VIỆn kiểm sát nhân dân tối cao bộ CÔng an tòA Án nhân dân tối cao


NhËn thøc chung vÒ téi ph¹m vi ph¹m c¸c quy ®Þnh vÒ b¶o vÖ ®éng vËt hoang d· quý hiÕm vµ ®Æc ®iÓm h×nh sù cña téi ph¹m



tải về 1.05 Mb.
trang4/8
Chuyển đổi dữ liệu02.09.2016
Kích1.05 Mb.
#30130
1   2   3   4   5   6   7   8

NhËn thøc chung vÒ téi ph¹m vi ph¹m c¸c quy ®Þnh vÒ b¶o vÖ ®éng vËt hoang d· quý hiÕm vµ ®Æc ®iÓm h×nh sù cña téi ph¹m



1.1. NhËn thøc chung vÒ ®éng vËt hoang d· quý hiÕm vµ téi ph¹m vi ph¹m c¸c quy ®Þnh vÒ b¶o vÖ ®éng vËt hoang d· quý hiÕm

1.1.1. NhËn thøc vÒ ®éng vËt hoang d· quý hiÕm

§éng vËt hoang d· quý hiÕm chÝnh lµ ®èi t­îng b¶o vÖ cña téi vi ph¹m c¸c quy ®Þnh vÒ b¶o vÖ ®éng vËt hoang d· quý hiÕm do ®ã chóng ta cÇn ph¶i x¸c ®Þnh thÕ nµo lµ ®éng vËt hoang d· quý hiÕm. Qua ®ã t×m ra c¸c biÖn ph¸p phßng ngõa, ®iÒu tra kh¸m ph¸ lo¹i téi ph¹m nµy mét c¸ch cã hiÖu qu¶.

Kh¸i niÖm vÒ ®éng vËt hoang d· quý hiÕm ®­îc nªu t¹i nhiÒu v¨n b¶n, tµi liÖu kh¸c nhau vµ còng cã nhiÒu kh¸i niÖm kh¸c nhau:

T¹i ®iÒu 1 nghÞ ®Þnh sè 18/H§BT, ngµy 17/1/1992 cña Héi ®ång Bé tr­ëng (nay lµ ChÝnh phñ) th× ®éng vËt hoang d· quý hiÕm lµ nh÷ng loµi n»m trong nhãm cña ®éng vËt hoang d·, nh­ng cã gi¸ trÞ ®Æc biÖt vÒ khoa häc, kinh tÕ vµ m«i tr­êng, cã sè l­îng, tr÷ l­îng Ýt hoÆc ®ang cã nguy c¬ bÞ diÖt chñng.

Mét sè tµi liÖu kh¸c l¹i cho r»ng : §éng vËt hoang d· quý hiÕm lµ nh÷ng loµi ®éng vËt sèng trong m«i tr­êng tù nhiªn, ch­a ®­îc thuÇn hãa vµ lµ nguån tµi nguyªn rõng, gãp phÇn quan träng trong viÖc t¹o nªn sù c©n b»ng cña hÖ sinh th¸i vµ m«i tr­êng sèng.

Theo ®iÒu 2 NghÞ ®Þnh sè 32/2006/N§-CP, ngµy 30/3/2006 cña ChÝnh phñ th× ®éng vËt hoang d· quý hiÕm lµ nh÷ng loµi ®éng vËt cã gi¸ trÞ ®Æc biÖt vÒ khoa häc, kinh tÕ vµ m«i tr­êng, sè l­îng cßn Ýt trong tù nhiªn hoÆc cã nguy c¬ bÞ tuyÖt chñng, thuéc danh môc c¸c loµi ®éng vËt rõng nguy cÊp, quý, hiÕm do ChÝnh phñ quy ®Þnh.

Nh­ vËy, qua c¸c kh¸i niÖm trªn ta ®i ®Õn kh¸i niÖm : §éng vËt hoang d· quý hiÕm lµ nh÷ng loµi ®éng vËt sèng trong m«i tr­êng tù nhiªn ch­a ®­îc thuÇn hãa, sè l­îng cßn Ýt trong tù nhiªn hoÆc cã nguy c¬ bÞ tuyÖt chñng, cã gi¸ trÞ ®Æc biÖt vÒ kinh tÕ, khoa häc vµ m«i tr­êng, thuéc danh môc c¸c loµi ®éng vËt rõng nguy cÊp, quý, hiÕm do ChÝnh phñ quy ®Þnh, ®­îc ph¸p luËt b¶o vÖ.

1.1.2 NhËn thøc chung vÒ téi ph¹m vi ph¹m c¸c quy ®Þnh vÒ b¶o vÖ ®éng vËt hoang d· quý hiÕm

Ph¸p luËt h×nh sù lµ mét trong nh÷ng c«ng cô s¾c bÐn, h÷u hiÖu ®Ó ®Êu tranh phßng ngõa vµ chèng téi ph¹m, b¶o ®¶m quyÒn lµm chñ cña nh©n d©n, n©ng cao hiÖu lùc qu¶n lý cña Nhµ n­íc, gãp phÇn thùc hiÖn c«ng cuéc ®æi míi, ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. Ph¸p luËt h×nh sù n­íc ta mang b¶n chÊt giai cÊp s©u s¾c. Tr¶i qua c¸c thêi kú lÞch sö kh¸c nhau, ph¸p luËt h×nh sù ®· lu«n ®­îc söa ®æi, bæ sung vµ tõng b­íc hoµn thiÖn c¶ vÒ néi dung vµ h×nh thøc.

Trong c«ng t¸c ®Êu tranh phßng ngõa vµ chèng téi ph¹m, nhËn thøc ®óng ®¾n, khoa häc vÒ téi ph¹m nãi chung, téi ph¹m vi ph¹m c¸c quy ®Þnh vÒ b¶o vÖ ®éng vËt hoang d· quý hiÕm nãi riªng cã ý nghÜa rÊt quan träng. §Ó thèng nhÊt nhËn thøc, tr­íc hÕt cÇn nghiªn cøu mét sè quy ®Þnh trong c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt cã liªn quan ®Õn b¶o vÖ ®éng vËt hoang d· quý hiÕm.

Tr­íc t×nh tr¹ng bu«n b¸n, vËn chuyÓn tr¸i phÐp ®éng vËt hoang d· diÔn ra ngµy cµng nghiªm träng kh«ng chØ ë mét quèc gia mµ lµ vÊn ®Ò cña nhiÒu n­íc trªn thÕ giíi. Bu«n b¸n ®éng, thùc vËt hoang d· ®· ®i cïng víi viÖc m«i tr­êng sèng cña c¸c loµi bÞ thu hÑp, lµm cho møc ®é ®e do¹ ®èi víi mét sè l­îng loµi ®ang tån t¹i trë nªn nghiªm träng h¬n cã nguy c¬ tuyÖt chñng trong t­¬ng lai gÇn. §Ó b¶o vÖ c¸c loµi ®éng, thùc vËt hoang d· kh«ng nh÷ng ®ßi hái nç lùc cña mçi quèc gia mµ cßn cÇn cã sù hîp t¸c quèc tÕ s©u réng. XuÊt ph¸t tõ ®ßi hái ®ã, ngµy 3/2/1973 t¹i Washington c¸c n­íc trªn thÕ giíi ®· ký kÕt C«ng ­íc quèc tÕ vÒ bu«n b¸n c¸c loµi ®éng vËt, thùc vËt hoang d· nguy cÊp- C«ng ­íc CITES hay cßn gäi lµ C«ng ­íc Washington. C«ng ­íc CITES chÝnh thøc cã hiÖu lùc ngµy 1/7/1975. N¨m 1994 ViÖt nam ®· tham gia c«ng ­íc nµy vµ trë thµnh thµnh viªn thø 121. §Õn nay ®· cã 173 n­íc tham gia víi môc ®Ých:

- B¶o vÖ c¸c loµi ®éng vËt, thùc vËt hoang d·.

- Gióp cho c¸c n­íc thµnh viªn b¶o vÖ c¸c loµi ®éng vËt, thùc vËt kh«ng bÞ sö dông qu¸ møc vµ dÉn ®Õn nguy c¬ tuyÖt chñng.

- T¹o nªn hµnh lang ph¸p lý hoµn chØnh vµ c¬ chÕ ng¨n chÆn ho¹t ®éng bu«n b¸n c¸c loµi ®éng vËt hoang d· quý hiÕm trong t×nh tr¹ng nguy cÊp vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc bu«n b¸n ®éng, thùc vËt hîp ph¸p.

C«ng ­íc CITES ra ®êi ®· kÞp thêi b¶o vÖ nhiÒu loµi ®éng , thùc vËt hoang d·. NhiÒu loµi vÉn ch­a bÞ tuyÖt chñng hoµn toµn, hoÆc cã thÓ bÞ ®e do¹ tuyÖt chñng nÕu nh­ t×nh tr¹ng khai th¸c vµ sö dông kh«ng ®­îc kiÓm so¸t. §Ó b¶o vÖ mét sè loµi ®éng, thùc vËt hoang d·, nhiÒu n­íc thµnh viªn cÇn hîp t¸c ®Ó t¨ng c­êng c¸c biÖn ph¸p kiÓm tra, kiÓm so¸t. Trong ®Êu tranh chèng téi ph¹m bu«n b¸n, vËn chuyÓn ®éng vËt hoang d·, vÊn ®Ò hîp t¸c quèc tÕ lµ mét yÕu tè quan träng. Sù hîp t¸c nµy ®­îc thÓ hiÖn d­íi h×nh thøc trao ®æi th«ng tin vÒ c¸c biÖn ph¸p b¶o vÖ vµ x©y dùng c¸c v¨n b¶n ph¸p lý, c¸c c¸ch ¸p dông C«ng ­íc CITES vµ lµ mét trong nh÷ng nguyªn t¾c cao nhÊt cña C«ng ­íc CITES,

C«ng ­íc CITES quy ®Þnh viÖc bu«n b¸n quèc tÕ c¸c loµi ®éng, thùc vËt hoang d· (bao gåm xuÊt, nhËp khÈu hay t¸i xuÊt khÈu c¸c loµi ®éng vËt sèng, chÕt, c¸c loµi thùc vËt, c¸c bé phËn vµ mÉu vËt cña c¸c loµi ®éng, thùc vËt hoang d·) b»ng c¬ chÕ giÊy phÐp vµ chøng chØ cÊp cho c¸c loµi nhÊt ®Þnh cã tªn trong c¸c phô lôc CITES. Bao gåm 3 phô lôc :

Phô lôc I : CÊm bu«n b¸n th­¬ng m¹i quèc tÕ (Quy ®Þnh vÒ thÈm quyÒn cÊp giÊy nhËp khÈu, xuÊt khÈu, t¸i xuÊt khÈu…)

Phô lôc II : §­îc phÐp bu«n b¸n th­¬ng m¹i quèc tÕ nh­ng ph¶i ®­îc kiÓm so¸t b»ng c¬ chÕ giÊy phÐp (GiÊy phÐp xuÊt khÈu hoÆc giÊy chøng chØ t¸i xuÊt khÈu)

Phô lôc III : §­îc phÐp bu«n b¸n quèc tÕ cã kiÓm so¸t b»ng giÊy phÐp hoÆc chøng chØ (GiÊy phÐp xuÊt khÈu, giÊy phÐp nhËp khÈu, giÊy chøng chØ t¸i xuÊt khÈu, c¸c lo¹i chøng chØ kh¸c…)

GiÊy phÐp chØ ®­îc cÊp khi mét sè ®iÒu kiÖn ®­îc ®¶m b¶o vµ ph¶i xuÊt tr×nh giÊy tõ khi qua biªn giíi.

ë n­íc ta, trong nh÷ng n¨m võa qua viÖc bu«n b¸n, vËn chuyÓn tr¸i phÐp ®éng vËt hoang d· quý hiÕm diÔn ra rÊt phøc t¹p. Chóng ta ®· kiÓm so¸t ho¹t ®éng nhËp khÈu, xuÊt khÈu, t¸i xuÊt khÈu ®éng vËt hoang d· cã tªn trong phô lôc CITES theo giÊy phÐp do v¨n phßng CITES (®Æt t¹i côc KiÓm l©m-VN) ®ãng t¹i ViÖt Nam cÊp. Song trªn thùc tÕ c¸c ®èi t­îng bu«n b¸n, vËn chuyÓn tr¸i phÐp ®éng vËt hoang d· quý hiÕm ®· sö dông nhiÒu ph­¬ng thøc, thñ ®o¹n ngµy cµng tinh vi, x¶o quyÖt ®Ó ho¹t ®éng kiÕm lêi. Chóng sö dông c¸c lo¹i ph­¬ng tiÖn nh­ « t«, tµu ho¶, tµu thuû, m¸y bay… ®Ó vËn chuyÓn ®éng vËt hoang d· quý hiÕm. Do ®ã ®Ó ng¨n chÆn t×nh tr¹ng bu«n b¸n bÊt hîp ph¸p ®éng vËt hoang d· quý hiÕm nhµ n­íc ta ®· ban hµnh nhiÒu v¨n b¶n ph¸p luËt lµ c¬ së ph¸p lý cho ho¹t ®éng ®Êu tranh phßng, chèng viÖc bu«n b¸n, vËn chuyÓn tr¸i phÐp ®éng vËt hoang d· quý hiÕm. Ngay tõ nh÷ng n¨m ®Êt n­íc ch­a ®­îc thèng nhÊt, ChÝnh phñ ®· cã ph¸p lÖnh ngµy 6/9/1972 vµ mét sè nghÞ ®Þnh cña Héi ®ång ChÝnh phñ quy ®Þnh viÖc b¶o vÖ rõng vµ ®Êt rõng, chim, mu«ng, thó rõng vµ c¸c lo¹i thùc vËt, ®éng vËt quý hiÕm trong rõng.

Ngµy 27/6/1985, Bé luËt h×nh sù ®Çu tiªn cña n­íc CHXHCN ViÖt Nam ®· ®­îc Quèc héi kho¸ VII, kú häp thø 9, th«ng qua vµ cã hiÖu lùc tõ ngµy 01/01/1986. Trong BLHS n¨m 1985 c¸c hµnh vi x©m ph¹m ®Õn c¸c lo¹i ®éng vËt hoang d· ch­a ®­îc quy ®Þnh trong mét ®iÒu luËt riªng mµ ®­îc quy ®Þnh chung trong nhãm c¸c hµnh vi vi ph¹m c¸c quy ®Þnh vÒ qu¶n lý vµ b¶o vÖ rõng t¹i ®iÒu 181 (téi vi ph¹m c¸c quy ®Þnh vÒ qu¶n lý vµ b¶o vÖ rõng). Téi vi ph¹m c¸c quy ®Þnh vÒ qu¶n lý vµ b¶o vÖ rõng lµ hµnh vi khai th¸c tr¸i phÐp c©y rõng, s¨n, b¾t tr¸i phÐp chim, thó hoÆc cã c¸c hµnh vi kh¸c vi ph¹m quy ®Þnh cña nhµ n­íc vÒ qu¶n lý vµ b¶o vÖ rõng g©y hËu qu¶ nghiªm träng hoÆc ®· bÞ xö lý hµnh chÝnh mµ cßn vi ph¹m. H×nh ph¹t c¬ b¶n ®èi víi c¸c hµnh vi nµy ®­îc quy ®Þnh: Ph¹t c¶i t¹o kh«ng giam gi÷ ®Õn mét n¨m hoÆc bÞ ph¹t tï tõ ba th¸ng ®Õn ba n¨m. Ph¹m téi trong tr­êng hîp ®Æc biÖt nghiªm träng th× bÞ ph¹t tï tõ hai n¨m ®Õn m­êi n¨m.

Téi ph¹m ®­îc qui ®Þnh ë §iÒu 181 kh«ng chØ x©m ph¹m chÕ ®é vÒ qu¶n lý vµ b¶o vÖ rõng cña Nhµ n­íc mµ cßn g©y t¸c h¹i ®Õn nguån lîi lín cña Nhµ n­íc, t¸c ®éng vÒ thuû v¨n, hÖ sinh th¸i vµ m«i tr­êng tù nhiªn.

