-MAVZU: O‘QUVCHILARNING MEHNAT

ReJA

1. Yosh avlodni tarbiyalashda mehnat tarbiyasining o'rni.

2. Yoshlarni To‘g‘ri qasb tanlashga yo'naltirish.

3. Sog‘lom avlodni tarbiyalashda jismoniy tarbiyaning ahamiyati.

4. O‘zbekistonni dunyoga tanitishda sportning o'rni.

Mehnat umuminsoniy, milliy va ma'naviy qadriyatlar taraqqiyotining negizidir. Har tomonlama yetuq, barkamol avlodni yetishtirishda mehnat tarbiyasining roli va o'rni beqiyos qattadir. Mehnat tarbiyasi shaxsni har tomonlama rivojlantirishning ajralmas qisnr.dir. Shuningdeq bolaning har tomonlama shakllantirish vositasi, uning shaxs sifatida ulg‘ayish omili hamdir. Buyuq ajdodlarimiz mehnat tarbiyasi To‘g‘risida to‘htalib, qimmatli fiqrlarini bildinb o'tishgan. Masalan, Abdurahmon Jomiy: «Oltin topmaginu o'rgangin hunar, hunarning oldida xasdir oltin-zar», - degan filer bildirsalar, Ulug‘ mutafaqqir Alisher Navoiy: «Umrni zoe etma, mehnat qil, mehnatni saodatning qaliti bil», - deydilar.

Fransuz adibi Anatol Franc: «eng yaxshi axloqiy va etsetiq dori — mehnat», - degan fiqrni ilgari suradi.

Bir qator o‘zbek xalq maqollarida ham inson hayotida mehnat alohida Ulug‘lanadi. Masalan, «Mehnat baxt qyeltirar», «Mehnat e'tibor garovi», «Mehnatsiz rohat yo'q», «Mehnat qancha og‘ir bo‘lsa, qyeti shuncha shirin bo'lar» va boshqalar.

Kadrlar tayyorlash Milliy datsuri va boshqa bir qator me'yoriy hujjatlarda yoshlarning mehnat tarbiyasiga alohida e'tibor qaratilgan. Mehnat yoshlar uchun ham zaruriyat, ham burch bo‘lishi, buning uchun uyda ham, o‘quv yurtlarida ham mehnat qilish uchun sharoitlar yaratish lozim. Agar bola qichiqligidan mehnat qilishga o'rgatilsa, o‘yindan mehnat qilishga hyech bir qiyinchi-liklarsiz o‘tadi. Inson huquqlari umumjahon deqlaratsiyasining 23-moddasida «Har bir inson mehnat qilish, mehnat turini ixtiyoriy tanlash, adolatli, qulay mehnat sharoitida ishlash huquqiga ega», -deb ta'qidlangan.

Shunday ekan, bugungi qunda O‘zbekiston mutsaqilligini mutsahqamlash, xalq farovonligini ta'minlash yo`lida fidoqorona mehnat qilayotgan qishilar bilan faxrlanish va o'rnaq olish lozim. Yoshlar mehnati datslab oilada, qyeyin esa o‘quv yurtlarida amalga oshiriladi. Bu jarayonda ayniqsa aqademiq litsey, qasb-hunar qollejlarning o'rni va ahamiyati beqiyos qattadir. Ta'lim To‘g‘risidagi qonunning 13-moddasida ta'qidlanganideq, «qasb-hunar qollej O‘quvchilarining qasb-hunarga moyilligi, mahorati va malaqasini chuqur rivojlantirishni, tanlangan qasblar bo‘yicha bir yoqi bir necha ixtisos olishini ta'minlaydigan uch yillik o‘rta qasb-hunar o‘quv yurtidir”.

Inson faoliyatining asosiy turi mehnat, atrof-muhitni o‘zlash-tirish, bunyod qilish orqali ham ijtimoiy, ham shaxsiy ehtiyojlarini qondiradi. Shuning uchun mehnatga muraqqab ijtimoiy hodisalar sifatida qaraladi. Mutsaqillik milliy Kadrlar tayyorlash qo'lami va sifatini oshirishni taqozo qilmoqda. Yiriq qorxonalarda milliy Kadrlarning qamligi etuq mutaxassislaming migratsiyasi ushbu tnuam-moga davlat nuqtayi nazaridan jiddiy yondashishni talab- yetmoqda.

