VUÕ thuïY ÑAÊng lan chöÕ taâm trong thö phaùp nhaø xuaát baûn vaên hoùa thoâng tin haø noäI 2003 chöÕ taâm trong thö phaùp taùc giaû: vuõ thuïY ÑAÊng lan thö phaùP
tải về 3.29 Mb.
|
- Điều hướng trang này:
- Söï chuyeån bieán trong chöõ cuûa Thieát Chu
- Hình 12.
- Hình 16.
- Taøi lieäu tham khaûo vaø trích daãn
- CHÖÕ “NHAÃN” TRONG THÖ PHAÙP
- NHAÃN TRONG ÑAÏO VAØ ÑÔØI.
- I. Thaønh phaàn cuûa nhaãn nhuïc Ba la maät.
- II. Phaûi nhaãn nhuïc nhö theá naøo môùi ñuùng chaùnh phaùp
Y  eát ñeá, yeát ñeá, ba la yeát ñeá, ba la taêng yeát ñeá, boà ñeà, sa baø ha.
Minh Trò nhò thaäp nieân thaäp nguyeät Thieát Chu Sôn Cöông Cao Boä thö. (Hình 10) Gyatei gyatei hara gyatei hara so gyatei boji sowaka. Meiji nijūnen jūgatsu Tesshū Yamaoka Kōho sho. T Uyeån chuyeån vaø phoùng khoaùng, thö phaùp dieãn ñaït tueä giaùc (prajñā) trong Taâm kinh. Thieát Chu thöïc hieän thö phaùp naøy khi 52 tuoåi (1887), moät naêm tröôùc khi oâng maát. Maëc khí cöïc kyø soáng ñoäng (Xem hình 11). 
Söï chuyeån bieán trong chöõ cuûa Thieát Chu 
Hình 12. Naêm 42 tuoåi. Nhöõng neùt naøy ñöôïc kyù tröôùc khi oâng chöùng ngoä, noù raát ñuùng kyõ thuaät vaø neùt chöõ thieáu söùc soáng vaø söï loâi cuoán. Hình 13. Naêm 45 tuoåi, ñaây laø chöõ kyù cuûa Thieát Chu ngay sau khi chöùng ngoâ. Neùt chöõ soáng ñoäng vaø ñaày naêng löïc; coù moät söï taêng tröôûng ñaùng keå veà chieàu saâu vaø söï an ñònh töø taâm. Hình 14. Naêm 47 tuoåi. Phong thaùi daàn daàn thanh thoaùt vaø tinh teá hôn, chöõ kyù coù moät neùt trang troïng töï nhieân. H  ình 15. Naêm 50 tuoåi. Neùt tinh teá vaãn coøn, cuøng vôùi caûm quan haáp daãn raát ñaèm saâu.
Hình 16. Naêm 52 tuoåi. Neùt chöõ uyeån chuyeån chaûy traøn nhö nöôùc, thanh thoaùt vaø töï chuû, moät chöõ kyù tuyeät ñeïp. Hình 17. Naêm 53 tuoåi. Chöõ kyù tröôùc khi qua ñôøi. Nhö theå ñöôïc töï taïo bôûi moät naêng löïc vöôït qua söùc ngöôøi, vieäc naøy raát gaàn vôùi söï taïo taùc cuûa moät vò thaàn (kami). Taøi lieäu tham khaûo vaø trích daãn: What Buddhists Beliere - the Buddhist Missionary Society. Jalan Berhala, Kuala lumpur, Malaysia - Leâ Kænh Taâm dòch. Trieát hoïc vaø Phaät giaùo - Jean Francois Revel Huyeàn nghóa voâ danh taêng - Huyønh Ngoïc Chieán. Ñaëc san Ñaïo Uyeån. CHÖÕ “NHAÃN” TRONG THÖ PHAÙP Nhaãn nhaãn nhaãn Traùi chuû oan gia tuøng thöû taän (Thaân nhaãn, mieäng nhaãn, taâm nhaãn Thì nhöõng ñieàu traùi chuû oan gia töø ñaây döùt heát) Thö phaùp Thieàn laø nôi hoäi tuï cuûa ngheä thuaät vaø trí tueä giaùc ngoä (Stephen Addis). Vì vaäy ngoân ngöõ cuûa thö phaùp laø caùi ñaõ ñi qua vaên töï ñeå ñeán choã sieâu vieät vaên töï; töø ñoù giuùp chuùng ta ngoä ñöôïc nhieàu ñieàu trong cuoäc soáng. Nhö chöõ “Nhaãn” chaúng haïn, chuùng ta haõy tìm hieåu yù nghóa cuûa chöõ “Nhaãn” treân caùc taùc phaåm thö phaùp. Theo thieån yù cuûa toâi, vieát leân chöõ “Nhaãn” ñeå gôûi ñeán moïi ngöôøi maø chæ laøm cho hoï hieåu ñöôïc nhaãn töùc laø nhaãn nhòn, nhaãn nhuïc, kieân nhaãn thì chöa phaûi laø cao tay. Haõy theå hieän nhöõng gì bieåu hieän leân noù, toaùt leân noù. Chöõ nhaãn khoâng phaûi ñôn giaûn laø boán chöõ caùi gheùp laïi maø haõy töôûng töôïng ra nhöõng gì taùc duïng töø noù vaø yù nghóa nhaân sinh haøm chöùa. Roài nung naáu ñeå khi böùc tranh chöõ “Nhaãn” ñöôïc ñaët ôû vò trí, moâi tröôøng naøo ngöôøi ta seõ nhaän thöùc ñöôïc yù nghóa, giaù trò cuûa noù phuø hôïp vôùi vò trí, moâi tröôøng aáy. Ñoù laø ñieàu thaâm saâu trong thö phaùp. NHAÃN TRONG ÑAÏO VAØ ÑÔØI. Chöõ “Nhaãn” ñöùng ñaàu treân muoân haïnh, laø ñaïo ñöùc caàn thieát cuûa con ngöôøi. Nhaát laø ngöôøi tu ñaïo. Caùch ñaây ngoùt hai ngaøn naêm, saùch Gia Huaán cuûa Lieãu Taàn ngöôøi ñôøi Ñöôøng ñaõ daïy chuùng ta: “Tu döôõng mình thì phaûi laáy söï nhaãn laøm chính, laáy hieáu laøm neàn taûng, laáy söï kính caån laøm coäi goác, laáy söï lo sôï laøm leõ thöôøng vaø laáy caàn kieäm laøm khuoân pheùp. Phaøm cö xöû vôùi ngöôøi nhaø thì tröôùc heát phaûi laáy söï hoøa thuaän vaø nhaãn nhòn. Phaøm giao du vôùi ngöôøi ngoaøi thì luoân phaûi bieát giöõ söï giaûn dò vaø cung kính. Phaøm laøm vieäc ghi cheùp thì buùt phaûi luoân tay nhö theå khoâng laøm kòp vieäc. Phaøm laø danh lôïi thì chæ coi nhö vieäc thoaùng qua. Laøm quan thì phaûi thanh lieâm, coù theá môùi mong noùi chuyeän gia giaùo ñöôïc. Xöa nay, nhöõng danh gia voïng toäc höôûng phöôùc ngaén daøi, vaän meänh daøy daën hay baïc beõo chaúng caàn duøng mu ruøa ñeå boùi, cuõng chaúng caàn xem töôùng soá ôû ñaâu, chæ caàn töï xeùt loøng mình, töï coi laø caùch tu döôõng cuûa mình maø thoâi. Nhöõng nhaø coù ñaïi phuùc, khoâng ai laø khoâng do ñöùc nhaãn, ñöùc trung hieáu vaø caàn kieäm cuûa cha oâng gaày döïng neân. Nhöõng nhaø töï chuoác laáy ñaïi hoïa, khoâng nhaø naøo laø khoâng do con chaùu voâ ñaïo, kieâu sa vaø chaáp nhaát gaây ra”. Ñaïo sö Shantidira ñaõ noùi:
