VUÕ thuïY ÑAÊng lan chöÕ taâm trong thö phaùp nhaø xuaát baûn vaên hoùa thoâng tin haø noäI 2003 chöÕ taâm trong thö phaùp taùc giaû: vuõ thuïY ÑAÊng lan thö phaùP

CHÍNH VAÊN

Qua “chöõ Taâm trong thö phaùp”. Toâi cuõng xin coù ñoâi ñieàu veà “Taâm vaø chöõ”.

Taâm theo nghóa thoâng thöôøng laø loøng toát cuûa con ngöôøi (Chöõ taâm kia môùi baèng ba chöõ taøi - Nguyeãn Du). Caùc töø gheùp vôùi Taâm tuøy chöõ maø coù yù nghóa khaùc nhau, nhö taâm linh, taâm hoàn, taâm can... nhöng taát caû chæ toaøn theå nhöõng hoaït ñoäng beân trong con ngöôøi bao goàm tình caûm, söï nhaän thöùc, yù chí, tính caùch... töôïng tröng hoaëc tröøu töôïng cuûa con ngöôøi.

Theo ngöôøi Trung Hoa xöa, Taâm (chöõ töôïng hình) raát gioáng traùi tim (giaùp coát vaên) hoï cho laø nôi xuaát phaùt tình caûm, tö töôûng...

“Taâm yù giöõ trong saïch, chính lôøi chö Phaät daïy”.

Taâm khoù naém giöõ, khinh ñoäng, khoù thaáy, teá nhò, quay cuoàng... Do vaäy caàn tu taäp, nhieáp phuïc, hoä trì chuyeån hoùa... an laïc seõ ñeán.

Vaøi daãn chöùng ñeå chuùng ta thaáy raèng toaøn boä doøng soáng: yù nghó, lôøi noùi, haønh ñoäng ñeàu do Taâm maø ra. Dó nhieân con chöõ chuùng ta vieát cuõng theá, veõ moät böùc tranh cuõng theá.

***

Ñeå chuaån bò cho böùc thö phaùp, moïi lo toan, nghó ngôïi beân ngoaøi caàn chaám döùt. Baây giôø chæ coøn laø chuyeän vieát chöõ vaø vieát chöõ! Moïi ñoäng taùc cho khaâu chuaån bò möïc, giaáy, buùt... caàn taäp trung chuù yù, nheï nhaøng, chaäm raõi, caån thaän, traät töï. Ñoïc laïi noäi dung ñeå hieåu, chaám möïc, vieát... taát caû phaûi laøm trong söï chuù yù cao ñoä. Thuaät ngöõ Phaät giaùo goïi laø tænh thöùc.

Boá cuïc toång theå vaø töøng chöõ, ngaét caâu, ngaét chöõ ta phaûi hình dung tröôùc, hoaëc phaùc thaûo tröôùc. Naém giöõ buùt phaùp: khôûi buùt, haønh buùt, thu buùt. Maïnh meõ hay meàm maïi, neùt to hay nhoû, coù hình töôïng hay khoâng, ñoä loang möïc, ñaäm nhaït... ñeàu laø theå hieän yù cuûa chöõ, Taâm cuûa ta. Thöïc taäp laâu daàn seõ quen. Buùt phaùp vaø phong caùch töï noù theå hieän treân neàn giaáy. Ñieàu naøy hoaøn toaøn ñuùng nhö caùc baäc tieàn boái chöùng nghieäm trong ngheä thuaät hoäi hoïa, baén cung, voõ thuaät. Taâm vaø baøn tay laø moät. Taâm lyù hoïc goïi laø söï hôïp nhaát trong voâ thöùc.

Khôûi ñaàu vaø chaám döùt moät con chöõ, moät böùc thö phaùp, khoâng theå khoâng taùc yù. Taùc yù laø trao caùi Taâm, gôûi caùi hoàn vaøo con chöõ. Laâu daàn thuaàn phuïc, nhuaàn nhuyeãn, laøm chuû buùt, möïc giaáy thì buùt phaùp trôû neân linh hoaït baát ngôø, töï nhieân vaø soáng ñoäng, ñaàu ngoïn buùt theo taâm maø chuyeån ñoäng, nhaûy muùa: thaàn buùt. Haønh ñoäng trong traïng thaùi naøy goïi laø “voâ taâm”. Trong saùt na cuûa moät ñieäu muùa con chöõ, caùi toâi bieán maát. Ñaây laø haønh trình vaøo “thö ñaïo”.

“Taâm an tònh + söû duïng nhuaàn nhuyeãn caây buùt + laøm chuû möïc giaáy, duø vieát vaøi neùt cuõng traøn ñaày sinh khí vaø toaùt ra veû töï tin maõnh lieät”.

