi thu hËp Çû làm Einstein n°i ti‰ng, th‰ mà thêm vào công bÓ m¶t công trình nghiên cÙu khác næm 1905 càng tæng thêm uy tín cûa ông. HÒi ÇÀu TK 19, m¶t nhà thäo m¶c h†c Scotland: Robert Brown (1773-1858) ghi nhÆn phÃn hoa cÙ lÖ lºng trong nܧc. Khi nhìn vào kính hi‹n vi thì thÃy chúng chuy‹n Ƕng læng xæng. Bao nhiêu l©i giäi thích ÇÜa ra ÇŠu không thÕa Çáng. ñ‰n lÜ®t Einstein dùng phân tº làm thành nܧc Ç‹ c¡t nghïa và ÇÜ®c thuy‰t phøc. Bình thÜ©ng nh»ng phân tº này dܧi tác Ƕng cûa nhiŒt Ƕ, chúng luôn xê dÎch. PhÃn hoa vào bÎ chúng Çánh tØ m†i phía. Låi có lúc m¶t phía cûa phÃn hoa bÎ tÃn công nhiŠu hÖn nh»ng phía khác, th‰ là chúng chuy‹n Ƕng. L©i giäi thích hoàn toàn h®p lš, m¥c dÀu các nhà khoa h†c ÇÜÖng th©i, m¶t sÓ là xuÃt s¡c, chÜa tin vÆt chÃt gÒm nh»ng nguyên tº và phân tº. Einstein Çã Çi trܧc th©i Çåi cûa mình. Tuy nhiên, công trình khäo cÙu coi nhÜ m¶t bi‰n cÓ Ç¥c biŒt næm 1922 ÇÜa ông ljn giäi Nobel vŠ vÆt lš là m¶t thành t¿u n»a, ngoài 1905. M¶t vÆt th‹ toä næng lÜ®ng trong không gian ra sao? Là ÇŠ tài mà gi§i vÆt lš h†c rÃt chú tr†ng ª cuÓi TK 19 và h† chÜa giäi Çáp ÇÜ®c. Mi‰ng kim loåi nung tØ ánh sáng tr¡ng sang sáng ÇÕ, hãy giäi thích s¿ khác biŒt? Sau cùng, næm 1900, nhà vÆt lš h†c ñÙc Max Planck (1858-1947) ÇŠ nghÎ m¶t l©i giäi. Ông ÇÜa ra m¶t giä thuy‰t Ç‹ æn kh§p v§i nh»ng d» kiŒn th¿c t‰: bÙc xå phóng ra lúc ÇÀu do bùng n° chÙ không phäi liên tøc ÇŠu. H† bäo, ÇÃy là tính toán chÙ Çâu phäi thuÀn túy vÆt lš. Einstein ÇŠ nghÎ nên coi š ki‰n Planck m¶t cách nghiêm túc, vì nó bi‹u hiŒn trång thái bÙc xå trong vÛ trø. VŠ m¥t nào Çó, ta nên coi ánh sáng là m¶t tÆp h®p nh»ng ‘håt hÖn là luÒng sóng’. M‡i håt sän xuÃt m¶t ‘quantum’ vi lÜ®ng bên trong m¶t nguyên tº. V§i cách ti‰p cÆn này, Einstein giäi thích luôn ÇÜ®c câu hÕi hóc búa mà ánh sáng tÜÖng tác trên bŠ m¥t chÃt r¡n. ñÒng nghiŒp cûa ông Çâu có s¤n sàng chÃp nhÆn nhÜ v§i thuy‰t tÜÖng ÇÓi thu hËp. Dù sao, nghï låi, lš thuy‰t này là cÓt tu› Ç‹ phát tri‹n khoa cÖ khí vi lÜ®ng, cùng v§i thuy‰t tÜÖng ÇÓi là bܧc ti‰n cÖ bän cûa nŠn vÆt lš TK 20. Einstein trª vŠ nܧc ñÙc RÃt hi‰m nhà bác h†c nào trong lÎch sº tåo nên nhiŠu š tܪng cÖ bän