VUÕ thuïY ÑAÊng lan chöÕ taâm trong thö phaùp nhaø xuaát baûn vaên hoùa thoâng tin haø noäI 2003 chöÕ taâm trong thö phaùp taùc giaû: vuõ thuïY ÑAÊng lan thö phaùP


PHAÀN IV YÙ TÖÔÛNG VAÊN HOÏC NGHEÄ THUAÄT LINH HOÀN CUÛA THÖ PHAÙP



tải về 3.29 Mb.
trang13/28
Chuyển đổi dữ liệu07.06.2018
Kích3.29 Mb.
#39624
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   28

PHAÀN IV

  • YÙ TÖÔÛNG VAÊN HOÏC NGHEÄ THUAÄT LINH HOÀN CUÛA THÖ PHAÙP



    Thöa cuøng baïn ñoïc!

    Trong phaàn IV, chuùng toâi xin giôùi thieäu moät soá baøi vieát thuoäc laõnh vöïc Vaên hoïc ngheä thuaät coù lieân quan ñeán thö phaùp. Thöïc ra, giöõa thö phaùp vaø Vaên hoïc khoâng phaûi laø hai maët cuûa vaán ñeà ngheä thuaät chöõ nghóa. Chuùng gaén keát nhau, loàng vaøo nhau. Chôi thö phaùp maø chöa ñaït tôùi möùc thaâm thuùy Vaên hoïc cuõng gioáng nhö thaâm canh treân caùnh ñoàng chöõ nghóa maø thieáu nhöõng haït gioáng quí.... Trong thö phaùp, neùt chöõ coù hoàn. Hoàn aáy laø nôi chaát chöùa nhöõng yù töôûng Vaên hoïc.

    Vì theá, khi thöôûng laõm ngheä thuaät thö phaùp, xin ñöøng chæ xem thö phaùp laø phaùc ñoà cuûa caâu chöõ. Trong thaâm saâu cuûa ngheä thuaät thö phaùp, ñoù laø söï thieát keá yù töôûng Vaên hoïc thoâng qua ñoà hoïa caâu chöõ. Theá môùi goïi laø hoàn thö phaùp coù trong ñöôøng neùt.

    Tuy nhieân, vieäc naâng cao trình ñoä Vaên hoïc vaø noùi chung Vaên hoùa ngheä thuaät, laø caû moät söï ñaàu tö coâng phu vaø laâu daøi. Khi cuoäc soáng laø khoâng cuøng, thì chí ít nhöõng gì baïn ñang coù treân tay cuõng toàn taïi nhö moät haønh trang. Haønh trang ñoù goùp moät phaàn nhoû trong vieäc giuùp baïn tri aâm vaøo coõi thö phaùp.
    1. BAØI THÔ XUAÂN ÑOÄC ÑAÙO

    2. COÙ TAÙM CAÙCH ÑOÏC KHAÙC NHAU


    Thö phaùp laø thuù chôi thanh nhaõ vaø thuù vò cuûa caùc baäc tao nhaân maëc khaùch; laø moät caùch theå hieän tö chaát, coát caùch cuûa ngöôøi chôi qua neùt buùt vaø noäi dung yù töôûng.



    Ñoái vôùi thö phaùp nöôùc ta, nhaø thö phaùp Tröông Loä ñaõ nhaän ñònh: “Thö phaùp chöõ Vieät raát thích hôïp vôùi buùt phaùp “haønh thaûo”. Buùt phaùp haønh thaûo laø ñöa buùt nhanh vaø mang tính phoùng tuùng...”. Vôùi ñaëc ñieåm naøy, thö phaùp chöõ Vieät raát deã thaêng hoa ôû moät soá tính caùch meàm maïi, bay boång, uyeån chuyeån nhaát laø khi theå hieän moät baøi hay moät ñoaïn thô hay chaéc chaén noù seõ laø moät böùc tranh chöõ thuù vò! Xin giôùi thieäu ñeán baïn ñoïc buùt phaùp “haønh thaûo” cuûa ngheä só Vöông Lôïi (trang beân) ñöôïc theå hieän qua hai caâu trong “baøi thô xuaân coù taùm caùch ñoïc” döôùi ñaây:

    1. CAÛNH XUAÂN (ñoïc xuoâi)

    Ta meán caûnh xuaân aùnh saùng ngôøi

    Thuù vui thô röôïu cheùn ñaày vôi

    Hoa caøi daäu truùc caønh xanh bieác

    Laù quyeän höông xuaân saéc thaém töôi

    Qua laïi khaùch chôø soâng laëng soùng

    Ngöôïc xuoâi thuyeàn ñôïi beán ñoâng ngöôøi

    Xa ngaân tieáng haùt ñaøn traàm boång

    Tha thöôùt boùng ai maét mæm cöôøi.

    2. (ñoïc ngöôïc)

    Cöôøi mæm maét ai boùng thöôùt tha

    Boång traàm ñaøn haùt tieáng ngaân xa

    Ngöôøi ñoâng beán ñôïi thuyeàn xuoâi ngöôïc

    Soùng laëng soâng chôø khaùch laïi qua

    Töôi thaém saéc xuaân höông quyeän laù

    Bieác xanh caønh truùc daäu caøi hoa

    Vôi ñaày cheùn röôïu thô vui thuù

    Ngôøi saùng aùnh xuaân caûnh meán ta.
    3. (boû 2 töø ñaàu ôû moãi caâu, ñoïc xuoâi)

    Caûnh xuaân aùnh saùng ngôøi

    Thô röôïu cheùn ñaày vôi

    Daäu truùc caønh xanh bieác

    Höông xuaân saéc thaém töôi

    Khaùch chôø soâng laëng soùng

    Thuyeàn ñôïi beán ñoâng ngöôøi

    Tieáng haùt ñaøn traàm boång

    Boùng ai maét mæm cöôøi.

