Hình 6. Phân loại LSNG theo mục đích sử dụng

Tóm lại, số lượng các loài LSNG người dân tại đây dùng làm cảnh và dược liệu là chiếm đa số sau đó lần lược đến các nhóm thực phẩm, đồ dùng sinh hoạt, vật liệu xây dựng và cuối cùng là chất đốt. Như vậy, LSNG được người dân bán đảo Sơn Trà sử dụng là rất đa dạng với nhiều mục đích khác nhau.

KBTTN Sơn Trà là một bán đảo với đường đi lên khá dễ dàng, nó lại rất gần khu dân cư nên việc vào rừng khai thác của người dân địa phương và ven đô là khó tránh khỏi và khó kiểm soát.

Tại đây có nhiều đường lưu thông chính vào địa phận bán đảo nên ngoài người dân địa phương còn có các đối tượng khác từ các nơi khác trong thành phố vào khai thác với nhiều mục đích khác nhau. Những người vào đây khai thác bất hợp pháp phải lén lút băng rừng từ những con đường mòn vào được rừng. Do đó, việc khai thác bất hợp pháp nếu có xảy ra chỉ tập trung vào cây gỗ lớn đặc biệt là cây Chò đen, các loài cây cảnh, săn bẫy các loài thú linh trưởng để nấu cao đặc biệt là quần thể Vooc Chà vá chân nâu loài có trong sách đỏ thế giới mà hiện nay ở bán đảo hiện còn khoảng hơn 200 cá thể hoặc các loài LSNG thực sự giá trị, tuy nhiên việc khai thác cũng rất hạn chế, nhỏ lẻ. Việc người bên ngoài vào khai thác LSNG là rất hiếm thấy, việc khai thác chủ yếu là người dân địa phương sống tại đây. Do vậy, đối tượng khai thác các loài LSNG, theo kết quả điều tra, đồng nhất là người dân địa phương.

Mặc khác, người dân tại đây từ lâu đã phụ thuộc vào rừng, từ sau khi thành lập khu bảo tồn thì việc thu hái LSNG của họ có phần dè dặt hơn nhưng vẫn không tách rời cuộc sống của họ với nguồn tài nguyên này. Họ khai thác LSNG để phục vụ cho nhu cầu tại chỗ và dùng để bán tăng thêm thu nhập cho gia đình. Rất nhiều hộ gia đình sống ở đây thu hái LSNG, họ vừu tham gia đánh bắt cá, sản xuất nông nghiệp vừa bám vào các nguồn LSNG hiện có để lấy thêm thức ăn, dược liệu, vật liệu và chất đốt. Họ không kể mưa nắng, có thời gian rãnh rỗi là họ vào rừng để tìm kiếm và thu hái nguồn tài nguyên này. Họ là đối tượng chính vừa khai thác, vừa vận chuyển, vừa sử dụng và vừa buôn bán các sản phẩm từ LSNG.

Việc khai thác của người dân tại đây được chia làm 2 nhóm mục đích chính:

+ Khai thác để bán: Đây là các loài LSNG có tính chất hàng hóa. Chúng được khai thác theo nhu cầu của thi trường. Khi có nhu cầu đặt mua, người dân vào rừng thu hái về bán để đổi lấy tiền. Đây là nhóm mục đích quan trọng làm cho người dân ngày càng xâm lấn sâu hơn vào rừng.

+ Khai thác cho nhu cầu hàng ngày: Đây là những loại LSNG cần thiết cho đời sống của họ. Các loài được khai thác nhiều như các loài cây chữa bệnh, các loài rau, củ, quả ăn được, đây cũng là một cách tìm kiếm rau sạch ở rừng của những hộ dân nghèo ở đây trong thời đại bão giá như hiện nay.

Tuy nhiên, việc phân chia này cũng chỉ mang tính chất tương đối. Các loài LSNG trước đây chỉ nhằm phục vụ cho nhu cầu trong gia đình nhưng hiện nay khi thị trường có nhu cầu thì các loài LSNG này nhanh chóng trở thành nguồn hàng hóa.

