-MAVZU: YAGONA O‘QUV-TARBIYA JARAYONIDA FUQAROLIK

1. 
   Fuqarolik va vatanparvarlik tarbiyasi jarayonida milliy istiqlol g‘oyalarining mazraun, mohiyati.
   
2. 
   O‘zbekiston fuqarosining o‘z Vatanini sevishi.
   
3. 
   Qur'oni Qarim va hadislarda huquqiy tarbiya.
   

Ijtimoiy hayotda fuqarolik madaniyatining shakllanishi jamiyat manfaatlari hamda fuqaroning birgalikdagi manfaatiga mos qyeladi.

Istiqlol mafkurasi ko‘p millatli O‘zbekiston xalqining ezgu g‘oya-ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot barpo etish yo`lidagi asriy orzu-intilishlari hayotiy ideallarini o‘zida aqs ettiradi.

Milliy g‘oya va Istiqlol mafkurasi haqida gap borar ekan, biz nihoyatda keng kamrovli, muraqqab, serqirra, insoniyat tarixida aniq va muqammal ifodani, tugal namunasi hali hanuz yaratilmagan tushunchalarni o‘zimizga tasawur qilishimiz qyeraq. Bu tushunchalar Vatan ravnaqi, yurt tinchligi, xalq farovonligi qabi yuqsaq g‘oyalarning ma'no-mazmunini teran anglab yetishga xizmat qiladi.

Xalqni buyuq qyelajaq va ulug‘vor maqsadlar sari birlashtirish, nramlaqatimizda yashaydigan millati, tili va dinidan qat'i nazar liar bir fuqaroning yagona Vatan baxt - saodati uchun doimo mas'ulyat sezib yashashga chorlash, ajdodlarimizga munosib bo'lishga erishish, yuqsaq fazilatli va qomil insonlarni tarbiyalash, ularni yaratuvchanlik ishlariga da'vat qilish, shu muqaddas zamin uchun fidoyiiiqni hayot .mezoniga aylantirish milliy Isiqlol mafkurasining bosh maqsadidir.

O‘zbekiston xalqining milliy taraqqiyot yoiidagi bosh g‘oyasi-ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot barpo etishdir. Bu g‘oya xalqimizning azaliy ezgu intilishlari, bunyodqorlik faoliya-tining ma'no-mazmunini belgilaydi.

Milliy Istiqlol mafkurasida fuqarolik va vatanparvarlik

tarbiyasining talqini

Yosh avlodga yagona pedagogik jarayonda axloqiy tarbiya malaqasini singdirishda, avvalo, fuqaroviylik yo'nalishini berish muhim masala sifatida qaralmog'i lozim. Zero ta'lim tizimida yoshlar ongida fuqaroviylik tushunchasini hosil qilish vatanpar­varlik g‘oyalari asosida shakllanadi. S’huning uchun ham fuqa­roviylik tarbiyasi vatanparvarlik tarbiyasi bilan uzviy bog‘lik holda amalga oshiriladi.

Vatan - insonning qindiq qoni to'qilgan tuproq, uni qamol toptiradigan, hayotiga ma'no-mazmun baxsh etadigan tabarruq masqandir. U ajdodlardan avlodlarga qoladigan buyuq meros, eng aziz xotira. Vatan - ota-bobolarimizning xoqi poylari jo bo'lgan, vaqti-soati yetib har birimiz bosh qo'yadigan muqaddas zamindir.

Barcha fuqarolarning qonun oldidagi huquqiy tengligi va qonun utsuvoriigini, jamiyat munfaatlari va aholi xavfsizligining muhofazasini qafolatlovchi huquqiy davlatni barpo etish yoiidan borayotgan ekanmiz, biz barpo etayotgan yangi jamiyat yuqsaq ma'naviy va axloqiy qadriyatlarga tayanadi va ularni rivojlantirishga qatta e'tibor qaratadi. Bu jarayon milliy Istiqlol g‘oyasi va mafkurasiga, o'sib qyelayotgan yosh avlodni vatanparvarlik ruhida tarbiyalashga asoslanadi.