trong m¶t næm, nhÜ Einstein Çã làm næm 1905. ChÌ có Newton tåm so sánh, næm 1666 Ç¥t nŠn täng cho ba công trình tÜÖng lai cûa mình vŠ toán, l¿c hÃp dÅn và ánh sáng.. M¥c dù nhÜ vÆy, Einstein chÜa ÇÜ®c n°i ti‰ng ngay. LÀn ÇÀu xin dåy ª ñH Berne næm 1907 bÎ bác bÕ, mãi t§i m¶t næm sau m§i ÇÜ®c nhÆn. TØ 1909 ti‰ng tæm ông m§i dÀn dà vang d¶i và ÇÜ®c ÇŠ cº làm giáo sÜ ª ñH Zurich. Lúc Çó, thành t¿u cûa ông ª ñÙc m§i thu hút s¿ ngÜ«ng m¶, vì ông nói và vi‰t ti‰ng ñÙc. Hermann Minkowski (1864-1909) giáo sÜ toán hàng ÇÀu ª ñÙc, chÌ ra không gian bÓn chiŠu trong Thuy‰t TÜÖng ÇÓi, Çó là m¶t š niŒm m§i. G¥p Max Planck næm 1909 - ông này là tác giä cûa thuy‰t quantum - vi lÜ®ng, tØ Çó Einstein ti‰p xúc thân mÆt hÖn v§i các vÆt lš gia ñÙc. Næm 1911 ông vŠ Praha nܧc TiŒp, làm giáo sÜ ñH ñÙc ª Çó. Næm sau trª låi Zurich. Sau cùng, trª vŠ Berlin næm 1914. Ông ÇÜ®c tôn sùng ª ñÙc và ÇÜ®c ÇŠ cº vào h†c viŒn l§n: H†c viŒn Hoàng gia ñÙc Kaiser Wilhelm Institute, nên phäi lÃy quÓc tÎch ñÙc, xem ra ª Çây có ti‰ng mà ‘ít’ mi‰ng, lÜÖng b°ng thÜ©ng thôi, nên ông chÜa hoàn toàn nhÜ š. Ông cho v® và hai con trai nhÕ vŠ Zurich. Thû tøc ly hôn kéo dài, gi¢ng dai t§i næm 1919. Ông không Üa ki‹u sÓng nhà binh cûa nܧc ñÙc b¡t ép ông phäi ép mình nhÜ m¶t cÆu h†c trò. Càng lúc ki‹u sÓng này càng Çè n¥ng, khi chi‰n tranh th‰ gi§i thÙ nhÃt n° ra. ña sÓ các nhà khoa h†c ñÙc ÇŠu tham gia cu¶c chi‰n dܧi m¶t hình thÙc nào Çó. Einstein, m¶t tâm hÒn hòa bình, cäm thÃy lÈ loi gi»a s¿ hæng say cûa các ÇÒng nghiŒp, låi càng cäm thÃy yêu hòa bình hÖn bao gi© h‰t. Thuy‰t TÜÖng ÇÓi t°ng quát K‰t quä công trình cûa chính mình làm ông hÖi ngåc nhiên, Einstein tÆp trung nghiên cÙu, duyŒt thêm lÀn n»a nh»ng gi§i hån cÖ bän cûa ÇÓng hÒ sÖ dày c¶m næm 1905 vŠ ‘tÜÖng ÇÓi’. Nên nh§, g†i là ‘nghiên cÙu’, Einstein chÌ thÜ©ng dùng trí tܪng tÜ®ng. Trܧc 1960, không nÖi nào có phòng thí nghiŒm Çû ÇiŠu kiŒn thº nghiŒm m¶t vÆt th‹ có vÆn tÓc cao trong không gian phi tr†ng l¿c. Ông giä sº m¶t ÇÓi tÜ®ng Çang chÎu s¿ gia tÓc trên m¶t chi‰c xe hÖi ch£ng hån, dò ra m¶t l¿c ÇÄy anh ta lùi låi, trên gh‰ ngÒi. Khi chi‰c xe Çã Çåt t§i m¶t tÓc Ƕ °n ÇÎnh, thì l¿c Çó bi‰n mÃt. Th‰ là ta Çã dò ra l¿c kéo lùi cÛng là m¶t ‘vectÖ’ tr†ng trÜ©ng, do sÙc ép cûa nó..