Thaät vaäy, baïn muoán töông lai baïn ra sao thì phaàn lôùn noù seõ ra nhö vaäy. Coù ngöôøi cho raèng cuoäc ñôøi toát, xaáu laø do soá meänh “boân ba khoâng qua thôøi vaän”. Chuùng ta khoâng hoaøn toaøn phuû nhaän ñieàu naøy. Song, soá meänh cuûa con ngöôøi ra sao thì khoâng bieát, nhöng ñaõ coù khoâng ít nhöõng con ngöôøi nhôø loøng kieân nhaãn, yù chí vöôït khoùù ñaõ coù taùc duïng chi phoái cuoäc soáng. Ñaát nöôùc cuõng nhö gia ñình naøo cuõng vaäy, phoàn vinh giaøu coù ñeàu do nhöõng ngöôøi taøi ba maãn caùn taïo döïng. Soá meänh caû moät daân toäc cuõng vaäy ñeàu do nhöõng boä oùc sieâu vieät ñoåi ñôøi. Bôûi vì, ôû ñôøi chæ coù ngöôøi taøi môùi duøng ñöôïc nhöõng ngöôøi taøi, chæ coù nhöõng ngöôøi kieân nhaãn thaønh taâm môùi coù ñöôïc taát caû. Hieän nay chuùng ta, tuy sinh ra giöõa thôøi ñaïi vaên minh hieän ñaïi nhöng vaãn coøn ñaày daãy nhöõng khoù khaên, phöùc taïp. Do ñoù maø tuoåi treû, moät soá deã daøng maát nieàm tin vaøo cuoäc soáng töø nhöõng hieän töôïng xaõ hoäi, töø nhöõng thoaùi hoùa cuûa löông taâm con ngöôøi. Theá laø coù moät soá nhaûy töø neàn neáp gia phong sang moät thaùi cöïc khaùc, maø haàu heát caùc giaù trò coi laø ñaûo loän. Ngöôøi ta goïi ñoù laø nhöõng “con thieâu thaân”. Noù ñaõ ñöa khoâng ít cuoäc ñôøi ñeán choã cuøng ñöôøng trong söï löôøi bieáng truïy laïc. Töø ñoù daãn ñeán baïi hoaïi gia ñình vaø suy ñoài daân toäc. Neáu coù dòp ñi qua moät soá nôi trieån laõm tranh thö phaùp, chí ít baïn seõ thaáy moät böùc chöõ “nhaãn” thaät to ngöôøi ta treo ôû ñoù. Chöõ nhaãn coøn, nghóa laø chaân lyù xöa vaãn duy trì trong xaõ hoäi. Noù khoâng nhöõng khoâng raøng buoäc söï tieán leân cuûa con ngöôøi, maø coøn laø caùi thaéng ñeå haûm ñaø tuoät doác cuûa ñaïo ñöùc xaõ hoäi. Nhaãn laø nhaãn nhòn, coøn coù nghóa laø chòu ñöïng, laø nhaãn naïi beàn gan beàn chí tröôùc moïi nghòch caûnh. Giaùo lyù nhaø Phaät ñaõ chæ ra phaùp moân tu raát hay, ñoù laø “Nhaãn nhuïc Ba la maät”. Phaùp aáy giaûng raèng: Kinh Hoa Nghieâm coù noùi: “Nhaát nieäm saân taâm khôûi, baù vaïn chöôùng moân khai” (moät nieäm loøng saân haän noåi leân, thì traêm ngaøn muoân öùc cöûa nghieäp chöôùng ñeàu môû ra). Thaät vaäy, laém ngöôøi vì moät phuùt khoâng daèn ñöôïc côn töùc giaän, maø ñaùnh ñaäp vôï con ñeán taøn taät, ñoát phaù cuûa caûi quyù baùu cuûa oâng cha ñeå laïi, roài phaûi aân haän suoát ñôøi. Laém luùc, vì khoâng laøm chuû ñöôïc taùnh noùng naûy maø tình coát nhuïc phaûi chia ly, nghóa vôï choàng phaûi phaân reõ, baïn chí thaân trôû thaønh keû oaùn thuø... Ngöôøi hoïc ñaïo cuõng vaäy, neáu gaëp nghòch caûnh khoâng nhaãn nhòn ñöôïc, thoái chí naûn loøng, ñoâi khi phaûi bò ñoïa ñaøy. Nhö oâng Ñoäc Giaùc Tieân Nhaân, vì moät nieäm saân haän khoâng nhaãn ñöôïc, maø phaûi bò maát caû naêm phaùp thaàn thoâng. OÂng Uaát Ñaàu Lam Phaát, vì saân haän maø phaûi ñoïa laøm loaøi phi ly truøng (choàn bay). Neân saùch coù noùi: “Nhaát saân chi hoûa naêng thieâu vaïn khoaûnh coâng ñöùc chi sôn” (nghóa laø moät ñoùm löûa saân, coù theå ñoát tan muoân maãu röøng coâng ñöùc). I. Thaønh phaàn cuûa nhaãn nhuïc Ba la maät. 1. Thaân nhaãn: Ñoái vôùi nghòch caûnh nhö naéng möa, noùng laïnh, ñoùi khaùt, ñau oám, hoaëc bò ngöôøi ñaùnh ñaäp, haønh haï, laøm böùc naõo nôi thaân, mình cuõng cam chòu, khoâng phaøn naøn hay choáng cöï laïi. Ñaây laø söï chòu ñöïng veà phaàn theå xaùc. 2. Khaåu nhaãn: Thaân ñaõ nhaãn chòu khoâng choáng laïi ngöôøi maø mieäng cuõng khoâng thoát ra nhöõng lôøi nguyeàn ruûa ñoäc aùc, tröôùc nhöõng lôøi maï nhuïc chua cay, maéng nhieác toài teä hay ñaùnh ñaäp taøn nhaãn. 3. YÙ nhaãn: Nhaãn nhuïc caû trong taâm, khoâng caêm hôøn, khoâng oaùn giaän, khoâng noåi leân yù phaûn ñoái, nhöõng tö töôûng haéc aùm ñeå traû thuø. Trong ba thöù nhaãn naøy, “yù nhaãn” laø khoù nhaát vaø quan troïng nhaát. Coù nhieàu khi thaân coù theå chòu ñöïng ñöôïc cöïc hình, nhöng mieäng vaãn laåm baåm nguyeàn ruûa. Theâm moät töøng nöõa, mieäng tuy khoâng thoát ra nhöõng lôøi phaûn ñoái, nguyeàn ruûa, nhöng yù vaãn ngaám ngaàm phaûn ñoái, vaø töùc giaän vaãn ñoát chaùy tim gan. Ñeán khi “taâm yù” cuõng khoâng ngaám ngaàm noåi daäy phaûn ñoái, söï töùc giaän laéng xuoáng taän ñaùy loøng; ñöùng tröôùc moïi nghòch caûnh, loøng vaãn phaúng laëng nhö khoâng, thì nhaãn nhuïc môùi thaät hoaøn toaøn. Neáu beân trong maø chöa nhaãn ñöôïc, thì theá naøo giaän döõ cuõng coù ngaøy xuaát hieän ra trong lôøi noùi vaø haønh ñoäng. II. Phaûi nhaãn nhuïc nhö theá naøo môùi ñuùng chaùnh phaùp? 