1 Tính cấp thiết của đề tài

Nghề chăn nuôi gà của nước ta đã có lịch sử rất lâu đời nhưng do tập quán chăn nuôi lạc hậu cho nên người nông dân chăn nuôi chủ yếu theo phương thức quảng canh, phân tán, số lượng không nhiều, sản phẩm làm ra mang tính tự cung tự cấp. Nhưng từ năm 1970 trở lại đây nghề nuôi gà có những bước tiến nhanh và vững chắc. Từ phương thức chăn nuôi phân tán quảng canh chuyển sang phương thức tập trung có quy mô như sự hình thành các trang trại, gia trại và nông hộ nuôi gà, đồng thời ứng dụng tiến bộ khoa học kĩ thuật chăn nuôi tiên tiến trên thế giới vào sản xuất nên đã đẩy nhanh tốc độ phát triển đàn gà, khuyến khích dịch chuyển chăn nuôi trang trại công nghiệp lên các vùng trung du miền núi, vùng còn nhiều quỹ đất, mật độ chăn nuôi thấp, dân cư thưa, khuyến khích chuyển đổi các vùng đất trống, trồng trọt kém hoặc dưới tán cây ăn quả để chăn nuôi gà vườn đồi. Đây chính là một hướng xóa đói giảm nghèo mà Đảng và Nhà nước ta đang cố gắng thực hiện và đã có những thành công bước đầu. Trong chiến lược phát triển nông nghiệp toàn diện, xây dựng nền nông nghiệp hàng hoá bền vững, Bắc Giang khuyến khích phát triển nghề chăn nuôi gà đồi về tất cả quy mô, năng suất và chất lượng. Những năm qua nghề chăn nuôi gà đồi đã góp phần xoá đói giảm nghèo, nâng cao mức sống cho hàng nghìn hộ dân trong tỉnh.

Yên Thế là một huyện miền núi của tỉnh Bắc Giang. Với đặc điểm đất đai đa dạng, huyện có khả năng phát triển chăn nuôi gia cầm cũng như cây lương thực và các loại cây ăn quả, cây màu, cây công nghiệp có giá trị. Thực hiện chương trình sản xuất nông nghiệp hàng hóa, phát huy lợi thế vùng, hiện nay huyện đang tập trung phát triển chăn nuôi gà đồi. Sự phát triển chăn nuôi gà đồi tại huyện không những đã góp phần xóa đói giảm nghèo mà còn làm cho Yên Thế trở thành vùng chăn nuôi gà theo quy mô lớn, mang đặc điểm của sản xuất hàng hóa.

Bên cạnh những điều kiện thuận lợi cho sự phát triển nghề chăn nuôi gà đồi còn tồn tại một số khó khăn do trình độ hiểu biết và tiếp cận khoa học kỹ thuật (KHKT) của các hộ nông dân còn hạn chế, nghề chăn nuôi nói chung, chăn nuôi gà đồi nói riêng của huyện chịu nhiều ảnh hưởng của các yếu tố khách quan như dịch bệnh, thị trường… Do đó, việc nghiên cứu phát triển, đánh giá hiệu quả kinh tế, phân tích các yếu tố ảnh hưởng tới phát triển chăn nuôi gà đồi, tìm hiểu rõ thực trạng nghề chăn nuôi gà đồi tại địa phương từ đó có cơ sở đưa ra một số giải pháp phù hợp để giải quyết các khó khăn đó tạo điều kiện cho nghề chăn nuôi gà vườn đồi tại địa phương ngày càng phát triển là việc rất cần thiết. Xuất phát từ thực tiễn đó chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: “Nghiên cứu phát triển chăn nuôi gà đồi của hộ nông dân huyện Yên Thế, tỉnh Bắc Giang”.

^{1.2 Mục tiêu nghiên cứu}

^{1.2.1. Mục tiêu chung}

Trên cơ sở đánh giá thực trạng, tiềm năng và các yếu tố ảnh hưởng đến chăn nuôi gà đồi của hộ nông dân, đề xuất một số giải pháp phát triển chăn nuôi gà đồi của hộ nông dân huyện Yên Thế, Bắc Giang.

^{1.2.2. Mục tiêu cụ thể}

-Hệ thống hóa cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn về phát triển chăn nuôi gà đồi của hộ nông dân.

- Đánh giá thực trạng phát triển chăn nuôi gà đồi của hộ nông dân huyện Yên Thế, tỉnh Bắc Giang.

- Phân tích các yếu tố ảnh hưởng tới phát triển chăn nuôi gà đồi ở huyện Yên Thế, tỉnh Bắc Giang

- Đề xuất một số giải pháp nhằm phát triển chăn nuôi gà đồi của hộ nông dân huyện Yên Thế, tỉnh Bắc Giang.

^{1.3 Câu hỏi nghiên cứu}

- Tình hình phát triển chăn nuôi gà đồi của các hộ nông dân huyện Yên Thế hiện nay như thế nào?

- Những yếu tố nào ảnh hưởng tới hiệu quả kinh tế trong chăn nuôi gà đồi của hộ nông dân trong huyện?

- Những thuận lợi, khó khăn và thách trong phát triển chăn nuôi gà đồi của hộ nông dân trong huyện?

- Làm thế nào để nâng cao hiệu quả và phát triển bền vững chăn nuôi gà đồi của hộ nông dân huyện Yên Thế?

^{1.4 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu}

^{1.4.1 Đối tượng nghiên cứu}

Nghiên cứu phát triển chăn nuôi gà đồi của hộ nông dân huyện Yên Thế, cụ thể:

- Theo quy mô: Lớn, trung bình, nhỏ.

- Theo đặc thù của hộ nuôi: Hộ kiêm ngành nghề, hộ thuần nông.

- Theo giống gà nuôi: Gà lai, gà ta.

^{1.4.2 Phạm vi nghiên cứu}

a. Về nội dung

Thực trạng phát triển chăn nuôi gà đồi của hộ nông dân huyện Yên Thế, tỉnh Bắc Giang.

b. Về không gian

Đề tài thực hiện trên địa bàn huyện Yên Thế, tỉnh Bắc Giang.Các nội dung chuyên sâu được khảo sát tại các hộ nông dân điển hình ở 2 xã đại diện, đó là xã Phồn Xương và xã Tam Tiến

c. Về thời gian

- Thời gian nghiên cứu đề tài: số liệu thứ cấp được thu thập trong 3 năm 2008, 2009, 2010. Số liệu sơ cấp được thu thập trong thời gian hộ chăn nuôi gà đồi lứa gần nhất.