    4. (boû 2 töø cuoái ôû moãi caâu, ñoïc ngöôïc)

    Maét ai boùng thöôùt tha

    Ñaøn haùt tieáng ngaân xa

    Beán ñôïi thuyeàn xuoâi ngöôïc

    Soâng chôø khaùch laïi qua

    Saéc xuaân höông quyeän laù

    Caønh truùc daäu caøi hoa

    Cheùn röôïu thô vui thuù

    AÙnh xuaân caûnh meán ta.

    5. (boû 3 töø ñaàu ôû moãi caâu, ñoïc ngöôïc)

    Cöôøi mæm maét ai

    Boång traàm ñaøn haùt

    Ngöôøi ñoâng beán ñôïi

    Soùng laëng soâng chôø

    Töôi thaém saéc xuaân

    Bieác xanh caønh truùc

    Vôi ñaày cheùn röôïu

    Ngôøi saùng aùnh xuaân.

    6. (boû 3 töø cuoái ôû moãi caâu, ñoïc xuoâi)

    Ta meán caûnh xuaân

    Thuù vui thô röôïu

    Hoa caøi daäu truùc

    Laù quyeän höông xuaân

    Qua laïi khaùch chôø

    Ngöôïc xuoâi thuyeàn ñôïi

    Xa ngaân tieáng haùt

    Tha thöôùt boùng ai.

    7. (boû 4 töø ñaàu ôû moãi caâu, ñoïc xuoâi)

    AÙnh saùng ngôøi

    Cheùn ñaày vôi

    Caønh xanh bieác

    Saéc thaém töôi

    Soâng laëng soùng

    Beán ñoâng ngöôøi

    Ñaøn traàm boång

    Maét mæm cöôøi.

    8. (boû 4 töø cuoái ôû moãi caâu, ñoïc ngöôïc)

    Boùng thöôùt tha

    Tieáng ngaân xa

    Thuyeàn xuoâi ngöôïc

    Khaùch laïi qua

    Höông quyeän laù

    Daäu caøi hoa

    Thô vui thuù

    Caûnh meán ta.

    Ñieàu ñaëc bieät laø duø ñoïc theo nhieàu caùch khaùc, chuû ñeà baøi thô vaãn khoâng thay ñoåi, nieâm luaät vaãn nghieâm chænh!

    Cuõng xin ñöôïc noùi theâm, tröôùc nöõa thì khoâng roõ, khoaûng naêm 1985 - 1986 oâng Hoà Quoác Vó tröôùc khi ñi coâng taùc nöôùc ngoaøi ñaõ cheùp cho oâng Leâ Khaûi Só Phoù Chuû nhieäm CLB Thô traøo phuùng Haø Noäi moät baøi thô caàu kyø hieám thaáy maø oâng Só khoâng kòp hoûi teân taùc giaû. Khoaûng 5 naêm sau oâng Só ñem noù trao cho oâng Nguyeãn Leâ Huy ñeå coù dòp giôùi thieäu baøi thô laï, tröôùc laø coâng boá ñeå baïn ñoïc xa gaàn thöôûng laõm, sau ñeå taùc giaû ñöùng ra nhaän ñöùa con cuûa mình. Cho ñeán nay, coù leõ ngöôøi khai sinh ra baøi thô ñoäc ñaùo naøy vaãn bieät voâ aâm tín. Ñaàu theá kyû 21, keû haäu sinh moät laàn nöõa maïn pheùp giôùi thieäu laïi noù, may ra caùi duyeân cuûa hai theá kyû seõ khieán xui coù söï “taùi hôïp” naøo ñoù chaêng? Vaø nöõa, döôùi buùt phaùp cuûa ngheä só Vöông Lôïi, baïn seõ thaáy, baøi thô xuaân ñoäc ñaùo naøy laïi caøng... ñoäc ñaùo hôn!

      1. CHÔI CHÖÕ TRONG CAÂU ÑOÁI


    THUÙ CHÔI TRÍ TUEÄ

    CUÛA NGÖÔØI XÖA

          1. Noùi ñeán caâu ñoái laø noùi ñeán kieán vaên cuõng nhö söï theå hieän taøi naêng moät caùch tinh teá cuûa caùc oâng ñoà vieát thö phaùp ngaøy xöa. Caâu ñoái laø moät vaên theå khaù gaàn guõi vôùi cuoäc soáng. Noù ngöï trò saâu ñaäm trong ñôøi soáng taâm linh cuûa vaên hoùa xaõ hoäi ñoâng phöông, nhaát laø vaøo nhöõng dòp teát coå truyeàn, ma chay, taân gia, chuùc thoï, thôø cuùng toå tieân... Caâu ñoái laâu nay vaãn laø moät trong nhöõng noäi dung chuû yeáu, truyeàn thoáng cuûa caùc taùc phaåm thö phaùp. Ñeà caäp ñeán vaán ñeà naøy, coù leõ laø do nhöõng chuyeån bieán trong ñôøi soáng vaên hoùa ngheä thuaät töø cuoái nhöõng naêm cuûa theá kyû XX sang ñaàu nhöõng naêm cuûa theá kyû XXI, khi maø boä moân ngheä thuaät thö phaùp ñöôïc soáng trôû laïi trong coâng chuùng; laïi cuõng laø khi maø moät tinh thaàn “tìm nguoàn” “veà nguoàn” töø töø daáy leân khieán caùc neàn vaên hoùa xöa nhö khoâng coøn chæ laø ñoái töôïng cuûa moät soá nhaø nghieân cöùu maø traùi laïi ñaõ giaønh ñöôïc söï chuù yù cuûa caùc giôùi saùng taùc, pheâ bình vaø coâng chuùng vaên hoùa.