1. Nhaãn nhuïc coù chaáp töôùng: Nhaãn nhuïc vì sôï quyeàn theá; nhaãn nhuïc vì ñang naèm trong hoaøn caûnh baát lôïi chöa theå traû thuø ñöôïc; nhaãn nhuïc ñeå mong caàu ñöôïc ngöôøi khen, hay ñöôïc chöùc troïng; quyeàn cao; nhaãn nhuïc vì khinh bæ ñoái thuû, hay töï cho mình cao hôn ngöôøi, khoâng theøm chaáp neâ, phaûn ñoái. Nhaãn nhuïc nhö theá laø nhaãn nhuïc chaáp töôùng vì coøn do duïc voïng tham, saân, si, maïn thuùc ñaåy, chöa phaûi laø nhaãn nhuïc Ba la maät. 2. Nhaãn nhuïc khoâng chaáp töôùng: Ngöôøi tu haïnh nhaãn nhuïc Ba la maät, tröôùc heát phaûi do yù muoán dieät tröø loøng saân haän, kieâu maïn, taät ñoá, töï aùi, tham lam... Neáu coù ngöôøi chöûi maéng, mình phaûi bình tónh töï nghó raèng: “Ta coù laøm ñieàu gì saùi quaáy khoâng? Neáu coù, thì ta bò sæ nhuïc laø phaûi, ta neân caûm ôn ngöôøi. Neáu ta trong traéng, thì nhöõng lôøi sæ nhuïc aáy coù dính líu gì ñeán ta ñaâu, maø phaûi khoå taâm nghó ñeán?”. Hôn nöõa, ngöôøi tu nhaãn nhuïc coøn nhaém muïc ñích trau doài loøng töø bi vaø hyû xaû, ta nhaãn nhuïc khoâng oaùn giaän, khoâng traû thuø laø ta thöông ngöôøi, ta muoán xem moïi ngöôøi nhö thaân thuoäc anh em. Ta nhaãn nhuïc vì ta khoâng muoán cuoäc ñôøi laø moät ñaáu tröôøng, moät baõi chieán, moät loø löûa cuûa saân haän, ñoát thieâu taát caû. Chuùng ta haõy taäp cho ñöôïc nhaãn nhuïc nhö oâng Punna trong caâu chuyeän sau ñaây: “Khi Phaät coøn taïi theá, moät ñeä töû cuûa Phaät, oâng Punna xin Phaät ñi qua truyeàn ñaïo taïi xöù Sunaøparanta, laø moät xöù coù tieáng raát hung aùc. Phaät hoûi oâng Punna: - OÂng ñaõ phaùt nguyeän ñem ñaïo phaùp cuûa ta ñeán truyeàn baù cho daân xöù aáy, nhöng neáu hoï khoâng nghe, laïi coøn duøng lôøi hung aùc maéng chöûi oâng, thì oâng nghó sao? - Baïch Theá toân, con nghó: Hoï laø ngöôøi toát, vì hoï khoâng duøng caây ñaùnh ñaäp con, hay laáy ñaù neùm con. Phaät hoûi tieáp: - Neáu hoï laáy caây ñaùnh oâng, hay duøng ñaù neùm oâng, thì oâng nghó sao? - Baïch Theá toân, con nghó : Hoï vaãn coøn loøng nhaân, vì hoï khoâng cheùm gieát hay ñaäp con ñeán cheát. Phaät laïi hoûi: - Neáu hoï cheùm gieát hoaëc ñaùnh cheát oâng thì oâng nghó sao? - Baïch Theá toân, con nghó : Hoï laø aân nhaân cuûa con, vì nhôø hoï maø con thoaùt ñöôïc thaân ñau khoå, boû ñöôïc boïc thuùi tha, töø bieät ñôøi soáng khoán naïn naøy. Ñöùc Phaät khen: - Hay laém! OÂng nhaãn nhuïc ñöôïc nhö vaäy thì môùi coù theå qua xöù aáy truyeàn ñaïo ñöôïc! OÂng Punna qua xöù Sunaøparanta truyeàn ñaïo khoâng bao laâu, daân chuùng xöù aáy ñeàu qui ñaàu Phaät phaùp caû. Nhaãn nhuïc nhö oâng Punna môùi thaät ñuùng laø nhaãn nhuïc Ba la maät, nghóa laø nhaãn töø ngoaøi thaân ñeán trong taâm, nhaãn maø khoâng thaáy mình nhaãn vaø caûnh nhuïc ñeå nhaãn. Chuùng ta khoâng coøn nghi ngôø gì nöõa giaù trò vaø coâng ñöùc lôùn lao, quyù baùu cuûa nhaãn. Moät mình moät coõi treân giaáy nhöng bieát bao yù nghóa. Neáu trong cuoäc soáng haøng ngaøy, khoâng theå thöïc hieän nhöõng ñieàu toát, thì xin baïn cuõng ñöøng bao giôø laøm quen vôùi caùi xaáu. Töø lôøi noùi ñeán vieäc laøm, neáu khoâng coù cô hoäi laøm vui loøng keû khaùc thì chí ít baïn cuõng ñöøng laøm ñieàu gì toån haïi ñeán hoï. Ñoái vôùi caùi sai cuûa ngöôøi cho duø loãi lôùn ñeán ñaâu, xin baïn tröôùc haõy suy xeùt laáy mình, vì coù theå, baïn chính laø nguyeân nhaân gaây ra caùi xaáu cuûa hoï. Cho neân ôû moïi hoaøn caûnh baïn haõy môû cöûa loøng töø ñeå tha thöù cho moïi ngöôøi, nhaát laø khi baïn ñöùng ôû vai troø laø keû treân. Neáu khoâng, baïn cöù chuyeân taâm baùo oaùn thì laøm sao coù theå gia aân cho traêm hoï? Ñöùc nhoû maø ôû ngoâi cao khoâng khoûi tai hoïa ñoù, thöa baïn! Xöa nay, haàu heát söï daøy voø löông taâm, cuoäc soáng ñaày tai naïn baát traéc ñeàu phaàn nhieàu laø khoâng haønh thieän “gieo nhaân naøo seõ gaëp quaû aáy”. Ngöôøi luoân nghó ñeán ñieàu thieän, ngöôøi aáy coù theå raát cô haøn, khoâng coù vò trí cao trong xaõ hoäi nhöng chaéc chaén laø coù taâm hoàn thanh thaûn. Ñieàu ñoù chính laø chaân haïnh phuùc roài phaûi khoâng baïn? Noù seõ giuùp baïn moät cuoäc soáng ñaày yù nghóa hôn. Coøn ñoái vôùi nhöõng keû só coù chuùt danh voïng ôû ñôøi laïi laø nhöõng ngöôøi, maø khi cheát ñi, ñeàn thôø khoùi höông nghi nguùt chính laø caùch töôûng nhôù ñaày veû toân nghieâm cuûa haäu theá ñoái vôùi nhöõng baäc giaøu coâng ñöùc. Ngöôøi baát dieät laø ngöôøi luoân soáng nhaãn nhuïc, heát loøng vì moïi ngöôøi. Hoï chæ toàn taïi coù moät ñôøi nhöng soáng ñeán muoân ñôøi laø vaäy. Coå nhaân ta ngaøy xöa, oâng Baïch Lieâu sinh