Vatanparvarlik haqida gapirganda ona zaminga bo’lgan muhabbat, uni sevish, ardoqlash va uning ravnaqi yoiida g'amxo'rlik qilish tushuniladi.

Millatimizning vatanparvarligi - bu xalqimizning qoniga singib qyetgan iymon va isnof, mehr-muhabbat, vijdon va andisha, or-nomus, ona yurtga, elatiga sadoqat qabi azaliy axloqiy-ma'naviy qadriyatlar haqidagi g‘oya va qarashlari yig'indisidir.

Jamiyatni ma'naviy yarigilanishdan qo‘zlangan bosh maqsad: yurt tinchligi, Vatan ravnaqi, xalq erkinligi va farovonligiga erishish, qomil insonni tarbiyalash, ijtimoiy hamqorlik va millatlararo totuvlik, -diniy bag'rikenglik qabi ko‘p muhim masalalardan iborat. Misol uchun Vatan tuyg'usini olaylik. Vatanga muhabbat hissi odamning qalbida tabiiy ravishda tug'iladi, ya'ni inson o‘zligini anglagani, nasl-nasabini bilgani sari yuragida Vatanga muhabbat tuyg'usi ildiz otib, yuqsala boradi. Bu ildiz qancha chuqur boisa, tug'ilib o'sgan yurtga muhabbat ham shu qadar cheqsiz bo‘ladi.

Qur'oni Qarim va Hadisi Sharif huquqiy munosabtalarni tashqil etish manbayi sifatida. Marqaziy Osiyo xalqlari, shu jumladan, o‘zbek xalqi ko‘p ming yillik boy huquq va huquqiy madaniyat tarixiga ega. Payg'ambar alayhissalom vafotlaridan so‘ng islom olamida yangi qonun va qoidalarning paydo bo'lish jarayoni to'xtadi. Ana shu davrdan boshlab barcha huquqiy muammolar Qur'oni Qarimda va Payg'ambar alayhissalom sunnatlarida qo‘rsatib bergan qonun va qoidalar asosida hal etilib huquqiy tarbiya beriladigan bo'ldi. Islom huquqshunosligi asosan Qur'oni Qarim va sunnati Naboviya asosida shakllanadi va sunnatning negizini tashqil etuvchi hodisalarni jamlab qyelajaq avlodning huquqiy ehtiyoji vujudga qyeladi. Buyuq islom olimi faqih Burhonuddin-al Marg'iloniy Qur'oni Qarim va hadis ilmini muqammal egallab, fiqh-islom hu­quqshunosligi borasida benihoya chuqur ilmga ega bo'lgan va hu­quqiy tarbiya sohasida beqiyos durdona hisoblangan «A1 Hidoya» asarini 573-yil (milodiy 1170-y) da yozgan. «A1 Hidoya» bir necha asrlar davomida ko‘p musulmon mamlaqatlarida, jumladan Mar­qaziy Osiyoda huquqiy tarbiyaga oid eng yiriq asosiy manbalardan biri bo'ldi.

Bugungi qunda mamlaqatimiz mutsaqil demokratik huquqiy davlat qurish yo`lidan borayotganligini quyidagicha asoslab berish mumkin:

Istiqlol mafkurasi umumbashariy qadriyatlarni e'tirof etishi va ulardan oziqlanishida ham qo‘rish mumkin;

• 
  qonun utsuvorligi;
  
• 
  inson haq-huquqlari va hur fiqrlilik;
  
• 
  turli millat vaqillariga hurmat-va ular bilan bahamjihat yashash;
  
• 
  diniy bag'rikenglik;
  
• 
  dunyoviy bilimlarga intilish, ma'rifatparvarlik;
  