    Caâu ñoái laø moät hình thöùc chôi chöõ raát uyeân thaâm. Am töôøng veà ñoái laø theå hieän moät caùch roõ neùt thoâng tueä cuûa keû só, cuûa ngöôøi caàm buùt. Duøng ñöôøng neùt cuûa buùt (thö phaùp) ñeå dieãn taû cho heát caùi tinh hoa cuûa yù töôûng, caùi thaàn cuûa caâu chöõ, caùi thaâm thuùy cuûa nghóa trong veá ñoái, ñoù chính laø “ngheä thuaät” trong thö phaùp. Ñaït cho ñöôïc nhöõng ñieàu naøy môùi ñem ra phuïc vuï, coáng hieán, öùng xöû cho hôïp leõ ñôøi vaø môùi phaùt huy ñöôïc heát yù nghóa, taùc duïng cuûa boä moân ngheä thuaät uyeân aùo naøy.

    Ñeå tìm hieåu theâm veà thuù chôi (caâu ñoái) trí tueä naøy vaø cuõng ñeå “oân coá tri taân”, chuùng ta haõy tham khaûo moät soá chi tieát veà yù nghóa cuõng nhö kieán vaên chôi chöõ cuûa ngöôøi xöa; haàu coù theå trang bò theâm kieán thöùc cho mình treân haønh trình chôi thö phaùp thôøi hieän ñaïi.



    Moãi naêm hoa ñaøo nôû

    Laïi thaáy oâng ñoà giaø

    Baøy möïc taøu giaáy ñoû

    Beân phoá ñoâng ngöôøi qua.

    Hình aûnh oâng ñoà giaø ngoài beân heø phoá ñoâng ñuùc cuûa Vuõ Ñình Lieân, vaãn thaáy thaáp thoaùng beân ñöôøng phoá Leâ Lôïi trong nhöõng naêm cuoái cuûa thaäp nieân 80, ñaàu thaäp nieân 90, roài vaéng daàn hình aûnh oâng ñoà maëc aùo the taøng ngoài beân nhöõng cuoän giaáy ñoû, nghieân möïc ñen ñeå mang laïi moät chuùt dö aâm cuûa ngaøy Teát coå truyeàn, ñieàu naøy laøm maát ñi yù nghóa cuûa vieäc duøng caâu ñoái cuøng vôùi söï suy taøn cuûa chöõ Haùn, Noâm trong neàn vaên hoïc nöôùc ta.

    Ngaøy xöa, xaõ hoäi ta khoâng chæ duøng caâu ñoái trong maáy ngaøy Teát maø ñöôïc söû duïng trong moïi hoaøn caûnh, moïi tröôøng hôïp: vui möøng, tang ma, coå ñoäng, chaâm bieám .v.v... Noù laø moät ngheä thuaät chôi chöõ, bieåu hieän taøi naêng, trí tueä, khí phaùch, tình caûm cuûa con ngöôøi. Vì vaäy, xöa kia, oâng cha ta vaãn duøng caâu ñoái laøm moät phöông tieän traéc nghieäm khaû naêng trí tueä, khuynh höôùng ngheà nghieäp, taâm traïng, tö töôûng cuûa ngöôøi ñi hoïc. Caâu ñoái loaïi naøy khoâng chæ ñöôïc duøng cho treû em maø caû ngöôøi lôùn. Giaù trò cuûa caùc caâu ñoái ñaùp ñöôïc ñaùnh giaù caên cöù treân hình thöùc, noäi dung vaø caû toác ñoä cuûa caâu traû lôøi. Vì vaäy, caùc nhaø giaùo thôøi xöa vaãn thöôøng ra caâu ñoái ñeå chaån ñoaùn khaû naêng theo ñuoåi söï hoïc cuûa hoïc sinh tröôùc khi thaâu nhaän hoï vaøo tröôøng, ñoàng thôøi cuõng ñeå tieân ñoaùn söï thaønh coâng cuûa hoï trong töông lai. Caùc coâ gaùi muoán keùn choàng cuõng thích ra nhöõng caâu ñoái ñeå traéc nghieäm trí thoâng minh vaø chí höôùng cuûa ngöôøi choàng töông lai. Trong söï giao thieäp vôùi nöôùc ta thôøi xöa, caùc vieân chöùc Trung Hoa cuõng hay duøng caâu ñoái ñeå traéc nghieäm trí thoâng minh cuûa ngöôøi daân nöôùc ta khi hoï quyeát ñònh neân ñoái xöû nhö theá naøo.