ra trong moät gia ñình raát ngheøo. Môùi leân baûy taùm tuoåi, Baïch Lieâu ñaõ phaûi ñi ôû chaên traâu cho ngöôøi ñeå kieám caùi aên qua ngaøy. Tuy baàn haøn lam luõ nhöng Baïch Lieâu laïi raát hieáu hoïc. Khoâng coù ñieàu kieän ñeå coù theå tôùi tröôøng, oâng hoïc loûm qua con chuû nhaø. Ñôøi truyeàn raèng, ñeå ñöôïc ngöôøi con cuûa chuû nhaø cho möôïn saùch, Baïch Lieâu phaûi laøm luïng theâm khoâng bieát bao nhieâu laø vieäc. Ñeâm naøo cuõng vaäy, phaûi ñeán taän khuya roài Baïch Lieâu môùi ñöôïc nghæ vaø... baét ñaàu hoïc. Khoâng coù ñeøn ñeå xem saùch, oâng laáy chaân nhang vieát xuoáng neàn ñaát, ñôïi saùng ra kieåm tra laïi xem ñuùng sai theá naøo. Cöù theá, vaát vaû vaø nhòn nhuïc, Baïch Lieâu beàn chí hoïc maõi. Daân ñöông thôøi thaáy oâng gioûi quaù, lieàn truyeàn cho nhau raèng Baïch Lieâu coù ñoâi maét thaàn, ban ñeâm khoâng ñeøn vaãn coù theå ñoïc ñöôïc saùch, ban ngaøy nhìn chöõ coù theå thaáu qua ñeán ba trang giaáy, vaø heã oâng nhìn ai laø ngöôøi ñoù seõ bò thoâi mieân, baûo gì laøm naáy, khoâng sao cöôõng laïi noåi. Theo caùc thö tòch coå thì vaøo khoa Bính Daàn (1266), vinh quang toät baäc ñaõ ñeán vôùi Baïch Lieâu. Khoa aáy, vua Traàn Thaùnh Toâng (1258-1287) laáy Traàn Coá (ngöôøi laøng Phaïm Trieàn, huyeän Thanh Mieän, nay laø thoân Phaïm Lyù, xaõ Ngoâ Quyeàn, huyeän Ninh Thanh, tænh Haûi Döông) ñoã Kinh Traïng Nguyeân, coøn Baïch Lieâu thì ñoã Traïi Traïng Nguyeân. Tröôùc khi ñoã ñaït, nhôø coù tieáng hoïc gioûi, cho neân Baïch Lieâu ñöôïc Chieâu Minh Ñaïi Vöông Traàn Quang Khaûi (1241-1294) nuoâi trong phuû ñeä cuûa mình, coi laø gia khaùch. Sau khi Baïch Lieâu ñoã ñaït, vua Traàn Thaùnh Toâng muoán ban chöùc töôùc cho oâng, nhöng oâng töø choái, chæ xin ñöôïc maõi maõi laøm moät gia khaùch bình thöôøng cuûa Chieâu Minh Ñaïi Vöông Traàn Quang Khaûi maø thoâi. Daân gian keå raèng, coù keû haùo söï, tìm ñeán gaëp oâng vaø hoûi: - Ñaõ doác chí ñeøn saùch moät thôøi laïi chieám ñöôïc baûng khoâi nguyeân, taïi sao khoâng chòu ra laøm quan ñeå höôûng vinh hoa phuù quyù cho boû nhöõng ngaøy haøn vi ñi chaên traâu thuôû naøo? Baïch Lieâu ñieàm tónh ñaùp: - Trieàu ñình theâm moät ngöôøi laøm quan laø daân gian theâm moät ngöôøi ñi ôû. Ñöùc lôùn cuûa caùc baäc thaùnh hieàn coøn ngôøi ngôïi trong saùch vôû, ta ñoïc saùch maø loøng nhöõng sôï, khoâng daùm laïm nhaän aùo muõ caân ñai. Vaû chaêng, ai maø chaúng thích ñöôïc soáng theo sôû nguyeän tao nhaõ cuûa mình? Ta may maén maø ñöôïc nhö theá naøy, coøn ruõ boû ñeå böôùc vaøo hoaïn loä laøm gì nöõa? Môùi hay, khoâng coù loøng kieân nhaãn, yù chí vöôït khoù, seõ chaúng coù taøi naêng naøo caû. Chôù baûo nôi hang saâu cuøng coác laø khoâng coù ngöôøi taøi, bôûi chí tieán thuû ñaâu phaûi chæ coù maët ôû choán phoàn hoa? Noù ôû ngay trong moãi chuùng ta. Xaõ hoäi ai cuõng muoán vöôn leân, cuõng muoán noåi danh, khaùc chaêng thì chæ laø noåi danh nhö theá naøo maø thoâi. Neáu baïn cho toâi bieát caùch baïn muoán noåi danh, toâi seõ noùi ngay raèng baïn thuoäc haïng ngöôøi naøo. Qua göông traïng nguyeân Baïch Lieâu baïn ñaõ thaáy ñöôïc khí tieát cuûa ngöôøi xöa roài phaûi khoâng? Thaät laø ñaùng khaâm phuïc vaø cuõng laï, keû tìm ñuû moïi caùch ñeå tìm kieám lôïi danh thì chaúng ñöôïc, ngöôøi chæ ñeå taâm luyeän taøi tích ñöùc, höõng hôø vôùi lôïi danh thì lôïi danh laïi ñeán. Neáu ai cuõng ñeàu ñöôïc nhö Baïch Lieâu thì chaúng phaûi lo ñaát nöôùc khoâng thanh bình vaø xaõ hoäi thieáu maát nhöõng ngöôøi hieàn! Vaäy thì thöa baïn, xin baïn haõy beàn gan beàn chí laøm vieäc keå caû khi thaát chí nhaát. Baïn khoâng neân luøi böôùc trong moïi hoaøn caûnh duø khoâng theå tieán leân, coù theá baïn môùi coù cô may soáng vui vaø toàn taïi ñöôïc. Maø soáng khoâng phaûi chæ ñeå soáng moät caùch voâ duïng voâ ích, khi nghó laøm vieäc ñeå caàm chöøng. Haêng say laøm vieäc vaø nhaãn nhòn laø hai yeáu toá toái quan troïng nhaát trong cuoäc soáng. Ñaïo ñöùc luoân ñi ñoâi vôùi söï lao ñoäng, coù taùc duïng ñoåi ñôøi, vaø ñoåi chính baïn. Khoâng theå coù ñaïo ñöùc trong nhöõng con ngöôøi löôøi bieáng. Baïn bieát khoâng, nuoâi döôõng vaø tieáp tay cho nhöõng sôïi daây leo ñoù ñeo baùm xaõ hoäi cuõng laø haønh aùc ñaáy baïn aï! Taát nhieân, khoâng phaûi luùc naøo ta cuõng tìm ra ñöôïc trong cuoäc soáng nhöõng lôøi giaûi ñaùp coù saün, nhöõng moâ hình ñaõ trôû thaønh maãu möïc. Baïn muoán leo leân ngoïn nuùi cao phaûi baét ñaàu töø döôùi chaân nuùi. Coå nhaân ñaõ daïy “Muoán coù caû moät thaønh trì, tröôùc heát phaûi bieát caàn maãn xaây töøng vieân gaïch nhoû, muoán coù trí tueä lôùn, tröôùc phaûi bieát mieät maøi löôïm laët töøng hieåu