- Thời gian thực hiện đề tài: từ ngày 09/01/2011 đến ngày 23/05/2011.

PHẦN II

^{2.1 Cơ sở lý luận}

^{2.1.1 Lý luận về phát triển phát triển kinh tế, phát triển chăn nuôi, phát triển bền vững}

• 
  Phát triển
  

• 
  Phát triển kinh tế
  

• 
  Phát triển nông nghiệp bền vững
  

- Khai th¸c sö dông hîp lý nhÊt tµi nguyªn thiªn nhiªn hiÖn cã ®Ó tho¶ m·n nhu cÇu ¨n ë cña con ng­êi.

- G×n gi÷ chÊt l­îng tµi nguyªn thiªn nhiªn cho c¸c thÕ hÖ sau.

- T×m c¸ch båi d­ìng t¸i t¹o n¨ng l­îng tù nhiªn th«ng qua viÖc t×m c¸c n¨ng l­îng thay thÕ, nhÊt lµ n¨ng l­îng sinh häc (chu tr×nh sinh häc).

Trong ®Þnh nghÜa trªn, còng cÇn ph¶i l­u ý ®Õn môc tiªu mµ nã ph¶i ®¹t, ®ã lµ:

- Kinh tÕ sèng ®éng

- Kü thuËt thÝch hîp

- X· héi tiÕp nhËn

§Þnh nghÜa nµy suy réng ra cßn nãi ®­îc mèi quan hÖ x· héi, tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ víi c¸c biÖn ph¸p kü thuËt ®­îc ¸p dông.

• 
  Phát triển chăn nuôi
  

Quy mô chăn nuôi phụ thuộc vào nhiều yếu tố, trong đó các yếu tố quan trọng nhất là: mặt bằng sản xuất, vốn đầu tư, trình độ chuyên môn kỹ thuật của người chăn nuôi. Các hộ chăn nuôi có những điều kiện tốt về mặt bằng sản xuất, vốn đầu tư, khả năng tiêu thụ sản phẩm, có chuyên môn kỹ thuật cao sẽ thuận lợi trong việc phát triển chăn nuôi với số lượng lớn và ngược lại.

Chất lượng phát triển chăn nuôi cũng phụ thuộc nhiều yếu tố, trong đó có các yếu tố quan trọng là: khả năng ứng dụng khoa học kỹ thuật và công nghệ trong chăn nuôi của người chăn nuôi là cao hay thấp; chất lượng sản phẩm chăn nuôi cung cấp ra thị trường cao hay thấp; thu nhập và lợi nhuận tính trên một đơn vị sản phẩm cao hay thấp; tổng thu nhập và lợi nhuận thu được của người chăn nuôi cao hay thấp…

Chăn nuôi nhỏ lẻ hiện nay khá phổ biến ở tất cả các vùng sinh thái. Hiện nay nước ta có khoảng 11 triệu hộ nông dân chăn nuôi gà nhỏ lẻ với mục tiêu chính là giải quyết thực phẩm gia đình, phần sản phẩm của các hộ chăn nuôi nhỏ lẻ bán ra thị trường không nhiều và phần lớn chỉ được thực hiện khi các hộ có nhu cầu chi tiêu tiền mặt với số lượng nhỏ. Chăn nuôi nhỏ lẻ rất tiện dụng đối với các hộ nông dân nhưng đây lại là hình thức chăn nuôi có hiệu quả thấp, luôn luôn tiềm ẩn nguy cơ lây lan dịch cúm gia cầm.

Chăn nuôi tập trung được phát triển trong các hộ, các trang trại, doanh nghiệp có điều kiện về mặt bằng sản xuất, về vốn đầu tư, về nhân lực, công nghệ và thị trường tiêu thụ. Mục tiêu chính của những người chăn nuôi theo những hình thức này là chăn nuôi hàng hóa tìm kiếm lợi nhuận. Tại Việt Nam hiện nay số lượng các chủ hộ, trang trại, doanh nghiệp chăn nuôi gia cầm tập trung tuy không nhiều nhưng lại chiếm tỷ trọng đáng kể về sản phẩm hàng hóa cung cấp cho thị trường xã hội. Phát triển chăn nuôi tập trung sẽ có những thuận lợi nhất định trong việc hình thành vùng sản xuất hàng hóa và tiện kiểm soát dịch cúm lây lan.

^{2.1.2 Các phương thức chăn nuô gà trên thế giới và Việt Nam.}

Là hình thức chăn thả tự nhiên, hình thức chăn nuôi truyền thống hiện vẫn tồn tại và phát triển hầu hết ở các vùng nông thôn đặc biệt ở các nước đang phát triển và các nước chậm phát triển. Việt Nam với gần 80% dân số sống ở nông thôn thì chăn nuôi gà theo hình thức quảng canh vẫn là chủ yếu. Phương thức chăn nuôi này có đặc điểm: vốn đầu tư ban đầu ít, đàn gà được thả rông, tự do tìm kiếm thức ăn, tự ấp và nuôi con. Thời gian nuôi gà thịt từ 4 - 5 tháng mới đủ trọng lượng giết thịt. Trọng lượng lúc đủ tuổi giết thịt là 1,3 – 1,5kg.

Do chăn nuôi thả tự do, môi trường chăn nuôi không đảm bảo vệ sinh khiến đàn gà dễ mắc bệnh, chết rét, tỷ lệ nuôi sống thấp, hiệu quả chăn nuôi không cao. Tuy nhiên, phương thức chăn nuôi này cho chất lượng thịt rất thơm ngon, đầu tư thấp, không thích hợp với quy mô chăn nuôi lớn, yêu cầu chăn nuôi có vườn thả rộng.

Các giống gà phù hợp với phương thức chăn nuôi truyền thống là giống gà Ri, Đông Tảo, Hồ, Mía,… là những giống cần cù chịu khó kiếm ăn, sức chống chịu với thời tiết, bệnh tật cao, thịt có hương vị thơm ngon đặc biệt đối với từng loại gà, từng địa phương.