    Noùi chung, ñieàu maø caùc nhaø giaùo duïc thôøi xöa cuûa ta quan taâm ñeán tröôùc tieân laø khaû naêng trí tueä (mantal ability) cuûa con ngöôøi, vì söï thaønh coâng treân ñöôøng ñôøi, trong ngheà nghieäp, khoâng tuøy thuoäc vaøo söï hoïc nhieàu, nhôù nhieàu, maø ôû khaû naêng öùng xöû trong moïi hoaøn caûnh môùi, giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà môùi thöôøng khoâng coù saün trong saùch vôû hay trong kinh nghieäm cuõ. Trí thoâng minh taùc ñoäng qua söï hoïc taäp, söï thích öùng (adaptation) caùc kinh nghieäm hoïc taäp cuõ vôùi hoaøn caûnh môùi, vaø qua tö duy tröøu töôïng. Noù bao goàm moät taäp hôïp caùc khaû naêng khaùc nhau, maø quan troïng nhaát laø caùc khaû naêng lieân quan ñeán suy luaän tröøu töôïng (abstract reasoning), suy luaän ngoân töø (verbal reasoning) ñeå tìm ra caùc moái lieân heä giöõa caùc khaùi nieäm, vaø ruùt ra caùc nguyeân taéc, caùc quy luaät cuûa söï vaät. Ñoù laø moät taäp hôïp cuûa moät soá khaû naêng trí tueä maø caùc nhaø traéc nghieäm taâm lyù ngaøy nay goïi laø “yeáu toá G” (G factor), töùc laø moät khía caïnh cuûa trí thoâng minh toång quaùt caàn thieát cho vieäc hoïc taäp trong nhieàu lónh vöïc, cuõng nhö cho söï thaønh coâng trong caùc ngheà nghieäp khi khoân lôùn. Taäp hôïp caùc khaû naêng ñöôïc bao goàm trong caùi maø ngaøy nay goïi laø “yeáu toá G” aáy chính laø ñieàu maø caùc nhaø giaùo duïc thôøi xöa cuûa ta muoán khaûo saùt nhieàu nhaát ôû ngöôøi hoïc qua caùc caâu ñoái.

    Tröôùc heát ta caàn bieát theá naøo laø moät caâu ñoái. Moät caâu ñoái goàm coù hai veá ñi song song vôùi nhau: veá treân vaø veá döôùi. Moãi veá coù theå goàm coù boán chöõ trôû xuoáng, goïi laø “tieåu ñoái”, hay naêm chöõ trôû leân, goïi laø “caâu ñoái phuù”. OÂng thaày (hay ngöôøi ra caâu ñoái) ñöa ra moät veá (veá treân), vaø ngöôøi hoïc troø (hay ngöôøi ñoái laïi) phaûi tìm ra veá thöù hai (veá döôùi) ñeå ñaùp laïi, caøng nhanh caøng toát, ñuùng theo pheùp ñoái veà caû noäi dung (ñoái yù) laãn hình thöùc (ñoái chöõ theo quy luaät aâm thanh vaø loaïi töø).

    Veà maët hình thöùc, caâu ñoái laø moät phöông tieän khaûo saùt ôû ngöôøi hoïc khaû naêng vaän duïng caùc pheùp ñoái caên baûn ñeå coù theå laøm vaên vaàn (thô, phuù), bieàn vaên (caâu ñoái, töù luïc, kinh nghóa) vaø vaên xuoâi, töùc laø caùc theå vaên thoâng duïng trong chöông trình hoïc vaø thi cöû, cuõng nhö trong vieäc soaïn thaûo caùc loaïi vaên thö, chieáu bieåu khi ra laøm vieäc nöôùc. Hoïc sinh naøo naém vöõng ñöôïc pheùp ñoái vaø bieát vaän duïng nhanh choùng pheùp aáy, thì môùi ñöôïc xeùt laø coù khaû naêng tieán xa treân ñöôøng hoïc vaán. Theo pheùp ñoái naøy, ñieàu kieän tröôùc tieân laø ngöôøi hoïc sinh phaûi ñoái veà thanh, nghóa laø “baèng” ñoái vôùi “traéc”, “traéc” ñoái vôùi “baèng”, vaø veà loaïi töø, nghóa laø hai chöõ ñöôïc ñoái vôùi nhau cuøng moät loaïi töø. Caùc cuï ta ngaøy xöa chia caùc chöõ ra laøm “thöïc töï” (hay chöõ naëng), nhö: trôøi, ñaát, coû, caây .v.v... vaø “hö töï” (hay chöõ nheï), nhö: theá, maø, vaäy, ru .v.v... Thöïc töï phaûi ñoái vôùi thöïc töï, hö töï phaûi ñoái vôùi hö töï. Noùi theo loái ngaøy nay, thì moät danh töø phaûi ñoái vôùi moät danh töø, moät ñoäng töø ñoái vôùi moät ñoäng töø, moät tính töø ñoái vôùi moät tính töø .v.v...

    Nhöng ngöôøi ñoái khoâng phaûi chæ laøm coâng vieäc ñoái veà thanh, maø chuû yeáu laø ñoái yù, töùc laø phaûi tìm ra yù töôûng töông öùng vôùi veá ñaõ ra, hoaëc ñeå traû lôøi, hoaëc ñeå ñoái choïi laïi, sao cho thaønh hai caâu song song. Ñaây laø ñieàu kieän quan troïng cuûa loái traéc nghieäm trí tueä naøy. Vieäc ñoái yù ñoøi hoûi ngöôøi ñoái phaûi: (a) hieåu roõ caû nghóa ñen vaø nghóa boùng cuûa toaøn veá ñaõ ra, roài tìm moät caâu ñaùp laïi cuõng coù ñuû nghóa ñen nghóa boùng töông öùng, (b) hieåu roõ nghóa cuûa töøng töø, nhieàu khi phaûi hieåu caùc chöõ ñoàng aâm nhöng khaùc nghóa, hay ñoàng nghóa khaùc aâm, ñöôïc duøng trong moät veá, (c) tìm moái lieân heä giöõa caùc khaùi nieäm aáy vaø ruùt ra moät nguyeân lyù naøo ñoù, neáu coù, maø ngöôøi ñoái cuõng phaûi aùp duïng trong caâu ñaùp laïi cuûa mình. Ñoù laø moät loái khaûo saùt gaàn gioáng nhö nhöõng traéc nghieäm veà thoâng hieåu (comprehension), phaùt trieån ngoân töø (language development), suy luaän tröøu töôïng (abstract reasoning) vaø hình thaønh khaùi nieäm (concept formation) trong caùc boä traéc nghieäm veà trí tueä ñöôïc thoâng duïng ngaøy nay. Taát nhieân, taát caû ñeàu phaûi laøm ñuùng theo pheùp ñoái noùi ôû treân, vaø phaûi laøm cho thaät nhanh. Toác ñoä cuûa caâu traû lôøi cuõng laø yeáu toá quan troïng ñeå khaûo saùt trí thoâng minh cuûa ngöôøi ñoái.