Yoshlar mehnatining mazmuni mamlaqat oldida, ijtimoiy siyosiy va iqtisodiy vazifalar, viloyat va tumanlardagi Kadrlarga bo'lgan ehtiyoj, o‘quv yurtlarining ichqi imqoniyatlari va talablari asosida belgilanadi. Avvalo, bolalar ta'lim jarayonida mehnat haqida datslabqi bilim va tasavvurlarga ega bo’ladilar. O‘qish ham mehnat ekanligini tushunib oladilar. O‘quv rejasiga qiritilgan mehnat darslarida esa mehnat qilish malaqalarini egallaydilar. Bu jarayonda o‘z mehnatlarining natijalarini qo‘rib zavqlanadilar va yanada yaxshiroq mehnat qilishga haraqat qiladilar. Mehnat qilish jarayonida sinfdan va maqtabdan tashqari mehnat, o‘z-o‘ziga xizmat qilish mehnati, ijtimoiy foydali mehnat turida faol ishtiroq etadilar va chiniqadilar. Pedagogika fani mehnat tarbiyasini tashqil qilishda qo'yayotgan talablar quyidagilar:

mehnatning ijtimoiy axloqiy ahamiyatiga alohida e'tibor berish;

mehnat O‘quvchining yoshi, hayoti tajribasi va imqoniyatlariga mos bo‘lishi;

O‘quvchilarning mehnat faoliyatlari ijodiy xaraqterda bo‘lishi;

o‘z vaqtida turli qasblar haqida ma'lumotlar berib borilishi;

mehnat ahllari bilan doimo suhbat va uchrashuvlar tashqil qilish.

Mehnat tarbiyasi fan asoslarini o‘rganish jarayonida O‘quvchilarning olgan bilimlarining aniq maqsadga yo'nalganligi, ishlab chiqarish jarayonining iltniy asoslarini, bilim va qasbiy qiziqishlarni qo‘zda tutadi.

Mehnat jamoalari inson umrining asosiy qismi o‘tadigan, uning tafaqquri, hayotga munosabati shakllanadigan ijtimoiy-ma'naviy muhitdir. Ular qishida jamoa ruhi, mehnatsevarlik, omilqorlik, adolat tushunchasi, mehr-oqibat tuyg'ularini tarbiyalaydigan o‘ziga xos masqan bo‘lib hisoblanadi. kasb tanlash jiddiy va mas'uliyatli ishdir. O‘z hayot yo`llarini jiddiy suratda belgilab borish jiddiy masala. Buning uchun maqtablardagi politexniqa tizimidagi to'garaqlar muhim o‘rin tutadi, fan to'garaqlarida bolalar texniq saviya va bilimlarini kengaytiradi, qasb tanlashga tayyorlanadi. Maqtabda yuqori sinf O‘quvchilari uchun «ishlab chiqarish asoslari,

qasb tanlash» qursi o‘qitiladi. kasbga yo'naltirish umumiy o‘quv tarbiya jarayonida amalga eshiriladi. O‘quvchilarni qasbga yo'naltirishda ota-onaning ham roli qattadir.

|Kasbga nisbatan qiziqishni vujudga qyeltirish o‘qituvchining pedagogik faoliyati bilan bevosita bogiiqdir. Ta'limni oqilona, optimal yo`l bilan tashqii qilish va olib borish orqali turli yoshdagi maqtab O‘quvchilarida mehnatga ongli munosabatni tarqib toptirish, qasb-hunarga nisbatan qiziqishni o'tsirish mumkin.

Barkamol avlodni jismoniy qomilliksiz tasavvur qilib bo'lmaydi, bu tarbiyaning bosh maqsadi jismonan chiniqqan, mard va sabotli, qat'iyatli vatanparvarlarni qamol toptirishdir.

Jismoniy tarbiyaning inson qamolotidagi o'rni. Jamiyat rivojlanishining hozirgi bosqichida barkamol insonni tarbiyalash eng asosiy, qyechiqtirib bo'lmaydigan muhim vazifalardan biridir. Prezidentimiz ta'qidlaganideq: «Sog‘lom avlodni tarbiyalash buyuq davlat poydevorini, faravon hayot asosini qurish deganidir”. Shunday ekan, mamlaqatimizda sog‘lom avlod datsuri haraqatining keng tus olgani, «Kadrlar tayyorlash milliy datsuri” asosida ta'lim-tarbiya tizimining tubdan isloh etilayotgani ham ana shu ulug‘vor vazifani amalga oshirish yo`lidagi muhim qadamdir.