Trong mÆt kh¸ch quan cña téi ph¹m quy ®Þnh t¹i §iÒu 181: Cã hµnh vi s¨n, b¾n tr¸i phÐp chim thó vµ c¸c hµnh vi kh¸c vi ph¹m c¸c quy ®Þnh cña Nhµ n­íc vÒ qu¶n lý vµ b¶o vÖ rõng, g©y hËu qu¶ nghiªm träng, ®· bÞ xö lý hµnh chÝnh mµ cßn vi ph¹m. S¨n, b¾n tr¸i phÐp chim thó thÓ hiÖn nh­: S¨n, b¾n chim mu«ng thó rõng kh«ng cã giÊy phÐp hoÆc kh«ng ®óng víi quy ®Þnh cña Nhµ n­íc…

C¸c hµnh vi kh¸c vi ph¹m c¸c quy ®Þnh cña Nhµ n­íc vÒ qu¶n lý vµ b¶o vÖ rõng nh­: Vi ph¹m nh÷ng quy ®Þnh vÒ b¶o vÖ nh÷ng lo¹i thùc vËt, ®éng vËt quý hiÕm.

HËu qu¶ nghiªm träng ®­îc ®¸nh gi¸ kÕt hîp gi÷a thiÖt h¹i vËt chÊt víi hËu qu¶ vÒ kÕ ho¹ch qu¶n lý vµ b¶o vÖ rõng nh­: g©y ch¸y rõng lín vµ kÐo dµi, lµm mÊt gièng thu, chim ®ang cÇn g©y l¹i, nÕu kh«ng cã hËu qu¶ nghiªm träng th× ®· bÞ xö lý hµnh chÝnh, nÕu tiÕp tôc vi ph¹m lµ dÊu hiÖu b¾t buéc ®Ó cÊu thµnh téi ph¹m.

Chñ thÓ ë ®©y lµ bÊt kú ai ®ñ n¨ng lùc tr¸ch nhiÖm h×nh sù, lµ nh÷ng ng­êi cã ®ñ kh¶ n¨ng khai th¸c nh÷ng c©y rõng mµ kh«ng ®­îc phÐp, s¨n b¾t chim thó nh»m môc ®Ých kinh tª, thu lîi c¸ nh©n.

VÒ mÆt chñ quan: Téi ph¹m ®­îc thùc hiÖn do cè ý. Ng­êi thùc hiÖn biÕt râ tÝnh nguy hiÓm cña hµnh vi vµ mong muèn hËu qu¶ xÈy ra (xong còng cã tr­ßng hîp do v« ý).

H×nh ph¹t ®­îc quy ®Þnh trong ®iÒu luËt chØ râ ®©y lµ téi ph¹m Ýt nghiªm träng (h×nh ph¹t: C¶i t¹o kh«ng giam gi÷ ®Õn 1 n¨m hoÆc tõ 3 th¸ng ®Õn 3 n¨m trong cÊu thµnh c¬ b¶n (kho¶n 1) vµ ph¹m téi nghiªm träng (Tõ 2 n¨m ®Õn 10 n¨m) trong cÊu thµnh t¨ng nÆng (kho¶n 2).

Nh»m t¹o ra khung ph¸p lý hoµn chØnh cho viÖc ®Êu tranh, xö lý c¸c hµnh vi vi ph¹m c¸c quy ®Þnh vÒ b¶o vÖ ®éng vËt hoang d· quý hiÕm; ngoµi BLHS 1985 nhµ n­íc ®· ban hµnh nhiÒu v¨n b¶n d­íi luËt kh¸c. Ngµy 17/1/1992, Héi ®ång Bé tr­ëng (nay lµ ChÝnh phñ) ®· ban hµnh NghÞ ®Þnh 18/H§BT quy ®Þnh danh môc thùc vËt rõng, ®éng vËt rõng quý hiÕm vµ chÕ ®é qu¶n lý b¶o vÖ. Cã thÓ xem ®©y lµ mét b­íc ph¸t triÓn míi trong c«ng t¸c thèng kª vµ nghiªn cøu vÒ c¸c loµi ®éng vËt, thùc vËt rõng quý hiÕm cña n­íc ta tõ tr­íc cho ®Õn nay, Nhµ n­íc ®· nghiªm cÊm mäi hµnh vi khai th¸c, sö dông ®éng vËt rõng hoang d· quÝ hiÕm víi môc ®Ých bu«n b¸n tr¸i phÐp ®Ó thu lîi bÊt hîp ph¸p. TiÕp ®ã, ngµy 25/05/1996 Thñ t­íng chÝnh phñ ®· ban hµnh ChØ thÞ 359/TTg vÒ “Nh÷ng biÖn ph¸p cÊp b¸ch vÒ b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn c¸c loµi ®éng vËt hoang d·” nh»m h¹n chÕ ®Õn cÊm c¸c c¬ së kinh doanh, tiªu thô c¸c lo¹i ®éng vËt hoang d· quÝ hiÕm vµ c¸c s¶n phÈm cña chóng. Ngµy 29/11/1996 ChÝnh phñ ban hµnh NghÞ ®Þnh 77/CP, vÒ xö lý vi ph¹m hµnh chÝnh trong lÜnh vùc qu¶n lý, b¶o vÖ rõng vµ qu¶n lý l©m s¶n, trong ®ã ®· qui ®Þnh viÖc xö ph¹t hµnh chÝnh ®èi víi nh÷ng hµnh vi vi ph¹m theo c¸c qui t¾c qu¶n lý nhµ n­íc vÒ b¶o vÖ rõng. Ngµy 19/02/1997 Bé NN&PTNT ®· ban hµnh Th«ng t­ 01-NN/KL-TT, h­íng dÉn NghÞ ®Þnh 77/CP cña ChÝnh phñ…

Trong qu¸ tr×nh thi hµnh Bé luËt h×nh sù n¨m 1985, do sù ph¸t triÓn cña x· héi, nhiÒu téi danh trong phÇn m« t¶ dÊu hiÖu kh¸ch quan ®· kh«ng cßn phï hîp. NhiÒu hµnh vi ®­îc quy ®Þnh trong Bé luËt h×nh sù ®· mÊt ®i tÝnh nguy hiÓm cho x· héi, cÇn ®­îc phi h×nh sù ho¸. Cïng ®ã, nhiÒu hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi míi xuÊt hiÖn, hoÆc tr­íc ®©y vèn kh«ng nguy hiÓm cho x· héi, nay ®· thay ®æi tÝnh chÊt, trë nªn nguy hiÓm cho x· héi, cÇn ®­îc h×nh sù ho¸. MÆt kh¸c sau nhiÒu lÇn söa ®æi, bæ sung, Bé luËt h×nh sù cña n­íc ta ®· trë nªn ch¾p v¸, thiÕu tÝnh ®ång bé, thèng nhÊt. Do ®ã, yªu cÇu ®Æt ra cÇn ph¶i cã mét Bé luËt h×nh sù míi, mang tÝnh tÝch cùc, hiÖn ®¹i, phï hîp víi sù ph¸t triÓn cña x· héi, ®¸p øng víi xu h­íng më réng quan hÖ héi nhËp, hîp t¸c quèc tÕ trong t×nh h×nh míi. Ngµy 21/12/1999, Quèc héi kho¸ X, kú häp thø 6, ®· th«ng qua Bé luËt h×nh sù míi vµ cã hiÖu lùc tõ ngµy 01/7/2000. Bé luËt h×nh sù n­íc CHXHCN ViÖt Nam n¨m 1999 ®­îc x©y dùng trªn c¬ së kÕ thõa vµ ph¸t huy nh÷ng nguyªn t¾c, chÕ ®Þnh ph¸p luËt h×nh sù cña n­íc ta, nhÊt lµ cña Bé luËt h×nh sù n¨m 1985, còng nh­ nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm tõ thùc tiÔn ®Êu tranh phßng, chèng téi ph¹m trong qu¸ tr×nh x©y dùng vµ b¶o vÖ Tæ quèc.

Bé luËt h×nh sù n¨m 1999 ®· giµnh Ch­¬ng XVII quy ®Þnh c¸c “Téi ph¹m vÒ m«i tr­êng”. §©y lµ quy ®Þnh ph¸p luËt míi nhÊt vµ ®· ®¸nh dÊu b­íc tiÕn quan träng trong c«ng t¸c qu¶n lý nhµ n­íc vÒ b¶o vÖ m«i tr­êng hiÖn nay ë n­íc ta. Ch­¬ng quy ®Þnh c¸c téi ph¹m vÒ m«i tr­êng gåm cã 10 ®iÒu (tõ §iÒu 182 ®Õn §iÒu 191) trong ®ã cã mét sè ®iÒu ®­îc chuyÓn tõ c¸c ®iÒu t­¬ng øng cña Bé luËt hiÖn hµnh sang, mét sè ®iÒu kh¸c ®­îc h×nh sù ho¸ tõ c¸c ®iÒu cÊm cña LuËt b¶o vÖ m«i tr­êng, LuËt b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng, Ph¸p lÖnh b¶o vÖ nguån lîi thuû s¶n, Ph¸p lÖnh thó y… vµ c¸c v¨n b¶n h­íng dÉn kh¸c, sè cßn l¹i tõ c¸c hµnh vi ph¸t sinh trong thùc tÕ xÐt thÊy rÊt nguy hiÓm cho x· héi cÇn ph¶i bÞ trõng trÞ b»ng ph¸p luËt h×nh sù.

Trong Ch­¬ng XVII, Ch­¬ng c¸c téi ph¹m vÒ m«i tr­êng cña Bé luËt h×nh sù ban hµnh n¨m 1999. Trong ®ã, §iÒu 190-Téi vi ph¹m c¸c quy ®Þnh vÒ b¶o vÖ ®éng vËt hoang d· quý hiÕm, ®­îc x©y dùng trªn c¬ së §iÒu 181 Téi vi ph¹m c¸c quy ®Þnh vÒ qu¶n lý vµ b¶o vÖ rõng, §iÒu 195 Téi vi ph¹m c¸c quy ®Þnh vÒ b¶o vÖ m«i tr­êng g©y hËu qu¶ nghiªm träng cña Bé luËt h×nh sù 1985 vµ §iÒu 20 LuËt b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng. Kh¸c víi §iÒu 181, trong ®iÒu 190 ®èi t­îng b¶o vÖ lµ ®éng vËt hoang d· quý hiÕm, song kh«ng chØ b¶o vÖ b¶n th©n ®éng vËt hoang d· quý hiÕm mµ cßn b¶o vÖ c¶ nh÷ng s¶n phÈm cña chóng, vµ kh«ng chi trõng trÞ c¸c hµnh vi s¨n, b¾t, mµ cßn trõng trÞ c¸c hµnh vi giÕt, vËn chuyÓn, bu«n b¸n tr¸i phÐp ®éng vËt hoang d· quý hiÕm.

Giai ®o¹n ban hµnh Bé luËt h×nh sù n¨m 1985, danh môc ®éng thùc vËt rõng trong diÖn nhµ n­íc qu¶n lý míi chØ lµ 76 loµi, trong ®ã ®éng vËt hoang d· lµ 46 loµi, chiÕm 60%, ë thêi ®iÓm nµy, c¸c loµi ®éng vËt ®· ®­îc ph¸p luËt b¶o vÖ, nh­ng c¸c biÖn ph¸p xö lý ch­a thùc sù nghiªm kh¾c, vÉn cÊp giÊy phÐp s¨n b¾n, nh­ng h¹n chÕ, chØ ®èi víi nh÷ng ng­êi kh«ng ®­îc cÊp phÐp, nÕu vi ph¹m vµ bÞ xö lý hµnh chÝnh mét lÇn, t¸i ph¹m vµ g©y hËu qu¶ nghiªm träng, míi bÞ xö lý b»ng c¸c biÖn ph¸p h×nh sù: H×nh ph¹t lµ c¶i t¹o kh«ng giam gi÷ ®Õn mét n¨m, tï tõ ba th¸ng ®Õn ba n¨m. Qua ®ã cã thÓ cho thÊy ë giai ®o¹n nµy, vÊn ®Ò qu¶n lý vµ b¶o vÖ c¸c ®éng vËt hoang d· vÉn ch­a ®­îc thùc sù coi träng, c¸c chÕ tµi xö ph¹t ch­a râ rµng, nªn dÉn ®Õn t×nh tr¹ng c¸c loµi ®éng vËt hoang d· bÞ khai th¸c mét c¸ch tuú tiÖn vµ bÊt hîp lý.

T¹i §iÒu 190 cña Bé luËt h×nh sù 1999, hµnh vi bÞ xem lµ téi ph¹m lµ nh÷ng hµnh vi s¨n b¾t, giÕt mæ, vËn chuyÓn, bu«n b¸n ®éng vËt hoang d· quý hiÕm bÞ cÊm theo quy ®Þnh cña ChÝnh phñ hoÆc vËn chuyÓn, bu«n b¸n tr¸i phÐp s¶n phÈm cña ®éng vËt ®ã. H×nh ph¹t c¬ b¶n ®èi víi c¸c hµnh nµy ®­îc quy ®Þnh quy ®Þnh râ trong Bé luËt:

Ph¹t tiÒn tõ n¨m triÖu ®ång ®Õn n¨m m­¬i triÖu ®ång.

C¶i t¹o kh«ng giam gi÷ ®Õn hai n¨m hoÆc bÞ ph¹t tï tõ s¸u th¸ng ®Õn ba n¨m.

§iÒu luËt cßn quy ®Þnh râ nh÷ng tr­êng hîp ph¹m téi trong nh÷ng tr­êng hîp: Cã tæ chøc; lîi dông chøc vô quyÒn h¹n; sö dông c«ng cô hoÆc ph­¬ng tiÖn s¨n b¾t bÞ cÊm; s¨n b¾t trong khu vùc bÞ cÊm hoÆc vµo thêi gian bÞ cÊm; g©y hËu qu¶ rÊt nghiªm träng hoÆc ®Æc biÖt nghiªm träng, th× bÞ ph¹t tï tõ hai n¨m ®Õn b¶y n¨m. Ng­êi ph¹m téi cßn cã thÓ thÓ bÞ ph¹t tiÒn tõ hai triÖu ®ång ®Õn hai m­¬i triÖu ®ång, cÊm ®¶m nhiÖm chøc vô, cÊm hµnh nghÒ hoÆc lµm c«ng viÖc nhÊt ®Þnh tõ mét ®Õn n¨m n¨m…

§Æc tr­ng ph¸p lý cña Téi ph¹m vi ph¹m c¸c quy ®Þnh vÒ b¶o vÖ ®éng vËt hoang d· quý hiÕm lµ:

Kh¸ch thÓ cña téi ph¹m: Téi vi ph¹m c¸c quy ®Þnh vÒ b¶o vÖ ®éng vËt hoang d· quý hiÕm x©m ph¹m ®Õn chÕ ®é b¶o vÖ ®éng vËt hoang d· quý hiÕm. §éng vËt hoang d· quý hiÕm ®Ò cËp trong ®iÒu luËt nµy ®­îc liÖt kª trong nhãm IB, nhãm IIB, Danh môc thùc vËt rõng, ®éng vËt rõng quý hiÕm” ban hµnh theo NghÞ ®Þnh sè 48/2002/N§-CP, ngµy 22/4/2002 cña ChÝnh phñ, hiÖn nay ®­îc quy ®Þnh t¹i NghÞ ®Þnh sè 32/2006/N§-CP, ngµy 30/3/2006 cña ChÝnh phñ trªn c¬ së söa ®æi tõ NghÞ ®Þnh 48/2002/N§-CP.

S¶n phÈm tõ c¸c lo¹i ®éng vËt hoang d· quý hiÕm lµ c¸c d¹ng sèng hay ®· qua s¬ chÕ, tinh chÕ (c¸c lo¹i x­¬ng, thÞt, sõng, da, l«ng, thó nhåi…).



MÆt kh¸ch quan cña téi ph¹m: Hµnh vi cña téi ph¹m nµy lµ c¸c hµnh vi s¨n b¾n, giÕt, vËn chuyÓn, bu«n b¸n tr¸i phÐp ®éng vËt hoang d· quý hiÕm (c¸c loµi chim, bß s¸t, l­ìng c­) theo quy ®Þnh cña ChÝnh phñ hoÆc vËn chuyÓn, bu«n b¸n tr¸i phÐp s¶n phÈm cña c¸c ®éng vËt ®ã (thÞt, da, ngµ, sõng, l«ng…dï d­íi d¹ng t­¬i sèng hay ®· qua s¬ chÕ hoÆc tinh chÕ). Nh÷ng hµnh vi nãi trªn ph¶i lµ hµnh vi tr¸i phÐp vµ chØ x©m ph¹m ®Õn c¸c lo¹i ®éng vËt hoang d· quý hiÕm vµ nh÷ng s¶n phÈm cña c¸c lo¹i §VHDQH míi bÞ coi lµ téi ph¹m.