ông hình dung Çû khía cånh cûa gia tÓc và tr†ng trÜ©ng. Einstein mª r¶ng lš thuy‰t næm 1905, song t§i gi»a cu¶c chi‰n tranh th‰ gi§i thÙ nhÃt m§i g¥t hái k‰t quä. Bän công bÓ 1915 vŠ Thuy‰t TÜÖng ÇÓi t°ng quát cûa ông gÒm l¿c hút, ch£ng nh»ng là nhìn nó tác Ƕng lên m¶t vÆt th‹, mà còn ‘thÃy’ chính l¿c Çó trong khoäng không v¥n xo¡n quanh vÆt th‹. S¿ xo¡n này näy sinh l¿c gia tÓc trong vÆt th‹ Çang ti‰n (hay lùi) g†i là ‘hÃp dÅn tr†ng trÜ©ng’ . Hãy tܪng tÜ®ng m¶t tÃm väi Çàn hÒi cæng và Ç¥t vào gi»a nó là m¶t vÆt n¥ng. M¶t viên bi læn qua tÃm väi së làm trÛng m¶t vŒt khi nó læn qua vÆt ª gi»a. ñÓi v§i m¶t quan sát viên thì hình nhÜ vÆt này thu hút viên bi. NhÜ vÆy, Einstein nói, khoäng không gian gÀn M¥t Tr©i bÎ bi‰n dång do s¿ có m¥t cûa nó ljn n‡i r¢ng, nh»ng hành tinh nhÕ hÖn nhiŠu cÛng làm trÛng quÏ Çåo quanh M¥t Tr©i. Mô tä sÙc hút cûa Einstein rõ ràng là khác v§i Newton, vì ông này nghï r¢ng sÙc hút n¢m ngay trong vÆt th‹, còn Einstein låi thÃy sÙc hút ª khoäng không quanh chúng. Dù r¢ng quan Çi‹m khác nhau này lúc ÇÀu ÇÜa ljn rÃt khác biŒt trong s¿ tiên Çoán, k‰t quä giÓng nhau trØ ª Ƕ gia tÓc cao hay vÆt th‹ v§i khÓi thÆt l§n. M¶t vài næm trܧc khi công trình næm 1915 công bÓ gây hÆu quä ÇŠu kh¡p và gi§i khoa h†c thông suÓt, thì thoåt tiên, b¢ng chÙng rõ rŒt và duy nhÃt. ñây là hành tinh gÀn M¥t Tr©i nhÃt trong Thái DÜÖng hŒ và di chuy‹n nhanh nhÃt. Do Çó nó së dÍ lŒch hܧng nhÃt theo s¿ tiên Çoán cûa Newton. QuÏ Çåo cûa Mercury quanh M¥t Tr©i có phÀn dài ra nên thay Ç°i chÆm. ñÃy là nh»ng lí do khi áp døng lš thuy‰t cûa Newton Çúng phÀn nào, nhÜng thay Ç°i, chuy‹n hܧng nhÕ cûa quÏ Çåo này mà Newton không chÎu, không giäi thích n°i còn theo Einstein thì låi trôi chäy. Cûng cÓ thuy‰t tÜÖng ÇÓi t°ng quát Tuy r¢ng có giá trÎ, nhÜng l©i giäi thích vŠ thay Ç°i nhÕ cûa quÏ Çåo Mercury chÜa Çû Ç‹ ÇÒng nghiŒp ÇÜÖng th©i v§i Einstein rÛ bÕ thuy‰t Newton Çã æn sâu vào trí óc h†. Thuy‰t Newton cÛng tØng chÌ ra ánh sáng qua gÀn m¶t khÓi vÆt th‹ l§n nhÜ M¥t Tr©i së bÎ hÖi lŒch Çi. Einstein tiên Çoán Ƕ lŒch së l§n