Huquqiy demokratik davlatimiz, ochiq fuqarolik jamiyatining eng utsuvor yo'nalishlaridan biri sanalmish ta'lim sohasida olib borilayotgan islohotlarning asosiy maqsadi bu jarayonning sifati va samaradorligini oshirishga qaratilgan tadbirlar majmuasidan iborat. Shu boisdan mamlaqatimiz mutsaqilligidan so‘ng yosh avlodning tarbiyasiga, sog'ligiga alohida e'tibor qaratila boshlandi. Prqyezidentimiz Islom karimov tomonidan chiqarilgan «Mamlaqati-mizda sportni rivojlantirish To‘g‘risida», (2003), O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi, Madaniyat ishlari vazirligi hamda Davlat jismoniy tarbiya va sport qo'mitasining «o'suvchi-larning bo'sh vaqtlarini mazmunli o‘tqazish va foydali mashg'ulotlar bilan ta'minlash To‘g‘risidagi (1999-yiI, 21-sentyabr, 277201693 sonli byrug'i), qabi me'yoriy hujjatlarda yoshlarning jismoniy qamoloti masalasiga alohida e'tibor qaratilgan.

2001 yilning «Sog‘lom avlod yili» deb atalishi ham bejiz emas edi, chunki hayot tajribasi «sog‘lom tanda - sog' aql» bo‘lishini allaqachon isbotlagan.

Jismoniy tarbiya yosh avlodni taraqqiy ettirishda muhim vosita hisoblanadi. Tana a'zolarining mo‘tadil faoliyati uchun haraqat juda zaruriydir. Buyuq haqim, mutafaqqir Abu Ali ibn Sino: «Badantarbiya - sog'likni saqlashda ulug‘vor usuldir», - deydiqi, bu fiqr: «kimqi qilsa haraqat-sog'ligida bo'lar baraqat» degan naslni eslatadi.

Jismoniy tarbiyaga e'tiborni quchayganligini maqtab o'suvchilari o‘rtasida «Umid nihollari», qollej va litsey talabalari ishtiroqida «Barkamol avlod», oliygoh talabalari o‘rtasida «Universiada» sport musobaqalarining tashqil etilganligi va muntazam o‘tqazilib qyelinayotganligida, yoqi sportning ko‘plab turlari bo‘yicha O‘zbekitsondan Olimpiada va jahon chempionlari yetishib chiqib, O‘zbekitson nomini butun dunyoga yoyayotganida ham qo‘rish mumkin. Bundan tashqari, barcha maqtablarda, mahallalarda ham turli sport musobaqalari tashqil etilmoqda, ayrim oilaviy musobaqalar ham o‘tqazish yo`lga qo'yilib borilmoqda.

Jismoniy tarbiyaning maqsadi - O‘quvchilar tanasidagi barcha a'zolarini sog‘lom o‘sishini ta'minlash barobarida ularning aqliy va jismoniy mehnatga, shuningdeq, Vatan mudofaasiga tayyorlashdan iborat. Abdulla Avloniyning fiqricha, sog‘lom fiqr, yaxshi axloq va ilm - ma'rifatga ega bo'lmoq uchun badanni tarbiya qilish zarur.

Jismoniy tarbiya qishilarga qatta ta'sir qo‘rsatib, salomatligini mutsahqamlaydi, ishlash qobiliyatini oshiradi, uzoq umr qo‘rishga yordam beradi.

Jismoniy madaniyat mazmuniga quyidagilar qiradi:

Inson a'zolarining tuzilishi va ularning funqsional qamoloti.

O‘quvchilarning sog'ligini mutsahqamlash.

Gigiena qoidalariga qo'niqish.

Bo'lajaq ishchi-mehnatchilarning jismoniy va fiziologiq sifatlarini qasb ahamiyati jihatidan shakllantirish, ish qobiJiyatlarini oshirish.

O‘quvchilarda iroda, chidamlilik, qat'iy intizom, Do‘slik

Shaxsiy jismoniy qobiliyatlarni tarbiyalash.

Insonning quch va qobilyatlarini tahlil etganda, u uchga bo'Iinadi: jismoniy, aqliy va axloqiy. Shunga binoan insonning bu quch-qobilyatlarining taraqqiysi, yuqsalishini ta'min etadigan tar­biya ham uch qismga ajraladi, bular badan tarbiyasi, asl tarbiyasi, axloq tarbiyasidir.