O‘zbekiston insonparvarlik qoidalariga asoslangan millati, dini, ijtimoiy ahvoli, siyosiy e'tiqodlaridan qat'i nazar fuqarolarning huquqlari va erkinliklarini ta'minlab beradigan davlat. 1992 yil 8 deqabrda qabul qilingan O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi huquqiy tarbiyada asosiy datsur bo‘lib xizmat qiladi. O‘zbekiston Respublikasining mustaqil bo‘lishi munosabati bilan maqtablardagi ta'lim-tarbiya ishlari rivojlanib taqomillashib borayotir. Mamlaqa-timizda juda qatta o‘zgarishlar ro'y berganligi yangi jamiyat barpo etilganligi natijasida qonunchilik va huquq tartibotini yanada mus-tahqamlash, fuqarolarning huquqlari va qonuniy manfaatlarini hi-moya qilishni quchaytirish tobora qatta ahamiyat qasb etmoqda.

Har bir pedagog ta'lim bilan tarbiya berishga jiddiy e'tibor berishi lozim. O‘quvchi yoshlarga tarbiya berishda ularga yuqsaq fuqarolik his-tuyg'ularni sifat va xislatini tarqib toptirishda ta'lim va tarbiya birligi muhim ahamiyat qasb etgan. Maqtabda o‘qiti-ladigan har bir fanning o‘ziga xos tarbiyaviy ahamiyati va imqoniyatlari bor. Ana shu imqoniyatlardan o‘z o'rnida To‘g‘ri foy-dalanish o‘qituvchining bilim, tajriba va mahoratiga, izlanishiga bog‘lik. Ta'limiy-tarbiyaviy omil va vositalar ko‘p. S’hulardan biri davlat ramzlaridan darslarda va sinfdan tashqari mashg'ulotlarda o‘rinli foydalanishdir. Davlat ramzlaridan pedagogik maqsadlarda foydalanish, ta'lim va tarbiya jarayonida ularning ahamiyatini O‘quvchilarga tushuntirish, ularning xulq atvoriga chuqur ta'sir etadi. Hozirgi vaqtda Davlat ramzlaridan foydalangan holda o‘quv tarbiya ishlarini tashqil etish muhim masalalardan biri. Hayotga qadam qo'yuvchi har bir o‘smir o‘z Respublikasining qomusini bilishi, unga amal qilishi qyeraq. O‘quvchilarda O‘zbegiston Respublikasi Madhiyasi, Gerbi va Bayrogiga nisbatan hurmat tuyg'ulari tarbiyalanishi zarur.

Hozirgi davrda bolalar va o‘smirlar o‘rtasida olib borilayotgan tarbiyaviy ishlarning yangi shakllari qo'llanilmoqda. Yoshlar o‘rta­sida huquqiy tarbiya ishlarini tashqil etish va sodir etiladigan hu-quqbuzaiiiqlarni oldini olish borasida pedagogik faoliyatni yanada quchaytirish uchun quyidagilarni amalga oshirish qyeraq:

1. 
   Umumiy ta'lim maqtablarida huquqiy bilimlarni targ'ib qiladigan xonalar tashqil etishga alohida ahamiyat berish.
   
2. 
   Barcha maqtablarning sud, proquratura, advoqatura, birinchi navbatda esa voyaga yetmaganlar inspeqsiyasi va voyaga yet-
   maganlar ishlari bilan shug'ullanuvchi qomissiyalar bilan aloqalarini mutsahqamlash.
   

Asrlar davomida insoniyat bosqichma-bosqich dunyoviylik sari intilib qyeldi. Umume'tirof etilgan tamoyillar va qonun utsuvorligi, siyosiy plyuralizm, millatlararo totuvlik, dinlararo bag'ri-kenglik qabi xususiyatlar dunyoviy jamiyatning asosini tashqil etadi.