Theo số liệu điều tra của Tổng cục Thống kê năm 2004 có tới 65% hộ gia đình nông thôn chăn nuôi gà theo ph­ương thức này (trong tổng số 7,9 triệu hộ chăn nuôi gia cầm) với tổng số gà theo thời điểm ước tính khoảng 110-115 triệu con (chiếm khoảng 50-52% tổng số gà xuất chuồng của cả năm).

* Phương thức chăn nuôi công nghiệp

Phương thức này dựa trên cơ sở thâm canh tăng năng suất trên một đơn vị diện tích chuồng nuôi, dùng các giống gà cao sản để tạo ra sản lượng thịt, trứng nhiều nhất, hiệu quả cao trong thời gian ngắn nhất, cùng với sự đầu tư về trang thiết bị, chuồng trại tiên tiến, tự động hoá thao tác, quy trình chăn nuôi, thức ăn hỗn hợp được chế biến theo phương pháp công nghiệp, điều kiện, môi trường chăn nuôi đều theo ý muốn chủ quan của con người. Hình thức chăn nuôi này còn gọi là chăn nuôi theo phương thức công nghiệp.

Phương thức chăn nuôi này có ưu thế là cho sản phẩm nhanh với năng suất cao, dễ được người chăn nuôi chấp nhận. Các nhà khoa học đã tạo ra một bước đột phá trong công nghệ sản xuất con giống, thức ăn hỗn hợp để phù hợp với phương thức chăn nuôi này. Kết quả là rút ngắn ngày nuôi, sản phẩm được sản xuất ra nhiều hơn, tiêu tốn thức ăn ít hơn cho một đơn vị sản phẩm.

Chăn nuôi gà công nghiệp phát triển trong khoảng 10 năm trở lại đây, nhưng mạnh nhất là từ 2001 đến nay. Các giống nuôi chủ yếu là các giống cao sản (Isa, Lomann, Ross, Hiline, ...), sử dụng hoàn toàn thức ăn công nghiệp, ứng dụng các công nghệ tiên tiến như chuồng kín, chuồng lồng, chủ động điều khiển nhiệt độ, ẩm độ, cho ăn uống tự động...Năng suất chăn nuôi đạt cao: gà nuôi 42-45 ngày tuổi đạt 2,2-2,4 kg/con. Tiêu tốn 2,2-2,3 kg TA/kg tăng trọng. Gà đẻ đạt 270-280 trứng/năm, tiêu tốn 1,8-1,9 kg TA/10 quả trứng...Ước tính, chăn nuôi công nghiệp đạt khoảng 18-20% trong tổng sản phẩm chăn nuôi gà.

Chăn nuôi công nghiệp chủ yếu là hình thức gia công, liên kết của các trang trại với các doanh nghiệp nước ngoài như C.P Group, Japffa, Cargill, Proconco. Ngoài ra, rất nhiều hộ nông dân, trang trại có tiềm lực tài chính và kinh nghiệm chăn nuôi cũng tư chủ đầu tư chăn nuôi theo phương thức công nghiệp này.

* Phương thức chăn nuôi gà bán công nghiệp (chăn nuôi gà vườn, gà đồi có áp dụng tiến bộ kỹ thuật)

Đây là phương thức chăn nuôi có sự kết hợp những kinh nghiệm nuôi gà truyền thống với chăn nuôi theo quy trình có áp dụng tiến bộ kỹ thuật tiên tiến qua các giai đoạn. Phương thức chăn nuôi này xuất hiện từ nhu cầu thực tế của xã hội đòi hỏi càng nhiều về số lượng sản phẩm nhưng chất lượng sản phẩm cao, hương vị sản phẩm thơm ngon. Đây là sự kết hợp của hai phương thức chăn nuôi truyền thống và công nghiệp.

Phương thức chăn nuôi này là sự kết hợp tiến bộ kỹ thuật về con giống nuôi năng suất cao và chất lượng thịt thơm ngon với thức ăn sử dụng là thức ăn hỗn hợp, kết hợp với thức ăn sẵn có ngoài tự nhiên. Khi chăn nuôi gà theo phương thức này, thời gian 1,5 - 2 tháng đầu gà được nuôi nhốt hoàn toàn và cho ăn thức ăn công nghiệp (nuôi úm). Ở giai đoạn 1 tháng trước khi xuất chuồng, gà được thả vườn, đồi, cho ăn thức ăn hỗn hợp cùng với thức ăn bổ sung như ngô, cám gạo, cám mạch, rau xanh… để nâng cao chất lượng, làm cho thịt chắc, giảm bớt mỡ, nước do nuôi công nghiệp trong giai đoạn đầu. Quy trình chăm sóc, nuôi dưỡng trong môi trường tự nhiên, có sự can thiệp hợp lý của con người nhằm đảm bảo tỷ lệ nuôi sống cao, đàn gà phát triển tốt, hiệu quả chăn nuôi cao hơn hình thức chăn nuôi quảng canh. Thời gian nuôi một lứa gà theo phương thức này cho đến khi xuất chuồng là 65 – 70 ngày với trọng lượng xuất chuồng từ 1,8 – 2,4kg.

Mục tiêu phương thức này mang đậm tính sản xuất hàng hóa chứ không thuần tuý là sản xuất tự cấp tự túc. Gần đây, phương thức chăn nuôi này được áp dụng tại nông thôn đồng bằng, trung du, ven đô và được nuôi dưới các hình thức chăn nuôi: tập trung, bán công nghiệp, thả vườn với con giống phù hợp với điều kiện khí hậu, cơ sở vật chất, phong tục tập quán từng vùng, tạo ra sản phẩm có chất lượng cao, duy trì được hương vị truyền thống và đáp ứng được nhu cầu, thị hiếu của người tiêu dùng

^{2.1.3 Lý luận về kinh tế hộ nông dân}

2.1.2.1. Các khái niệm cơ bản

1. 
   Khái niệm về hộ
   

Trên phương diện thống kê, Liên hiệp quốc khái niệm: “Hộ là những người sống chung dưới một mái nhà, ăn chung và có chung ngân quỹ”

Khi nghiên cứu quá trình đô thị hoá ở Châu Á, Giáo sư MC.Gree (1989) nguyên giám đốc học viện Châu Á, thuộc trường đại học CoLumbia (Hoa kỳ) có quan điểm thiên về khía cạnh thu nhập cho rằng: “Thành viên của hộ không nhất thiết phải sống chung dưới một mái nhà, miễn là họ có đóng góp chung vào ngân quỹ của gia đình”

Dưới góc độ nhân chủng học, Raul (1989) khẳng định: “Hộ là những người có chung huyết tộc có quan hệ mật thiết với nhau trong qua trình sáng tạo ra sản phẩm để bảo tồn chính mình”

Một số nghiên cứu khác lại cho rằng: “Các thành viên của hộ không nhất thiết phải có chung huyết tộc”.