gÃp Çôi cûa Newton. ño lÜ©ng chÜa bao gi© th¿c hiŒn ÇÜ®c ÇÖn giän chÌ vì ánh n¡ng chói chang, át cä ánh sáng Çi qua. Nhà Thiên væn h†c Anh Arthur Eddington (1882-1944), trong th©i chi‰n, ông này cÓ xoay xª Ç‹ có trong tay bän tài liŒu cûa Einstein ª bên ñÙc, mang nghiên cÙu kÏ. NhÆt th¿c næm 1919, M¥t Træng che Çïa M¥t Tr©i làm m¶t khoäng Çen tÓi, n°i bÆt lên các vì sao sáng, gây Ãn tÜ®ng Tr©i chÌ có sao. Do Çó th¿c hiŒn ÇÜ®c công tác Ço ÇÜ©ng Çi các tia sáng tØ sao xuÓng m¥t ÇÃt và quan sát bên M¥t Tr©i. Th‰ là thuy‰t Einstein Çã ÇÜ®c qua tr¡c nghiŒm và Çúng nhÜ thuy‰t này tiên Çoán. Th¿c hiŒn do hai phái b¶ khoa h†c Anh Çi quan sát NhÆt th¿c - M¶t, do Eddington dÅn ÇÀu ljn Çäo Principe, ngoài khÖi Tây Phi Châu, nÖi Çó NhÆt th¿c toàn phÀn. - M¶t phái b¶ khác sang tÌnh Sobral - ñông b¡c Brazin. ñó là ngày 29/5 - Çã chÙng nghiŒm b¢ng con sÓ, giá trÎ tuyŒt v©i cûa Thuy‰t TÜÖng ÇÓi t°ng quát. Einstein tØng bác bÕ thuy‰t ‘big bang’ ch£ng phäi vì nó cho r¢ng không có vø n° l§n mà vì không tin vào luÆn Çi‹m khai sinh vÛ trø. Ông tin vào thuy‰t vô thu› chung. Vä låi trong ÇÀu óc siêu viŒt cûa ông Ç¥t ngay ra m¶t loåt câu hÕi: Trܧc ‘big bang’ vô lš là trÓng trÖn? Nh»ng khoäng cách do giãn nª th‰ nào ch£ng khai sinh th‰ gi§i m§i?.. Tháng 6 næm 2004, Çài Hawaii (Thiên Væn) phát hiŒn m¶t thái dÜÖng hŒ cách quä ÇÃt 400 næm ánh sáng m§i có m¶t triŒu næm tu°i. So v§i ‘cø’ñÎa cÀu 4 t› rÜ«i næm tu°i. H† tính ra chÌ cÀn 1000 næm là Çû Ç‹ các Çám tinh vân - nebulous - k‰t thành m¶t th‰ gi§i m§i. Einstein vÅn Çúng. Ti‰ng tæm và du lÎch Mãi t§i næm 1919, cái tên Einstein chÌ quanh quÄn ª gi§i vÆt lš, quÀn chúng vÅn chÜa quen. K‰t quä cu¶c quan sát nhÆt th¿c Çã kh£ng ÇÎnh l©i tiên tri cûa ông lÆt Ç° luôn lš thuy‰t Newton làm n°i bÆt Einstein lên hàng QuÓc t‰. Trong bu°i h†p ª Lon Don, báo cáo cûa phái b¶ quan sát, m¶t thành viên Çã phát bi‹u: ‘Không khí phòng h†p nhÜ cæng lên vì phÃn khích, giÓng nhÜ m¶t vª kÎch Hy Låp c°: Chúng tôi ÇÒng thanh cho r¢ng bi‰n chuy‹n nhÜ m¶t s¡c lŒnh cûa ÇÎnh mŒnh cao t¶t .. Çã mª ra’. Næm Çó ông tái giá v§i cô em h† Elsa Çã quen bi‰t nhau tØ hÒi còn Ç‹ chÕm, giÓng nhÜ m†i c¥p Do Thái