bieát ñôn giaûn ñaàu tieân”. Keû só chaân chính cuûa ñoâng taây kim coå, do ñöùc “nhaãn”ñaõ ñeå laïi cho ñôøi nhöõng di saûn phong phuù khaùc nhau. Nhö Laõo Töû, di saûn ñaùng quyù maø oâng ñeå laïi chính laø söï nhaãn naïi vöôït khoù nuoâi chí ñoïc saùch maø phaùt minh taâm ñòa. Coù phaûi ngaãu nhieân maø “Ñaïo Ñöùc Kinh” cuûa oâng maõi ñöôïc haäu theá löu truyeàn ñaâu? Maët khaùc, veà maët xöû theá cuõng vaäy, ngöôøi xöa ñaõ cho chuùng ta moät trieát lyù: “chaáp nhaän”. YÙ töôûng aáy hôi gioáng trieát lyù cuûa Laõo, Trang phaùt nguoàn töø Kinh Dòch cho raèng trong trôøi ñaát heã noùi “AÂm” laø noùi “Döông”, noùi “Tònh” laø noùi “Ñoäng”, noùi “Yeân” laø noùi “Loaïn”. Vì yù thöùc maâu thuaãn caên baûn aáy töø cuûa trôøi ñaát ñeán caùc xaõ hoäi neân Khoång Töû khuyeân: “Thoâng minh dueä trí thuû chi dó ngu, Duõng löïc chaán theá thuû chi dó khieáp”. Laøm ngöôïc laïi laø chuoác vaï vaøo thaân. Ngöôøi ta noùi “Nhaãn” hay ñi ñoâi vôùi nhuïc “Nhaãn nhuïc”, leõ taát nhieân nhaãn laø phaûi chòu nhuïc, Haùn Cao Toå maø khoâng nhôø Tröông Löông baám chaân daïy cho chöõ “Nhaãn” ñeå duøng Haøn Tín thì ñaïi söï coi nhö baát thaønh. Cho neân, nhaãn laø keàm cheá voïng taâm, döùt tröø tham, saân, si, ngaõ maïn. Laïi nhaãn laø meàm maïi (nhu nhöôïc) nhö “Thieät nhu thöôøng toàn, só cang taát chieát” (Löôõi meàm thöôøng coøn, raêng cöùng aét gaõy). Nhöng khoâng phaûi nhaãn nhuïc laø heøn haï, thaát baïi bôûi “Nhu thaéng cöông, nhöôïc thaéng cöôøng”. Ñöøng lo ñöông ñaàu vôùi bieån noåi loâi ñình maø haõy cho ghe taøu vaøo vònh nuùp. Söùc maïnh cuûa “nhu” bao giôø cuõng taùc duïng hôn “cöông”. Luøi moät böôùc ñeå tieán leân ba böôùc. Baïn ñöøng bao giôø thaéc maéc “khoâng laøm gì maø bò nhieàu ngöôøi gheùt. Coù ñaáy baïn. AÙnh saùng taøi to, ñöùc lôùn cuûa baïn taán coâng boùng toái voâ taøi, baát ñöùc cuûa nhieàu ngöôøi. Maø nhö vaäy ñaõ ñuû baïn bò boâi loï roài, khoâng caàn phaûi haønh aùc vaø haïi ñeán ai!”. Cho neân, thöôïng saùch vaãn laø “Baù haïnh nhaãn chi vi thöôïng” (Traêm haïnh, nhaãn laø hôn heát). Vaø cao hôn, baïn seõ nhaãn ñeán möùc khoâng coøn bieát mình ñang nhaãn nöõa. Vì vaäy, noùi nhö Reneù Crouard “Haàu heát nhöõng boä oùc laøm neân nghieäp caû xöa nay ñeàu toái thieåu chòu khoù ñi moät soá “ngoõ heïp” cuûa ñôøi soáng ñaïi khaùi nhö töï cheá, noã löïc, hy sinh vaø trieàn mieân laøm vieäc”. Vôùi söï kieân nhaãn nhö vaäy, laø nhöõng ngöôøi hieàn, khi truùt boû xaùc phaøm cuõng coù nghóa laø hoï baét ñaàu soáng vónh cöûu trong kyù öùc baát dieät cuûa nhieàu theá heä sau ñoù. Thöa baïn! NHAÃN TRONG THÖ PHAÙP. Haàu heát caùc nhaø thö phaùp ñeàu laø nhöõng ngöôøi ñaõ traûi nghieäm vaø thoâng hieåu qua nguyeân lyù cuûa ñaïo vaø ñôøi (ngoä). Nhaãn chính laø con ñöôøng ñi töø thieàn ñeán giaùc ngoä vaø vaãn duy trì ngay sau khi ñaõ ngoä vaø thö phaùp cuõng khoâng naèm ngoaøi con ñöôøng ñoù. Do vaäy, söï thaønh töïu trong ngheä thuaät thö phaùp ngoaøi nhôø naêng löïc baåm sinh, caùc thö gia khoâng theå thieáu söï “nhaãn” trong quaù trình coâng phu reøn luyeän. Trong caùc danh buùt cuûa Trung Quoác, Vöông Hy Chi (321 - 379) - nhaø thö phaùp kieät xuaát ñôøi Ñoâng Taán, ñöôïc xem nhö coù aûnh höôûng saâu ñaäm ñeán caùc lôùp haäu taán, oâng töøng ñöôïc toân laø “Thaûo thaùnh” vaø “Ñeä nhaát haønh thö”. Noùi ñeán Vöông Hy Chi, ngöôøi ta ñaõ keå laïi nhieàu giai thoaïi khaù haáp daãn. Hoïc thö phaùp cuûa Veä Thöôùc luùc môùi leân 7 tuoåi. Khoâng quaù 3 naêm, buùt löïc cuûa Vöông ñaõ thaám maïnh khieán Veä phu nhaân phaûi thoát leân: “Ta tuy laø thaày nhöng chaúng bao laâu, Vöông seõ vöôït xa ta”. Naêm 12 tuoåi, Vöông phaùt hieän trong tuû saùch cuûa cha mình coù saùch baøn veà thö phaùp cuûa caùc danh gia thuôû tröôùc. Vöông leùn laáy ra ñoïc. Cha bieát ñöôïc, quôû: “Con tuoåi coøn nhoû, sao ñaõ troäm ñoïc saùch coå nhaân?” Vöông ñaùp: “Thöa cha, hoïc chaúng ñôïi tuoåi, ví nhö ngöôøi ta chaïy treân ñöôøng daøi moãi ngaøy ñeàu phaûi gaéng söùc”... Ngöôøi ta coøn keå laïi moät giai thoaïi khaùc veà Vöông: Vöông Hy Chi luyeän chöõ ngaøy ñeâm ñeán noãi ao quanh nhaø trôû neân ñen thaãm do Vöông röûa buùt, röûa nghieân. Ñeán nay, ngöôøi ñòa phöông coøn goïi ao aáy laø “Taåy nghieân trì”, caïnh ñoù ngöôøi ta ñaõ döïng moät ngoâi ñình nhoû khaéc ba chöõ “Maëc hoa ñình”. Coâng phu khoå luyeän cuûa Vöông Hy Chi ñöôïc ñuùc keát: “Duïng taâm thaäp nguõ nieân, thuûy coâng nhaát vónh töï”. Nghóa laø 15 naêm kieân nhaãn luyeän thö phaùp, khôûi ñaàu chæ vieát nhieàu laàn moät chöõ vónh. Vöông Hy Chi noåi tieáng nhaát vôùi baøi töïa moät taäp thô vieát ôû Lan Ñình. Baøi töïa taäp thô naøy do Vöông