    Nhaø vaên Chu Thieân trong cuoán “Buùt nghieân” keå chuyeän troø Nguyeãn Ñöùc Taâm ñang ngoài hoïc vôùi thaày ñoà Myõ Lyù thì moät oâng khaùch, gheù thaêm tröôøng vaø ra moät caâu ñoái ñeå traéc nghieäm trình ñoä hoïc taäp cuûa caùc hoïc sinh tröôøng naøy. OÂng ra caâu ñoái “Caây xöông roàng, gioàng ñaát raén, long laïi hoaøn long”, vaø ra ñieàu kieän laø khi oâng nhai daäp baõ traàu thì hoïc sinh phaûi ñoái laïi ngay. Caâu naøy thaät laø hoùc buùa vì khoâng nhöõng nguï yù cheâ bai hoïc sinh doát, thaày dôû, maø veà töø thì chöõ “roàng” (Vieät) vaø chöõ “long” (Haùn) laø hai chöõ ñoàng nghóa maø khaùc aâm. Caäu Taâm hieåu ngay thaâm yù cuûa oâng khaùch, vaø khi oâng naøy ñaõ boûm beûm nhai naùt mieáng traàu, giô hai ñaàu ngoùn tay caàm laáy baõ traàu neùm toùt ra saân thì caäu Taâm lieàn xin ñoái: “Quaû döa chuoät, tuoät moàm meøo, thöû gì maø thöû?”. OÂng khaùch theïn ñoû maët, nhöng cuõng ñaønh phaûi leân tieáng: “Hôi ñöôïc, nhöng khoâng chænh, maø laïi xuoâi. AØ thaûo naøo! Beù maø hay chöõ taát deã khinh maïn”. Quaû thaät vaäy, troø Taâm ñaõ ñaùp laïi caû veà yù laãn töø, vöøa nguï yù phaûn ñoái loái traéc nghieäm cuûa oâng khaùch vöøa duøng hai chöõ ñoàng nghóa nhöng khaùc aâm laø “chuoät” (Vieät) vaø “thöû” (Haùn).

    Nhöng khoâng phaûi luùc naøo caâu ñoái cuõng daøi, goàm nhieàu ñoaïn nhö treân, maø coù khi chæ coù hai chöõ nhöng raát khoù vì ñoøi hoûi ngöôøi ñaùp laïi phaûi suy luaän veà moái lieân heä giöõa caùc töø ñeå tìm ra moät nguyeân lyù, vaø aùp duïng nguyeân lyù aáy trong lôøi ñaùp.

    Thöôøng caâu ñoái ñoäc ñaùo vaø giaù trò ñeàu laø nhöõng caâu ñoái coù vaän duïng taøi tình tieáng noùi cuûa daân toäc. Vì theá, chôi chöõ giöõ vò theá chính yeáu trong caâu ñoái. Ngöôøi ta öôùc tính coù treân möôøi kieåu chôi chöõ khaùc nhau.

    Tröôùc heát, ta thaáy caùch söû duïng töø ñieäp aâm ñaàu ñaõ xuaát hieän trong nhieàu caâu:

        1. - “Thaúng thaén, thieät thaø thöôøng thua thieät; loïc löøa, löôn leïo laïi leân löông”


    Coù moät veá thaùch ñoái nhö sau:
        1. - “Teát tieác tuùng tieàn tieâu, tính toaùn toan tìm tay töû teá”.


    Moät trong nhöõng veá ñoái laïi:

    - Hoäi heø hoøng hí höûng, hoûi han haøng hoï haún hay ho”

    Keá ñeán, ta thaáy coù nhöõng caâu ñoái trong ñoù coù söï thay ñoåi traät töï caùc töø (hay noùi ngöôïc) nhö:

    - “Vôï caû, vôï hai, hai vôï cuõng laø vôï caû

    Quan thöøa, quan thieáu, thieáu quan sao goïi quan thöøa”

    (Thieáu, chöùc thieáu baûo - töùc quan to. Thöøa: Thöøa phaùi)

    Caâu ñoái cuûa Tri huyeän Leâ Kim Thaéng vaø Xieån Boät cuõng thuoäc kieåu naøy.

    - “Hoïc troø laø hoïc troø con, toùc ñoû nhö son laø con hoïc troø,

    Tri huyeän laø tri huyeän thaèng, aên noùi laèng nhaèng laø thaèng tri huyeän”

    Kieåu chôi chöõ thöù ba laø ñöa caùc töø cuøng chæ moät ñoái töôïng, moät khaùi nieäm vaøo trong moät caâu ñoái. Chaúng haïn caâu ñoái sau ñaây taäp trung caùc töø cuøng moät gioáng, moät loaïi. Nhö nhöõng caâu cuûa Ñoaøn Thò Ñieåm ra cho Traïng Quyønh, Quyønh chòu chaúng ñoái ñöôïc:

    - “Leân phoá mía, gaëp coâ haøng maät, caàm tay keïo laïi hoûi thaêm ñöôøng”.