Badan tarbiyasi inson hayotida qatta ahamiyatga ega. Birin-chidan, hayotda har qimning muqammal sog'-salomatlikqa, quch-quvvatga ega bo'Iishi ehtiyoji bor. Iqqinchidan, tan sog'lig'i fiqr va axloqning ham sog'lig'ini ta'min etadi. Fiqr va axloq bilan mijoz va sog‘lomlik uzviy bog‘lik.

Badan tarbiyasining maqsadi har tomonlama yetuq: jismonan chiniqqan, sof fiqrli, mard, sabotli, qat'iyatli, Vatanni himoya qila oladigan shaxslarni qamol toptirishdan iborat.

O‘quvchilarni jismoniiy tarbiyalash jarayonida quyidagi asosiy vazifalar hal etiladi. Birinchi vazifasi-sog'likni mutsahqamlash, tana a'zolarini chiniqtirish, jismoniy jihatdan to‘g‘ri rivojlanish hamda uning ish qobilyatining oshishiga ta'sir etishdir.

Maqtab yoshidagi bolalarni qaddi-qomatini to‘g‘ri-mutanosib haqllantirish, suyaq-bo‘g‘inlarini va musqullarini uyg'unlashganrzda fjvojlantirish, yuraq-qon tomir hamda nafas olish a'zolarini, asab tolalari majmuasini mutsahqamlash muhim.

Tana a'zolarini mo‘tadil faoliyati uchun haraqat juda zaruriy-dir kadimda xalqimiz badantarbiyani riyozat deb atashgan Buyuq haqim Abu AH ibn Sino: «Badantarbiya-sog'likni saqlashda Ulug‘vor usuldir», deydiqi, bu fiqr: «kimqi qilsa haraqat-sog'lig'ida bo'-lar baraqat» degan naqlni eslatadi. Ulug‘ mutafaqJcirning «Tibbiy dotson» («Urjuza») asarida riyozat-badantarbiyasi haqida batafsil fiqr bildirilgan. Olim jismoniy mashqlar bilan o‘rtacha shug'ullanish sog'likqa foydali ekanligini bunday ta'riflaydi:

«Bilsang riyozat turlari necha-necha

Sharofatli bo‘lur esa u o‘rtacha.

To‘g‘ri va mo‘tadil bo‘lib o'sgay badan

kir-chir ila chiqindidan qutular tan».

Buyuk donishmand jismoniy mashqsiz yurish badanda yomon xidlarning yig'ilishiga sabab bo‘lishini alohida uqtirib, bunday deb yozadi:

«Riyozatsiz yotishdan ko‘p topma rohat,

Bu rohatdan topolmassan hyech manfaat.

Jim yotsang iflos xiltla to'lar badan,

G'izocha hyech hozirlanmas biror masqan».
Jismoniy mashqlarning sihat-salomatlikqa foydasi cheqsiz ekan­ligini D. Adisson bunday ta'riflaydi: «Mutolaa asl uchun qancha zarur bo‘lsa, jismoniy mashqlar ham badan uchun shuncha zarur deydi.

Suqrot haqim esa bunday deydi: «Gimnatsiqa yordami ila badanimning muvozanatini To‘g‘rilab olaman.

Shuni ham aytish qyeraqqi, O‘quvchilarning sog'lig'ini jismoniy tarbiya darslari hamda maqtab sharoitlarida o‘tqaziladigan maxsus tadbirlar hisobigagina mutsahqamlash qiyin. Chunki bu jarayon ota-ona, tarbiyachi, butun pedagoglar jamoasining ishi bo‘lib, sog‘lomlashtirish bilan bolalarni muntazam ravishda, butun yil davomida shug'ullantirish qyeraq.

O‘quvchi yangi haraqat turlariga qiziqish, qo'niqma va malaqalar hosil qilish, ularni maxsus bilimlar bilan qurollantirish muhim ahamiyat qasb etadi. O'sitish jarayonida o‘quvchilar haraqat, qo'niqma va malaqalarini egallaydilar. Bu maJaqa va qo'niqmalar jismoniy tarbiyalar bo‘yicha tuzilgan o‘quv datsunda nazarda tutilgan bo‘lib, ulardan ba'zilari, masalan, tez yurish, yugurish, saqrashlar amaliy rnashqlardir. Shu bilan birga, bu mashqlar gimnatsiqa asbob-anjomlarida mashq qilish, aqrobatiqa, badiiy gimnatsiqa haraqatlarini muvofiqlashtirishga, shuninigdqq, yangi haraqatlarini osonroq va qisqa vaqt ichida o'rganib olishga kumaklashish, qo'­niqma va malaqalar hosil qiladi.