trên Ç©i này. Nàng là m¶t góa phø v§i hai ÇÙa con gái riêng. Ch£ng phäi vô c§, Elsa Çã sæn sóc ông suÓt th©i gian ông lâm tr†ng bŒnh, rÒi h† ljn v§i nhau. Nàng tÕ ra m¶t tay quän lš và bäo vŒ tuyŒt v©i khi ª nhà cÛng nhÜ lúc Çi du lÎch - TuÀn du lÎch træng mÆt cûa h†: Çi lãnh giäi Nobel vÆt lš vì công trình nghiên cÙu bÙc xå, thæm hai nܧc Anh MÏ lÀn ÇÀu .. trong næm 1921. Ÿ Hoa Kÿ, Einstein quyên tiŠn Ç‹ xây trÜ©ng ñH Do Thái trên thánh ÇÎa Jerusalem. MÜ©i næm vŠ trܧc, ông š thÙc sâu s¡c vŠ nguÒn gÓc Do Thái cûa mình. ñ¥c biŒt hÖn, ông bæn khoæn v§i tâm nguyŒn có m¶t lãnh th° cho t° quÓc Do Thái. Chû nghïa bài Do Thái ª ñÙc, nÖi ông sinh sÓng, Çã Çóng vai trò Çáng k‹ trong tâm nguyŒn näy sinh này. ñÜÖng nhiên, ÇÎa vÎ ông Çã khi‰n ông là nhân vÆt c° vÛ sáng giá cho lš tܪng Do Thái. Sau chi‰n tranh th‰ gi§i thÙ hai, ngÜ©i bån cÛ, m¶t lãnh tø phong trào Do Thái quÓc t‰ và cÛng là nhà hóa h†c Chaim Weizmann trª nên T°ng ThÓng cûa QuÓc gia Israel m§i khai sinh. Næm 1952, ông này qua Ç©i, Einstein ÇÜ®c m©i k‰ vÎ. Ông tØ chÓi, lÃy c§ thi‰u khä næng lÅn kinh nghiŒm. S¿ tôn vinh này chÙng tÕ lòng kính phøc cûa gi§i Do Thái. Nh»ng næm cuÓi Ç©i ª Hoa Kÿ ñÀu næm, tháng 1-1933, Hitler xÜng hùng ª ñÙc, lúc Çó Einstein Çang ª MÏ, th‰ là ông quy‰t ÇÎnh ª luôn, ông Çang làm Ùng viên cûa viŒn Thæng ti‰n Nghiên cÙu Princeton, nhân dÎp ông gia nhÆp luôn. Ông tØ bÕ quÓc tÎch ñÙc, nhÜng bäy næm sau, 1940, ông m§i ÇÜ®c nhÆn vào công dân Hoa Kÿ. Th©i gian này, ông hô hào c° Ƕng cho hòa bình, nhÜng theo trào lÜu chung ông bu¶c phäi thay Ç°i lÆp trÜ©ng, cÛng vì nܧc ñÙc cûa Hitler quá hung hæng. Lúc này ông cách biŒt v§i gi§i khoa h†c, cao cÃp và nói ti‰ng ñÙc. Công trình gÀn nhÃt mà ông làm h‰t mình cùng v§i c¶ng ÇÒng Çó là Thuy‰t TÜÖng ÇÓi t°ng quát, nghiên cÙu vŠ vÛ trø, vŠ thiên væn và vŠ l¿c hÃp dÅn. Lúc ÇÀu ông chû trÜÖng vÛ trø tïnh. Nhà Thiên væn MÏ Edwin Hubble (1889-1935) chÙng minh vÛ trø Çang giãn nª. Nhà Thiên væn Hòa Lan Willim de Sitter (1872- 1934) Çã báo cho Eddington vŠ công trình nghiên cÙu cûa Einstein cùng gi§i thiŒu Thuy‰t TÜÖng ÇÓi t°ng quát áp døng vào Thiên væn, thiên vŠ š ki‰n vÛ trø giãn nª? Khäo