S¨n b¾n, giÕt, vËn chuyÓn, bu«n b¸n tr¸i phÐp ®éng vËt hoang d· quý hiÕm (c¸c loµi chim, bß s¸t, l­ìng c­) theo quy ®Þnh cña ChÝnh phñ

Thêi ®iÓm hoµn thµnh: Téi ph¹m hoµn thµnh khi c¸c hµnh vi s¨n b¾t, giÕt, vËn chuyÓn, bu«n b¸n tr¸i phÐp…®­îc thùc hiÖn, kh«ng cÇn cã yÕu tè g©y hËu qu¶ nghiªm träng hay cã yÕu tè ®· bÞ xö lý vi ph¹m hµnh chÝnh vÒ hµnh vi nµy mµ cßn vi ph¹m.

§éng vËt hoang d· quý hiÕm bÞ cÊm theo quy ®Þnh cña ChÝnh phñ nãi trong ®iÒu nµy lµ 151 loµi ®éng vËt quy ®Þnh trong Danh môc thùc vËt, ®éng vËt hoang d· quý, hiÕm ban hµnh theo NghÞ ®Þnh sè 32/2006/N§-CP, ngµy 30/3/2006 cña ChÝnh phñ. Trong ®ã cã 62 loµi thuéc nhãm I, nghiªm cÊm khai th¸c vµ sö dông; 89 loµi thuéc nhãm II, h¹n chÕ khai th¸c vµ sö dông (Xem phô lôc vÒ Danh môc thùc vËt, ®éng vËt hoang d· quý, hiÕm ban hµnh theo NghÞ ®Þnh sè 32/2006/N§-CP, ngµy 30/3/2006 cña ChÝnh phñ).



Chñ thÓ cña téi ph¹m: BÊt kú ng­êi nµo tõ ®ñ 16 tuæi trë lªn, cã ®ñ n¨ng lùc tr¸ch nhiÖm h×nh sù. §èi víi téi ph¹m vi ph¹m c¸c quy ®Þnh vÒ b¶o vÖ ®éng vËt hoang d· quý hiÕm, chñ thÓ cña téi ph¹m lµ nh÷ng ng­êi sö dông c¸c ph­¬ng tiÖn ®Ó s¨n b¾t c¸c lo¹i ®éng vËt hoang d· quý hiÕm; c¸c ®èi t­îng vËn chuyÓn, bu«n b¸n tr¸i phÐp; chñ c¸c kh¸ch s¹n, nhµ hµng bµy b¸n c¸c mãn ¨n ®Æc s¶n tõ c¸c lo¹i ®éng vËt hoang d· quý hiÕm, chñ c¸c cöa hiÖu b¸n thó nhåi…

MÆt chñ quan cña téi ph¹m: Téi ph¹m ®­îc thùc hiÖn do lçi cè ý, ng­êi thùc hiÖn hµnh vi ph¹m téi nhËn thøc ®­îc hµnh vi cña m×nh nguy hiÓm nguy hiÓm cho x· héi nh­ng vÉn thùc hiÖn. §éng c¬ vµ môc ®Ých cña ng­êi ph¹m téi kh«ng ph¶i lµ dÊu hiÖu b¾t buéc cña cÊu thµnh téi ph¹m. ë ®iÒu 190, ng­êi ph¹m téi nhËn thøc ®­îc c¸c ®èi t­îng x©m h¹i lµ c¸c ®éng vËt hoang d· quý hiÕm ®­îc nhµ n­íc qu¶n lý, nh­ng vÉn thùc hiÖn c¸c hµnh vi s¨n b¾t, vËn chuyÓn, bu«n b¸n tr¸i phÐp….

VÒ h×nh ph¹t: Téi vi ph¹m c¸c quy ®Þnh vÒ b¶o vÖ ®éng vËt hoang d· quý hiÕm gåm cã 2 khung h×nh ph¹t:

+Khung 1: Ph¹t tiÒn tõ 5 triÖu ®ång ®Õn 50 triÖu ®ång, bÞ ph¹t c¶i t¹o kh«ng giam gi÷ ®Õn 2 n¨m hoÆc bÞ ph¹t tï tõ 6 th¸ng ®Õn 3 n¨m, ¸p dông víi c¸c tr­êng hîp ph¹m téi kh«ng cã t×nh tiÕt t¨ng nÆng quy ®Þnh ë kho¶n 2.

+Khung 2: Quy ®Þnh h×nh ph¹t tï tõ 2 n¨m ®Õn 7 n¨m (Ph¹m téi cã tæ chøc, lîi dông chøc vô quyÒn h¹n, sö dông c¸c lo¹i vò khÝ qu©n dông, chÊt næ, chÊt ®éc, chÊt ch¸y, h¬i cay…g©y ra nh÷ng hËu qu¶ ®Æc biÖt nghiªm träng cho con ng­êi, ®éng vËt hoang d· quý hiÕm vµ m«i tr­êng, ph¹m téi trong c¸c khu vùc ®­îc b¶o vÖ theo chÕ ®é ®Æc biÖt…). §iÓm d, kho¶n 2: S¨n b¾t trong khu vùc cÊm (khu b¶o tån thiªn nhiªn, v­ên quèc gia, vïng phôc håi sinh th¸i, khu di tÝch lÞch sö, khu qu©n sù…). S¨n b¾t trong thêi gian bÞ cÊm (mïa sinh s¶n, ®Î, Êp trøng, lµm tæ, trong thêi gian c¸c loµi di c­…), lµ nh÷ng t×nh tiÕt t¨ng nÆng quy ®Þnh trong Bé luËt, nh­ng chØ ¸p dông ®èi víi hµnh vi s¨n b¾t mµ kh«ng ¸p dông víi c¸c hµnh vi giÕt, vËn chuyÓn, bu«n b¸n tr¸i phÐp c¸c lo¹i ®éng vËt hoang d· quý hiÕm, chø kh«ng ¸p dông víi c¸c lo¹i ®éng vËt hoang d· th«ng th­êng.

VÒ ®èi t­îng b¶o vÖ: Kh¸c víi ®iÒu 181 (Bé luËt h×nh sù 1985) ®èi t­îng b¶o vÖ lµ c¸c loµi chim thó, cßn ®èi t­îng b¶o vÖ §iÒu 190 (Bé luËt h×nh sù 1985) lµ c¸c ®éng vËt hoang d· quý hiÕm. DiÖn ®èi t­îng kh«ng nh÷ng lµ chim thó mµ cßn cã c¸c loµi ®éng vËt kh¸c nh­ c¸c loµi bß s¸t, l­ìng c­. §iÒu luËt míi chØ b¶o vÖ nh÷ng loµi ®éng vËt hoang d· trong diÖn quý hiÕm (trong diÖn nguy cÊp, cã nguy c¬ bÞ tuyÖt chñng), chø kh«ng ph¶i c¸c loµi ®éng vËt hoang d· nãi chung. §Æc biÖt ®iÒu luËt míi kh«ng chØ b¶o vÖ b¶n th©n nh÷ng loµi ®éng vËt hoang d· quý, hiÕm mµ cßn b¶o vÖ c¶ nh÷ng s¶n phÈm cña chóng.

Ngµy 8/3/2007, liªn bé : Bé N«ng nghiÖp vµ PTNT, Bé T­ Ph¸p, Bé C«ng an, ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n Tèi Cao, Tßa an nh©n d©n Tèi Cao ®· cã th«ng t­ liªn tÞch sè 19/2007/TTLT/BNN&PTNT-BTP-BCA-VKSTC-TATC, h­íng dÉn ¸p dông mét sè ®iÒu cña BLHS 1999 (trong ®ã cã §iÒu 190). Th«ng t­ quy ®Þnh râ sè l­îng, ®Þnh l­îng §VHDQH bÞ x©m h¹i ®Ó xö lý h×nh sù.

Cã thÓ nãi ch­¬ng XVII, Bé luËt h×nh sù n¨m 1999 quy ®Þnh c¸c téi danh vÒ m«i tr­êng lµ b­íc tiÕn quan träng vÒ c«ng t¸c qu¶n lý nhµ n­íc vÒ b¶o vÖ m«i tr­êng, c¸c hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt vÒ m«i tr­êng kh«ng chØ bÞ xö lý hµnh chÝnh mµ cßn bÞ truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù, tuú theo møc ®é nghiªm träng hay kh«ng nghiªm träng cña hµnh vi vi ph¹m.

Cïng víi viÖc söa ®æi luËt, chóng ta còng tõng b­íc söa ®æi, hoµn thiÖn c¸c v¨n b¶n d­íi luËt ®Ó b¶o vÖ §VHDQH : Ngµy 30/10/2007, ChÝnh phñ ®· ban hµnh NghÞ ®Þnh 159/2007/N§-CP cña ChÝnh phñ vÒ xö ph¹t hµnh chÝnh trong lÜnh vùc qu¶n lý rõng, b¶o vÖ rõng vµ qu¶n lý l©m s¶n (trªn c¬ së kÕ thõa vµ hoµn thiÖn NghÞ ®Þnh 139/2004/N§-CP ngµy 25/6/2004). Trong ®ã nªu râ c¸c hµnh vi vi ph¹m c¸c qui ®Þnh vÒ b¶o vÖ ®éng vËt hoang d· quÝ hiÕm, bao gåm: ... lµ hµnh vi s¨n b¾t, giÕt, mua, b¸n, tµng tr÷, nu«i nhèt, vËn chuyÓn, sö dông ®éng vËt hoang d· quÝ hiÕm vµ ®éng vËt hoang d· th«ng th­êng (kÓ c¶ s¶n phÈm cña c¸c loµi ®éng vËt ®ã) cã nguån gèc tõ tù nhiªn mµ kh«ng ®­îc c¬ quan cã thÈm quyÒn cho phÐp hoÆc ®­îc phÐp nh­ng ®· vi ph¹m c¸c quy ®Þnh vÒ qu¶n lý ®éng vËt hoang d· th× bÞ xö ph¹t theo c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Trong §iÒu 10 cña NghÞ ®Þnh ®· ghi râ quy ®Þnh vÒ ph¹t c¶nh c¸o hoÆc ph¹t tiÒn ®èi víi nh÷ng ®èi t­îng vi ph¹m ph¸p luËt qua c¸c hµnh vi tµng tr÷, nu«i nhèt, vËn chuyÓn, bu«n b¸n tr¸i phÐp c¸c lo¹i ®éng vËt hoang d· quý hiÕm tõ §VHD th«ng th­êng ®Õn §VHDQH. Møc ph¹t tiÒn tõ 100.000® ®Õn 50.000.000® tuú theo møc hµnh vi vi ph¹m vµ gi¸ trÞ hµnh ho¸. Ngoµi ra chóng ta cßn nhiÒu v¨n b¶n kh¸c n÷a nh»m b¶o vÖ §VHDQH.

XuÊt ph¸t tõ thùc tr¹ng t×nh h×nh vi ph¹m c¸c quy ®Þnh vÒ b¶o vÖ ®éng vËt hoang d· qóy hiÕm, nhiÒu hµnh vi vi ph¹m nghiªm träng c¸c quy ®Þnh vÒ b¶o vÖ ®éng vËt hoang d· qóy hiÕm thùc tÕ xÈy ra nh­ (hµnh vi nu«i, nhèt hay hµnh vi bu«n b¸n, vËn chuyÓn bé phËn c¬ thÓ cña §VHDQH) nh­ng l¹i kh«ng thÓ xö lý h×nh sù ®­îc. Ngµy 19/6/2009, Quèc héi kho¸ XII, kú häp thø 5, ®· th«ng qua LuËt söa ®æi vµ bæ sung Bé luËt h×nh sù cã hiÖu lùc tõ ngµy 01/01/2010. Trong ®ã ®· söa ®æi §iÒu 190- Téi vi ph¹m c¸c quy ®Þnh vÒ b¶o vÖ ®éng vËt hoang d· quý hiÕm thµnh téi vi ph¹m c¸c quy ®Þnh vÒ b¶o vÖ ®éng vËt thuéc danh môc loµi nguy cÊp, quý, hiÕm ®­îc ­u tiªn b¶o vÖ. VÒ c¬ b¶n ®iÒu 190 (söa ®æi) vÉn dùa trªn c¬ së §iÒu 190 (BLHS n¨m 1999) nh­ng bæ sung thªm hµnh vi nu«i, nhèt; ®èi t­îng b¶o vÖ kh«ng ph¶i lµ §VHDQH mµ lµ ®éng vËt thuéc danh môc loµi nguy cÊp, quý, hiÕm ®­îc ­u tiªn b¶o vÖ vµ bæ sung thªm bé phËn c¬ thÓ cña loµi ®éng vËt ®ã. Tuy vËy trong ph¹m vi luËn v¨n nµy chØ ®i s©u nghiªn cøu, ph©n tÝch ®iÒu luËt hiÖn hµnh (§iÒu 190-BLHS n¨m 1999) v× ®Õn nay ®iÒu luËt míi ch­a cã hiÖu lùc.

Qua nghiªn cøu c¸c hÖ thèng v¨n b¶n vÒ b¶o vÖ ®éng vËt hoang d· quý hiÕm, chóng t«i thÊy nh÷ng quy ®Þnh cña ph¸p luËt nªu trªn vÉn cßn thÓ hiÖn nh÷ng h¹n chÕ, thiÕu sãt nhÊt ®Þnh nh­: Mét sè v¨n b¶n cßn chung chung, khã vËn dông, nhiÒu v¨n b¶n ch­a ph©n râ rµng chøc n¨ng, thÈm quyÒn cña c¸c lùc l­îng, dÉn ®Õn ®ïn ®Èy tr¸ch nhiÖm khi cã vô viÖc x¶y ra, trong nhiÒu v¨n b¶n kh«ng nªu râ c¸c vÊn ®Ò vÒ kinh phÝ hç trî trong qu¸ tr×nh ®iÒu tra kh¸m ph¸ chuyªn ¸n, vô ¸n, nhiÒu vô ¸n khã xö lý vÒ vËt chøng dÉn ®Õn ¸ch t¾c, khã gi¶i quyÕt...

Theo môc 1, §iÒu 8 Bé luËt h×nh sù 1999 vÒ téi ph¹m nãi chung, trªn c¬ së nghiªn cøu, ph©n tÝch lý luËn vÒ téi ph¹m vi ph¹m c¸c quy ®Þnh vÒ b¶o vÖ ®éng vËt hoang d· quý hiÕm, chóng t«i cã thÓ ®­a ra kh¸i niÖm: Téi ph¹m vi ph¹m c¸c quy ®Þnh vÒ b¶o vÖ ®éng vËt hoang d· quý hiÕm lµ hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi, ®­îc quy ®Þnh trong bé luËt h×nh sù, do ng­êi cã n¨ng lùc tr¸ch nhiÖm h×nh sù thùc hiÖn mét c¸ch cè ý, x©m ph¹m tr¸i phÐp ®Õn c¸c loµi ®éng vËt thuéc danh môc loµi nguy cÊp, quý, hiÕm ®­îc ChÝnh phñ quy ®Þnh.


1.2. Mét sè vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n vÒ ®Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m

1.2.1. Kh¸i niÖm vµ cÊu tróc ®Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m

Kh¸i niÖm ®Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m

Lý luËn vÒ ®Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m lµ mét bé phËn cÊu thµnh, cã vÞ trÝ quan träng trong khoa häc ®iÒu tra h×nh sù. Nghiªn cøu n¾m v÷ng lý luËn vÒ ®Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m cã ý nghÜa lý luËn vµ thùc tiÔn ®èi víi ho¹t ®éng ®iÒu tra, kh¸m ph¸ téi ph¹m. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña khoa häc ®iÒu tra h×nh sù, vµo cuèi thËp kû 60, ®Çu thËp kû 70 cña thÕ kû XX, ®· h×nh thµnh lý luËn vÒ ®Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m.

§Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m ®Ò cËp vµ ph¶n ¸nh hÖ thèng ®Æc tÝnh, dÊu hiÖu cã tÝnh chÊt chung cña téi ph¹m trªn ph­¬ng diÖn khoa häc ®iÒu tra h×nh sù, tøc lµ ph¶n ¸nh nh÷ng thuéc tÝnh, dÊu hiÖu c¬ b¶n cã ý nghÜa ®èi víi ho¹t ®©ng ®iÒu tra kh¸m ph¸ téi ph¹m. C¬ së ®Ó x©y dùng ®Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m lµ kÕt qu¶ tæng hîp vµ nghiªn cøu tµi liÖu kinh nghiÖm trong thùc tiÔn ho¹t ®éng ®iÒu tra téi ph¹m.

