PHAÀN III THÖ PHAÙP vaø VAÊN HOÙA GIAO TIEÁP

PHAÀN III

9. THÖ PHAÙP vaø VAÊN HOÙA
   GIAO TIEÁP

10. ñoâi neùt veà

11. Boä Moân Ngheä Thuaät ThÖ Phaùp

Nghóa Haùn, thö coù nghóa laø ngheä thuaät vieát chöõ, phaùp laø phöông phaùp, caùch thöùc. Vaäy, trong thö phaùp ñaõ haøm taøng nghóa: coâng phu vaø ngheä thuaät vieát chöõ ñeïp. Töông töï nhö vaäy, thö phaùp (Calligraphy), töø Calligraphy goàm Calli + graphy. Calli do goác Hy laïp Kalli, phaùt sinh töø Kallos (veû ñeïp); graphy do goác Hy laïp graphein (vieát chöõ), cuõng nghóa laø ngheä thuaät vieát chöõ ñeïp.

Phaùt xuaát töø Trung Quoác. Töông truyeàn raèng Thöông Heät moät söû quan ñaõ saùng taïo ra chöõ vieát. Töø thôøi ñaïi ñoà ñaù môùi caùch nay chöøng naêm saùu ngaøn naêm ñaõ thaáy chöõ vieát aáy xuaát hieän trong caùc böùc tranh coå sôùm nhaát cuûa Trung Quoác. Nhöng neáu tính töø böùc tranh luïa cuoái thôøi Chu tìm thaáy trong di chæ moä thôøi Chieán Quoác thì thö phaùp Trung Quoác cuõng coù lòch söû treân 2.000 naêm. Ñôøi Haùn (206 tröôùc CN - 220 sau CN) cuõng ñaõ xuaát hieän nhieàu chöõ vieát trong cung ñình cuûa nhöõng caây ñaïi buùt. Thôøi Tam Quoác, Löôõng Taán, Nam Baéc trieàu do Phaät giaùo truyeàn vaøo Trung Quoác, ñaõ xuaát hieän nhöõng böùc tranh chöõ mang ñaäm tö töôûng toân giaùo. Ñôøi Ñöôøng Toáng, tranh sôn thuûy vaø hoa chim phaùt trieån ñoäc laäp maïnh meõ vôùi hai tröôøng phaùi taû chaân vaø taû yù. Thôøi Nguyeân trôû veà sau, tranh taû yù chieám ñòa vò quan troïng, caùc hoïa só baét ñaàu taïo neân nhöõng taùc phaåm ngheä thuaät keát hôïp ñöôïc boán yeáu toá: thi, thö, hoïa, aán. Thôøi Minh vaø caän ñaïi, thö hoïa tieáp tuïc phaùt trieån vôùi nhieàu danh buùt vaø caùc tröôøng phaùi khaùc nhau.

Böôùc ñaàu tieân cuûa boä moân ngheä thuaät thö phaùp laø nhöõng trình töï coâng phu khi theå hieän qua möôøi caùch veà ñöôøng neùt: ÖÙc (nhaán xuoáng). Döông (naâng leân). Ñoân (deø daët). Toûa (haï xuoáng). Trì (chaäm treã). Toác (nhanh choùng). Hoaøn (thaû laïi). Khaån (gaáp gaùp). Khinh (nheï). Troïng (naâng). Ngoaøi ra coøn ñoøi hoûi moät soá tieâu chuaån khaùc, tröôùc heát laø phaûi vieát chöõ cho ñeïp, phaûi thoâng chöõ Haùn. Coøn phaûi am töôøng caùc kieåu chöõ trieän thö, leä thö, khaûi thö, haønh thö, thaäm chí caû caùc loaïi chöõ coå nhö giaùp coát vaên, khoa ñaåu vaên... Neáu laø thö phaùp chöõ Vieät thì phaûi tìm hieåu töôøng taän ôû nhieàu loaïi: Chaân phöông (coù raát nhieàu kieåu tuøy theo ngöôøi thuû buùt), chöõ ñöùng, chöõ nghieâng, chöõ hoa, chöõ vieát, chöõ “roâng” hoa, chöõ “roâng” thöôøng, chöõ chambord, chöõ mistral, chöõ “Fantaisie”. Vaø raát nhieàu kieåu chöõ töø vi tính, vöôït qua böùc töôøng coå kính trôû thaønh... thö phaùp hieän ñaïi.

Nhìn chung boä moân thö phaùp thöôøng laáy ñöôøng neùt ñeå taû hình, caây buùt loâng taïo ñöôïc haøng loaït nhöõng bieán taáu neùt moùc, neùt soå, neùt maùc, neùt phaåy... Ñieàu ñoù lieân quan ñeán vaên töï chöõ Haùn cuûa Trung Quoác. Chöõ Haùn laø chöõ vuoâng töôïng hình ñöôïc vieát baèng buùt loâng cho neân moãi moät chöõ Haùn coù theå coi laø moät böùc tranh ñöôïc veõ baèng ñöôøng neùt. ÔÛ hoäi hoïa ngöôøi Trung Quoác ñaõ phaùt trieån ñöôøng neùt leân thaønh moät ngheä thuaät cao, noù khoâng nhöõng moâ taû ñöôïc hình töôïng maø coøn qua neùt buùt thaúng, cong, naëng, nheï, ñaäm, nhaït, khoâ, öôùt .v.v... theå hieän ñöôïc caùc bieán thaùi cuûa cung böïc tình caûm. Chöõ La tinh cuõng coù öu theá treân. Neáu ngöôøi chôi thö phaùp ñaït ñeán ñænh cao, caát coâng nghieân cöùu töôøng taän veà nguoàn goác chöõ vieát, seõ thaáy chöõ La tinh cuõng laø chöõ töôïng hình, cuõng coù nhöõng ñöôøng neùt, yù nghóa nhö chöõ Haùn. Chæ coù caùch vieát, caùch theå hieän laø khaùc ñi, do quaù trình hình thaønh cuûa noù, vaø do söï saùng taïo cuûa ngöôøi ngheä só. (Baïn coù theå ñoïc taøi lieäu tham khaûo veà nguoàn goác chöõ vieát, ñaêng treân taïp chí vaên hoùa quoác teá “NGÖÔØI ÑÖA TIN UNESCO”, ñính keøm döôùi ñaây ñeå chöùng minh ñieàu naøy)

Maët khaùc, neáu laø moät böùc thö hoïa thì neân chuù troïng yù caûnh vaø yù thô. Baát keå laø tranh sôn thuûy, hoa chim, nhaân vaät ñeàu nhaán maïnh tình caûm giao hoøa, ñaït ñöôïc trong thi coù hoïa, trong hoïa coù thi. Ví duï: Coù hoïa só veõ böùc tranh “chuøa coå trong röøng saâu” trong tranh chæ veõ nuùi non, suoái saâu chöù khoâng thaáy ngoâi chuøa, nhöng laïi coù caâu thô vieát ôû goùc taû tieáng chuoâng ngaân nga, khieán ngöôøi xem töôûng töôïng ra coù moät ngoâi chuøa coå ñang aån hieän ñaâu ñaây, do ñoù böùc tranh traøn ñaày yù thô. Treân tranh coù buùt tích cuûa thö phaùp laø moät hình thöùc raát ñoäc ñaùo. Caâu thô laøm cho chuû ñeà tranh theâm saâu saéc, gôïi cho ngöôøi xem nhöõng lieân töôûng phong phuù.

Tranh, thö phaùp thöôøng bò leä thuoäc vaøo khoâng gian vaø thôøi gian. Khung caûnh vaø giaây phuùt tónh laëng nhaát hoï môùi coù theå saùng taïo ngheä thuaät ôû coõi taâm. Khoâng hieåu ñöôïc söï thaâm saâu naøy thì khoù thaáy heát yù vò cuûa tranh.

Ngoaøi ra, moät böùc tranh thô taû yù mang yù nghóa raát saâu saéc. Chæ caàn moät chöõ thoâi, moät mình moät coõi, tung hoaønh treân giaáy cuõng haøm suùc bao yù nghóa. Ví duï: moät chöõ Taâm hay moät chöõ Nhaãn, ngöôøi ta coù theå dieãn giaûi ra caû cuoán saùch thuoäc phaïm truø trieát lyù giaùo duïc hieän sinh, tröôùc heát, laáy töø caûm thuï chuû quan cuûa taùc giaû laøm tieâu chuaån.

Sau coâng ñoaïn vieát chöõ laøm tranh, nhaø thö phaùp coøn aán chæ vaø ñoùng daáu leân böùc tranh thì môùi goïi laø hoaøn chænh cuoái cuøng. Do ñaáy, ngöôøi ta goïi moät böùc tranh thö phaùp laø coâng trình ngheä thuaät ñöôïc keát hôïp giöõa thi, thö vaø aán... Coøn neáu laø moät böùc thö hoïa thì keát hôïp ñöôïc caû boán yeáu toá thi, thö, hoïa vaø aán. Con daáu son in vaøo tranh thöôøng duøng loái chöõ trieän raát bay böôùm taïo neân moät myõ caûm raát ñaëc bieät. Con daáu baèng ñaù gan gaø laø con daáu raát quí. Nhö ta thöôøng thaáy trong moät böùc tranh coù töø hai con daáu trôû leân. Moät con daáu laø teân hoï bieät hieäu, coøn nhöõng con daáu khaùc ñoâi khi chæ laø moät bieåu töôïng hoaëc moät ñoaûn ngöõ maø nhaø thö phaùp muoán möôïn noù ñeå laøm phong phuù chuû ñeà taùc phaåm maø thoâi.

Noùi ñeán boä moân ngheä thuaät thö phaùp maø khoâng noùi ñeán buùt, möïc, giaáy, nghieân ñöôïc meänh danh laø vaên phoøng töù baûo laø thieáu soùt lôùn. Buùt loâng Trung Quoác ñöôïc laøm baèng loâng chuoät, loâng soùi... coù loaïi meàn öa thaám nöôùc ñeå vieát nhöõng chöõ bay böôùm nhö roàng bay phöôïng muùa. Loaïi cöùng ít thaám nöôùc neùt vieát raén roûi vaø phoùng khoaùng. Möïc taøu ñöôïc cheá töø khoùi cuûi caây ñoàng vaø caây thoâng. Kyõ thuaät maøi möïc ñoøi hoûi raát coâng phu, maøi ñuùng qui trình seõ laøm cho möïc coù maøu oùng aùnh. Giaáy vieát laø giaáy tuyeân laøm baèng voû caây ñaøn ôû tænh An Huy, raát beàn coù theå ñeå ñöôïc ngaøn naêm khoâng naùt. Nghieân phaûi choïn loaïi maøi möïc ra nhanh, nhöng khoâng huùt möïc, vaø möïc maøi ra phaûi mòn khoâng saïn.

Ngoaøi duøng maøu ñen ñeå vieát thö phaùp, hoïa só veõ tranh coøn söû duïng maøu son, xanh lam, boät vaøng, boät loïc laøm töø khoaùng saûn, coøn maøu thanh thieân hoaøng anh, hoàng nhaït... laøm baèng thöïc vaät. Maøu laøm baèng khoaùng saûn raát beàn, nghìn naêm sau vaãn nhö môùi khoâng bieán maøu.

Vôùi nhöõng coâng phu nhö vaäy, suoát trong lòch söû laâu daøi cuûa mình, ñaát nöôùc Trung Quoác ñaõ saûn sinh nhieàu danh buùt chæ nhôø vieát chöõ ñeïp maø löu danh thieân coå, nhö ñôøi nhaø Toáng coù cha con Vöông Hy Chi (321 - 379), ñôøi Ñöôøng coù Vöông Duy (699 - 795) ñôøi Nguyeân coù Trieäu Maïnh Phöông .v.v... ÔÛ Vieät Nam, traûi qua 1000 naêm aûnh höôûng vaên hoùa Trung Quoác, caùc nho só nöôùc ta cuõng coù nhieàu ngöôøi vieát chöõ ñeïp nhö: Vua Minh Maïng vôùi taùc phaåm “Töù theá thö phaùp” (1838), Vua Töï Ñöùc “Töù theá baùt thöùc” (1869) gaén lieàn vôùi caùc teân tuoåi khaùc nhö: Tuøng Thieän Vöông, Tuy Luùy Vöông, sau nöõa coøn coù Cao Baù Quaùt, Phan Boäi Chaâu...

Hieän nay, trong nöôùc ta ñaõ xuaát hieän nhieàu caây buùt maø taùc phaåm cuûa hoï ñaõ ñöôïc coâng chuùng ngöôõng moä nhö: ÔÛ Haø Noäi coù Leâ Xuaân Hoøa. ÔÛ Hueá coù Trieàu Taâm AÛnh, Sö Phöôùc Thaønh (thö phaùp chöõ Haùn) Nguyeät Ñình, ôû thaønh phoá Hoà Chí Minh coù Y Sa, Truï Vuõ, Song Nguyeân, Nguyeãn Thieân Chöông, Buøi Hieán, Chính Vaên, Nguyeãn Thanh Sôn... ÔÛ Nha Trang coù Cuoàng Töø (thö phaùp chöõ Haùn), Quaûng Nam coù Vaên Coâng Hoaøng (caû Vieät laãn Haùn)... Moãi ngöôøi moät phong caùch theå hieän khaùc nhau (coù ngöôøi thì caån troïng uoán naén, keû thì ngang taøng böùc phaù, hoaëc ñöôøng neùt haøo hoa phoùng khoaùng).

Chôi thö phaùp chæ noùi giaù trò ngheä thuaät khoâng chöa ñuû, noù coøn coù yù nghóa veà taâm linh. Ngöôøi ngheä só thöôøng ñeå ngoøi buùt bay thoaùt ra khoûi caùi theá giôùi höõu sanh höõu dieät taïo ra nhöõng con chöõ mang ñaày aån yù cuûa taâm hoàn. Noù ñaõ kheùp moät theá giôùi thöïc, môû ra moät theá giôùi moäng, noù theå hieän cho ñôøi soáng caù nhaân caàn phaûi vòn vaøo moät caùi gì thieâng lieâng hôn caù nhaân vaø thieâng lieâng hôn ñôøi soáng.

Cho neân, coù nghieân cöùu taùc phaåm cuûa caùc nhaø thö phaùp môùi thaáy raèng hoï ñaõ thaám nhuaàn taâm linh Phaät giaùo heát söùc thaâm saâu. Caùi taâm linh aáy chính laø nguoàn caûm höùng saùng taïo cuûa hoï nhö ngöôøi xöa ñaõ noùi:

Maõn caûnh giai khoâng haø höõu töôùng

Thöû taâm thöôøng ñònh baát ly thieàn.

“Ngaäp khoâng gian ñeàu laø chaân khoâng ñaâu coù hình töôùng.

Taâm naøy thöôøng ñònh khoâng rôøi thieàn”.

Trong kinh nhaø Phaät coù vieát: “Citta is like an artist, because it effects manifold Karman” (Kasyapaparivarta-99), nghóa laø: “Taâm thöùc gioáng nhö moät ngheä só vì noù taùc duïng thieân hình vaïn töôùng nghieäp quaû”. Caâu naøy phaùt xuaát töø caâu:

“Taâm nhö coâng hoïa sö

Hoïa chuûng, chuûng nguõ aám

Nhaát thieát theá giôùi trung

Voâ vaät nhi baát ñaïo”

Vaø trong kinh Nam toâng Majjhima-nikaøya III, 203 do Herbert V. Guenther trích daãn ra tieáng Anh, coù giaûi roõ raøng:

“ÔÛ treân ñôøi khoâng coù gì phöùc taïp hôn laø hoäi hoïa, vaø moät tuyeät taùc hoäi hoïa laïi caøng phöùc taïp hôn nöõa. Hoïa só cuûa moät tuyeät taùc ñeàu bò yù aûnh khích ñoäng vaøo choã naøy choã kia, hay neùt buùt naøy neùt buùt noï. Vì yù nieäm cuûa böùc hoïa môùi noåi leân nhöõng hoaït ñoäng tinh thaàn taùc duïng hoaïch ñònh boái caûnh toâ maøu ñieåm xuyeát vaø nhuaän saéc. Ñaáy laø trong moät böùc hoïa ñeå trôû neân moät taùc phaåm coù moät hình ñeïp trong taâm laøm keá hoaïch. Sau ñaây trong lòch trình chính ñaùng vaø theo caùch thöùc nhö hoaït ñoäng cuûa taâm thöùc ñaõ bieåu dieãn ra, hình naøy phaûi ôû beân treân hình chính, hình kia phaûi ôû döôùi, vaø nhöõng caùi naøy phaûi ôû ñoâi beân, phaàn choùt cuûa böùc tranh ñeàu ñöôïc hoaïch ñònh caû. Theo ñöôøng loái aáy maø taát caû ngheä thuaät khaùc nhau treân theá giôùi ñaõ do taâm thöùc taïo neân. Caên cöù vaøo khaû naêng saûn xuaát nhöõng keát quaû khaùc nhau, moät taâm thöùc saùng taïo ra böùc hoïa naøy böùc hoïa kia coù theå goïi ñöôïc laø chính taâm thöùc vaäy. Tuy nhieân taâm thöùc coøn giaøu saéc thaùi hôn theá nöõa, bôûi vì caùi troø hoäi hoïa cuûa taâm thöùc khoâng theå naøo mieâu taû heát ñöôïc.

Do nghieäp quaû maø theá giôùi vaän ñoäng, nhaân daân sinh soáng, chuùng sinh lieân heä vôùi nhau nhö baùnh xe quay lieân heä vôùi truïc xe.

Do nghieäp quaû maø ngöôøi ta noåi danh vaø ñöôïc ca tuïng, cuõng do nghieäp quaû maø luïn baïi, hay cheát choùc goâng cuøm. Ñaõ hieåu nghieäp quaû phoàn taïp nhö theá thì laøm sao ngöôøi ta coù theå noùi raèng khoâng coù nghieäp quaû ôû ñôøi ñöôïc?

Do theá chính caùi taâm thieàn aáy ñaõ soi cho ta thaáy giöõa doøng chaûy hoái haû khoâng ngöøng cuûa nhòp soáng hieän ñaïi, ta caàn coù moät khoâng gian rieâng cuûa mình, nôi maø theá giôùi cuûa nhöõng giaù trò nhaân baûn, giaù trò vaên hoùa haønh xöû, nôi maø söï hoaøi coå laø moät böôùc ñeäm caàn thieát ñeå ta nhìn veà töông lai vôùi nhöõng ñieàu toát ñeïp. Phöông Ñoâng laø theá giôùi cuûa huyeàn maëc thanh bình, cuûa söï dòu daøng trong taâm hoàn con ngöôøi cuûa nhöõng caûm xuùc thanh tao maø baïn seõ tìm thaáy giöõa choán “chuùng sanh tröôïc”. Boä moân ngheä thuaät thö phaùp döôøng nhö laø moät laêng kính maøu nhieäm giuùp ngöôøi ta thaáu ñöôïc moïi leõ cuûa caûnh giôùi “saéc töùc thò khoâng, khoâng töùc thò saéc” naøy vaäy.

kh 35.000 trc CN