Moät thö phaùp gia Nhaät Baûn noùi: “Vieát moät caùch coù caân nhaéc maø khoâng heà caân nhaéc”.

Nhìn moät böùc thö phaùp chöõ Haùn, ngöôøi ta coù theå nhaän ra nhaân tính cuûa ngöôøi vieát qua buùt phaùp vaø phong caùch cuûa hoï nhö phoùng khoaùng, laõng maïn tröõ tình, kieân cöôøng baát khuaát, caåu thaû, luoäm thuoäm, caån troïng... Chöõ Vieät, ta cuõng theå hieän ñöôïc ñieàu ñoù vaø deã nhaän ra. Ñoù laø gôûi Taâm vaøo chöõ.

Ví duï: vieát chöõ “Tónh laëng” maø con chöõ nhaûy muùa, phoùng buùt nhö bay, traïng thaùi ñoäng, theá laø hoûng. Bôûi vieát kieåu coï, laøm daùng nhö theá seõ phaûn baùc yù nghóa vaø noäi dung cuûa chuû ñeà - “Söï tónh laëng”.

Moät ví duï nöõa: chöõ moäng. Moäng mang tính hö hö thöïc thöïc, môø aûo, meàm, uyeån chuyeån. Vieát vôùi saéc ñen ñaäm, thaúng cöùng, beùn, maïnh, theá cuõng khoâng ñaït, khoâng gôïi caûm, khoâng coù maëc khí.

Hai ví duï treân coù theå keát luaän ñieàu maø ngöôøi ta hay thöôøng ñeà caäp ñeán: hoàn cuûa chöõ, chöõ coù thaàn. Vieát chöõ ñeïp chöa laø ñieàu kieän ñuû cho thö phaùp. Ñoù laø con chöõ “myõ ngheä”, chöõ vieát baèng buùt loâng chaám möïc taøu.

Saùng taïo ngheä thuaät coù theå noùi laø coâng vieäc khoù khaên, hao phí taâm löïc. Nhöng ñoù laïi laø nhu caàu ñích thöïc, noãi ñam meâ khoâng rôøi cuûa ngöôøi ngheä só chaân chính, neân daàu coù “ñau” cuõng ñöøng reân.

Neáu nhö con chöõ ta vieát ra khoâng ñeïp, khoâng öng yù coù theå do: Ta khoâng chuù taâm, taâm baát an; Ta môùi thöïc taäp vieát, thieáu töï tin; Chaám möïc khoâng ñuùng; Caàm buùt khoâng ñuùng; Chöa naém baét yù nghóa con chöõ; Thieáu caùi nhìn veà myõ thuaät: khoâng coù myõ caûm; taát caû laø do khoâng chuù taâm hoaëc buùt xaáu, khoâng thích hôïp.

Ñöøng baên khoaên, ñöøng thaát voïng, ñöøng chaùn, ñöøng “reân”! Ta haõy nhìn laïi con chöõ, nhìn laâu roài tìm hieåu vì sao mình vieát con chöõ aáy, daáu aáy... khoâng ñeïp, voâ hoàn. Hieåu ñeå ñieàu chænh laïi, vieát laïi nhieàu laàn, haøng chuïc laàn... khoâng coù lyù do gì khoâng thaønh coâng. Kieân nhaãn vaø chôø ñôïi nhö Herman Hesse khuyeân chuùng ta qua Taát Ñaït trong caâu chuyeän doøng soâng. Haõy saùng taïo vaø khoâng ngöøng saùng taïo!

Cuõng nhö nhöõng taùc phaåm hoäi hoïa, ñieâu khaéc, vaên, thô, aâm nhaïc..., böùc thö phaùp theå hieän khuynh höôùng (taâm) caù theå - phong caùch - chuùng ta töø noäi dung ñeán hình thöùc. Thieáu caên baûn kieán thöùc, vieát caåu thaû, böøa baõi, voäi vaøng kieåu “thöùc aên nhanh”, kieåu quaûng caùo, ham soá löôïng maø queân chaát löôïng seõ khoù ñi saâu vaøo moân ngheä thuaät naøy. Cuøng laém chæ döøng laïi ôû möùc ñoä bình thöôøng hoaëc teä hôn theá nöõa. Caàn phaân bieät moät böùc thö phaùp ñuùng nghóa vôùi haøng “myõ ngheä, haøng maõ”.

Hieän töôïng “haøng maõ”, “myõ ngheä”, thöông maïi hoùa vôùi baát cöù hình thöùc naøo coù theå, deã bò nhieãu loaïn töø phía coâng chuùng vaø caû ngöôøi vieát; deã bò ngoä nhaän, laøm toån thöông vaø xoùi moøn ngheä thuaät chaân chính cuûa thö phaùp.

TRUÏ VUÕ