Hy Chi vieát goïi laø “Lan Ñình töï”. Chöõ cuûa hoï Vöông vieát ôû Lan Ñình töï goïi laø “Lan ñình thieáp”. Vaø laø taùc phaåm taâm ñaéc nhaát cuûa oâng. Danh taùc naøy ñaõ ñi vaøo thö phaùp söû. Thôøi Ñoâng Haùn, Tröông Chi cuõng laø moät caây buùt trôû thaønh baäc thaûo thaùnh. Suoát maáy chuïc naêm roøng raõ ngaøy ñeâm, Tröông Chi mieät maøi luyeän buùt. Sau nhöõng laàn vieát aáy, oâng ñem buùt ra ao caïnh nhaø ñeå röûa. Laâu daàn, nöôùc ao ñaõ trôû neân ñen ngoøm vì möïc! Vì theá coù caâu “Laâm trì hoïc thö, trì thuûy taän maëc”. Vaø chöõ Laâm trì ngöôøi ta ñaõ duøng ñeå chæ coâng phu khoå luyeän thö phaùp. Ñôøi Tuøy, Thieàn Sö Thích Trí Vónh do saün coù coâng naêng thieàn ñònh oâng ñaõ deã daøng noåi tieáng trong laõnh vöïc thö phaùp vôùi coâng phu luyeän taäp: “ñaêng laâu baát haï töù thaäp nieân”. Nghóa laø oâng leân laàu chuøa Vónh Haân, ôû luoân treân ñoù trieàn mieân 40 naêm, kieân nhaãn luyeän buùt. Buùt cuøn, vöùt caïnh laàu, laâu daàn xeáp leân thaønh “thoaûi buùt truûng” (goø buùt cuøn). Töø ñoù ngöôøi ta cuõng duøng chöõ buùt truûng ñeå chæ coâng phu khoå luyeän thö phaùp. Coøn nhieàu göông khoå luyeän cuûa caùc thö gia nöõa nhöng khoâng theå lieät keâ ra heát ôû ñaây, xin heïn baïn ñoïc vaøo dòp sau. Noùi veà söï “nhaãn” trong thö phaùp thì baát cöù thö gia naøo cuõng phaûi traûi qua; khaùc chaêng laø söï coâng phu nhieàu hay ít. Nhöng nhieàu hay ít cuõng laø söï khoå coâng ñeå ñaït cho ñöôïc sôû nguyeän tao nhaõ cuûa hoï vaø ñem laïi cho ñôøi söï ñoåi thay. Chaéc chaén caùi ñoåi thay ñoù chính laø taâm cuûa ta. Nhö theá caùi thieän cao toät vöôït qua thieän vaø aùc, caùi ñeïp toái thöôïng vöôït caû hai xaáu vaø ñeïp. Caùi thöïc taïi vó ñaïi vöôït khoûi huyeãn vaø thöïc. Haïnh phuùc toái cao thoaùt ngoaøi ñau khoå vaø vui söôùng. Thöïc taïi, vaø thaønh töïu ñeán khi chính nôi ñaây ñaõ trôû thaønh “tuøy kyø taâm thanh tònh töùc quoác ñoä tònh” (neáu taâm ta tònh thì coõi theá seõ thanh tònh) - yeáu chæ cuûa thö phaùp. Taøi lieäu tham khaûo vaø trích daãn: Phaät hoïc - Hoøa thöôïng Thích Thieän Hoa Troâng laïi ngaøn xöa - Nguyeãn Khaéc Thuaàn. TAÂM THIEÀN vôùi NGUOÀN CAÛM HÖÙNG NGHEÄ THUAÄT Thieàn, tieáng Phaïn laø Jhaøna, taøu aâm laø Thieàn-na, coù nghóa laø laøm cho taâm ñöôïc yeân laëng, tónh ñònh. Thieàn-na coøn coù nghóa laø ñoát chaùy phieàn naõo hay thieâu huûy phieàn naõo. Nhö theá, Thieàn laø phaùp moân oån ñònh taâm lyù. Muoán vaäy, söï gom taâm, taäp trung tö töôûng ñeå quy taâm veà moät moái, ñeå ñaït ñöôïc nhaát taâm laø vieäc caàn thieát, taát yeáu. Tu Thieàn, nhö theá, coù theå ñaït ñöôïc nhöõng thaønh quaû toát ñeïp nhö luïc caên (tai, maét, muõi, löôõi, thaân, yù) ñöôïc töï taïi, phieàn naõo laéng dòu, caên laønh taêng tröôûng, töø bi roäng môû. Vaø, cuõng chính nhôø Thieàn (ñònh) maø Tueä giaùc ñöôïc phaùt saùng, thaáy roõ sinh töû vaø baûn lai cuûa moïi söï, moïi vaät. Noùi caùch khaùc, Thieàn laø moân hoïc veà Taâm. Ngöôøi ñaït ñaïo laø ngöôøi ñaõ ñaït caùi Taâm Thieàn. Vaø, Taâm Thieàn ñaõ taïo nguoàn caûm höùng thaâm saâu trong ngheä thuaät. Ñöùc Phaät ñaõ daïy: Naøy caùc ñeä töû, taát caû chuùng sinh ñeàu coù nghieäp quaû, chuùng höôûng thuï nghieäp quaû, chuùng do nghieäp quaû, chuùng leä thuoäc vaøo nghieäp quaû. Nghieäp quaû phaân bieät chuùng thaønh haïng thaáp haïng cao, ngöôøi quí keû tieän. Nhö vaäy phaûi hieåu söï khaùc nhau cuûa Taâm thöùc ôû phöông dieän coù khaû naêng taïo taùc ra söï khaùc bieät veà hieäu quaû. Thöïc theá, Taâm thöùc ñaõ taïo taùc ra taát caû söï khaùc bieät aáy. Nhöng vì Taâm thöùc khoâng theå taïo taùc taát caû söï khaùc bieät khi naøo noù khoâng coù cô hoäi ñeå taïo taùc hay laø chöøng naøo noù thieáu ñieàu kieän caàn thieát, cho neân Taâm thöùc coøn phong phuù hôn caùc yeáu toá khaùc nhau cuûa moät sinh linh ñaõ ñöôïc Taâm thöùc taïo ra. Bôûi vaäy maø Theá Toân tuyeân boá: - Naøy Tyø Khöu, ta khoâng thaáy moät loaøi naøo thieân hình vaïn traïng nhö giôùi ñoäng vaät, vaäy maø Taâm thöùc coøn thieân hình vaïn traïng phong phuù hôn giôùi ñoäng vaät nöõa! (Trích daãn ôû Majjhima-nikaya III, 203) Treân ñaây Buddhaghosa (Phaät Minh) luaän veà yù nghóa cuûa Taâm thöùc (Citta), nhaän ñònh taùc duïng bieän bieät cuûa noù, chöùng toû caùi aáy laø töï ngaõ hay töï taâm. Caùi goïi laø ngaõ aáy laø aûo töôûng, aûo giaùc - vì noù chæ laø doøng troâi chaûy raát nhanh, mieân tuïc, lieân tuïc cuûa nguõ uaån: saéc, thoï, töôûng, haønh, thöùc. ÔÛ ñaây thoï laø caûm giaùc, töôûng laø tri giaùc, haønh laø nhöõng traïng thaùi taâm lyù nhö möøng, giaän, buoàn, vui, tham, saân .v.v... coøn thöùc môùi laø yù thöùc. Nhöõng