Tuy nhiªn cho ®Õn nay vÉn cßn nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau vÒ ®Æc ®iÓmh×nh sù téi ph¹m. §Ó cã ®­îc nhËn thøc ®óng ®¾n, ®Çy ®ñ, khoa häc vÒ vÊn ®Ò nµy, cÇn nghiªn cøu mét c¸ch kh¸i qu¸t quan ®iÓm vÒ ®Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m cña c¸c nhµ nghiªn cøu trong n­íc vµ ngoµi n­íc (tiªu biÓu lµ c¸c nhµ khoa häc ®iÒu tra h×nh sù Liªn x« (cò)).

Theo quan ®iÓm cña nhµ khoa häc ®iÒu tra h×nh sù U.PH.Panteleev: “Néi dung cña ®Æc tÝnh h×nh sù cña téi ph¹m lµ nh÷ng t×nh huèng ®iÒu tra tiªu biÓu ®èi víi lo¹i téiph¹m ®ã, nh÷ng thñ ®o¹n thùc hiÖn téi ph¹m phæ biÕn nhÊt, nh÷ng ph­¬ng tiÖn mµ téi ph¹m th­êng sö dông vµ nguån gèc cña nh÷ng ph­¬ng tiÖn ®ã, ®Æc tÝnh cña c¸c dÊu vÕt ®Æc tr­ng cã gi¸ trÞ chøng cø vµ nh÷ng vÞ trÝ th­êng thÊy nh÷ng dÊu vÕt ®ã, nh÷ng thñ ®o¹n che giÊu cña téi ph¹m vµ nh÷ng thñ ®o¹n gi¶ t¹o cña hiÖn tr­êng, ®Æc ®iÓm cña nh÷ng thãi quen thùc hiÖn téi ph¹m”(1).

Nhµ khoa häc ®iÒu tra h×nh sù Tanhiaxirich cho r»ng: “§Æc ®iÓm h×nh sù cña téi ph¹m bao gåm nh÷ng thñ ®o¹n thùc hiÖn téi ph¹m, bèi c¶nh thùc hiÖn téi ph¹m, ®èi t­îng mµ téi ph©m ®ã trùc tiÕp x©m h¹i tíi, ®iÒu kiÖn b¶o vÖ nh÷ng ®èi t­îng ®ã khái sù x©m h¹i cña téi ph¹m, lai lÞch vÒ chñ thÓ cña téi ph¹m, sù ngôy trang nh»m che giÊu hµnh vi ph¹m téi ®­îc thùc hiÖn trong qu¸ tr×nh ph¹m téi vµ sau khi thùc hiÖn téi ph¹m”(2).

Theo quan ®iÓm cña gi¸o s­ tiÕn sü R.X. Benkin: “§Æc ®iÓm h×nh sù cña téi ph¹m cô thÓ bao gåm ®Æc ®iÓm cña c¸c nguån tin ban ®Çu vÒ téi ph¹m ®ã, hÖ thèng th«ng tin vÒ ph­¬ng thøc thùc hiÖn vµ che giÊu téi ph¹m, ®éng c¬ môc ®Ých thùc hiÖn téi ph¹m vµ nh÷ng th«ng tin kh¸c vÒ viÖc thùc hiÖn téi ph¹m ®ã nh­: ®Þa ®iÓm, thêi gian thùc hiÖn téi ph¹m”(3).

ë ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, trong c¸c chuyªn ®Ò khoa häc, c¸c bµi viÕt trªn t¹p chÝ C«ng an nh©n d©n, t¹p chÝ C¶nh s¸t nh©n d©n, trong hÖ thèng gi¸o tr×nh, tµi liÖu tham kh¶o cña Häc viÖn C¶nh s¸t nh©n d©n... c¸c nhµ nghiªn cøu còng ®· ®­a ra mét sè kh¸i niÖm ®Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m. Tuy nhiªn, do xuÊt ph¸t tõ c¸c gãc ®é kh¸c nhau vµ ®©y còng lµ vÊn ®Ò cßn t­¬ng ®èi míi nªn c¸c quan ®iÓm còng ch­a thèng nhÊt.

Theo quan ®iÓm cña Phã gi¸o s­ tiÕn sü Ph¹m TuÊn B×nh: “§Æc ®iÓm h×nh sù cña téi ph¹m lµ mét tËp hîp th«ng tin vÒ mét lo¹i téi ph¹m thÓ hiÖn nh÷ng quy luËt chung trong ho¹t ®éng cña nh÷ng ng­êi ph¹m lo¹i téi ®ã. §Æc ®iÓm h×nh sù cña téi ph¹m ®­îc nghiªn cøu trªn c¬ së thùc tiÔn ®iÒu tra, lµ mét bé phËn cÊu thµnh cña ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra vµ phßng ngõa téi ph¹m, cã vai trß gióp ®­a ra nh÷ng chØ dÉn ®iÒu tra vµ phßng ngõa tèi ­u”(4).

Theo quan ®iÓm cña Phã gi¸o s­ tiÕn sü NguyÔn Huy ThuËt: “§Æc ®iÓm h×nh sù cña téi ph¹m lµ hÖ thèng nh÷ng ®Æc ®iÓm cña nh÷ng téi ph¹m vµ nh÷ng t×nh tiÕt cã liªn quan ®Õn nh÷ng téi ph¹m ®ã cã ý nghÜa ®Ó ®iÒu tra vµ kh¸m ph¸ téi ph¹m”(5).

Nh×n chung, c¸c quan ®iÓm trªn tuy tiÕp cËn vÊn ®Ò d­íi c¸c gãc ®é kh¸c nhau song ®Òu cã gi¸ trÞ vÒ mÆt lý luËn vµ thùc tiÔn. Tuy nhiªn, ®Ó ®­a ra mét kh¸i niÖm ®Çy ®ñ, mang tÝnh khoa häc vÒ ®Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m cÇn tiÕp cËn, nghiªn cøu téi ph¹m d­íi gãc ®é lµ mét hiÖn t­îng x· héi - t©m lý, ph¸p lý tiªu cùc.

Téi ph¹m lµ mét hiÖn t­îng x· héi ®Æc biÖt, kh¸c víi c¸c hiÖn t­îng x· héi b×nh th­êng kh¸c, ®ã lµ mét hiÖn t­îng tiªu cùc x· héi. HiÖn t­îng nµy do nh÷ng ng­êi cã hµnh vi lÖch chuÈn g©y ra, chèng ®èi l¹i sù ph¸t triÓn cña x· héi, chÞu sù t¸c ®éng cña tr¹ng th¸i t©m lý tiªu cùc vµ ®­îc ph¸p luËt quy ®Þnh lµ téi ph¹m. HiÖn t­îng téi ph¹m cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi nh÷ng hiÖn t­îng x· héi kh¸c, ®Æc biÖt lµ víi c¸c hiÖn t­îng x· héi tiªu cùc. MÆt kh¸c, hiÖn t­îng téi ph¹m lu«n tån t¹i nh÷ng nÐt ®Æc tr­ng riªng biÖt kh¸c víi nh÷ng hiÖn t­îng x· héi kh¸c.

Trong thùc tÕ, mçi mét vô ph¹m téi x¶y ra bao giê còng ®Ó l¹i nh÷ng dÊu vÕt nhÊt ®Þnh trong thÕ giíi kh¸ch quan. Nh÷ng dÊu vÕt nµy rÊt ®a d¹ng vÒ néi dung còng nh­ h×nh thøc thÓ hiÖn. Nh÷ng dÊu vÕt cña hµnh vi ph¹m téi cã thÓ ®­îc thÓ hiÖn d­íi d¹ng vËt chÊt, bao gåm c¸c vËt thÓ tån t¹i trong thÕ giíi kh¸ch quan bã chøa ®ùng th«ng tin vÒ téi ph¹m nh­ dÊu vÕt ®Ó l¹i trªn hiÖn tr­êng vô ¸n, trªn c«ng cô, ph­¬ng tiÖn ph¹mtéi, trªn th©n thÓ n¹n nh©n... hoÆc còng cã thÓ tån t¹i d­íi d¹ng phi vËt chÊt, bao gåm sù ph¶n ¸nh, l­u l¹i, ghi nhËn nh÷ng t×nh tiÕt cña vô ¸n vµo bé ãc cña con ng­êi, sau ®ã ®­îc tr×nh bµy l¹i nh­ lêi khai cña ng­êi lµm chøng, ng­êi bÞ h¹i, ng­êi bÞ t¹m gi÷, bÞ can, bÞ c¸o ... vÒ sù viÖc ph¹m téi vµ con ng­êi thùc hiÖn hµnh vi ph¹m téi ... hoÆc còngcã thÓ ®­îc thÓ hiÖn d­íi d¹ng th«ng tin l­u tr÷ nh­ th«ng tin vÒ ®Æc ®iÓm nh©n th©n cña ng­êi ph¹m téi, cña ng­êi bÞ h¹i ... §©y lµ nh÷ng mÉu th«ng tin, lµ sù m« t¶ nh÷ng thuéc tÝnh, nh÷ng dÊu hiÖu c¬ b¶n cña nh÷ng vô ph¹m téi ®­îc ph¶n ¸nh trong hiÖn thùc. HÖ thèng nh÷ng th«ng tin trªn trong khoa häc ®iÒu tra h×nh sù ®­îc gäi lµ ®Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m.

Nh­ vËy, ®Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m lµ sù ph¶n ¸nh vµo hiÖn thùc hÖ thèng ®Æc ®iÓm, tÝnh chÊt, dÊu hiÖu h×nh sù cña vô ph¹m téi. Néi dung cña ®Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m bao gåm hÖ thèng th«ng tin ®iÓn h×nh vÒ dÊu vÕt vËt chÊt, vÒ thñ ®o¹n g©y ¸n vµ che giÊu téi ph¹m, vÒ hoµn c¶nh g©y ¸n, vÒ ®èi t­îng bÞ x©m h¹i, vÒ ®Æc ®iÓm nh©n th©n cña bÞ can vµ n¹n nh©n còng nh­ nh÷ng t×nh huèng t¹o thuËn lîi cho viÖc thùc hiÖn téi ph¹m.



CÊu tróc ®Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m

Trong mèi quan hÖ gi÷a khoa häc ®iÒu tra h×nh sù vµ thùc tiÔn c«ng t¸c ®Êu tranh phßng, chèng téi ph¹m, x¸c ®Þnh chÝnh x¸c cÊu tróc ®Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m vµ nh÷ng tµi liÖu t¹o thµnh cã ý nghÜa quan träng. Tuy nhiªn, ®Õn nay vÉn kh«ng cã sù thèng nhÊt quan ®iÓm khi ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò trªn. MÆt kh¸c còng kh«ng thÓ quy ®Þnh cøng nh¾c vÒ cÊu tróc ®Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m cña mäi lo¹i téi ph¹m nãi chung, bëi v× sù phøc t¹p cña cÊu tróc ®Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m tuú thuéc vµo tõng lo¹i téi ph¹m cô thÓ.

Tuy nhiªn, trong nghiªn cøu cÇn ph¶i tu©n thñ nguyªn t¾c: ®Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m ph¶i chøa ®ùng th«ng tin ®iÓn h×nh, mang tÝnh quy luËt vÒ ho¹t ®éng cña téi ph¹m. §Ó x¸c ®Þnh ®óng cÊu tróc ®Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m cÇn xuÊt ph¸t tõ hai luËn ®iÓm c¬ b¶n sau:

Thø nhÊt: x¸c ®Þnh cÊu tróc ®Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m cÇn g¾n liÒn víi viÖc gi¶i thÝch chÝnh kh¸i niÖm “®Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m”. Néi dung cña kh¸i niÖm nµy chØ ®Ò cËp ®Õn chÝnh vô ph¹m téi vµ ®èi t­îng g©y ra vô ph¹m téi ®ã.

Thø hai: néi dung, cÊu tróc cña ®Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m kh«ng ®­îc v­ît ra ngoµi ph¹m vi ®èi t­îng cña khoa häc ®iÒu tra h×nh sù. Mét vô ph¹m téi xÈy ra ®­îc nhiÒu ngµnh khoa häc kh¸c nhau nghiªn cøu. Khoa häc ®iÒu tra h×nh sù tiÕn hµnh nghiªn cøu vô ph¹m téi vµ chØ khai th¸c, sö dông nh÷ng tµi liÖu cã ý nghÜa phôc vô c«ng t¸c ®iÒu tra, kh¸m ph¸ téi ph¹m.

Tõ c¸c luËn ®iÓm trªn cã thÓ ®i ®Õn kÕt luËn, trong cÊu tróc ®Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m bao gåm c¸c néi dung c¬ b¶n sau:



- Th«ng tin vÒ dÊu vÕt vËt chÊt phæ biÕn cña vô ph¹m téi

Mçi mét vô ph¹m téi ®Òu g©y ra nh÷ng thay ®æi vËt chÊt nhÊt ®Þnh trong thÕ giíi kh¸ch quan vµ ®­îc thÓ hiÖn d­íi d¹ng c¸c vËt thÓ chøa ®ùng th«ng tin vÒ téi ph¹m. §ã cã thÓ lµ nh÷ng thay ®æi t¹i hiÖn tr­êng vô ¸n, trªn ®èi t­îng bÞ x©m h¹i, ë ng­êi bÞ h¹i vµ ë chÝnh ng­êi ®· g©y ra téi ph¹m ®ã ... Thay ®æi ®ã ®­îc gäi chung lµ dÊu vÕt vËt chÊt cña vô ph¹m téi. Nh÷ng dÊu vÕt vËt chÊt nµy ®­îc biÓu hiÖn trong mèi quan hÖ nh©n qu¶ víi vô ph¹m téi, chøa ®ùng th«ng tin vÒ t×nh tiÕt cô thÓ cña vô ph¹m téi, vÒ hµnh vi cña thñ ph¹m vµ cña ng­êi bÞ h¹i t¹i hiÖn tr­êng, vÒ ®Æc ®iÓm cña c«ng cô, ph­¬ng tiÖn lµm h×nh thµnh dÊu vÕt ®ã.

Tuy nhiªn, dÊu vÕt kh«ng chØ ph¶n ¸nh thñ ®o¹n g©y ¸n vµ che giÊu téi ph¹m. DÊu vÕt cã thÓ ®ãng vai trß ®éc lËp trong viÖc lµm râ nh÷ng yÕu tè kh¸c kh«ng cã liªn quan ®Õn thñ ®o¹n g©y ¸n. DÊu vÕt vËt chÊt cña vô ph¹m téi cã gi¸ trÞ chøng minh téi ph¹m, ®ång thêi lµ nh÷ng ®Þnh h­íng quan träng, lµ xuÊt ph¸t ®iÓm ®Ó ph¸t hiÖn nh÷ng th«ng tin kh¸c trong ®Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m.

- Th«ng tin vÒ thñ ®o¹n g©y ¸n vµ che giÊu téi ph¹m

Thñ ®o¹n g©y ¸n lµ hÖ thèng hµnh vi cña chñ thÓ téi ph¹m ë c¸c giai ®o¹n chuÈn bÞ g©y ¸n, g©y ¸n vµ hµnh vi che giÊu téi ph¹m mµ sù ph¶n ¸nh cña nã lµ c¸c dÊu vÕt vËt chÊt ®Ó l¹i t¹i hiÖn tr­êng. Thñ ®o¹n g©y ¸n lµ c¬ së ®Ó x¸c ®Þnh ®óng b¶n chÊt, ®Æc ®iÓm, nh÷ng t×nh tiÕt cña vô ph¹m téi còng nh­ ®èi t­îng cã kh¶ n¨ng g©y ra téi ph¹m. Qua thñ ®o¹n g©y ¸n cã thÓ t×m ra thñ ph¹m, bëi v× thñ ®o¹n g©y ¸n ph¶n ¸nh thãi quen, kü n¨ng, ®Æc ®iÓm vµ phÈm chÊt c¸ nh©n cña thñ ph¹m. Th«ng tin vÒ thñ ®o¹n g©y ¸n t¹o ®iÒu kiÖn lµm râ nh÷ng dÊu vÕt nµo ph¶i cã t¹i hiÒn tr­êng, ë ®©u vµ lµm thÕ nµo ®Ó cã thÓ ph¸t hiÖn ®­îc dÊu vÕt ®ã. MÆt kh¸c, thñ ®o¹n g©y ¸n bÞ chi phèi bëi ®iÒu kiÖn, hoµn c¶nh x¶y ra vô ph¹m téi vµ ®Æc ®iÓm nh©n th©n cña thñ ph¹m.

Trong thùc tiÔn, phÇn lín ng­êi thùc hiÖn hµnh vi ph¹m téi ®Òu sö dông nhiÒu thñ ®o¹n kh¸c nhau ®Ó che giÊu téi ph¹m hay sù tham gia cña m×nh vµo qu¸ tr×nh g©y ¸n. V× vËy, ®Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m cÇn cã th«ng tin vÒ thñ ®o¹n che giÊu téi ph¹m phæ biÕn ë c¸c giai ®o¹n chuÈn bÞ g©y ¸n, g©y ¸n vµ sau khi g©y ¸n còng nh­ c¸ch thøc ng­êi ph¹m téi th­êng thùc hiÖn thñ ®o¹n ®ã.