Trên thực tế vẫn vẫn chưa có khái niệm thống nhất về hộ, song qua các khái niệm nêu trên, khái niệm về hộ có thể khái quát như sau: “Hộ là một nhóm ngươì có chung huyết tộc hoặc không chung huyết tộc, họ không nhất thiết phải sống chung dưới một mái nhà, nhưng có chung nguồn thu nhập và ăn chung, các thành viên cùng tiến hành sản xuất và có chung ngân quỹ”.

2. 
   Khái niệm hộ nông dân
   

Như vậy, chúng ta có thể thấy rằng: Hộ nông dân là đơn vị kinh tế cơ sở, vùa là đơn vị sản xuất, vừa là đơn vị tiêu dùng, vừa là đơn vị kinh doanh, vừa là đơn vị xã hội. Trình độ phát triển của hộ từ thấp đến cao, từ tự cung, tự cấp đến sản xuất hàng hoá hoàn toàn, thể hiện mối quan hệ giữa sản xuất với tiêu dùng, nó quyết định đến mối quan hệ giữa nông hộ và thị trường.

Ngoài sản xuất nông nghiệp, các nông hộ còn tham gia vào các hoạt động phi nông nghiệp như: Công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, dịch vụ... Do đó nông hộ là chủ thể kinh tế nông thôn.

3. 
   Khái niệm về kinh tế nông hộ
   

Tuy nhiên chúng ta cần phân biệt giữa kinh tế nông hộ với kinh tế gia đình. Kinh tế gia đình được đặt trong mối quan hệ với kinh tế tập thể, kinh tế gia đình xã viên là một bộ phận cấu thành của kinh tế tập thể, nên sự phát triển của kinh tế tập thể có ảnh hưởng rất lớn đến kinh tế gia đình. Vì vậy không thể đồng nhất giữa kinh tế nông hộ với kinh tế gia đình nông dân.

Ở các nước Tây âu và một số nước Châu Á, xác định kinh tế hộ là kinh tế cá thể, nó thuộc thành phần kinh tế cá thể. Ở nước ta kinh tế hộ không thuộc thành phần kinh tế cá thể, nó chỉ là loại hình kinh tế dùng để phân biệt với kinh tế tập thể và kinh tế nhà nước. Nó là đơn vị kinh tế tự chủ nhưng hiện tại chưa được xếp vào thành phần kinh tế nào, nó có mối quan hệ với các thành phần kinh tế khác và là cơ sở hình thành nên kinh tế hợp tác và hợp tác xã nông nghiệp.

Trước đây chúng ta quan niệm, kinh tế nông hộ là kinh tế của hộ làm nông nghiệp bao gồm cả Nông- Lâm- Ngư nghiệp. Nhưng đến nay đã quan niệm kinh tế nông hộ là kinh tế của hộ sống ở nông thôn, có nguồn thu từ sản xuất nông nghiệp và phi nông nghiệp.

2.1.2. 3 Tính tất yếu khách quan và vai trò kinh tế hộ nông dân

1. 
   Tính tất yếu khách quan
   

Qua nghiên cứu ở hầu hết các nước trên thế giới, người ta thấy rằng kinh tế nông hộ là phương thức sản xuất đặc biệt, tồn tại trong mọi chế độ xã hội, từ nô lệ qua phong kiến, tư bản chủ nghĩa và xã hội chủ nghĩa. Kinh tế nông hộ có quy luật phát triển riêng của nó và trong mỗi chế độ nó có một cách thích ứng riêng để tồn tại và phát triển.

Trong chế độ phong kiến nông hộ sản xuất ra sản phẩm thặng dư chủ yếu để cống nạp và tiêu dùng cho gia đình, trong giai đoạn này điều kiện sản xuất và đời sống của nông hộ vô cùng khó khăn.

Bước sang xã hội tư bản chủ nghĩa, sản xuất nông hộ chưa kịp thích ứng với nền sản xuất xã hội. Kinh tế nông hộ nằm ngoài phạm vi của phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa, nhưng nông hộ vẫn có khả năng duy trì hoạt động sản xuất và tái sản xuất mở rộng, phát triển ngay trong lòng của chủ nghĩa tư bản.

Trong chế độ xã hội chủ nghĩa, kinh tế nông hộ có điều kiện để phát triển, măc dù trong một số thời điểm bị coi nhẹ và đánh giá thấp. Nhưng nông hộ đã thực sự có sự phát triển thích ứng và phù hợp với nền kinh tế xã hội chủ nghĩa, trở thành cơ sở quan trọng cho phát triển kinh tế tập thể và hợp tác xã.

Trên cơ sở trên cho thấy hình thức kinh tế nông hộ là một hình thức kinh tế cơ bản và tự chủ trong nông nghiệp, nó được hình thành, tồn tại và phát triển một cách khách quan, lâu dài dựa trên chế độ tư hữu về các yếu tố sản xuất.

2. 
   Vai trò của kinh tế hộ nông dân trong phát triển kinh tế
   

+ Kinh tế hộ góp phần làm tăng nhanh sản lượng, sản phẩm cho xã hội như lương thực, thực phẩm, nông sản xuất khẩu… Ở Mỹ, với 1,94 nông trại đã cung cấp 59,2% lượng nông sản hàng hoá cho xã hội; Hung ga ri sản phẩm của nông trại chiếm 60 % tổng sản phẩm hàng hoá trên thị trường nông thôn; Với nước ta mặc dù quy mô kinh tế hộ còn nhỏ, phân tán nhưng đã cung cấp cho xã hội 95% sản lượng thịt, 90% sản lượng trứng và 93 % sản lượng rau quả. Sản xuất nông nghiệp của hộ chiếm 48% giá trị sản lượng của ngành nông nghiệp.