    - “Baø ñoà nöùa, ñi voõng ñoøn tre, ñeán khoùm truùc, thôû daøi hi hoùp”.


        1. - “Trôøi möa ñaát thòt trôn nhö môõ, gioø ñeán haøng nem, chaû muoán aên”.


    Kieåu chôi chöõ tieáp theo vaän duïng söï noùi laùi. Coù nhieàu caâu khaù hay, nhöng khi noùi laùi, töø ngöõ aáy laïi mang nghóa tuïc. Töông truyeàn caâu sau ñaây cuûa Hoà Xuaân Höông vaø Phaïm Ñình Hoå:

    - “Taùn vaøng, loïng ñaù, che ñaàu nhau ñôõ khi naéng cöïc;

    Thuyeàn roàng, mui veõ, veùn buoàm leân roài seõ loän leøo”

    Ñaëc bieät, coù moät caâu ñoái maø moãi thaønh phaàn cuûa hai veá ñeàu noùi laùi:

    - “Thaày giaùo, thaùo giaøy, vaáy ñaát, vaát ñaáy;

    Thaày tu, thuø taây, caïo ñaàu, caàu ñaïo”.

    Kieåu chôi chöõ thöù naêm laø vaän duïng caùc töø ñoàng aâm. Caâu ñoái sau ñaây khaù thuù vò vì caùc töø ñoàng aâm ñöôïc laùy ñi laùy laïi moät caùch kheùo leùo:

    - Con ngöïa, ñaù con ngöïa ñaù, con ngöïa ñaù, khoâng ñaù con ngöïa;

    Thaèng muø, nhìn thaèng muø (buø) nhìn, thaèng muø (buø) nhìn, khoâng nhìn thaèng muø.

    Vaø caâu ñoái sau ñaây phaûn aùnh taøi hoa cuûa ngöôøi saùng taùc.

    Nguyeân coù moät teân lính chaøo maøo, sau traän theá chieán thöù nhaát trôû veà, ñöôïc boå laøm tuøy phaùi toøa söù, laïi ñöôïc thöôûng phaåm haøm vaø vôï sinh con trai, neân môû tieäc aên möøng. Teân naøy khoâng bieát chöõ Nho, laïi baét ñaàu hoïc chöõ Quoác ngöõ. Moät ngöôøi baïn laøm guùp cho anh ta moät caâu ñoái chöõ Haùn:

    - Tieáp tieäp hoan hoaøn, teâ ö tö saéc töù.

    Bình minh söù söï, haùt oâ hoâ huyeàn hoà.

    Nghóa caâu ñoái treân noùi leân ñaày ñuû caùc chi tieát: nhaän ñöôïc tin thaéng traän roài vui veû maø veà; ñöôïc thöôûng phaåm haøm, xong vieäc binh, laøm toøa söù, laïi treo cung, baùo tin sinh con trai; nhöng ñoäc ñaùo ôû choã: naêm chöõ cuoái cuûa caâu ñoái ñoïc leân nghe y nhö tieáng ngöôøi môùi hoïc chöõ quoác ngöõ, ñaùnh vaàn hai chöõ töù vaø hoà.

    Coù moät veá thaùch ñoái quaù khoù neân vaãn chöa coù veá ñoái laïi:

    - Ngaøy nay Ngaøy nay in nhaø in nhaø

    (Ngaøy nay laø teân moät tôø baùo cuûa nhoùm Töï löïc vaên ñoaøn, ñoàng aâm vôùi töø ngöõ ngaøy nay. In nhaø in nhaø laø in ôû nhaø in rieâng cuûa mình).

    - Troïng taøi troïng taøi vaän ñoäng vieân, vaän ñoäng vieân ñoäng vieân troïng taøi (baùo Theå duïc Theå thao).

    Caâu treân coù hai töø ngöõ ñoàng aâm troïng taøi, ñoäng vieân vaø coù yù nghóa laø ngöôøi troïng taøi quí troïng taøi naêng cuûa vaän ñoäng vieân vaø vaän ñoäng vieân laøm cho ngöôøi troïng taøi phaán khôûi!

    Kieåu chôi chöõ keá tieáp laø taùch töø. Caùc töø coâng keânh, coàng keành, coùc caùch, coïc caïch ñaõ ñöôïc taùch ra ôû hai veá:

    - Con coâng ñi qua chuøa Keânh, noù nghe tieáng coàng, noù keành coå laïi;

    Con coùc leo caây voïng caùch, noù rôi truùng coïc, noù caïch ñeán giaø.

    (Chuøa Keânh ôû Baéc Ninh, keành laø ngoaûnh laïi, voïng caùch laø thöù caây duøng ñeå aên goûi, caïch laø chöøa boû vì sôï).

    Teân nhaân vaät cuõng ñöôïc taùch ra trong caâu ñoái:

    - Thuùy Kieàu ñi qua caàu, nhaùc thaáy chaøng Kim loøng ñaõ Troïng;

    Troïng Thuûy nhoøm vaøo nöôùc, thoaùng nhìn naøng maét rôi Chaâu.

    Hai töø ngöõ kim chæ, vaù may ñöôïc taùch ra trong hai veá:

    - Ngöïa kim aên coû chæ;

    Choù vaù caén thôï may

    Kieåu chôi chöõ thöù baûy laø vaän duïng töø traùi nghóa. Caâu ñoái cuûa Tuù Caùt vaø Traïng Quyønh laø moät ví duï:

    - Trôøi sinh oâng Tuù Caùt;

    Ñaát neû con boï hung

    (Trong tieáng Haùn Vieät, caùt laø toát, hung laø xaáu).