- Th«ng tin vÒ ®Þa ®iÓm vµ thêi gian g©y ¸n

§Þa ®iÓm g©y ¸n t¸c ®éng, ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn viÖc lùa chän thñ ®o¹n g©y ¸n cña ®èi t­îng. Mçi lo¹i téi ph¹m th­êng x¶y ra ë c¸c ®Þa ®iÓm cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi nhÊt cho viÖc thùc hiÖn hµnh vi ph¹m téi. Trong mét sè tr­êng hîp vô ph¹m téi x¶y ra hoµn toµn phô thuéc vµo ®Þa ®iÓm g©y ¸n. §Þa ®iÓm g©y ¸n cã ý nghÜa thùc tiÔn ë gãc ®é x¸c ®Þnh vËt chøng cña vô¸n, lµm râ diÔn biÕn, nh÷ng t×nh tiÕt cña vô ph¹m téi, thñ ®o¹n g©y ¸n, ®èi t­îng bÞ s©m h¹i, lµm râ ®Æc ®iÓm hµnh vi vµ phÈm chÊt c¸ nh©n cña ®èi t­îng g©y ¸n vµ trong mét sè tr­êng hîp, gióp x¸c ®Þnh ng­êi lµm chøng cña vô ¸n.

Th«ng tin vÒ thêi gian g©y ¸n lµ c¬ së ®Ó ®¸nh gi¸ nh÷ng t×nh tiÕt cña vô ¸n, x¸c ®Þnh ph¹m vi ®èi t­îng cã kh¶ n¨ng g©y ¸n. Thêi gian g©y ¸n lµ thêi ®iÓm mµ ng­êi ph¹m téi th­êng lùa chän ®Ó thùc hiÖn hµnh vi ph¹m téi. C¸c lo¹i téi ph¹m kh¸c nhau th­êng x¶y ra ë c¸c thêi ®iÓm kh¸c nhau. Cã mét sè lo¹i téi ph¹m th­êng x¶y ra trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh trong n¨m hay vµo nh÷ng ngµy, giê nhÊt ®Þnh.

- Th«ng tin vÒ diÔn biÕn qu¸ tr×nh ph¹m téi

Th«ng tin trªn biÓu hiÖn sù diÔn biÕn theo thêi gian vµ trong kh«ng gian cña qu¸ tr×nh thùc hiÖn hµnh vi ph¹m téi, thø tù thùc hiÖn c¸c hµnh vi trong qu¸ tr×nh ph¹m téi. §ã lµ th«ng tin vÒ mèi quan hÖ ®­îc s¾p xÕp theo thêi gian vµ tr×nh tù biÕn ®éng cña tÊt c¶ c¸c ®iÒu kiÖn, yÕu tè cã liªn quan ®Õn viÖc chuÈn bÞ g©y ¸n, g©y ¸n vµ che giÊu téi ph¹m. DiÔn biÕn qu¸ tr×nh ph¹m téi liªn quan chÆt chÏ víi thñ ®o¹n g©y ¸n vµ hoµn c¶nh x¶y ra vô ¸n.

Th«ng tin vÒ diÔn biÕn qu¸ tr×nh ph¹m téi gióp x¸c ®Þnh râ c¸c t×nh tiÕt cña vô ¸n, hµnh vi cña ng­êi ph¹m téi vµ ng­êi bÞ h¹i, mèi quan hÖ nh©n qu¶ gi÷a c¸c t×nh tiÕt cña vô ¸n vµ nguyªn nh©n g©y ra nã, gióp gi¶i thÝch vµ x¸c ®Þnh vÞ trÝ cña c¸c dÊu vÕt còng nh­ gi¶i thÝch ®­îc toµn c¶nh cña vô ¸n.

- Th«ng tin vÒ hoµn c¶nh x¶y ra téi ph¹m

Mét vô ph¹m téi bao giê còng xÈy ra trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ nhÊt ®Þnh. KÕt hîp nh÷ng ®iÒu kiÖn ®ã t¹o thµnh hoµn c¶nh trong ®ã vô ph¹m téi xÈy ra. Nãi c¸ch kh¸c, ®ã lµ sù t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau cña tÊt c¶ c¸c hiÖn t­îng, qu¸ tr×nh, thêi gian chñ thÓ cã mÆt t¹i hiÖn tr­êng tr­íc vµ trong thêi ®iÓm g©y ¸n t¹o nªn vÞ trÝ, thêi ®iÓm, ®iÒu kiÖn m«i tr­êng, ®Æc ®iÓm hµnh vi vµ t©m lý cña chñ thÓ.

Th«ng tin vÒ hoµn c¶nh xÈy ra téi ph¹m x¸c ®Þnh nh÷ng ®iÒu kiÖn t¹o thuËn lîi hoÆc g©y khã kh¨n cho viÖc thùc hiÖn hµnh vi ph¹m téi. Thñ ®o¹n g©y ¸n vµ hoµn c¶nh xÈy ra téi ph¹m cã mèi quan hÖ víi nhau. §èi t­îng lùa chän vµ ®iÒu chØnh thñ ®o¹n g©y ¸n trªn c¬ së ®iÒu kiÖn hoµn c¶nh cô thÓ. MÆt kh¸c, chÝnh hoµn c¶nh cã thÓ thay ®æi d­íi sù t¸c ®éng cña mét thñ ®o¹n nµo ®ã. Hoµn c¶nh ¶nh h­ëng ®Õn diÔn biÕn vô ph¹m téi, ®­îc ph¶n ¸nh ë qu¸ tr×nh h×nh thµnh dÊu vÕt cña vô ph¹m téi ®ã. Th«ng tin vÒ hoµn c¶nh xÈy ra téi ph¹m, ®Æc biÖt trong giai ®o¹n ®iÒu tra ban ®Çu gióp x¸c ®Þnh c¸i g× ®· xÈy ra tr­íc, mèi quan hÖ gi÷a chóng víi hµnh vi ph¹m téi, c¸i g× trong hoµn c¶nh g©y ¸n do ®èi t­îng ph¹m téi t¹o ra vµ c¸i g× kh«ng phô thuéc vµo chóng.

- Th«ng tin vÒ ®èi t­îng bÞ x©m h¹i

§èi t­îng bÞ hµnh vi ph¹m téi x©m h¹i cã thÓ lµ ®å vËt, tµi s¶n, tÝnh m¹ng, søc khoÎ, danh dù, nh©n phÈm cña con ng­êi ... Th«ng tin vÒ ®èi t­îng bÞ x©m h¹i ph¶n ¸nh vÒ dÊu hiÖu, ®Æc ®iÓm, gi¸ trÞ, tÝnh n¨ng, t¸c dông, n¬i s¶n xuÊt ... cña ®å vËt, tµi s¶n bÞ x©m h¹i; còng nh­ th«ng tin vÒ ®å vËt tµi s¶n t­¬ng tù ®· cã trong ng©n hµng d÷ liÖu cña c¸c c¬ quan chøc n¨ng.

Th«ng tin vÒ ®èi t­îng bÞ x©m h¹i lµ c¬ së x¸c ®Þnh ®Þa ®iÓm th­êng tiªu thô ®Ó lùa chän vµ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p truy t×m, ®ång thêi rÊt cã ý nghÜa trong c«ng t¸c phßng ngõa téi ph¹m.

- Th«ng tin vÒ ®éng c¬ vµ môc ®Ých ph¹m téi phæ biÕn

C¸ nh©n tiÕn hµnh ho¹t ®éng ph¹m téi bao giê còng cã ®éng c¬ nhÊt ®Þnh thóc ®Èy vµ lu«n mong muèn ®¹t ®­îc mét môc ®Ých nµo ®ã. Kh«ng cã ®éng c¬, môc ®Ých th× kh«ng thÓ cã ho¹t ®éng ph¹m téi. Môc ®Ých vµ ®éng c¬ ph¹m téi cã quan hÖ víi nhau vµ t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn thñ ®o¹n g©y ¸n vµ che giÊu téi ph¹m ®èi t­îng bÞ x©m h¹i ...Th«ng tin vÒ ®éng c¬ vµ môc ®Ých ph¹m téi phæ biÕn gióp x¸c ®Þnh, truy t×m thñ ph¹m cña vô ¸n.

Môc ®Ých ph¹m téi phô thuéc vµo ®éng c¬ vµ ®Æc ®iÓm nh©n th©n cña thñ ph¹m. §éng c¬ quyÕt ®Þnh, chi phèi môc ®Ých, cßn môc ®Ých quyÕt ®Þnh thñ ®o¹n hµnh vi, do ®ã môc ®Ých cã thÓ ®­îcph¶n ¸nh ë ®èi t­îng bÞ x©m h¹i vµ dÊu vÕt cña vô ph¹m téi. Tõ ®ã cã thÓ x¸c ®Þnh ®éng c¬, môc ®Ých ph¹m téi trªn c¬ së dÊu vÕt thu ®­îc vµ ®©y lµ c¬ së ®Ó tiÕn hµnh ho¹t ®éng ®iÒu tra.

- Th«ng tin vÒ ®Æc ®iÓm nh©n th©n cña ng­êi ph¹m téi

Nh©n th©n cña ng­êi ph¹m téi lµ tæng hîp nh÷ng ®Æc ®iÓm, dÊu hiÖu, mèi quan hÖ x· héi vÒ mét con ng­êi cã nh÷ng phÈm chÊt c¸ nh©n tiªu cùc thùc hiÖn hµnh vi ph¹m téi. Th«ng tin trªn ®­îc ph¶n ¸nh trong c¸c ®Æc ®iÓm, dÊu hiÖu vÒ x· héi, nh©n khÈu häc; ph¸p luËt h×nh sù; ®¹o ®øc, t©m lý x· héi. §ã cã thÓ lµ c¸c ®Æc ®iÓm nh©n c¸ch cña ng­êi ph¹m téi hoÆc c¸c ®Æc ®iÓm mµ ng­êi ph¹m téi buéc ph¶i cã khi giao tiÕp x· héi.

Th«ng tin trªn cã ý nghÜa quan träng trong ph¸t hiÖn, lµm râ thñ ph¹m cña vô ¸n. Nã gióp x¸c ®Þnh nh÷ng phÈm chÊt c¸ nh©n phæ biÕn, cã liªn quan ®Õn nh÷ng téi ph¹m nhÊt ®Þnh thuéc së tr­êng g©y ¸n cña chñ thÓ téi ph¹m. §©y lµ c¬ së ®Ó ¸p dông c¸c biÖn ph¸p phßng ngõa, trong x©y dùng ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra, ®­îc sö dông cã hiÖu qu¶ trong chiÕn thuËt hái cung bÞ can.

- Th«ng tin vÒ ®Æc ®iÓm nh©n th©n cña ng­êi bÞ h¹i

Nh©n th©n cña mét con ng­êi lµ tæng hîp nh÷ng ®Æc ®iÓm, dÊu hiÖu, thÓ hiÖn b¶n chÊt cña con ng­êi tham gia vµo c¸c mèi quan hÖ x· héi. Trong sè nh÷ng ng­êi liªn quan ®Õn téi ph¹m, ng­êi bÞ h¹i lµ ng­êi cã quan hÖ trùc tiÕp víi ng­êi ph¹m téi. Ng­êi bÞ h¹i ®«i khi cã vai trß quan träng trong viÖc h×nh thµnh ý ®Þnh ph¹m téi vµ thùc hiÖn hµnh vi ph¹m téi cña thñ ph¹m.

Th«ng tin vÒ ®Æc ®iÓm nh©n th©n cña ng­êi bÞ h¹i trong nhiÒu tr­êng hîp gióp x¸c ®Þnh nh©n th©n ng­êi ph¹m téi, ®éng c¬, môc ®Ých ph¹m téi, qua ®ã gióp giíi h¹n ph¹m vi t×m kiÕm ®èi t­îng g©y ¸n, gi¶i thÝch viÖc lùa chän, sö dông thñ ®o¹n g©y ¸n cña thñ ph¹m. Th«ng tin trªn bao gåm c¸c ®Æc ®iÓm, dÊu hiÖu vÒ x· héi, nh©n khÈu häc; ®¹o ®øc, t©m lý x· héi; nh÷ng th«ng tin vÒ tÝnh chÊt vµ møc ®é thiÖt h¹i, vÒ mèi quan hÖ vµ hµnh vi cña hä tr­íc, trong vµ sau khi vô ¸n xÈy ra. Th«ng tin nµy t¹o ®iÒu kiÖn, gióp hiÓu s©u s¾c h¬n vÒ nhiÒu t×nh tiÕt cña vô ¸n còng nh­ toµn bé vô ¸n.

- Th«ng tin vÒ ®iÒu kiÖn t¹o thuËn lîi cho viÖc thùc hiÖn téi ph¹m

§ã lµ th«ng tin mang tÝnh ®iÓn h×nh vÒ c¸c t×nh huèng t¹o thuËn lîi cho viÖc chuÈn bÞ g©y ¸n, g©y ¸n vµ che giÊu téi ph¹m, mµ tr­íc hÕt lµ th«ng tin vÒ ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc g©y ¸n. §iÒu kiÖn t¹o thuËn lîi cho viÖc thùc hiÖn téi ph¹m rÊt ®a d¹ng, tuú thuéc vµo tõng lo¹i téi ph¹m, tõng thêi gian, ®Þa ®iÓm, põng vô ¸n cô thÓ. Th«ng tin trªn rÊt cã gi¸ trÞ trong viÖc ®­a ra c¸c biÖn ph¸p phßng ngõa téi ph¹m phï hîp, x¸c ®Þnh ph¹m vi ¸p dông cã hiÖu qu¶ c¸c biÖn ph¸p phßng ngõa téi ph¹m.

CÊu tróc ®Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m ®­îc cÊu t¹o bëi c¸c nh÷ng th«ng tin trªn. Tuy nhiªn, khi nghiªn cøu cÊu tróc ®Æc ®iÓm h×nh sù cña mét lo¹i téi ph¹m, mét nhãm hay cña mét d¹ng téi ph¹m, cÊu tróc trªn cã thÓ thay ®æi bëi v× cÊu tróc ®Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m tuú thuéc vµo tõng lo¹i, nhãm, d¹ng téi ph¹m cô thÓ. ChØ nhãm th«ng tin nµo mang tÝnh quy luËt míi ®­îc ®­a vµo vµ t¹o thµnh cÊu tróc ®Æc ®iÓm h×nh sù cña lo¹i, nhãm, d¹ng téi ph¹m ®ã.
1.2.2. Ph©n lo¹i vµ nguyªn t¾c x©y dùng ®Æc ®iÓm h×nh sù

Ph©n lo¹i ®Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m

Khi nghiªn cøu ®Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m cÇn tiÕn hµnh ph©n lo¹i ®Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m. C¬ së ®Ó ph©n lo¹i ®Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m lµ cÆp ph¹m trï triÕt häc c¸i chung, c¸i riªng. Khoa häc ®iÒu tra h×nh sù chia ®Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m thµnh ba lo¹i:

Mét lµ: ®Æc ®iÓm h×nh sù cña téi ph¹m chung, lµ th«ng tin ph¶n ¸nh vÒ ho¹t ®éng cña téi ph¹m ë ViÖt Nam, mang tÝnh kh¸i qu¸t cao. Th«ng tin nµy cã ý nghÜa ë tÇm chiÕn l­îc, lµ c¬ së ®Ó x©y dùng häc thuyÕt chung cña khoa häc ®iÒu tra h×nh sù, tæng kÕt kinh nghiÖm trong ho¹t ®éng ®iÒu tra téi ph¹m.

Hai lµ: ®Æc ®iÓm h×nh sù cña téi ph¹m riªng (cña mét nhãm téi ph¹m). C¬ së ®Ó ph©n lo¹i dùa trªn kh¸ch thÓ lo¹i ®­îc quy ®Þnh trong Bé luËt h×nh sù, vÝ dô nh­ ®Æc ®iÓm h×nh sù cña téi ph¹m vÒ chøc vô, cña téi ph¹m vÒ m«i tr­êng... Th«ng tin nµy ®­îc sö dông trong x©y dùng vµ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p phßng ngõ` vµ ®iÒu tra kh¸m ph¸ tõng nhãm téi ph¹m cïng lo¹i.