- Kinh tế nông hộ góp phần sử dụng đầy đủ và có hiệu quả các yếu tố sản xuất như đất đai, lao động, tiền vốn và tư liệu sản xuất.

- Kinh tế nông hộ góp phần to lớn trong giải quyết việc làm và nâng cao thu nhập cho người dân nông thôn. Vì vai trò đó mà Lê nin đã viết: “Ý định dùng sắc lệnh, luật lệ để thiết lập chế độ canh tác tập thể, tước mất vai trò kinh tế nông hộ trong đời sống hiện thực là hết sức ngu xuẩn”

Bên cạnh đó kinh tế nông hộ còn một số tồn tại chưa được khắc phục đó là: Điều kiện sản xuất có hạn, trong đó chủ yếu là đất đai nên không có điều kiện để mở rộng sản xuất, nhất là sản xuất với quy mô lớn và theo hướng sản xuất hàng hoá, nếu không có sự trợ giúp về vốn và khoa học kỹ thuật, công nghệ, chính sách của nhà nước; do thói quen sản xuất nhỏ, quen với tập quán canh tác cũ nên ảnh hưởng rất lớn đến việc quy hoạch phát triển vùng sản xuất.

^{2.1.4 Khái niệm và đặc điểm kinh tế kỹ thuật chăn nuôi gà đồi}

Chăn nuôi gà là một nghề truyền thống của nông dân có từ rất xa xưa. Trước đây chăn nuôi gà trong mổi gia đình ở nước ta chủ yếu là chăn thả đơn thuần, quy mô nhỏ lẻ, chỉ đảm bảo, chỉ đảm bảo một phần nào đó cho nhu cầu của gia đình, hoàn toàn chưa có ý thức trở thành nhu cầu trao đổi hàng hoá.

Chăn nuôi gà truyền thống là hình thức chăn thả tự nhiên và hiện nay nó vẫn còn tồn tại ở hầu hết các vùng nông thôn của các nước đang phát triển và các nước chậm phát triển. Việt Nam là một nước nông nghiệp và 70% dân số sống ở nông thôn, việc chăn nuôi gà theo phương thức này vẫn là chủ yếu.

Đặc điểm của phương thức chăn nuôi này là: đầu tư vốn ít, thời gian nuôi kéo dài. Do chăn thả tự do, tận dụng cùng với môi trường không đảm bảo vệ sinh nên vật nuôi tăng trưởng kém, dễ bị mắc bệnh, hiệu qỉa chăn nuôi không cao. Do sự gia tăng về dân số, sự phát triển mạnh mẽ về khoa học, kỹ thuật trên toàn thế giới và trong mọi lĩnh vực, ngành chăn nuôi nói chung và ngành chăn nuôi gia cầm nó riêng cũng không ngừng phát triển. Từ chăn nuôi theo phương thức quảng canh, chăn thả tự nhiên chuyển sang chăn nuôi theo phương thức chăn nuôi theo hướng hàng hoá quy mô lớn, nhằm đáp ứng được nhu cầu đòi hỏi của toàn xã hội. Những đột phá về mặt công nghệ tạo con giống, thức ăn, thiết bị chuồng trại cũng như kỹ thuật chăm sóc nuôi dưỡng đã tạo đà cho ngành chăn nuôi phát triển. Phương thức sản xuất cũ đã không còn phù hợp nữa và dần dần được thay thế bằng phương thức chăn nuôi mới cho năng xuất, chất lượng tốt và hiệu quả kinh tế cao.

Chăn nuôi gà đồi của nông dân huyện Yên Thế, tỉnh Bắc Giang có thể hiểu: “là phương thức chăn nuôi dựa trên cơ sở thâm canh, tăng năng xuất trên mọi đơn vị diện tích chuồng trại, sử dụng các giống gà lai để tạo ra năng suất, hiệu quả cao trong cùng một thời gian, cùng với sự đầu tư về trang thiết bị máy móc, chuồng trại chăn nuôi. Thức ăn được sử dụng trong chăn nuôi gà đồi là thức ăn được chế biến theo phương pháp công nghiệp kết hợp với thức ăn có sẵn trong sản xuất nông nghiệp như: cám gạo, cám ngô, cám mạch, rau xanh,..., điều kiện môi trường chăn nuôi được chủ động điều chỉnh phù hợp với từng giai đoạn phát triển của vât nuôi nhất là trong giai đoạn đầu của gà con”.(Tạp chí nông nghiệp và phát triển nông thôn).

2.1.4.2 Đặc điểm kinh tế-kỹ thuật

* Đặc điểm kỹ thuật

Gà là một loại vật nuôi dễ thích nghi với môi trường sống, dễ nuôi, có thể nuôi dưới nhiều phương thức khác nhau. Môi trường thích hợp với nuôi gà nhất là chuồng nuôi thoáng mát, sạch sẽ, nền chuồng không được ẩm ướt, luôn phải giữ khô ráo, thoáng khí. Ngược lại, nếu môi trường nuôi không thích hợp, gà dễ mắc bệnh và xảy ra đại dịch gây ra tổn thất rất lớn trên quy mô rộng khắp.

Các giống gà thông thường được nuôi tùy theo phương thức chăn nuôi, có thể là gà ta như gà Ri, gà Hồ, hoặc một số giống gà siêu thịt sử dụng trong nuôi công nghiệp.

* Đặc điểm kinh tế:

Chăn nuôi gà là ngành sản xuất truyền thống gắn liền với nông dân nước ta từ lâu đời và đã trở thành ngành sản xuất không thể thiếu trong hệ thống nông nghiệp. Đối với chăn nuôi gà không phải theo hình thức chăn nuôi công nghiệp thì tài sản cố định không lớn, không cần xây dựng kiên cố, giá trị thuốc phòng và trị bệnh không nhiều. Sản phẩm chăn nuôi gà có thể tiêu thụ trên thị trường rộng lớn. Thời gian để nuôi một lứa gà thịt tuỳ theo phương thức chăn nuôi, nhưng theo phương pháp công nghiệp thì không lớn (từ 2 – 4 tháng).Chăn nuôi gà có thể tận dụng được sản phẩm của nông nghiệp và giúp cho ngành chế biến phát triển. Chăn nuôi gà rất dễ thu hồi vốn sản xuất do đó lãi suất tạo ra cao, có tác dụng sử dụng triệt để các nguồn vốn ngắn hạn (nuôi một lứa gà tốn thời gian ngắn).