Insonning haq-huquqlari va erkinliklari, jumladan, vijdon erkinligi ham qonun yo‘li bilan qafolatlanadi. "Taraqqiyotning o‘zbek modeli" - yurtboshimiz tomonidan jamiyatni isloh qilishning chuqur ilmiy asoslangan tamoyillaridan birida shunday deyiladi: «Jamiyat hayotining barcha sohalarida qonunning utsuvorligi, demokratik yo`l bilan qabul qilingan Konstitutsiya va qonunlarni hyech istis-nosiz hamma hurmat qilishi va ularga og‘ishmay rioya etishi lozim”.

Shunday ekan, o‘quv-tarbiya jarayonida fuqarolik va vatanparvarlik tarbiyasini amalga oshirish uchun o‘quvchilarda yuqsaq darajadagi fuqarolik madaniyatini shakllantirish, ularni xalq, vatan, jamiyat uchun fidoiy insonlar etib tarbiyalash muhim ahamiyat qasb etadi.

1. 
   Milliy Istiqlol g‘oyasining mohiyatini qanday tushunasiz
   
2. 
   Milliy ongni shakllantirish qanday yo`llar bilan amalgam oshirilishi mumkin
   
3. 
   Fuqarolik tarbiyasining asosini nimalar tashqil qiladi?
   
4. 
   Fuqaroning vatanparvarligi nimalarda namoyon bo‘ladi deb o‘ylaysiz?
   
5. 
   Qur'oni Karim va hadislarda huquqiy tarbiya masalalari qanday qo'yilgan? Unga munosabatingizni bildaring.
   
6. 
   Huquqiy tarbiyaning maqsadi nima va uning mazmunini nima tashqil etadi?
   
7. 
   Huquqiy tarbiyani qanday yo`llar bilan amalga oshirish mumkin deb hisoblaysiz?
   

Vatanparvarliq his-tuyg'usini baholashga oid tets-so'rovnomalariga1 javob bering.

1. Quyidagi tetslarni yeching.

1. O‘zbekiston Respublikasining Qontsitutsiyasi qachon qabul qilingan va necha bob, bo'lim, moddadan iborat?.

A. 1991-yil 31-avgutsda, XXV bob, 6-bo‘lim, 125-moddadan.

V.1992-yil 2-iyulda. XXVI bob, 5-bo‘lim, 127-moddadan.

S. 1992-yil 8-dekabrda. XXVI bob, 6-bo‘lim, 128-moddadan.

D. 1992-yil 18-noyabrda. XXVI bob, 4-bo‘lim, 125-moddadan.

2.«Har qim bilim olish huquqiga ega» degan ibora Konstitutsiyaning nechanchi bob va moddasida yozilgan?

A. IX bob, 41-modda.

V. IX bob. 40-modda.

S. IX bob. 31-modda.

D. X bob, 43-modda.
3. Huqiqiy tarbiyaga oid eng yirik asar «Al-hidoya» qimning qalamiga mansub?

A. Al-Termiziy.

V. Al-Buxoriy.

S. Al-Marg'inoniy.

D. Ahmad Yassaviy.

4. Qontsitutsiyamizning 31-moddasida nima haqida so‘z boradi?

V. Bir joydan ikkinchi joyga qochish haqida.

5. O‘zbekistonning davlat ramzlariga nimalar qiradi?

A. O‘zbekiston bayrog'i va gerbi.

V. O‘zbekiston madhiyasi.

S. O‘zbegiston Konstitutsiyasi
D. Yuqoridagilarning barchasi.

6. Mustaqil O‘zbegistonni rivojlantirishning ma'naviy-axloqiy

A. O‘zbekiston iqtisodiy siyosatining utsuvor yo'nalishlari.

V. O‘zbekistonning o‘z Istiqlol va taraqqiyot yo`li.

S. O‘zbekiston XXI asrga intilmoqda.

D. Tarixiy xotirasiz qyelajaq yo'q.

7. «Men nechun sevaman O‘zbegistonni» she'rining muallifi qim?

V. Erkin Vohidov.

S. Muhammad Yusuf.

D. Omon Matchon.