Ba lµ: ®Æc ®iÓm h×nh sù cñamét lo¹i téi ph¹m cô thÓ, lµ tæng hîp th«ng tin vÒ mét vô ph¹m téi ®ang ®­îc ®iÒu tra, ph¶n ¸nh nh÷ng ®Æc ®iÓm ®Æc thï cña lo¹i téi ph¹m ®ã, vÝ dô nh­ ®Æc ®iÓm h×nh sù cña téi ph¹m giÕt ng­êi, tham « tµi s¶n ... Th«ng tin nµy cã ý nghÜa trùc tiÕp ®èi víi viÖc ®iÒu tra kh¸m ph¸ mét vô ¸n hoÆc x©y dùng, ¸p dông ph­¬ng ¸n phßng ngõa mét lo¹i téi ph¹m cô thÓ.

Nguyªn t¾c x©y dùng ®Æc ®iÓm h×nh sù

§Ó ®¶m b¶o c¬ së khoa häc vµ thùc tiÔn trong x©y dùng lý luËn ®Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m, cÇn chó ý qu¸n triÖt mét sè nguyªn t¾c c¬ b¶n sau:



- Tu©n thñ nh÷ng quy ®Þnh cña ph¸p luËt (nguyªn t¾c ph¸p chÕ XHCN)

Nguyªn t¾c ph¸p chÕ XHCN lµ nguyªn t¾c chung cho c¸c ho¹t ®éng x©y dùng vµ ¸p dông ph¸p luËt ë n­íc ta. Ph¸p chÕ XHCN ®ßi hái sù tu©n thñ nghiªm tóc nh÷ng quy ®Þnh cña ph¸p luËt tõ mçi c«ng d©n ®Õn tõng c«ng chøc cña c¸c c¬ quan nhµ n­íc. §iÒu nµy còng cã nghÜa, mäi ho¹t ®éng cña c¬ quan nhµ n­íc ph¶i ®Æt d­íi ph¸p luËt, t«n träng vµ tu©n thñ ph¸p luËt, chÞu sù kiÓm so¸t cña ph¸p luËt.

Néi dung nguyªn t¾c nµy ®ßi hái cÇn ph¶i tu©n thñ HiÕn ph¸p, luËt h×nh sù, luËt tè tông h×nh sù vµ c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt kh¸c cña n­íc ta khi x©y dùng th«ng tin vÒ ®Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m. Th«ng tin vÒ ®Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m ph¶i lµ hÖ thèng th«ng tin cã gi¸ trÞ, t¹o c¬ së cho ho¹t ®éng ®iÒu tra, víi môc ®Ých lµm râ téi ph¹m vµ ng­êi thùc hiÖn hµnh vi ph¹m téi.

Tu©n thñ ®óng quy ®Þnh cña ph¸p luËt lµ ph¶i c¨n cø vµo Bé luËt tè tông h×nh sù vµ Bé luËt h×nh sù trong viÖc x¸c ®Þnh mét vô viÖc x¶y ra trong thùc tÕ cã ph¶i lµ vô ¸n h×nh sù hay kh«ng, ai lµ ng­êi thùc hiÖn hµnh vi ph¹m téi ®ã. ChØ ®­îc phÐp ®iÒu tra nh÷ng hµnh vi ®­îc Bé luËt h×nh sù quy ®Þnh lµ téi ph¹m, ®ång thêi ph¶i thùc hiÖn ®óng vµ chØ ®­îc thùc hiÖn c¸c hµnh vi tè tông mµ Bé luËt tè tông h×nh sù ®· quy ®Þnh. Th«ng tin vÒ ®Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m ph¶i ®­îc thu thËp b»ng c¸c biÖn ph¸p ®iÒu tra ®­îc quy ®Þnh trong Bé luËt tè tông h×nh sù.

Tu©n thñ nh÷ng quy ®Þnh cña ph¸p luËt ®ßi hái khi tiÕn hµnh thu thËp th«ng tin vÒ ®Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m ph¶i xuÊt ph¸t tõ thùc tiÔn, t«n träng sù thËt kh¸ch quan, thËn träng, tØ mØ, chÝnh x¸c, kh«ng ®­îc ®Þnh kiÕn, chñ quan suy diÔn kh«ng cø c¨n cø.

Qu¸n triÖt nguyªn t¾c ph¸p chÕ XHCN lµ ®iÒu kiÖn ®¶m b¶o tÝnh ph¸p lý, tÝnh khoa häc vµ tÝnh thùc tiÔn cña th«ng tin vÒ ®Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m, t¹o c¬ së cho ho¹t ®éng ®iÒu tra kh¸m ph¸ téi ph¹m.



- XuÊt ph¸t tõ thùc tiÔn ®Ó x©y dùng lý luËn ®Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m

Lý luËn ®­îc tæng hîp, kh¸i qu¸t tõ thùc tiÔn, lµ sù ph¶n ¸nh cña thùc tiÔn. Thùc tiÔn lµ c¬ së, lµ ®éng lùc vµ lµ môc ®Ých cña lý luËn khoa häc. §ång thêi, thùc tiÔn cßn lµ tiªu chuÈn ®Ó kiÓm tra, ®¸nh gi¸ nhËn thøc khoa häc. Gi÷a thùc tiÔn vµ lý luËn cã mèi quan hÖ víi nhau, trong ®ã lý luËn bÞ quy ®Þnh bëi thùc tiÔn, tuy nhiªn, lý luËn còng cã tÝnh ®éc lËp t­¬ng ®èi cña m×nh.

ChØ cã thÓ x©y dùng lý luËn ®Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m th«ng qua nghiªn cøu thùc tiÔn ho¹t ®éng ®iÒu tra kh¸m ph¸ téi ph¹m. Trong nhiÒu tr­êng hîp, nh÷ng vÊn ®Ò cña thùc tiÔn ®· v­ît ra ngoµi ph¹m vi lý luËn hiÖn cã, v× do vÊn ®Ò ch­a ®­îc ph¶n ¸nh trong lý luËn, hoÆc do nã trë nªn l¹c hËu, m©u thuÉn víi lý luËn tr­íc ®©y. Lóc nµy, chØ cã thÓ gi¶i quyÕt b»ng con ®­êng nghiªn cøu, tæng kÕt thùc tiÔn, nhÊt lµ vµo thêi kú mµ sù ph¸t triÓn cña thùc tiÔn ®Æt ra nh÷ng vÊn ®Ò míi, lµm cho lý luËn trë thµnh l¹c hËu, bÊt cËp.

Thùc tiÔn cã tÝnh lÞch sö, lu«n thay ®æi, do ®ã viÖc x©y dùng lý luËn ph¶i th­êng xuyªn ®­îc bæ sung, hoµn thiÖn trªn c¬ së nhËn thøc thùc tiÔn. §Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m ph¶i ®­îc kiÓm tra tÝnh ®óng ®¾n, khoa häc vµ x¸c thùc trªn c¬ së ho¹t ®éng thùc tiÔn ®Êu tranh phßng, chèng téi ph¹m.



- Nguyªn t¾c cÇn vµ ®ñ trong x©y dùng ®Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m

Qu¸n triÖt néi dung nguyªn t¾c nµy ®ßi hái khi x©y dùng ®Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m chØ ®­îc thu thËp th«ng tin liªn quan ®Õn ho¹t ®éng cña téi ph¹m cÇn nghiªn cøu. Th«ng tin ®ã ph¶i ph¶n ¸nh ho¹t ®éng riªng biÖt, cã tÝnh quy luËt cña téi ph¹m, tr¸nh thu thËp trµn lan. Do ®ã, ®Ó x©y dùng lý luËn ®Æc ®iÓm h×nh sù cña tõng lo¹i, nhãm, d¹ng téi ph¹m chØ ®­îc khai th¸c, sö dông nh÷ng th«ng tin phæ biÕn nhÊt, tiªu biÓu nhÊt, ®Æc tr­ng nhÊt vÒ téi ph¹m.

§Ó x©y dùng ®­îc ®Æc ®iÓm h×nh sù mét lo¹i téi ph¹m cÇn nghiªn cøu trªn mét l­îng th«ng tin ®ñ lín, ¸p dông quy luËt x¸c suÊt ®Ó x¸c ®Þnh nhãm nghiªn cøu ®¹i diÖn. §©y lµ yªu cÇu ®Ó ®¶m b¶o tÝnh cã c¨n cø vµ kh¸i qu¸t trong nghiªn cøu, tõ ®ã rót ra quy luËt ®Æc tr­ng vÒ ho¹t ®éng cña téi ph¹m.

CÇn thiÕt vµ ®Çy ®ñ lµ hai yªu cÇu lu«n thèng nhÊt víi nhau. Qu¸n triÖt nguyªn t¾c cÇn vµ ®ñ gióp x©y dùng ®Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m cã c¨n cø khoa häc, tiÕt kiÖm thêi gian, tiÒn cña vµ c«ng søc.



- §¶m b¶o tÝnh c¸ biÖt trong x©y dùng ®Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m

§Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m lµ c¬ së ®Ó x©y dùng ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra ®èi víi tõng lo¹i téi ph¹m cô thÓ. Tõng téi ph¹m cã nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng, c¸ biÖt, do ®ã ®Æc ®iÓm h×nh sù cña tõng lo¹i, nhãm, d¹ng téi ph¹m còng ph¶i cã nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng, c¸ biÖt. MÆc dï ®Æc ®iÓm h×nh sù cña tõng lo¹i, nhãm, d¹ng téi ph¹m ®­îc x©y dùng trªn c¬ së nh÷ng th«ng tin phæ biÕn, cã tÝnh quy luËt nh­ng trong néi dung ph¶i chØ ra ®­îc nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng, c¸ biÖt, ®Æc thï cña tõng lo¹i, nhãm, d¹ng téi ph¹m cã ý nghÜa ®èi víi ho¹t ®éng ®iÒu tra kh¸m ph¸ téi ph¹m. V× vËy khi x©y dùng ®Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m cÇn ph¶i tu©n thñ nguyªn t¾c trªn.

Tu©n thñ nguyªn t¾c nµy ®ßi hái khi nghiªn cøu, x©y dùng ®Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m ph¶i dùa trªn c¬ së ph©n lo¹i téi ph¹m cña Bé luËt h×nh sù còng nh­ yªu cÇu thùc tiÔn c«ng t¸c ®iÒu tra kh¸m ph¸ téi ph¹m. Cã nh­ vËy míi ®¶m b¶o th«ng tin trªn lµ c¬ së ®Ó x©y dùng ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra ®èi víi tõng lo¹i, nhãm, d¹ng téi ph¹m, t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn t­ duy s¸ng t¹o trong ®iÒu tra kh¸m ph¸ téi ph¹m.

C¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n lµ nh÷ng t­ t­ëng chØ ®¹o xuyªn suèt c¶ qu¸ tr×nh ph¸t hiÖn, ghi nhËn, nghiªn cøu th«ng tin ph¶n ¸nh ho¹t ®éng cña téi ph¹m. C¸c nguyªn t¾c trªn cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi nhau vµ ®Òu cÇn ®­îc qu¸n triÖt nh­ nhau trong x©y dùng ®Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m.


1.3. ý nghÜa cña ®Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m ®èi víi ho¹t ®éng trinh s¸t, ph¸t hiÖn ph¸ téi ph¹m

1.3.1. §Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m lµ mét bé phËn cÊu thµnh cña ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra h×nh sù

Ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra h×nh sù lµ mét bé phËn cña khoa häc ®iÒu tra h×nh sù, bao gåm hÖ thèng nh÷ng luËn ®iÓm khoa häc vµ nh÷ng ®iÒu chØ dÉn vÒ tæ chøc, tiÕn hµnh ho¹t ®éng ®iÒu tra vµ phßng ngõa téi ph¹m. Ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra h×nh sù khai th¸c, sö dông thµnh tùu cña khoa häc ®iÒu tra h×nh sù, lµ “nhÞp cÇu” g¾n liÒn lý luËn víi thùc tiÔn. Ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra h×nh sù bao gåm hai bé phËn: nh÷ng luËn ®iÓm lý luËn khoa häc chung vµ ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra téi ph¹m cô thÓ.

C¬ së ®Ó x©y dùng ph­¬ng ph¸p ®i’u tra h×nh sù gåm cã: hÖ thèng v¨n b¶n ph¸p huËt; tµi liÖu cña thùc tiÔn ho¹t ®éng ®iÒu tra vµ phßng ngõa téi ph¹m; tri thøc cña khoa häc ®iÒu tra h×nh sù vµ nh÷ng khoa häc kh¸c ®­îc sö dông trong c«ng t¸c ®Êu tranh phßng chèng téi ph¹m.

Nh­ vËy, mét trong nh÷ng c¬ së ®Ó x©y dùng ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra h×nh sù lµ tµi liÖu cña thùc tiÔn ho¹t ®éng ®iÒu tra vµ phßng ngõa téi ph¹m. Tµi liÖu nµy gåm cã hai nhãm: nhãm thø nhÊt lµ dµi liÖu tæng kÕt ho¹t ®éng thùc tiÔn ®iÒu tra vµ phßng ngõa téi ph¹m; nhãm thø hai lµ tµi liÖu ph¶n ¸nh ®Æc ®iÓm cña téi ph¹m vµ nh÷ng t×nh tiÕt kh¸c cã liªn quan ®Õn téi ph¹m. Nhãm tµi liÖu thø hai nµy chÝnh lµ tµi liÖu vÒ ®Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m.

§Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m cã vÞ trÝ quan träng trong ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra h×nh sù, t¹o ®iÒu kiÖn dù ®o¸n tæng thÓ biÖn ph¸p vµ ph­¬ng tiÖn cÇn tiÕn hµnh ®Ó ®iÒu tra kh¸m ph¸ téi ph¹m. §­îc tæng kÕt tõ thùc tiÔn, ®ã lµ nh÷ng luËn ®iÓm nÒn mãng, khëi ®Çu trong cÊu tróc cña ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra, lµ c¬ së ®Ó x©y dùng lý luËn chung, nh÷ng biÖn ph¸p, ph­¬ng tiÖn, nh÷ng ®iÒu chØ dÉn vÒ kü thuËt, chiÕn thuËt vµ ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra téi ph¹m cô thÓ.

Ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra téi ph¹m cô thÓ lµ s¶n phÈm cuèi cïng cña khoa häc ®iÒu tra h×nh sù, lµ hÖ thèng nh÷ng ®iÒu chØ dÉn vÒ lý luËn cã tÝnh øng dông trong ho¹t ®éng ®iÒu tra vµ phßng ngõa téi ph¹m cô thÓ. Ph­¬ng ph¸p ®iÒu téi ph¹m cô thÓ ®­îc x©y dùng trªn c¬ së lý luËn chung cña ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra, kinh nghiÖm thùctiÔn cña ho¹t ®éng ®iÒu tra vµ kÕt qu¶ nghiªn cøu khoa häc cña cuéc ®Êu tranh phßng chèng téi ph¹m. Ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra téi ph¹m cô thÓ ®­îc x©y dùng xuÊt ph¸t tõ luËn cø khoa häc cho r»ng, tÝnh c¸ biÖt cña tõng lo¹i téi ph¹m vµ ng­êi ph¹m téi quy ®Þnh tÝnh c¸ biÖt cña ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra.

Néi dung vµ cÊu tróc cña ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra téi ph¹m cô thÓ bao gåm c¸c yÕu tè c¬ b¶n sau: ®Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m mµ ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra téi ph¹m ®Ò cËp; ®Æc ®iÓm cña viÖc lËp kÕ ho¹ch ®iÒu tra; ph¹m vi vµ ®Æc ®iÓm cña chiÕn thuËt tiÕn hµnh biÖn ph¸p ®iÒu tra ban ®Çu vµ biÖn ph¸p trinh s¸t; ®Æc ®iÓm cña biÖn ph¸p phßng ngõa téi ph¹m phæ biÕn dùa trªn c¬ së kÕt qu¶ ®iÒu tra vô ¸n.

Néi dung c¬ b¶n cña ®Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m mµ ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra téi ph¹m ®Ò cËp, bao gåm:



- Th«ng tin vÒ thñ ®o¹n g©y ¸n vµ che giÊu téi ph¹m

Thñ ®o¹n g©y ¸n vµ che giÊu téi ph¹m phæ biÕn lµ yÕu tè cÇn thiÕt ®Ó x¸c ®Þnh chÝnh x¸c con ®­êng, ph­¬ng tiÖn, biÖn ph¸p ®Ó ®iÒu tra kh¸m ph¸ téi ph¹m. Thñ ®o¹n g©y ¸n vµ che giÊu téi ph¹m th­êng xuyªn thay ®æi. Thùc tiÔn cho thÊy, kh«ng nhËn thøc ®­îc thñ ®o¹n g©y ¸n vµ che giÊu téi ph¹m còng nh­ nh÷ng yÕu tè, t×nh tiÕt lý gi¶i t¹i sao bän téi ph¹m l¹i thùc hiÖn thñ ®o¹n ®ã th× kh«ng thÓ ®iÒu tra kh¸m ph¸ téi ph¹m. VÒ c¬ b¶n, ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra téi ph¹m cô thÓ phô thuéc vµo thñ ®o¹n g©y ¸n vµ che giÊu téi ph¹m. V× vËy, tµi liÖu vÒ thñ ®o¹n g©y ¸n vµ che giÊu téi ph¹m lµ mét trong nh÷ng tiÒn ®Ò lý luËn khëi ®Çu ®Ó x©y dùng ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra, lµ c¬ së ®¶m b¶o tÝnh cô thÓ, tÝnh ®Æc thï cña nh÷ng ®iÒu chØ dÉn cña ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra.