^{2.1.4.3 Chỉ tiêu phản ánh kỹ thuật trong chăn nuôi gà}

- Mức tiêu tốn thức ăn/kg thịt xuất chuồng.

- Sản lượng thịt/năm.

- Chất lượng thịt:

+ Hàm lượng khoáng chất

+ Trọng lượng thân thịt/Trọng lượng thịt hơi

^{2.1.5 Vai trò của nghề chăn nuôi gà đồi}

* Cung cấp thực phẩm và chữa bệnh

Từ lâu, thịt gà là một loại thực phẩm rất được ưa chuộng trên thế giới. Nếu so sánh với thịt lợn và thịt bò, lượng đạm thịt gà cao hơn rất nhiều lần, trong khi đó lượng mỡ ít hơn. Ngoài ra, thịt gà được chế biến thành nhiều món ăn ngon khác nhau: cơm gà, gà chiên, gà nướng. gà tần, gà hấp, gà luộc, …Ở các cửa hiệu thức ăn nhanh thế giới như McDonald, KFC thịt gà luôn được đưa lên hàng đầu thực đơn.

Nhu cầu về thịt gà có lẽ chỉ đứng sau thịt lợn trên thế giới với mức tiêu thụ khoảng trên 80 triệu tấn hàng năm.

* Nguồn phân bón cho cây trồng và thức ăn cho cá

Ngoài sản phẩm chính là gà thương phẩm, gà thuốc, chăn nuôi gà còn thu được một lượng phân bón khá lớn dùng cho trồng trọt, nguồn phân thải có thể dùng cho đồng ruộng hoặc vườn cây, ao cá,…đem lại hiệu quả tối đa cho sản xuất nông nghiệp.

* Mang lại thu nhập cho nông dân

Chăn nuôi gà được đánh giá là ngành có nhiều rủi ro nhưng đây cũng là ngành đem lại hiệu quả kinh tế cao. Tại huyên Yên Thế, Tỉnh Bắc Giang tính đến năm 2010 đã phát triển đàn gà lên hơn 5,0 triệu con, là địa phương có tổng đàn gà lớn nhất phía Bắc nước ta, nhiều hộ đã vươn lên thành hộ khá, hộ giàu với phong trào chăn gà nơi đây. Nuôi gà tại Yên Thế đã trở thành một điển hình về hiệu quả kinh tế với tổng giá trị lên tới 550 tỷ đồng hàng năm, được nhiều địa phương trong và ngoài tỉnh đánh giá cao và tới tham quan học hỏi. Dù gặp nhiều khó khăn và dịch bệnh nhưng năm 2009 có hộ chăn nuôi đã đạt tới lợi nhuận hơn 45 triệu đồng trên một lứa nuôi 1500 con.

Ngoài ra phát triển chăn nuôi gà đồi giúp tận dụng tốt những sản phẩm từ trồng trọt, tận dụng được các phế phụ phẩm trong sinh hoạt hàng ngày để tạo ra các sản phẩm có giá trị dinh dưỡng cao phục vụ cho đời sôngs con người. Phát triển chăn nuôi gà đồi giúp tạo ra những thay đổi về cơ cấu lao động trong xã hội, trong nội bộ ngành nông nghiệp.

^{2.1.6 Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển chăn nuôi gà đồi}

Các yếu tố về điều kiện tự nhiên tuy cũng có ảnh hưởng đến phát triển chăn nuôi gà đồi nhưng không ảnh hưởng mạnh giống như ngành trồng trọt bởi vì:

Gà là loài có phổ thích nghi rộng, điều này được minh chứng bằng sự tồn tại của các loại gà và ngành chăn nuôi gà trên khắp các dạng địa hình, các dạng thời tiết ở tất cả các châu lục.

Nếu như ngành trồng trọt là ngành sản xuất ngoài trời trên địa bàn rộng, rất khó kiểm soát diễn biến tự nhiên thì chan nuôi gà vườn đồi thường được tổ chức trong hệ thống chuồng trại gần nhà hoặc ngay tại gia đình . Như vậy con người có thể đối phó với các diễn biến bất thuận của điều kiện tự nhiên dễ dàng hơn ngành sản xuất trồng trọt. Tuy nhiên khi gặp điều kiện bất thuận thời tiết mang tính hủy diệt như lụt lội, lũ quét, bão lớn, lốc xoáy,…thì chăn nuôi gà vườn đồi cũng gặp phải những khó khăn lớn, kết quả và hiệu quả chăn nuôi gà bị giảm sút.

Các yếu tố về nguồn lực có ảnh hưởng rất lớn đến sự phát triển đến mọi ngành sản xuất kinh doanh. Chăn nuôi gà vườn đồi cũng không phải là trường hợp ngoại lệ về sự ảnh hưởng của yếu tố này.

vốn là yếu tố nguồn lực quan trọng nhất và mang tính quyết định đối với sự phát triển của ngành hàng chăn nuôi gà vườn đồi. Trong trường hợp chăn nuôi nhỏ lẻ để giải quyết vấn đề thực phẩm gia đình, người chăn nuôi không cần nhiều vốn nên họ cũng không quan tâm vấn đề vốn. Để phát triển chăn nuôi hàng hóa, người chăn nuôi cần phải có vốn đầu tư xây dựng chuồng trại, mua sắm trang thiết bị chăn nuôi, mua giống hoặc chăn nuôi gà bố mẹ để sản xuất giống, mua thức ăn, phòng trừ dịch bệnh và nhiều khoản chi phí khác. Lượng vốn đầu tư phụ thuộc vào quy mô mong muốn của người chăn nuôi, có thể vài triệu đồng, có thể hàng trăm triệu hay hàng tỷ đồng. Tuy nhiên trong điều kiện hiện nay, khi mà thu nhập và tích lũy của người dân huyện Yên Thế cón khá khiêm tốn thì việc đầu tư phát triển chăn nuôi gà vườn đồi theo phương thức chăn nuôi quy mô lớn không phải chuyện dễ dàng.