    Nhaø yeâu nöôùc Leâ Trung Ñình cuõng ñaõ vaän duïng kieåu chôi chöõ naøy.

    Trong moät cuoäc thi Höông ôû Qui Nhôn, Leâ Trung Ñình hoïc raát gioûi nhöng chæ ñaäu cöû nhaân. Chöùc thuû khoa thuoäc veà con cuûa moät teân quan lôùn. Leâ Trung Ñình bieát raát roõ söùc hoïc cuûa teân thuû khoa naøy vì laø baïn hoïc cuûa oâng. Baát bình tröôùc vieäc thi cöû gian laän, cöû Ñình trôû caùn quaït goõ vaøo ñaàu haén vaø noùi:

    - Maøy ñaäu thuû khoa chaúng qua laø nhôø cha maøy!

    Teân naøy töùc giaän vaøo thöa vôùi quan tröôøng. Theá laø cöû Ñình bò xöû phaït maáy roi. Bò ñaùnh xong, Leâ Trung Ñình lieàn öùng khaåu:

    - Ñaàu thuû khoa naêm ba daáu quaït;



    Ñít cöû Ñình saùu baûy laèn roi.

    Coù moät veá thaùch ñoái coù vaän duïng töø traùi nghóa thoâng qua töø ñoàng aâm. Teân cuûa vaên haøo Lieân Xoâ khi phieân aâm ra tieáng Vieät, laø Leùp Toân-xtoâi. Töø Leùp ñoàng aâm vôùi töø leùp trong tieáng Vieät, töø toá toâi ñoàng aâm vôùi töø toâi trong tieáng Vieät. Chính vì vaäy, coù ngöôøi ñaõ taïo thaønh moät veá ñoái, trong ñoù coù hai boä phaän traùi nghóa:

    - Chaéc toân oâng khoâng baèng Lep Toân-xtoâi.

    Kieåu chôi chöõ tieáp theo laø vaän duïng caû ñoàng aâm laãn ñoàng nghóa. Moät veá thaùch ñoái khaù quen thuoäc vôùi chuùng ta:

    - Da traéng voã bì baïch

    (Bì baïch laø töø Haùn Vieät, ñoàng nghóa vôùi da traéng vaø ñoàng aâm vôùi töø töôïng thanh bì baïch).

    Caùc veá ñoái laïi cuõng vaän duïng caû ñoàng aâm laãn ñoàng nghóa:

    - Röøng saâu möa laâm thaâm

    - Coâ Mieân nguû moät mình

    Nhieàu caâu ñoái vaän duïng kieåu chôi chöõ naøy:



    - Loäc laø höôu, höôu ñi loäc coäc;

    Ngö laø caù, caù loäi ngaéc ngö

    - Coác coác ñaùnh moõ rình coùt thoùc, thöû ñeâm nay chuoät coù caén khoâng;

    Tuøng tuøng hoài troáng ñaøo caây thoâng, oâ caønh noï quaï khoâng ñaäu ñöôïc.

    Coù moät veá thaùch ñoái khaù hoùc buùa, ñang chôø ngöôøi taøi hoa:



    Cha con thaày thuoác veà queâ, gaùnh moät gaùnh hoài höông, phuï töû.

    (Caùc töø Haùn Vieät hoài höông, phuï töû ñoàng nghóa vôùi veà queâ, cha con, vaø ñoàng aâm vôùi teân hai vò thuoác baéc hoài höông, phuï töû).

    Kieåu chôi chöõ thöù chín laø laáy hai caâu thô trong truyeän Kieàu roài theâm hoaëc bôùt moät tieáng ñeå laøm hai veá ñoái. Chaúng haïn caâu ñoái daùn ôû cöûa buoàng vôï leõ:

    Khi vaøo duøng daèng, khi ra voäi...

    Noãi ñeâm kheùp môû, noãi ngaøy rieâng...

    (Boû hai chöõ vaøng vaø chung).

    Coøn moät soá kieåu chôi chöõ khaùc nhöng ít phoå bieán vaø ít thuù vò neân xin khoâng neâu ra ôû ñaây. Chæ xin nhaéc laïi moät soá veá ñoái cuûa caùc danh só thôøi xöa maø cho ñeán nay vaãn chöa ai tìm ra ñöôïc veá ñoái laïi.

    Moät hoâm oâng Nguyeãn Hoøe leân chuøa choïc sö cuï ra caâu ñoái, sö cuï chòu khoâng ñoái ñöôïc:

    “Coâ sö leân ñaøn moâng sôn, tieåu ra caû ñaáy, vaõi ra caû ñaáy”.

    Moät tröôøng hôïp khaùc, trôøi ñang möa lôùn, coù khaùch ñeán thaêm, nöõ só hoï Hoà töø nhaø döôùi böôùc voäi leân nhaø treân tieáp khaùch, daãm phaûi hoøn gaïch loûng, buøn baén voït vaøo oáng quaàn - Xuaân Höông ñöùng giöõ maõi, maáy oâng khaùch cöôøi khích khích, coâ taëng ngay hai caâu ñoái:

    “Neâ ninh do chi taàm haûo xöù

    Maïc Töông thoùa thuû tieáu anh huøng.

    (Buøn ñaát kia coøn bieát tìm choã aáy maø ñeán, theá maø ñaùng cöôøi caùc keû anh huøng cöù phaûi thoïc tay...)

    Khaùch ngöôïng nguøng nhìn nhau im baët tieáng cöôøi.