cÙu cûa Edwin Hubble kh£ng ÇÎnh quan Çi‹m này. Næm 1930, Einstein tuyên bÓ ÇÒng š v§i de Sitter trong m¶t væn kiŒn lÎch sº cûa ngành Thiên væn h†c hiŒn Çåi. B¡t ÇÀu tØ Çó, Einstein quan tâm ljn m¶t ÇŠ tài r¶ng l§n và cÖ bän hÖn hai trong sÓ lš thuy‰t cûa vÆt lš, chû y‰u cûa TK 20: l¿c tr†ng trÜ©ng và cÖ h†c lÜ®ng tº, nhÜng ÇÜ®c giäi quy‰t riêng rë. MÜ©i næm cuÓi Ç©i ông g¡ng gom chúng vào trong m¶t thuy‰t duy nhÃt, hai m¥t cûa ngành vÆt lš hiŒn Çåi, m¶t, xº lš v§i khÓi lÜ®ng t°ng th‹ l§n, còn m¶t v§i lÜ®ng vô cùng nhÕ. Ngày nay, gi§i vÆt lš Ç¥c biŒt chú tâm ljn ÇŠ tài ‘L¿c t°ng th‹’ hay GUTS (Grand Unified Theroies). Vào th©i Einstein, h† coi là còn quá s§m, cho nên Çi ljn hÆu quä càng ngày ông càng ít ti‰p xúc v§i các ÇÒng nghiŒp, v§i th‰ gi§i vÆt lš. Ông Çành chÃp nhÆn, ít lâu trܧc khi qua Ç©i, ngày 18-4-1955 r¢ng hy v†ng chÜa vÜÖn t§i. Ba næm cuÓi Ç©i ông Çã quy y theo PhÆt khi‰n tín ÇÒ Thiên Chúa Giáo ghét bÕ, ÇÒng bào ông Çôi chút bÃt mãn. Sinh th©i, ông thÜ©ng khen Çi khen låi, không ti‰c l©i v§i PhÆt Giáo, nhÜng là vŠ quan Çi‹m khoa h†c. Có bi‰t Çâu, trong l©i khen giÃu kín bao ÇiŠu kh° tâm vŠ th©i th‰, vŠ cu¶c sÓng, mà chÌ có pháp môn Bát Nhã quán không m§i rºa ÇÜ®c mÓi hÆn ngàn Ç©i cûa m¶t tâm hÒn hiŠn hÆu. Ông chÜa hŠ ÇŠ cÆp ljn khía cånh tri‰t lš cûa Çåo PhÆt, song s¿ thÆt ông Çã š thÙc ÇÀy Çû cái kh° Çau vŠ n¶i tâm cûa m¶t ki‰p ngÜ©i. Dù là nhà khoa h†c Çâu chÌ bi‰t m¶t Ç©i chúi ÇÀu vào bút sách. Ông là m¶t tâm hÒn nghŒ sï và Ça cäm .. th‹ hiŒn b¢ng vai vác cây Çàn violen, trên ng¿c Çeo tÜ®ng PhÆt, luôn luôn nhÜ vÆy. Каталог: Article Article -> Foreign language department Article -> ĐÁP Án chi tiết cho đỀ thi tuyển sinh đẠi học năM 2013 MÔn hóa họC – khối b – Mà ĐỀ 537 Article -> BỘ giáo dục và ĐÀo tạO Article -> Hướng dẫn số 22-hd/vptw, ngày 6/11/2009 của Văn phòng Trung ương Đảng về lập hồ sơ và nộp lưu hồ sơ, tài liệu vào lưu trữ hiện hành của các cơ quan, tổ chức đảng các cấp Article -> THÔng tư liên tịCH Article -> Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh Article -> BỘ khoa học và CÔng nghệ Article -> Số: 165/2007/NĐ-cp tải về 62.61 Kb. Chia sẻ với bạn bè của bạn:
|