Cơ sở hạ tầng phục vụ sản xuất (hệ thống giao thông, hệ thống điện, hệ thống cấp thoát nước, hệ thống các cơ sở dịch vụ chăn nuôi, hệ thống chợ nông thôn,…) ảnh hưởng đến sự phát triển chăn nuôi gà vườn đồi. Ở Yên Thế, hệ thống cơ sở hạ tầng phục vụ sản xuất phát triển không đều giữa các xã. Những xã có cơ sở hạ tàng phục vụ sản xuất phaqts triển thì ngành chăn nuôi gà vườn đồi phát triển và ngược lại. Tuy nhiên người chăn nuôi chỉ có đủ năng lực và chủ động đầu tư xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật trực tiếp phục vụ sản xuất trong cơ sở của mình mà không thể đầu tư xây dựng đồng thời phục vụ nhiều ngành sản xuất. Để có một hệ thống cơ sở hạ tầng phục vụ sản xuất đáp ứng được các yêu cầu sản xuất nói chung, chăn nuôi gà vườn đồi nói riêng cần phải có sự hỗ trợ từ Nhà nước và phía cộng đồng.

Yếu tố này ảnh hưởng đến chăn nuôi gà đồi trên các phương diện: một là các giống gà mới có năng xuất cao dựa vào chăn nuôi đã làm cho năng suất chăn nuôi được nâng cao. Nếu như trước đây, nông dân thường sử dụng các giống gà truyền thống của địa phương thì đến nay cơ cấu giống đã có nhiều thay đổi. Một số giống gà mới vừa cho năng suất cao vừa có chất lượng thịt tốt đưa vào chăn nuôi trên diện rộng làm cho thu nhập từ chăn nuôi gà của người nông dân được cải thiện hơn. Hai là, với sự phát triển mạnh mẽ của khoa học kỹ thuật và công nghệ, chăn nuôi gà theo phương thức bán công nghiệp hay (gà vườn đồi) ngày càng tỏ ra có ưu thế, tính kinh tế nhờ quy mô ngày càng được khai thác tốt hơn làm cho giá thành sản xuất giảm, từng bước tăng được lợi thế cạnh tranh của ngành hàng chăn nuôi gà vườn đồi. Ba là, trình độ chuyên môn kỹ thuật của người chăn nuôi ngày càng được năng cao đã góp phần thúc đẩy việc ứng dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật và công nghệ mới trong chăn nuôi gà làm cho năng suất lao động ngày càng cao hơn. Bốn là sự phát triển của khoa học và công nghệ góp phần hết sức quan trọng trong việc kiểm soát, khống chế dịch bệnh trong chăn nuôi gà đồi.Khoa học kỹ thuật và công nghệ gips người chăn nuôi kiểm soát dịch bệnh một cách chủ động và hiệu quả, bảo vệ được lợi ích sản xuất và lợi ích cộng đồng.

Thị trường của ngành hàng chăn nuôi gà đồi bao gồm thị trường các yếu tố đầu vào và thị trường đầu ra. Các yếu tố đầu vào quan trọng của chăn nuôi gà đồi là vốn, con giống, thức ăn chăn nuôi, thuốc thú y, nhiên liệu năng lượng, vốn đầu tư, lao động, khoa học kỹ thuật và công nghệ. Đầu ra cung cấp các sản phẩm cho các đối tượng tiêu dùng. Sự biến động của thị trường, đặc bệt là biến động giá cả các yếu tố đầu vào và đầu ra ảnh hưởng trực tiếp đến lợi nhuận thu được từ chăn nuôi gà đồi.

Đối với thị trường đầu vào: hệ thống cung ứng vật tư cho chăn nuôi gà đồi ở Yên Thế hiện nay còn qua nhiều cầu, cấp trung gian nên vật tư đến tay người sản xuất phải chịu nhiều khâu chi phí, giá bán cao làm tăng chi phí sản xuất. Nguyên liệu chế biến thức ăn chăn nuôi và thuốc thú y ở nước ta hiện nay chủ yếu phụ thuộc vào nguồn nhập khẩu nên sự biến động giá nguyên liệu chế biến thức ăn chăn nuôi rất thất thường, giá thuốc thú y trong nước, giá cả lao động nông nghiệp,nông thôn ngày càng có xu hướng tăng cao nhưng việc đầu tư hiện đại hóa công nghệ chăn nuôi gà đồi còn rất chậm, đa số người chăn nuôi còn sản xuất thủ công, tốn kém nhiều lao động, chi phí sản xuất cao.

Đối với thị trường đầu ra: thị trường tiêu thụ các sản phẩm chăn nuôi gà đồi ngày càng cạnh tranh quyết liệt do tác động của quá trình hội nhập kinh tế quốc tế. Theo lộ trình gia nhập WTO, nước ta sẽ từng bước cắt giảm hàng rào thuế và phi thuế đối với sản phẩm chăn nuôi gia cầm trong đó có gà đồi. Đây là cơ hội thuận lợi cho sản phẩm chăn nuôi gà ở các quốc gia tiến tiến tràn vào nước ta chiếm lĩnh thị trường rất gay go, khốc liệt. Bên cạnh đó người tiêu dùng yêu cầu ngày càng cao cả về khồi lượng, chất lượng, vệ sinh thực phẩm và ngày cang tiêu dùng nhiều hơn các sản phẩm gà đã qua chế biến. Những yêu cầu mới của thị trường đòi hỏi ngành hàng chăn nuôi gà đồi phải có những sự điều chỉnh căn bản cả về quy mô, cơ cấu, chủng loại sản phẩm, phương thức chăn nuôi và phát triển công nghệ chế biến. Tuy nhiên trong điều kiện hiện nay, khi đa số nông dân huyện Yên Thế còn khó khăn về vốn đầu tư và chưa quen với phương thức chăn nuôi tiên tiến thì sự thay đổi để phù hợp nhu cầu thị trường đang gặp rất nhiều khó khăn.