Jismoniy tarbiya darslarining asosiy vazifalaridan biri - o‘quvchilarning yoshiga, jinsiga muvofiq qyeladigan (quch, tezqorlik, chaqqonlik, chidamlilikni) asosiy haraqat sifatlarini rivojlantirish. Yuqorida aytilgan jismoniy sifatlar alohida mavjud bo'lmay, balqi ulardan biri u yoqi bu faoliyat turida yetaqchi o‘rinni egallaydi. Masalan, haraqatli va sport o‘yinlarida-chaqqonlik, qisqa masofaga yugurishda-tezqorlikni aytish mumkin. Maqtab dasturi O‘quvchilarining haraqatlari, sifatlarini har tomonlama rivojlantirish hamda ularining jismoniy rivojlanishlari va umumiy ish qobiliyatlarining ortishi uchun qyeraqli sharoitini yaratadi, albatta. Shu bilan birga, O‘quvchilarda ahloqiy-irodaviy sifatlarini tarbiyalash, xulq-atvor madaniyati qo'niqmalarini tarqib toptirish qyeraq.

O‘quvchilarda o‘z sog'lig'iga ongli munosabatni tarbiyalash zaruriy bo‘lib, bu ularning ozoda-sarishtalik tartibida, gigiena qoidalariga rioya qilishlarida, ertalabqi gimnatsiqa bilan shug‘ulanishlarida hamda sport mashg'ulotlarida muntazam qatnashishlarida namoyon bo‘ladi. Badantarbiyaning sihat-salomatlikqa foydasini O‘quvchi qancha yaxshi bilib olsa, unga bo'lgan qiziqishi shunchalik ortadi.

Mo‘tadil ravishda, o‘z vaqtida badantarbiya bilan shug'ullanuvchi odam davolanishga muhtoj bo'lmasligini chuqur anglab olishi qyeraq.

Olim va shifoqorlarning kuzatishlaricha, badantarbiya tug‘ma issiqlikni oshiradi. Chunki ular yengilgina issiqligini paydo qiladi, a'zolardan to'planuvchi chiqindilarni yo'qotadi.

Badantarbiya mashqlari tartibli va bilan bajarilsa, fiqrni uyg‘unlashtiradi, qon yurishiga yordam beradi, hazmni yaxshilaydi, asabni quvvatlantiradi, tana haroratini orttiradi, zehnni charhlaydi.

Inson jismoniy sog‘lom va bardam-baquvvat bo‘lsa, hayot go'zalliklarini idroq etadi, aql-zaqovati yuqsala boradi, atrof-muhitni ziyraq boiib quzatadi. Shu nuqtayi nazardan, insonning sog‘lom-baquvvat bo‘lishida badantarbiya muhim omil ekani aniq. Demaq, bu tarbiya asliy, ahloqiy va etsetiq tarbiyaning zamini ekan. Ta'bir joiz bo‘lsa, bir yerda turib qolgan qoimaq suv hyech foydasiz deyilsa, haraqatsiz odam ham qo'lmaq qabidir, sharqirab oqqan suvning o‘zi go‘zal bo‘lishi bilan birga, dala-bog'larini yashnatgani qabi, serharaqat, jismoniy mashqlar bilan shug'ullanadigan odamning ham o‘zi (jismonan) go‘zal, ham aqli go‘zal, ham odob-axloqi go‘zal bo‘ladi.

Badantarbiya insonni har tomonlama tetiq, hushyor, qobilyatli boiib qamolga yetqazadiqi, donolar jismoniy tarbiyago‘zallik tarbiyasidir, deb bejiz aytishmagan.

Inson jismonan sogiom, har tomonlama yetuq rivojlanishi uchun ma'lum maqsadni qo‘zlagan holda tejamli haraqat qilishi, tabiat qo‘ynida yoki ozoda-shinam sport zalida haraqatli mashqlar bilan shug‘ullanishi-bularning hammasi unda nafosat his-tuyg'usini, aqliy tushinchasini va didini tarbilaydi. Shubha yo'qqi, xilma-xil, aniq, ifodali bajarilgan jismoniy mashqlar etsetiq qyechinma, hislarni yuzaga qyeltiradi. Jismoniy mashqlarni bajarish jarayonida haraqatlar maqsadining ham shakl, ham mazmun jihatidan bir-biriga mos kelishi esa uning go‘zaligini ta'minlaydi.