    YÙ cuûa caâu ñoái caøng theâm thaâm thuùy trong nhöõng tröôøng hôïp ñaáu trí, thöû taøi, ñaõ kích. Nghóa ñen, nghóa boùng, nghóa xa, nghóa gaàn tình yù ñeàu kín, hôû, aån hieän moät caùch taøi tình chæ trong hai haøng chöõ. Khen nhau, chöûi nhau chæ coù maáy chöõ. Doát hay gioûi chæ ôû maáy chöõ. Quaû tieáng cöôøi caâu ñoái laø tieáng cöôøi treân chöõ nghóa. Tieáng cöôøi teá nhò, saâu cay laém khi thaät taøn nhaãn ñeå chaâm bieám, mæa mai, ñaùnh vaøo nhöõng thoùi hö taät xaáu ôû ñôøi, boïn tay chaân cho giaëc hoaëc treâu choïc keû “choù ngaùp phaûi ruoài” hay khinh reõ boïn hoïc troø.

    Traïng Quyønh ñem “Mieäng nhaø quan coù gang, coù theùp”.

    Ñoái vôùi “Ñoà nhaø khoù vöøa nhoï, vöøa thaâm”

    Hoaëc Hoà Xuaân Höông ví:

    “Voõng ñaøo oâng lôùn ñi treân aáy

    Vaùy raùch baø con voã döôùi naøy”

    Cuï Tam Nguyeân Yeân Ñoã Nguyeãn Khuyeán chôi vieân quan voõ teân Long, ñoã Phoù Baûng Voõ ngöôøi choät maét maø tính thích khoe khoang, hoâm Baûng Long möøng thaêng quan, cuï taëng hai caâu sau:

    “Cung kieám ra tay, thieân haï ñoå doàn hai maét laïi

    Trieàu ñình cöû muïc anh huøng chæ coù moät ngöôøi thoâi”

    Caâu naøy môùi ñoïc ai cuõng hieåu laø khen oâng Baûng Long coù taøi cung kieám neân ñöôïc moïi ngöôøi chuù yù. Song ngaãm nghó “Ñoå doàn hai maét laïi chæ coù moät ngöôøi thoâi”. Thì phaûi chòu cuï laø thaâm.

    Quaû thaät caâu ñoái laø trí tueä cuûa quaàn chuùng, theå hieän oùc thoâng minh saùng suoát, vaø söï saùng taïo thaàn kyø cuûa taùc giaû. Caâu ñoái laïi laø moät phöông tieän traéc nghieäm raát thoâng duïng vaø nhieàu khi raát höõu hieäu vôùi caùc nhaø giaùo thôøi xöa, nhaèm chaån ñoaùn khaû naêng trí tueä cuûa ngöôøi hoïc vaø tieân ñoaùn ñöôïc vaän meänh töông lai qua khaåu khí cuûa ngöôøi ñoái laïi nhö chuyeän caâu ñoái cuûa oâng Ñaøm Thuaän Huy ra cho caùc hoïc troø cuûa oâng trong luùc trôøi ñang möa hoï khoâng veà nhaø ñöôïc: “Vuõ voâ kieàm toûa naêng löu khaùch” (Möa khoâng coù xieàng xích maø giöõ ñöôïc chaân khaùch). Caäu hoïc troø Nguyeãn Giaûn Thanh ñoái ngay raèng: “Saéc baát ba ñaøo dò nòch nhaân” (Saéc ñeïp chaúng coù soùng gioù maø ñaém ñöôïc loøng ngöôøi). Thaày Huy xem xong khen raèng: “Caâu ñoái naøy hay, gioïng vaên naøy coù theå ñoå traïng ñöôïc, nhöng sau taát meâ ñaém vaøo voøng saéc duïc laøm haïi laây ñeán söï nghieäp”. Sau cuoäc ñôøi Giaûn Thanh quaû ñuùng nhö vaäy.

    Hieän nay, vôùi phong traøo thö phaùp ñang nhaân roäng, vieäc chôi caâu ñoái vaãn toàn taïi tuy khoâng nhieàu nhöng neáu hieåu ñuùng, laøm ñuùng - thì nhöõng thuù chôi naøy ñöôïc phoå caäp trong daân gian nhaát ñònh seõ trôû thaønh moät phong tuïc ñeïp cuûa daân toäc.



      1. Каталог: data
        data -> HƯỚng dẫn càI ĐẶt và SỬ DỤng phần mềm tạo bài giảng e-learning
        data -> CỘng hòa xã HỘi chủ nghĩa việt nam độc lập Tự do Hạnh phúc
        data -> Qcvn 81: 2014/bgtvt
        data -> Trung taâm tin hoïC Ñhsp ñEÀ thi hoïc phaàn access
        data -> PHỤ LỤC 2 TỔng hợp danh mục tài liệu tham khảO
        data -> Công ty cổ phần Xây dựng Điện vneco3
        data -> Nghiên cứu một số đặc điểm
        data -> NHỮng đÓng góp mới của luậN Án tiến sĩ CẤP ĐẠi học huế Họ và tên ncs : Nguyễn Văn Tuấn
        data -> Mẫu 01/hc-sn-dn (Ban hành kèm theo Thông tư số 83/2007/tt-btc ngày 16/7/2007 của Bộ Tài chính) TỜ khai hiện trạng sử DỤng nhà, ĐẤt thuộc sở HỮu nhà NƯỚc và ĐỀ xuất phưƠng án xử LÝ

        tải về 3.29 Mb.

        Chia sẻ với bạn bè của bạn:
  • 1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   28




    Cơ sở dữ liệu được bảo vệ bởi bản quyền ©hocday.com 2024
    được sử dụng cho việc quản lý

        Quê hương