phaåm tính ñöôïc ñieàu hoøa thoâng caûm lieân heä chaët cheõ, nhö tö töôûng Nho ñaõ nhaän ñònh: “Nhöõng traïng thaùi taâm lyù nhö möøng, giaän, buoàn, vui chöa taùc duïng ra thì goïi laø Trung, taùc duïng maø ñeàu truùng tieát ñieäu thì goïi laø Hoaø”. (Hyû noä ai laïc chi vò phaùt vò chi trung, phaùt nhi giai truùng tieát vò chi hoøa - Trung Dung) Coù trung coù hoøa, coù lyù coù tình, coù theå coù duïng, hai phöông dieän khoâng dôøi nhau, hoã töông quan heä ñaáy laø Taâm thöùc. Caùi Trung laø theå, nguoàn goác cuûa Taâm thöùc. Caùi theå aáy lieân tuïc baûo hôïp duy trì quaân bình cho yù thöùc chæ laø nhöõng traïng thaùi taùc duïng troâi chaûy bieán ñoåi nhaát thôøi nhö kinh nghieäm chöùng minh. Khoâng nhöõng taát caû söï phaân hoùa, duø phaân hoùa ra naêng tri hay sôû tri (Sujet – connaissant et objetconnu) ñeàu giaû thieát tröôùc coù doøng lieân tuïc, caùi “trung” khoâng phaân hoùa thuaàn nhaát, nhöng chính söï phaân hoùa cuõng laø thaønh phaàn cuûa doøng lieân tuïc thuaàn nhaát aáy phaùt ra. Khoâng coù caùi trung lieân tuïc, töùc laø caùi taâm theå duy tinh duy nhaát aáy thì seõ khoâng coù söï giaùc ngoä, hay ñöùc saùng vaø caûm ñoäng maø ngöôøi ta noäi quan thaáy tröïc tieáp. Bôûi vì naêng tri cuõng nhö sôû tri, chính moät söï phaân hoùa tröïc tieáp cuûa taâm theå, ñeàu ñöôïc lieân heä vôùi nhau baèng vaø trong taâm thöùc baát phaân, bôûi theá maø traïng thaùi lyù töôûng laø quaân bình giöõa Theå vaø Duïng, caùi chöa phaùt hieän vaø caùi ñaõ phaùt hieän. Cho neân Trung Dung cuûa Nho gia cöïc taû caùi traïng thaùi Trung Hoøa aáy: “Ñeán ñieåm quaân bình cuûa tinh thaàn thì Trôøi ñaát yeân vò, muoân vaät sinh nôû”. (Chí trung hoøa thieân ñòa vò yeân, vaïn vaät duïc yeân). Vaø Vasubandhu (Theá Thaân) môùi tuyeân boá raèng: “Taát caû ba coõi (duïc, saéc, voâ saéc) ñeàu chæ laø taâm thöùc”. (Tam giôùi duy taâm). Taâm thöùc ôû ñaây goàm hai phöông dieän, moät laø noäi dung cuûa yù thöùc hay tinh thaàn vôùi taát caû traïng thaùi bieán ñoåi, hai laø taâm theå bao haøm taát caû, thoâng suoát taát caû, mieân tuïc toàn taïi baát bieán maø ngöôøi ta tröïc tieáp kinh nghieäm trong tinh thaàn. Khi ngöôøi ta noùi yù thöùc laø yù thöùc caùi gì, vaø yù thöùc caùi gì laïi laø taùc duïng töï trong xuaát ra, cho neân coù taùc duïng laø coù theå, coù caùi trung chöa phaùt xuaát, vaø nhöõng taùc duïng ñaõ phaùt xuaát. Cho neân coù yù thöùc cuûa yù thöùc (conscience de conscience). Söï thöïc, moät ngheä phaåm vôùi quaù trình ngheä thuaät coù theå nhìn ôû hai quan ñieåm, quan ñieåm caûm giaùc khaùc nhau vôùi quan ñieåm noäi quan; quan ñieåm ba chieàu daøi, roäng, saâu hay cao cuûa vaät theå vôùi quan ñieåm mieân tuïc nhaát quaùn; trong ñoù bieåu hieän taát caû söï phaân bieät, vaø ôû ñaây laø nguoàn suoái cho taát caû rung ñoäng vaø caûm höùng cuûa tinh thaàn. Baát cöù thaùi ñoä naøo cuûa ngheä só cuõng do nghieäp quaû maø ra caû nhö Buddhaghosa ñaõ xaùc ñònh. Nghieäp quaû vöøa laø chuû ñoäng vöøa laø kinh nghieäm taùc ñoäng, vöøa laø khaùn giaû vöøa laø dieãn giaû. Tuøy theo caùch thöùc moät caù nhaân haønh ñoäng, maø keát quaû thaønh töïu khaùc nhau, vaø söï giaûi thích caù nhaân veà keát quaû aáy seõ xaùc ñònh kinh nghieäm, vaø baáy giôø laïi aûnh höôûng vaøo toaøn boä caùch thöùc haønh ñoäng hay thaùi ñoä ôû treân. Theo ñaáy moãi caù nhaân thöïc laø kieán truùc sö veà ñònh meänh cuûa mình. Caùi kieåu maãu aáy do Taâm thöùc saùng taïo töø trong tieàm thöùc vaø voâ thöùc vaø toaøn dieän saùng taïo hôn laø do yù thöùc chæ laø quaù trình phaân hoùa veà sau. Vì lyù do aáy maø khaû naêng saùng taïo cuûa taâm thöùc coù theå ví vôùi nhaø ngheä só: “Taâm thöùc nhö moät ngheä só vì noù bieåu hieän ra thieân hình vaïn traïng Nghieäp quaû”. Theo Buddhaghosa thì heã moät yù nieäm veà moät böùc hoïa khích ñoäng Taâm thöùc thaønh nguoàn caûm höùng, nhöõng khích ñoäng aáy troïng yeáu cho ngheä só ñeå hình dung vaø hoaïch ñònh moät taùc phaåm töông lai. Neáu chuùng ta hieåu Taâm thöùc ôû ñaây nhö laø hoaït ñoäng cuûa yù thöùc maø thoâi, chuùng ta seõ xaùc ñònh raèng saùng taùc ngheä phaåm hoaøn toaøn leä thuoäc vaøo quyeát ñònh vaø yù muoán cuûa ngheä só. Ngheä só chæ caàn laøm vieäc cho tinh xaûo, löïa choïn ñeà taøi cho kheùo leùo, vì ngheä phaåm ôû ñaây chæ laø phaûn chieáu Taâm thöùc chöù khoâng phaûi do Taâm thöùc taïo taùc. Vaø moät ngheä phaåm nhö theá, chæ coù yù thöùc höôùng daãn ñieàu khieån, seõ chæ bieåu hieän trong giôùi haïn cuûa yù thöùc thôøi ñaïi, khoâng vöôït ñöôïc ra ngoaøi phaïm vi yù thöùc hieåu bieát, taùc phaåm ngheä thuaät aáy seõ thích hôïp vôùi xu höôùng cuûa thôøi ñaïi noùi chung.