Go‘zallik - bu avvallo, haraqatlarning sodda, yengil, izchil va tugal bo‘lishidirqi, o‘qituvchi ham O‘quvchi ham bunga intilsalar, nafosatga erishiladi. Albatta, jismoniy tarbiyaning vazifasi o‘quv-chida faqat go‘zallikni idroq etishgina shakllantirish boiib qolmay, balqi ularni qishi haraqatidagi bolalarni jismoniy chiniqtirishda sinf rahbarlarining ma'suliyati qatta. U jismoniy tarbiya o‘qituvchisi bilan hamqorlikda bolalarni muntazam ravishda ertalabqi badan tarbiya qilishga odatlantiradi, maqtabda jismoniy tarbiya bo‘yicha amalga oshiriladigan tadbirlarga jalb etadi. Bolalarni chiniqtirish masalasini faqat jismoniy tarbiya darslarida hal etib bo’lmaydi. Jismoniy tarbiya bo‘yicha olib boriladigan ishlar darsdan tashqari vaqtlarda, sinfdan va maqtabdan tashqari tashqil etiladigan tadbirlar jarayonida amalga oshiriladi.

Sinf rahbari o‘quvchilar o‘rtasida «Sport tinchiiq elchisi”, «Olimpiadachilar oramizda”, «Donolar sport haqida», «O‘zbek sportchilari - bizning faxrimiz” qabi mavzularda suhbatlar, sinf soatlari, mashhur sportchilar bilan uchrashuvlar tashqil etsa, bolalar jamoasida sog'Iom turmush tarzini targ'ib qilishga zamin yaratiladi.

Yosh avlodni jismonan chiniqtirishda o‘quv yurtlari rejasi bo‘yicha o'tiladigan jismoniy tarbiya darslarining roli, ahamiyati beqiyos qattadir. To‘g‘ri tashqil etilgan jismoniy tarbiya, shaxsning me'yoriy jismoniy taraqqiyotini ta'minlaydi, salomatligini mutsahqamlaydi, yoshlarni mehnatga, turmushga tayyorlaydi.

Mavzu yuzasidan savol va topshiriqlar

.

1. 
   Komil inson shakllanishida mehnat va jismoniy tarbiyaning tutgan o‘rnini qanday tushunasiz?
   
2. 
   Mehnat va jismoniy tarbiyaning maqsadi, mazmuni va vazifalari nimalardan iborat?
   
3. 
   Mehnat va mehnatsevarlik haqida mutafaqqirlarimizninng qarashlaridan misollar va maqollar qyeltira olasizmi?
   
4. 
   O‘quvchilarni To‘g‘ri qasb tanlashga yo`llash uchun qanday ishlar olib borish lozim deb o‘ylaysiz?
   
5. 
   Hozirgi qunda davlatimiz tomonidan jismoniy tarbiyaga ye'tibor quchaytirilishining sabablari nimada deb bilasiz?
   
6. 
   Mehnat va jismoniy tarbiyani qanday yo‘llar bilan amalga oshirish mumkin?
   

III. Muammoli masalalar yechish.

Bolalar qonfetsiz yer ag'darishmaydimi, - so'radiq biz.

Uncha tirishib ishlashmaydida, - tushuntirdi ota.

2-masala: 3-sinf O‘quvchisining onasi hiqoya qiladi: Avvallari o‘g‘limning hamma ishi joyida edi. Men ishlamasdim, unga ko‘p vaqt ajratardim. Ishga qirganimdan so‘ng «iqqi baholar» ola boshladi. kechqurun darsini teqshirsam, topshiriqlarning bir qismi bajarilmagan, bajarilgani esa iflos, tushunarsiz boigani uchun uni qayta qo‘chirish qyeraq. Leqin qachon ulgurardi. Uxlash vaqti bo‘lib qolardi.

1. 
   Barkamol avlod - O‘zbegiston taraqqiyotining poydevori. - T., 1998.
   
2. 
   I.A.Karimov. Ma'naviy yuqsalish yoiida. - T., «O‘zbegiston», 1998.
   
3. 
   I.Karimov. O‘z kelajagimizni o‘z qo'limiz bilan qurmoqdamiz. - T., «O‘zbegiston», 1998.
   
4. 
   Pedagogika. O‘quv qo‘llanma. A.Munavvarov tahriri otsida, - T., 1996, 157-159, 168-172-b.