- Th«ng tin vÒ thêi gian vµ ®Þa ®iÓm g©y ¸n

Thêi gian vµ ®Þa ®iÓm g©y ¸n cña mçi lo¹i téi ph¹m ®Òu cã nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng, ®­îc ph¶n ¸nh bëi kho¶ng thêi gian vµ ®Þa ®iÓm phæ biÕn th­êng x¶y ra téi ph¹m. §©y lµ c¬ së ®Ó ®¸nh gi¸ nh÷ng t×nh tiÕt cña vô ¸n, x¸c ®Þnh ph¹m vi ®èi t­îng cã kh¶ n¨ng g©y ¸n. Nh÷ng yÕu tè nµy t¸c ®éng ®Õn chiÕn thuËt tæ chøc vµ tiÕn hµnh ho¹t ®éng ®iÒu tra. V× vËy, trong ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra téi ph¹m cô thÓ, tµi liÖu vÒ thêi gian vµ ®Þa ®iÓm g©y ¸n lµ c¬ së ®Ó x©y dùng nh÷ng ®iÒu chØ dÉn vÒ ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra, ®¶m b¶o tÝnh khoa häc vµ hiÖu qu¶ cña ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra.



- Th«ng tin vÒ vò khÝ, c«ng cô, ph­¬ng tiÖn g©y ¸n

Vò khÝ, c«ng cô, ph­¬ng tiÖn mµ bän téi ph¹m th­êng sö dông ®Ó g©y ¸n ®èi víi tõng lo¹i téi ph¹m th­êng cã nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng, ®­îc ph¶n ¸nh chñ yÕu ë lo¹i vò khÝ, c«ng cô, ph­¬ng tiÖn g©y ¸n, môc ®Ých sö dông, nguån gèc, thñ ®o¹n ngôy trang cÊt giÊu trong qu¸ tr×nh g©y ¸n vµ sau khi g©y ¸n. V× vËy, tµi liÖu vÒ chñng lo¹i, nguån gèc, ®Æc ®iÓm cña vò khÝ, c«ng cô, ph­¬ng tiÖn g©y ¸n cã ý nghÜa quan träng, lµ c¬ së ®Ó x©y dùng ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra téi ph¹m cô thÓ, ®¶m b¶o tÝnh cô thÓ, tÝnh ®Æc thï cña ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra.



- Th«ng tin vÒ dÊu vÕt phæ biÕn th­êng tån t¹i vµ n¬i ®Ó l¹i dÊu vÕt ®ã

Mçi vô ph¹m téi ®Òu lµm h×nh thµnh hÖ thèng dÊu vÕt ®Ó l¹i trong m«i tr­êng. DÊu vÕt ®­îc ph©n thµnh hai lo¹i: dÊu vÕt vËt chÊt vµ dÊu vÕt t©m - sinh lý (dÊu vÕt tinh thÇn). Nh÷ng dÊu vÕt nµy tån d¹i trong mèi quan hÖ nh©n qu¶ víi vô ph¹m téi, Chøa ®ùng th«ng tin vÒ t×nh tiÕt cô thÓ cña vô ph¹m téi, cã gi¸ trÞ chøng minh téi ph¹m. HÖ thèng dÊu vÕt rÊt ®a d¹ng, mçi lo¹i téi ph¹m hÖ thèng dÊu vÕt cã ®Æc ®iÓm riªng vµ nã quy ®Þnh tÝnh ®Æc thï cña ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra lo¹i téi ph¹m nµy. Tµi liÖu nµy lµ c¬ së ®Ó x©y dùng Nh÷ng ®iÒu chØ dÉn vÒ viÖc lùa chän vµ ¸p dông ph­¬ng tiÖn kü thuËt, thñ thuËt chiÕn thuËt ®Ó ph¸t hiÖn, thu thËp, b¶o qu¶n nh÷ng dÊu vÕt trong ho¹t ®éng ®iÒu tra, ®¶m b¶o tÝnh ®Æc thï vµ hiÖu qu¶ cña ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra.



- Th«ng tin vÒ ®Æc ®iÓm nh©n th©n cña ng­êi bÞ h¹i

Gi÷a ng­êi bÞ h¹i vµ hµnh vi ph¹m téi cña thñ ph¹m th­êng cã mèi quan hÖ víi nhau. Th«ng tin vÒ ®Æc ®iÓm nh©n th©n cña ng­êi bÞ h¹i trong nhiÒu tr­êng hîp gióp x¸c ®Þnh ®éng c¬, môc ®Ých, nh©n th©n ng­êi ph¹m téi. MÆt kh¸c, mét sè ®Æc ®iÓm ng­êi bÞ h¹i, nhÊt lµ tr×nh ®é nhËn thøc, ®Æc ®iÓm t©m lý, th¸i ®é tham gia trong ho¹t ®éng ®iÒu tra ... cã ý nghÜa quan träng ®èi víi qu¸ tr×nh tæ chøc vµ tiÕn hµnh ho¹t ®éng ®iÒu tra. V× vËy, khai th¸c, sö dông tµi liÖu vÒ ®Æc ®iÓm nh©n th©n cña ng­êi bÞ h¹i ®Ó x©y dùng ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra téi ph¹m cô thÓ lµ cÇn thiÕt, lµ m©t yÕu tè ®¶m b¶o tÝnh hiÖu qu¶, kh¶ n¨ng øng dông cña ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra.



- Th«ng tin vÒ ®Æc ®iÓm nh©n th©n cña ng­êi ph¹m téi

Th«ng tin vÒ ®Æc ®iÓm nh©n th©n cña ng­êi ph¹m téi bao gåm c¸c ®Æc ®iÓm, dÊu hiÖu vÒ giíi, ®é tuæi, nghÒ nghiÖp, tr×nh ®é v¨n ho¸, tiÒn ¸n, tiÒn sù, ®¹o ®øc, t©m lý ... Nghiªn cøu ®Æc ®iÓm nh©n th©n cña ng­êi ph¹m téi cã ý nghÜa quan träng, gióp ph¸t hiÖn, lµm râ thñ ph¹m cña vô ¸n, nh÷ng phÈm chÊt c¸ nh©n cña hä còng nh­ c¸c t×nh tiÕt kh¸c cã liªn quan. Tµi liÖu trªn lµ c¬ së ®Ó x©y dùng nh÷ng ®iÒu chØ dÉn vÒ ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra, x¸c ®Þnh chiÕn thuËt tiÕn hµnh nhiÒu biÖn ph¸p ®iÒu tra, nhÊt lµ chiÕn thuËt tæ chøc vµ tiÕn hµnh biÖn ph¸p ®iÒu tra cã sù tham gia cña bÞ can còng nh­ ®Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p phßng ngõa téi ph¹m.

Trªn ®©y lµ nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña ®Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m víi vai trß lµ mét bé phËn cÊu thµnh quan träng, lµ tiÒn ®Ò ®Ó x©y dùng lý luËn chung vÒ ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra h×nh sù còng nh­ ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra téi ph¹m cô thÓ. NhËn thøc ®­îc vai trß, vÞ trÝ cña ®Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m ®èi víi ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra h×nh sù cã ý nghÜa kh«ng nh÷ng ®èi víi x©y dùng ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra h×nh sù mµ cßn ®èi víi viÖc lùa chän vµ ¸p dông chiÕn thuËt, biÖn ph¸p, ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra téi ph¹m.

1.3.2. §Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m quyÕt ®Þnh ph­¬ng h­íng vµ néi dung kÕ ho¹ch tæ chøc ph¸t hiÖn téi ph¹m

Ph¸t hiÖn téi ph¹m lµ ho¹t ®éng t×m kiÕm, thu thËp vµ xö lý th«ng tin cã liªn quan ®Õn téi ph¹m nh»m môc ®Ých x¸c ®Þnh téi ph¹m ®· x¶y ra, ®èi t­îng ®· thùc hiÖn hµnh vi ph¹m téi vµ nh÷ng t×nh tiÕt kh¸c cã ý nghÜa ®Ó ph¸t hiÖn, ®iÒu tra kh¸m ph¸ téi ph¹m.

Ph¸t hiÖn téi ph¹m lµ mét ho¹t ®éng nhËn thøc, bao gåm nhiÒu c«ng viÖc cô thÓ ph¶i tiÕn hµnh, sö dông nhiÒu lùc l­îng, biÖn ph¸p, ph­¬ng tiÖn do ®ã cÇn lËp kÕ ho¹ch. LËp kÕ ho¹ch tæ chøc ph¸t hiÖn téi ph¹m lµ mét biÖn ph¸p tæng hîp nh»m x©y dùng h×nh mÉu tèi ­u, ®¶m b¶o triÓn väng vµ hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng ph¸t hiÖn téi ph¹m.

KÕ ho¹ch tæ chøc ph¸t hiÖn téi ph¹m ®­îc x©y dùng trªn c¬ së tæng hîp, ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ th«ng tin cã liªn quan ®Õn téi ph¹m. Th«ng tin nµy xuÊt hiÖn tõ thêi ®iÓm vô ph¹m téi x¶y ra vµ ®­îc bæ sung trong suèt qu¸ tr×nh diÔn ra vô ph¹m téi, ph¶n ¸nh nh÷ng thay ®æi cña m«i tr­êng cã liªn quan ®Õn vô ph¹m téi. Qu¸ tr×nh diÔn ra vô ph¹m téi lµ mét hÖ thèng phøc t¹p, chuyÓn ®éng bao gåm chñ thÓ cña téi ph¹m, thñ ®o¹n g©y ¸n vµ che giÊu téi ph¹m, ®èi t­îng bÞ x©m h¹i, hËu qu¶ cña téi ph¹m, thêi gian ®Þa ®iÓm x¶y ra téi ph¹m vµ nh÷ng tÕnh tiÕt kh¸c cã liªn quan ®Õn téi ph¹m.

Th«ng tin ph¶n ¸nh qu¸ tr×nh diÔn ra vô ph¹m téi chÝnh lµ hÖ thèng th«ng tin vÒ ®Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m. Do chøa ®ùng th«ng tin ph¶n ¸nh qu¸ tr×nh diÔn ra vô ph¹m téi nªn nã cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ph­¬ng h­íng vµ néi dung kÕ ho¹ch tæ chøc ph¸t hiÖn téi ph¹m. Tuy nhiªn, kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c yÕu tè trong cÊq tróc cña ®Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m ®Òu ®ãng vai trß nh­ nhau trong qu¸ tr×lh ph¶n ¸nh. Nh÷ng ®èi t­îng ph¶n ¸nh trùc tiÕp lµ chñ thÓ cña téi ph¹m, thñ ®o¹n g©y ¸n, ®èi t­îng bÞ x©m h¹i, thêi gian ®Þa ®iÓm x¶y ra téi ph¹m.

Chñ thÓ cña téi ph¹m ®­îc ph¶n ¸nh th«ng qua ®Æc ®iÓm nh©n th©n vµ thñ ®o¹n hµnh vi cña chñ thÓ. Khi x¸c ®Þnh ®èi t­îng g©y ¸n cÇn ph¶i nghiªn cøu, xem xÐt tÊt c¶ nh÷ng biÓu hiÖn cña c¸ nh©n. Tøc lµ, cÇn ph¶i lµm râ ®Æc ®iÓm nh©n th©n, hµnh vi cña c¸ nh©n vµ b¶n chÊt cña hµnh vi ®ã th«ng qua sù ph¶n ¸nh cña chóng trong m«i tr­êng xung puanh.

Thñ ®o¹n g©y ¸n ®ãng vai trß rÊt quan träng trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh th«ng tin rÒ téi ph¹m. Thñ ®o¹n g©y ¸n lµ hÖ thèng hµnh vi cña chñ thÓ téi ph¹m ë c¸c giai ®o¹n chuÈn bÞ g©y ¸n, g©y ¸n vµche giÊu téi ph¹m mµ sù ph¶n ¸nh cña nã lµ c¸c dÊu vÕt vËt chÊt kh¸c nhau ®Ó l¹i t¹i hiÖn tr­êng. Gi÷a thñ ®o¹n g©y ¸n vµ dÊu vÕt ®Ó l¹i t¹i hiÖn tr­êng cã mèi quan hÖ h÷u c¬ víi nhau. Tõ nhËn thøc ®­îc thñ ®o¹n g©y ¸n cã thÓ x¸c ®Þnh ®­îc nh÷ng dÊu rÕt ®Ó l¹i do thùc hiÖn thñ ®o¹n ®ã vµ ng­îc l¹i, tõ nh÷ng dÊu vÕt ®Ó l¹i cã thÓ x¸c ®Þnh ®­îc thñ ®o¹n g©y ¸n.

Qu¸ tr×nh lùa chän thñ ®o¹n g©y ¸n phô thuéc, bÞ chi phèi bëi rÊt nhiÒu yÕu tè, t×nh tiÕt cô thÓ mang tÝnh kh¸ch quan vµ chñ quan. Tõ nghiªn cøu thñ ®o¹n g©y ¸n cã thÓ gióp lý gi¶i t¹i sao ng­êi ph¹m téi lùa chän thñ ®o¹n ®ã chø kh«ng ph¶i thñ ®o¹n kh¸c vµ ng­îc l¹i. Thñ ®o¹n g©y ¸n ph¶n ¸nh thãi quen, kü n¨ng, ®Æc ®iÓm vµ phÈm chÊt c¸ nh©n cña thñ ph¹m. Do ®ã, cã thÓ ph¸t hiÖn ®­îc nh÷ng ®Æc ®iÓm cña ng­êi ph¹m téi th«ng qua viÖc lùa chän vµ thùc hiÖn thñ ®o¹n g©y ¸n.

Qu¸ tr×nh lùa chän thñ ®o¹n g©y ¸n cã quan hÖ chÆt chÏ víi vò khÝ, c«ng cô, ph­¬ng tiÖn g©y ¸n. Thùc tÕ cho thÊy, tõng lo¹i téi ph¹m, tõng ®èi t­îng ph¹m téi th­êng sö dông nh÷ng vò khÝ, c«ng cô, ph­¬ng tiÖn kh¸c nhau ®Ó g©y ¸n. Do ®ã th«ng tin vÒ ®Æc ®iÓm trong c¸ch thøc sö dông, môc ®Ých sö dông, chñng lo¹i, nguån gèc ... cña vò khÝ, c«ng cô, ph­¬ng tiÖn g©y ¸n còng ph¶n ¸nh vÒ ®Æc ®iÓm nh©n th©n cña thñ ph¹m, còng cã ý nghÜa trong x¸c ®Þnh ®èi t­îng cã kh¶ n¨ng ®· thùc hiÖn hµnh vi ph¹m téi.

Nghiªn cøu thñ ®o¹n g©y ¸n lµ c¬ së ®Ó x¸c ®Þnh ph­¬ng h­íng truy t×m nh÷ng dÊu vÕt sÏ cã t¹i hiÖn tr­êng. Thñ ®o¹n g©y ¸n lµ c¬ së ®Ó x¸c ®Þnh ®óng b¶n chÊt, ®Æc ®iÓm, nh÷ng t×nh tiÕt cña vô ph¹m téi còng nh­ chÝnh ®èi t­îng g©y ¸n. Nghiªn cøu mèi quan hÖ nhiÒu chiÒu gi÷a dÊu vÕt vËt chÊt ®Ó l¹i t¹i hiÖn tr­êng - vò khÝ, c«ng cô, ph­¬ng tiÖn g©y ¸n - thñ ®o¹n g©y ¸n - ®iÒu kiÖn, hoµn c¶nh x¶y ra vô ph¹m téi vµ ®Æc ®iÓm nh©n th©n ng­êi ph¹m téi t¹o ra kh¶ n¨ng cã thÓ tõ mét hay nhiÒu yÕu tè ®· biÕt ph¸t hiÖn, x¸c ®Þnh ®­îc mét hay nhiÒu yÕu tè cßn l¹i.