* Yếu tố về chính sách:

Thông qua hệ thống chính sách vĩ mô, Nhà nước có thể điều tiết được sự phát triển các ngành kinh tế nói chung, ngành hàng chăn nuôi gà đồi nói riêng. Nhà nước có thể sử dụng hai hệ thống chính sách sau đây để điều tiết sự phát triển của ngành hàng chăn nuôi gà đồi:

+ Chính sách thuế và hàng rào phi thuế: Nhà nước có thể sử dụng hàng rào thuế và phi thuế để bảo vệ sản xuất trong nước. Hiện nay nước ta đã ra nhập một số tổ chức thương mai lớn như AFTA,WTO, hàng rào thuế phải từng bước cắt giảm theo lộ trình hội nhập, chính sách thuế phải tuân thủ các luật lệ quốc tế. Trong điều kiện chính sách thuế xuất nhập khẩu tiến tới bình đẳng giữa các quốc gia, Nhà nước sẽ sử dụng các biện pháp phi thuế để đảm bảo sản xuất trong nước mà phổ biến nhất hiện nay là sử dụng hàng rào kỹ thuật( các tiêu chuẩn chất lượng và vệ sinh an toàn thực phẩm theo quy định của từng quốc gia).

+ Chính sách hỗ trợ phát triển: trong bối cảnh hội nhập kinh tế thế giới, các hình thức hỗ trợ qua giá cho mọi ngành sản xuất nói chung, ngành hàng chăn nuôi gà đồi nói riêng không được luật pháp quốc tế chấp nhận. Để khuyến khích phát triển chăn nuôi gà đồi, Nhà nước ban hành các chính sách hỗ trợ không qua giá như: hỗ trợ xây dựng cơ sở hạ tầng phục vụ sản xuất và thương mại, hỗ trợ quy hoạch phát triển sản xuất, hỗ trợ vốn tín dụng, hỗ trợ kỹ thuật thông qua các chương trình đào tạo, tập huấn, chuyển giao tiến bộ KHKT và công nghệ mới vào sản xuất.

+ Ngoài ra Nhà nước còn sử dụng các chính sách khác để điều tiết sự phát triển chăn nuôi gà đồi tùy thuộc vào mục tiêu chiến lược về phát triển ngành hàng này trong từng thời kỳ ở từng từng địa bàn cụ thể.

* Yếu tố dịch bệnh:

Dịch bệnh đặc biệt là cúm gà do chủng vi rút H5N1 gây ra là yếu tố rủi ro đối với đàn gà trên phạm vi cả nước nói chung, gà đồi huyện Yên Thế nói riêng. Sự xuất hiện của dịch cúm đã gây ra nhiều thiệt hại cho cả người sản xuất và người tiêu dùng ở huyện Yên Thế . Đối với người sản xuất, khi dịch cúm xuất hiện, các sản phẩm chăn nuôi gà đồi ở nơi không có dịch cũng không tiêu thụ được hoặc phải bán với giá rất rẻ, người chăn nuôi bị thua lỗ nặng nề. Trong vùng công bố dịch, người chăn nuôi được hỗ trợ thiệt hại nhưng mức hỗ trợ đền bù là quá thấp, chỉ bù đắp được một phần rất nhỏ so với những chi phí đã bỏ ra. Trong điều kiện như vậy nhiều hộ chăn nuôi bị thua lỗ nặng, có một số cơ sở chăn nuôi gà đồi đứng trước bờ vực phá sản.

Người tiêu dùng cũng phải chịu ảnh hưởng của dịch cúm gia cầm trên 2 phương diện: một là khi dịch cúm xuất hiện, người tiêu dùng phải chuyển sang tiêu dùng các loại thực phẩm thay thế như thịt lợn, thịt bò, thủy hải sản làm cho giá cả các mặt hàng này tăng lên; hai là, ở một số địa phương lân cận một số người bị nhiễm cúm do virut H5N1 gây ra đã phải điều trị hết sức tốn kém, một số người đã bị tử vong gây tâm lý hoang mang cho người tiêu dùng. Từ khi xuất hiện dịch cúm đến nay( 2003), chăn nuôi gà đồi Yên Thế đứng trước những khó khăn rất lớn:

+ Một số cơ sở chăn nuôi gà đồi bị phá sản, một bộ phận nông dân bị mất việc làm nhưng rất khó chuyển sang ngành nghề khác vì vốn đầu tư vào chăn nuôi gà đồi không thu hồi được.

+ Chăn nuôi nhỏ lẻ, khó kiểm soát dịch bệnh nguy hiểm nhưng rất khó có thể hạn chế vì đây là ngành chăn nuôi thân thuộc không thể thiếu đối với người nông dân trong vùng.

+ Việc phục hồi sản xuất sau dịch gặp nhiều khó khăn do người dân thiếu vốn đầu tư nhưng ngân hàng lại e ngại rủi ro khi cho nông dân vay vốn phát triển chăn nuôi gà đồi.

+ Công tác phòng chống dịch cúm còn nhiều bất cập cả từ phía nhà nước và sự thiếu hiểu biết của người chăn nuôi.

+ Sau khi công bố hết dịch, nhu cầu tiêu dùng thịt gà đồi Yên Thế tăng lên đã khuyến khích sự có mặt của sản phẩm gà Trung Quốc không rõ nguồn gốc. Sự xuất hiện của các sản phẩm gà lậu Trung Quốc gây ra những khó khăn lớn cho sự phát triển chăn nuôi gà đồi Yên Thế, nguyên nhân là do gà đồi Yên Thế không cạnh tranh được về giá cả, ngoài ra nó còn là nguồn lây lan dịch cúm gà rất nguy hiểm.

^{2.2 Cơ sở thực tiễn phát triển chăn nuôi gà trên thế giới và ở Việt Nam}

^{2.2.1 Tình hình phát triển chăn nuôi gà trên thế giới}

Theo số liệu thống kê của Tổ chức Nông lương thế giới - FAO năm 2009 số lượng đầu gia súc và gia cầm chính của thế giới như sau: Tổng đàn trâu 182,2 triệu con và trâu phân bố chủ yếu ở các nước Châu Á, tổng đàn bò 1.164,8 triệu con, dê 591,7 triệu con, cừu 847,7 triệu con, lợn 887,5 triệu con, đặc biệt gà 14.191,1 triệu con và tổng đàn vịt là 1.008,3 triệu con... Tốc độ tăng về số lượng vật nuôi hàng năm của thế giới trong thời gian vừa qua thường chỉ đạt trên dưới 1% năm. Các quốc gia có số lượng gà nuôi lớn của thế giới như sau: