III. ĐẶC ĐIỂM HOẠT ĐỘNG CỦA CÁC TỔ CHỨC LIÊN NGHỊ VIỆN

3.3. Tính linh hoạt về tổ chức và hoạt động

Tại các cuộc họp của Đại hội đồng, mọi đoàn đại biểu đều có quyền phát biểu ý kiến về mọi vấn đề mà họ quan tâm, phản ánh tính đại diện của dân chủ đại nghị, tính đa dạng của diễn đàn nghị sĩ. Những ý kiến của họ không bị gò bó theo chỉ thị của chính phủ như diễn đàn liên chính phủ. Trong một số tổ chức liên nghị viện, ví dụ như IPU, việc bỏ phiếu thông qua các nghị quyết của đại hội, các đại biểu trong đoàn nghị viện quốc gia có thể bỏ phiếu khác nhau tuỳ theo quan điểm riêng của người bỏ phiếu (xem Điều 15, Điều lệ Liên minh Nghị viện Thế giới).

Phần lớn nguyên tắc làm việc của tổ chức liên nghị viện là đồng thuận (Consensus), mọi vấn đề quan trọng phải được sự đồng ý của mọi thành viên, nếu không vấn đề đó được gác lại.

Một nét đặc thù của các diễn đàn liên nghị viện là có sự liên kết về xu hướng chính trị để tạo thành những nhóm quan điểm trong diễn đàn. Điều này đặc biệt được thể hiện rõ trong Nghị viện châu Âu, Nghị viện Mỹ Latinh, nơi các nhóm nghị sĩ thường quy tụ theo xu hướng Đảng chính trị (như cánh tả, cánh hữu, bảo thủ...). Các nghị sĩ tìm cách tập hợp lực lượng để bảo vệ quan điểm, lập trường và lợi ích của một nhóm liên kết, nhất là khi họ có chính phủ với đảng cầm quyền cùng thiên hướng. Việc tập hợp đó có thể dựa trên cơ sở ý thức hệ, đảng phái hay khuynh hướng chính trị, song quan trọng hơn cả vẫn là tập hợp để bảo vệ lợi ích của một nước hoặc nhóm nước, trong đó có lợi ích của dân tộc, của quốc gia.

Trong thời kỳ chiến tranh lạnh, tại các hội nghị quốc tế cũng như tại các diễn đàn liên nghị viện, tập hợp của các quốc gia thường được chia làm ba nhóm lớn: các nước TBCN phương Tây mà đứng đầu là Mỹ, các nước XHCN do Liên Xô đứng đầu và các nước thế giới thứ ba, các nước theo phong trào không liên kết. Phong trào không liên kết cố gắng tránh những ràng buộc với phương Tây và không quá gần gũi với xu thế xã hội chủ nghĩa nhưng vẫn giữ được cân bằng quan hệ. Việt Nam cũng là một thành viên sớm tham gia phong trào Không liên kết và nhận được sự ủng hộ, giúp đỡ của một lực lượng tương đối đông đảo các nước này. Đây cũng thể hiện đường lối đối ngoại của Đảng và Nhà nước ta nhằm mở rộng mặt trận đoàn kết tranh thủ sự đồng tình, ủng hộ đối với sự nghiệp cách mạng của nhân dân ta.

Ngoài ra, một đặc điểm quan trọng trong các hoạt động ngoại giao nghị viện là: bên cạnh những hoạt động chính thức tại các hội nghị, diễn đàn, các nghị sĩ cũng tận dụng các cơ hội có thể để thiết lập các mối quan hệ song phương giữa các nghị viện và quan hệ cá nhân. Họ tiến hành các hoạt động vận động hành lang (lobbying) để thăm dò, tranh thủ ý kiến, sự ủng hộ của nghị sĩ các nước đối với lập trường của Đoàn mình. Vận động hành lang là hoạt động bình thường tại các diễn đàn đa phương cũng như trong quan hệ đa phương. Tuy nhiên vận động hành lang nghị viện có đặc thù riêng là mềm dẻo, đôi khi bình dị, trực tiếp giữa các nghị sĩ - những người có vai trò quan trọng trong những quyết sách quốc gia, không phải qua các kênh trung gian là các chuyên viên, chuyên gia.

Ở một số tổ chức liên nghị viện như IPU chẳng hạn, việc bầu các chức danh lãnh đạo của tổ chức phải bỏ phiếu kín. Còn phần lớn việc biểu quyết thông qua các nghị quyết đều theo hình thức công khai theo nguyên tắc quá bán, trừ trường hợp đặc biệt cần 3/4 số phiếu.

Cơ cấu tổ chức của tổ chức liên nghị viện thông thường gồm:

- Đại hội, hay còn gọi là Đại hội đồng là hội nghị toàn thể bao gồm các đoàn đại biểu nghị viện quốc gia. Đó là diễn đàn quan trọng nhất của tổ chức liên nghị viện, thảo luận và quyết định những vấn đề quan trọng của liên nghị viện của khu vực và quốc tế.

- Chủ tịch kỳ họp Đại hội đồng thường là Chủ tịch nghị viện của nước chủ nhà đăng cai Đại hội. Các Phó chủ tịch kỳ họp bao gồm tất cả trưởng đoàn nghị viện quốc gia.

- Hội đồng hoặc Ban chấp hành, là cơ quan do Đại hội đồng bầu ra hay chỉ định để đảm nhiệm việc điều hành và chuẩn bị công việc cho Đại hội đồng.

- Ban thư ký: Là cơ quan đảm nhiệm công việc hành chính, xử lý những công việc hàng ngày của Đại hội, chuẩn bị cho cuộc họp của Hội đồng, Đại hội đồng hoặc Ban Chấp hành.

Tổ chức liên nghị viện có thể tổ chức hội thảo chuyên đề hay cử đoàn đi thăm ở một số nước thành viên để tìm hiểu tình hình và tăng cường quan hệ hợp tác nghị viện. Ví dụ: Đoàn đại biểu AIPO đi thăm Việt Nam năm 1992. Sau đó, vào năm 1995, trước khi Quốc hội Việt Nam trở thành thành viên của AIPO, Chủ tịch AIPO đã sang thăm Việt Nam chuyển thư chính thức mời Quốc hội nước ta gia nhập AIPO. Hội nghị chuyên đề của AIPO họp tại Hà Nội tháng 4/1998 về vai trò của nghị viện trong việc khắc phục khủng hoảng kinh tế, Hội nghị chuyên đề của AIPO về chống ma túy tại Hà Nội tháng 1/2002...

Bên cạnh tổ chức liên nghị viện khu vực, có vài tổ chức chuyên môn thuộc cơ chế liên nghị viện, mang tính độc lập, nhưng hỗ trợ cho tổ chức liên nghị viện tương ứng. Ví dụ: Hiệp hội các Tổng thư ký nghị viện - ASGP làm việc bên cạnh IPU, hỗ trợ IPU trong việc nghiên cứu, trao đổi thông tin về hoạt động nghị viện các nước. Kỳ họp của ASGP trùng hợp với kỳ họp của IPU.

Trung tâm phát triển kinh tế châu Á - Thái Bình Dương (APDC) và Trung tâm văn hóa châu Á - Thái Bình Dương (APCC) là hai trung tâm hỗ trợ cho hoạt động của Liên minh các nghị sĩ châu Á - Thái Bình Dương APPU về kinh tế và văn hóa.