Kinh nghieäm quaùn thoâng mieân tuïc laø nguoàn caûm höùng voâ haïn, khai phoùng cho yù thöùc vaø giaûi thoaùt cho taâm hoàn ngheä só coøn söï phaân bieät giôùi haïn aån öùc yù thöùc, giaûm khaû naêng côûi môû cuûa tình caûm rung ñoäng cuûa ngheä só ñeå thích thuù khoâng caàn coù vaät ngaõ laøm ñoái töôïng. Vaø chính söï phaân bieät haïn cheá che laáp laøm cho ngöôøi ta maát baûn tính taâm linh ñeå vaän ñoäng trong caûnh giôùi cuûa nhöõng theá löïc maâu thuaãn xung ñoät. Rôøi baûn theå taâm linh ñeå nhaäp vaøo nhöõng tin töôûng veà ngoaïi vaät vaø caù tính tinh thaàn, ngöôøi ta rôi vaøo söï chaáp tröôïc chính taùc phaåm mình saûn xuaát. “Ví nhö moät ngheä só saùng taùc böùc tranh con quæ döõ tôïn, roài ñöùng tröôùc maët noù maø run sôï, thì taát caû nhöõng hình töôùng ngu ngoác cuõng töï mình taïo taùc nhöõng ñoái töôïng cuûa thò giaùc, thính giaùc, khöùu giaùc, vò giaùc, xuùc giaùc, roài cuøng vôùi chuùng laên loän trong voøng sinh töû vaø khoâng hieåu baûn tính ñích thöïc cuûa chuùng nöõa”. (Kasyapa-parivarta 67) Bôûi vì ñoái vôùi keû chöa giaùc ngoä, caùi gì noù tin laø coù, thì coù laø bieán thaønh. Quaù trình saùng taùc ngheä thuaät cuûa Taâm thöùc nhö theá naøo, coù theå moâ taû hoaëc nhö laø moät ngöôøi baän taâm vôùi söï bieåu dieãn trung thöïc noäi dung nhaát ñònh cuûa yù thöùc hoaëc nhö laø moät ngöôøi chæ duøng söï phaân hoùa moät caùch ngaãu nhieân nhöng raát quan taâm ñeán kinh nghieäm veà thöïc taïi töï thaân hôn laø nhöõng hình töôùng lieân heä giaùn tieáp cuûa noù. Ñoái vôùi taùc phaåm ngheä thuaät hai phöông dieän aáy raát troïng ñaïi: phöông dieän ñoái töôïng vaø phöông dieän chuû theå cuûa ngheä só. Moät taùc phaåm chæ do yù thöùc saùng taùc vaø leä thuoäc vaøo yù thöùc chæ coù theå hieåu ñöôïc ôû caùi gì maø ngheä só ñaõ duïng yù nguï ôû ñaáy. Nhöng vì quaù trình yù thöùc khoâng bao giôø hoaøn toaøn rôøi haún vôùi caùi baûn theå nhaát quaùn toàn tuïc thuaàn nhaát cuûa yù thöùc, noù ñem laïi cho taùc giaû kinh nghieäm myõ caûm tröïc tieáp laø nguoàn caûm höùng. Caûm höùng laø moät tia saùng ñaàu tieân quaùn thoâng toaøn dieän, noù ñem laïi nhaát khí cho moät taùc phaåm. “Khí vaän sinh ñoäng” (Taï Haùch). “Vaên phi sôn thuûy voâ kyø khí”. (Vaên chöông khoâng nuùi soâng thì khoâng coù khí laï) (Traàn Bích San). Caùi khí aáy laø nguoàn khôûi höùng ñaàu tieân cuûa ngheä só, do tröïc giaùc veà caùi nhaát quaùn trong taâm hoàn ñem laïi, tröôùc khi nhaän thöùc phaân hoùa thaønh sôû tri (objet-connu) vaø naêng tri (sujet-connaissant). Caùi Taâm nhaát quaùn khoâng phaân tích ñöôïc aáy laø Sunõyata (Chaân Khoâng) cuûa nhaø Phaät, laø caùi Trung cuûa nhaø Nho. Vaäy, khi naøo ngöôøi ta chuù yù vaøo caùi Trung nhaát quaùn cuûa Taâm thöùc saùng taïo ngheä thuaät ôû moät taùc phaåm thì ngöôøi ta ñaït ñöôïc höùng thuù caûm ñoäng phong phuù baát tuyeät aån ñaèng sau, taïi beân trong taát caû hình thöùc ngoaïi bieåu cuûa taùc phaåm. Nhö theá cuõng laø khaùn giaû töï ñaët mình vaøo taâm hoàn dieãn giaû khi saùng taùc: Ngaøn muoân naêm aâu cuõng theá ni, Ai hay haùt vaø ai hay nghe haùt? (Nguyeãn Coâng Tröù) Ngaõ kim nhaät taïi toaï chi ñòa Coå chi nhaân taèng tieân ngaõ toaï chi Chính caùi quan ñieåm nhìn ôû caùi Taâm nhaát quaùn “Ngaøn muoân naêm aâu cuõng theá ni” aáy laø ñaëc saéc cuûa ngheä thuaät Phaät giaùo do Taâm Thieàn khôûi höùng, bôûi vì ngheä thuaät Phaät giaùo cuõng nhö trieát hoïc Phaät giaùo ñoøi giaûi phoùng cho con ngöôøi khoûi voøng traàm luaân beå khoå, töø coõi meâ sang beán giaùc cuûa Phaät Tính Nieát Baøn. Bôûi vaäy, khoâng bao giôø ngheä thuaät Phaät giaùo nhaèm vaøo hình töôùng khaùch quan beân ngoaøi. Taát caû neùt veõ, saéc thaùi cuûa boä maët Phaät ôû pho töôïng hay böùc hoïa laø do nuï cöôøi töø bi yeân laëng khoâng thuoäc veà theá gian naøy cuûa chuùng ta, maø laø nuï cöôøi vieân maõn taâm linh roïi chieáu moät aùnh saùng linh ñoäng. Chính caùi ñöùc tính vieân maõn sieâu thôøi khoâng aáy cuûa Chaân Khoâng (Sunyata) linh ñoäng trong ngheä thuaät Phaät giaùo ñaõ ñem laïi cho ngheä phaåm giaù trò höùng thuù baát huû vaäy. Caùi luùc ñaït tôùi ñieåm voâ thôøi khoâng vaø baát khaû tö nghò, chæ coù theå thuaàn tuyù tröïc tieáp kinh nghieäm ñöôïc, chính ôû ñaáy laø nguoàn laïc caûm voâ bieân; cho neân; moät taùc phaåm ngheä thuaät baát huû haáp daãn ta hoaøi, ta khoâng thaáy chaùn vì luoân luoân ta tìm thaáy ôû ñaáy nhöõng giaù trò môùi, nhöõng thích thuù môùi khoâng heát. Chuùng ta linh nghieäm caùi voâ thôøi khoâng tính trong moät ngheä phaåm, vaø caùi voâ thôøi khoâng tính aáy khai phoùng taâm hoàn ta khoûi troùi buoäc caâu chaáp nhoû nhen, môû cöûa cho ta vaøo nguoàn soáng taâm linh maø khoâng moät heä thoáng trí thöùc suy luaän naøo coù theå coù ñöôïc hieäu löïc. Ñaáy laø keát quaû vaø giaù trò cuûa ngheä thuaät chaân chính; nhö nhaø Phaät theo Buddhaghosa quan nieäm; vì ngheä thuaät Phaät giaùo laø nguoàn caûm höùng phong phuù, vieân maõn, baát tuyeät cuûa Taâm thöùc (Citta). Saùng taïo Taâm thöùc (Citta), saùng taïo ngheä thuaät aáy chính laø caùi Taâm Thieàn cuûa ngöôøi ngheä só. COÙ HAY KHOÂNG NGHEÄ THUAÄT Каталог: data data -> HƯỚng dẫn càI ĐẶt và SỬ DỤng phần mềm tạo bài giảng e-learning data -> CỘng hòa xã HỘi chủ nghĩa việt nam độc lập Tự do Hạnh phúc data -> Qcvn 81: 2014/bgtvt data -> Trung taâm tin hoïC Ñhsp ñEÀ thi hoïc phaàn access data -> PHỤ LỤC 2 TỔng hợp danh mục tài liệu tham khảO data -> Công ty cổ phần Xây dựng Điện vneco3 data -> Nghiên cứu một số đặc điểm data -> NHỮng đÓng góp mới của luậN Án tiến sĩ CẤP ĐẠi học huế Họ và tên ncs : Nguyễn Văn Tuấn data -> Mẫu 01/hc-sn-dn (Ban hành kèm theo Thông tư số 83/2007/tt-btc ngày 16/7/2007 của Bộ Tài chính) TỜ khai hiện trạng sử DỤng nhà, ĐẤt thuộc sở HỮu nhà NƯỚc và ĐỀ xuất phưƠng án xử LÝ tải về 3.29 Mb. Chia sẻ với bạn bè của bạn:
|
hö phaùp veà thaàn chuù trong Baùt nhaõ Taâm kinh ñöôïc vieát treân luïa, hoaøn toaøn töï taïi ñoái vôùi moïi caâu thuùc; nhö theå neùt buùt vaø möïc ñang “thöôïng voõ” treân maët giaáy.