Thêi gian vµ ®Þa ®iÓm g©y ¸n còng lµ yÕu tè lu«n ®­îc ph¶n ¸nh trong th«ng tin vÒ vô ph¹m téi. Mçi lo¹i téi ph¹m ®Òu cã ®Æc ®iÓm riªng vÒ thêi gian vµ ®Þa ®iÓm phæ biÕn th­êng x¶y ra lo¹i téi ph¹m ®ã. §©y lµ c¬ së ®Ó ®¸nh gi¸ nh÷ng t×nh tiÕt cña vô ¸n, x¸c ®Þnh ph¹m vi ®èi t­îng cã kh¶ n¨ng g©y ¸n, do ®ã còng lµ c¬ së x¸c ®Þnh ph­¬ng h­íng vµ néi dung kÕ ho¹ch tæ chøc ph¸t hiÖn téi ph¹m.

§èi t­îng bÞ x©m h¹i mµ ®Æc biÖt lµ ng­êi bÞ h¹i còng th­êng ®­îc ph¶n ¸nh trong th«ng tin vÒ vô ph¹m téi. Gi÷a ng­êi bÞ h¹i vµ thñ ph¹m th­êng cã quan hÖ víi nhau. Th«ng tin vÒ ®Æc ®iÓm nh©n th©n cña ng­êi bÞ h¹i trong nhiÒu tr­êng hîp gióp x¸c ®Þnh ®éng c¬, môc ®Ých còng nh­ nh©n th©n ng­êi ph¹m téi. Th«ng tin vÒ ®èi t­îng bÞ x©m h¹i lµ c¬ së x¸c ®Þnh ®Þa ®iÓm th­êng tiªu thô ®Ó lùa chän vµ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p truy t×m. V× vËy, th«ng tin vÒ ®èi t­îng bÞ x©m h¹i vµ ng­êi bÞ h¹i lµ yÕu tè gióp x¸c ®Þnh ph­¬ng h­íng vµ néi dung kÕ ho¹ch tæ chøc ph¸t hiÖn téi ph¹m.

KÕ ho¹ch tæ chøc ph¸t hiÖn téi ph¹m th­êng ®­îc lËp vµo thêi ®iÓm cã Ýt th«ng tin, th«ng tin l¹i th­êng thiÕu chÝnh x¸c vµ kh«ng ®Çy ®ñ. V× vËy, th«ng tin vÒ ®Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m sÏ gióp x¸c ®Þnh chÝnh x¸c ph­¬ng h­íng vµ néi dung, ®ång thêi lµ c¬ së quan träng nhÊt ®Ó x©y dùng kÕ ho¹ch tæ chøc ph¸t hiÖn téi ph¹m. Cã thÓ kh¶ng ®Þnh, ®Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m quyÕt ®Þnh ph­¬ng h­íng vµ néi dung kÕ ho¹ch tæ chøc ph¸t hiÖn téi ph¹m.

1.3.3. §Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m lµ c¬ së x©y dùng gi¶ thuyÕt ®iÒu tra vµ lËp kÕ ho¹ch ®iÒu tra

Gi¶ thuyÕt ®iÒu tra lµ nh÷ng gi¶i thÝch cã tÝnh dù ®o¸n cña ®iÒu tra viªn vÒ b¶n chÊt cña vô ¸n ®ang ®­îc ®iÒu tra nãi chung hoÆc cña c¸c t×nh tiÕt cÊu thµnh cña vô ¸n nãi riªng, ®­îc x©y dùng trªn c¬ së tæng hîp, ®¸nh gi¸ nh÷ng th«ng tin ®· ®­îc x¸c ®Þnh cña vô ¸n t¹i thêi ®iÓm ®ã kÕt hîp víi kinh nghiÖm cña thùc tiÔn ho¹t ®éng ®iÒu tra, lý luËn khoa häc ®iÒu tra h×nh sù, th«ng tin tµng th­ h×nh sù ... mµ ®iÒu tra viªn cã ®­îc nh»m môc ®Ých chøng minh sù thËt kh¸ch quan cña vô ¸n.

LËp kÕ ho¹ch ®iÒu tra lµ mét biÖn ph¸p tæ chøc ho¹t ®éng ®iÒu tra mµ néi dung cña nã lµ dùa trªn c¬ së nh÷ng tµi liÖu chøng cø thu thËp ®­îc vÒ vô ¸n tiÕn hµnh x¸c ®Þnh môc ®Ých, nhiÖm vô, biÖn ph¸p, ph­¬ng tiÖn vµ lùc l­îng tiÕn hµnh ho¹t ®éng ®iÒu tra nh»m môc ®Ých kh¸m ph¸ téi ph¹m trong thêi gian ng¾n nhÊt víi chi phÝ Ýt nhÊt vÒ søc lùc, ph­¬ng tiÖn vµ tµi chÝnh.

Gi÷a gi¶ thuyÕt ®iÒu tra vµ lËp kÕ ho¹ch ®iÒu tra cã mèi quan hÖ víi nhau. Gi¶ thuyÕt ®iÒu tra lµ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p nhËn thøc ch©n lý kh¸ch quan, lµ qu¸ tr×nh dÇn dÇn lµm râ sù tån t¹i cña c¸c t×nh tiÕt, sù kiÖn vµ mèi liªn hÖ gi÷a chóng ®Ó chøng minh sù thËt kh¸ch quan cña vô ¸n. Gi¶ thuyÕt ®iÒu tra lµ ph­¬ng tiÖn chøng minh sù thËt cña vô ¸n, lµ c¬ së ®Ó x¸c ®Þnh ph­¬ng h­íng cña ho¹t ®éng ®iÒu tra.

LËp kÕ ho¹ch ®iÒu tra lµ mét biÖn ph¸p tæ chøc ho¹t ®éng ®iÒu tra nh»m ®¶m b¶o tÝnh thèng nhÊt cña ho¹t ®éng ®iÒu tra, ®¶m b¶o cho ho¹t ®éng ®iÒu tra ®­îc tiÕn hµnh mét c¸ch cã c¬ së, cã môc ®Ých nh»m lµm râ sù thËt kh¸ch quan cña vô ¸n. Nh­ vËy, lËp kÕ ho¹ch ®iÒu tra ph¶n ¸nh mét mÆt cña ho¹t ®éng ®iÒu tra, cßn gi¶ thuyÕt ®iÒu tra ph¶n ¸nh mÆt thø hai cña ho¹t ®éng nµy. Gi¶ thuyÕt ®iÒu tra lµ c¬ së ®Ó x¸c ®Þnh néi dung b¶n kÕ ho¹ch ®iÒu tra, do ®ã, còng lµ c¬ së ®Ó lËp kÕ ho¹ch ®iÒu tra.

Gi¶ thuyÕt ®iÒu tra ®­îc x©y dùng trªn nh÷ng c¬ së sau ®©y:



- Tµi liÖu, chøng cø cã liªn quan trùc tiÕp ®Õn vô ¸n

KÕt qu¶ tæng hîp, ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ nh÷ng tµi liÖu, chøng cø thu thËp ®­îc vÒ vô ¸n vµ ®iÒu kiÖn, hoµn c¶nh cô thÓ x¶y ra vô ¸n lµ c¬ së ®Ó x©y dùng gi¶ thuyÕt ®iÒu tra. Nh÷ng tµi liÖu thu thËp ®­îc vÒ vô ¸n bao gåm tµi liÖu thu thËp ®­îc qua tiÕp nhËn vµ kiÓm tra tin b¸o, tè gi¸c téi ph¹m, qua tiÕn hµnh c¸c biÖn ph¸p ®iÒu tra còng nh­ c¸c biÖn ph¸p trinh s¸t.

Ngoµi ra, c¸c tµi liÖu vÒ ®iÒu kiÖn, hoµn c¶nh x¶y ra vô ¸n nh­ t×nh h×nh téi ph¹m h×nh sù x¶y ra t¹i ®Þa bµn, t×nh h×nh ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh cña ®¬n vÞ, doanh nghiÖp lµ n¬i x¶y ra téi ph¹m m«i tr­êng, ®Æc biÖt lµ nh÷ng vô ¸n ®­îc ®iÒu tra kh¸m ph¸ hoÆc ch­a ®­îc ®iÒu tra kh¸m ph¸ cã sù gièng nhau vÒ ph­¬ng thøc, thñ ®o¹n g©y ¸n vµ che giÊu téi ph¹m, vÒ ®Æc ®iÓm nh©n d¹ng cña thñ ph¹m ... cã ý nghÜa quan träng ®Ó x©y dùng gi¶ thuyÕt ®iÒu tra.

Tµi liÖu, chøng cø cã liªn quan trùc tiÕp ®Õn vô ¸n ®· thu thËp ®­îc còng chÝnh lµ th«ng tin ph¶n ¸nh vÒ ®Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m. Nh­ vËy, gi¶ thuyÕt ®iÒu tra ®­îc x©y dùng trªn c¬ së ®Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m, d­íi gãc ®é lµ nh÷ng tµi liÖu, chøng cø ®· thu thËp ®­îc cã liªn quan trùc tiÕp ®Õn vô ¸n. §Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m cã vai trß nh­ mét gi¶ thuyÕt ®iÒu tra chung trong giai ®o¹n ®iÒu tra ban ®Çu. Trong c¸c giai ®o¹n ®iÒu tra tiÕp theo, nã chÝnh lµ c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn ®Ó x©y dùng c¸c gi¶ thuyÕt ®iÒu tra.



- Nh÷ng tµi liÖu kh¸c cã ý nghÜa ®èi víi ho¹t ®éng ®iÒu tra téi ph¹m

Nh÷ng tµi liÖu nµy tuy kh«ng liªn quan trùc tiÕp ®Õn vô ¸n nh­ng qua nghiªn cøu cã thÓ sö dông lµm c¬ së ®Ó x©y dùng gi¶ thuyÕt ®iÒu tra, bao gåm: thµnh tùu cña c¸c ngµnh khoa häc cã liªn quan; nh÷ng kinh nghiÖm cña thùc tiÔn ho¹t ®éng ®iÒu tra, gi¸m ®Þnh, truy tè, xÐt xö, kinh nghiÖm sèng, kinh nghiÖm nghÒ nghiÖp … vµ ®Æc biÖt cã ý nghÜa lµ nh÷ng tµi liÖu vÒ ®Æc ®iÓm téi ph¹m häc vµ ®Æc ®iÓm h×nh sù cña tõng lo¹i téi ph¹m cô thÓ.

Nhãm tµi liÖu nµy ®­îc sö dông lµm c¬ së ®Ò x©y dùng gi¶ thuyÕt ®iÒu tra chñ yÕu trªn c¬ së cña phÐp so s¸nh. Nghiªn cøu, ph©n tÝch, so s¸nh nh÷ng dÊu hiÖu c¬ b¶n, tõ ®ã rót ra kÕt luËn ®Ó x©y dùng gi¶ thuyÕt ®iÒu tra. NÕu gi¶ thuyÕt ®iÒu tra ®­îc x©y dùng tõ c¸c kÕt luËn cã s¬ së th× gi¶ thuyÕt ®ã mang tÝnh hiÖn thùc.

Gi¶ thuyÕt ®iÒu tra lµ nh÷ng nhËn ®Þnh cã c¬ së vÒ b¶n chÊt cña mét vô viÖc ®ang ®­îc ®iÒu tra nãi chung vµ nh÷ng t×nh tiÕt cña nã nãi riªng, do ®ã ®Ó x©y dùng gi¶ thuyÕt ®iÒu tra cÇn ph¶i cã nh÷ng th«ng tin cÇn thiÕt, thu thËp ®­îc tõ c¸c nguån kh¸c nhau. Th«ng tin cµng nhiÒu, cµng chÝnh x¸c th× gi¶ thuyÕt ®iÒu tra cµng mang tÝnh ®a d¹ng, cô thÓ vµ x¸c thùc. TÝnh ®a d¹ng, cô thÓ vµ x¸c thùc cña gi¶ thuyÕt ®iÒu tra cã ý nghÜa ph­¬ng ph¸p luËn rÊt quan träng, ®¶m b¶o tÝnh toµn diÖn, kh¸ch quan vµ ®Çy ®ñ cña ho¹t ®éng ®iÒu tra. Tuy nhiªn, trong nhiÒu tr­êng hîp, nhÊt lµ ë giai ®o¹n ®iÒu tra ban ®Çu, th«ng tin vÒ vô ¸n vµ thñ ph¹m th­êng Ýt thiÕu chÝnh x¸c vµ ®Çy ®ñ. Khi ®ã th«ng tin vÒ ®Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m ®· thu thËp ®­îc sÏ lµ nguån th«ng tin rÊt quan träng ®Ó x©y dùng gi¶ thuyÕt ®iÒu tra,

LËp kÕ ho¹ch ®iÒu tra ®­îc tiÕn hµnh dùa trªn c¬ së nh÷ng luËn ®iÓm lý luËn khoa häc cña khoa häc ®iÒu tra h×nh sù, nh÷ng tµi liÖu thùc tÕ vµ sö dông nh÷ng thñ thuËt cña logic häc.

C¬ së th«ng tin cña lËp kÕ ho¹bh ®iÒu tra lµ tÊt c¶ c¸c tµi liÖu rÒ c¸c sù kiÖn, t×nh tiÕt ®­îc lµm râ trong qu¸ tr×nh tiÕn hµnh c¸c biÖn ph¸p ®iÒutra, trinh s¸t vµ c¸c biÖn ph¸p kh¸c. D­íi gãc ®é lµ nh÷ng ®Æc ®iÓm cña téi ph¹m vµ nh÷ng t×nh tiÕt cã liªn quan ®Õn téi ph¹m Cã ý nghÜa ®Ó ®iÒu tra kh¸m ph¸ téi ph¹m, ®Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m chÝnh lµ c¬ së ®Ó lËp kÕ ho¹ch ®iÒu tra. Tµi liÖu thu thËp ®­îc trong qu¸ tr×nh ®iÒu tra ph¶i ®­îc nghiªn cøu, xem xÐt trong mét thÓ thèng nhÊt, cã mèi quan hÖ h÷u c¬ víi nhau, kh«ng nªn xuÊt ph¸t mét c¸ch m¸y mãc ®¬n thuÇn tõ khèi l­îng c¸c sù kiÖn, t×nh tiÕt.

C¬ së logic cña lËp kÕ ho¹ch ®iÒu tra chÝnh lµ gi¶ thuyÕt ®iÒu tra. Khi lËp kÕ ho¹ch ®iÒu tra cÇn nghiªn cøu toµn bé th«ng tin cã liªn quan ®Õn vô ¸n, ®¸nh gi¸ sè l­îng, møc ®é tin cËy, tÝnh liªn quan còng nh­ gi¸ trÞ cña chóng ®èi víi ho¹t ®éng ®iÒu tra.

§Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m lµ c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn ®Ó x©y dùng gi¶ thuyÕt ®iÒu tra. TiÕp theo, gi¶ thuyÕt ®iÒu tra l¹i lµ c¬ së logic ®Ó lËp kÕ ho¹ch ®iÒu tra; ®ång thêi, ®Æc ®iÓm h×nh sù l¹i ®ãng vai trß lµ c¬ së th«ng tin cïng víi c¬ së logic lµ gi¶ thuyÕt ®iÒu tra ®Ó lËp kÕ ho¹ch ®iÒu tra. Nh­ vËy, nã lµ c¬ së quan träng ®Ó x©y dùng gi¶ thuyÕt ®iÒu tra vµ lËp kÕ ho¹ch ®iÒu tra.

Nh­ vËy, ®Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m lµ mét bé phËn cÊu thµnh, lµ tiÒn ®Ò ®Ó x©y dùng lý luËn chung vÒ ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra h×nh sù còng nh­ ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra téi ph¹m cô thÓ. §Æc ®iÓm h×nh sù quyÕt ®Þnh ph­¬ng h­íng vµ néi dung kÕ ho¹ch tæ chøc ph¸t hiÖn téi ph¹m, ®ång thêi lµ c¬ së ®Ó x©y dùng gi¶ thuyÕt ®iÒu tra vµ lËp kÕ ho¹ch ®iÒu tra. §Æc ®iÓm h×nh sù téi ph¹m cã tÇm quan träng ®Æc biÖt ®èi víi ho¹t ®éng ph¸t hiÖn, ®iÒu tra kh¸m ph¸ téi ph¹m.



tải về 1.05 Mb.

Chia sẻ với bạn bè của bạn:
1   2   3   4   5   6   7   8




Cơ sở dữ liệu được bảo vệ bởi bản quyền ©hocday.com 2024
được sử dụng cho việc quản lý

    Quê hương