Các loài LSNG có mục đích sử dụng khác nhau, yêu cầu khác nhau thì cách thức khai thác cũng khác nhau. Phụ nữ, trẻ em, đôi khi cả người già thường làm những công việc nhẹ nhàng như hái rau, sậy, cây thuốc còn người đàn ông, thanh niên làm những công việc nặng nhọc hơn như chặt tre, săn bắt. Việc khai thác được dùng các công cụ thô sơ mà mỗi gia đình đều có như dao, cuốc, rựa. Cụ thể một số cách thức khai thác, thu hái và bảo quản của một số loài LSNG được tổng hợp theo bảng sau:

Bên cạnh những loài LSNG được thu hoạch theo mùa nhất định thì đa số các loài LSNG đều được thu hái không có mùa rõ ràng, khi cần thì được người dân thu hái, và có loài lại được người dân thu hái quanh năm. Kết quả điều tra cho thấy, một số loài LSNG có mùa vụ thu hái như sau:

Các loài LSNG trên là các loài được khai thác theo mùa như song mây, măng, dẻ, mật ong, ngoài ra các loài khác có thể thu hái quanh năm như: các loại rau, cây cảnh, cây thuốc và động vật. Có một vài loài có thể thu hái vào bất kỳ thời điểm nào, nhưng có những thời điểm mức độ thu hái chúng không đáng kể, chủ yếu tập trung vào một khoảng thời gian nhất định. Như lồ ô hay song mây vào khoảng thời gian tháng 9,10,11 là khoảng thời gian ở Sơn Trà có lượng mưa nhiều nhất, nước làm cho các thớ trong thân cây không còn đàn hồi như các mùa khác. Đặc biệt, mùa mưa, cây ẩm ướt dễ bị mối mọt xâm nhập vào, do đó người dân ít khai thác vào thời điểm này.

Nhìn chung, nguồn LSNG tại đây khai thác không theo một quy luật nào cụ thể, thuận đâu lấy đấy.

4.4.6 Cách thức mua bán, giá cả của một số loài LSNG tại địa phương.

Tại địa phương các loài LSNG được mua bán với nhiều hình thức khác nhau và qua nhiều khâu trung gian, trong đó trực tiếp thu hái là người dân địa phương và người thực tiếp thu mua là các thương buôn tại địa phương và các thương buôn có nhu cầu trong thành thị. Hiện tại có rất nhiều điểm thu mua có thể kể ra một số điểm thu mua tiêu biểu với số lượng lớn như hợp tác xã mây tre, ba tiệm bán thuốc nam và chợ Mai tại phường Thọ Quang là những nơi chuyên thu mua các mặt hàng LSNG. Riêng đối với ba tiệm thuốc nam tại đây ngoài việc các thầy thuốc tự vào rừng hái thuốc thì họ còn dùng các mẫu cây thuốc thuê người dân vào rừng thu hái theo mẫu, ngoài ra người dân còn chở ra thành phố để bán với giá cao hơn nhiều so với khi bán trong địa phương hoặc họ bán trực tiếp tại nhà và có người đến thu mua vì vậy các hình thức mua bán LSNG tại đây diễn ra khá tự do và rất khó kiểm soát.

Tại địa phương có khoảng 80% hộ dân tham gia mua bán các mặt hàng về LSNG điều đó thể hiện rõ qua đồ thị sau.

Hình 7: Số hộ tham gia mua bán các loài LSNG tại địa phương.

Qua hình trên có thể thấy được các mặt hàng được các hộ dân mua bán nhiều nhất là củi(73,33%), tiếp đến là mây(46,67%), cây cảnh(40%), 2 loài được mua bán ít nhất là măng và chim cảnh chiếm 13,33%.

Sau khi tìm hiểu giá cả các loại LSNG được người dân thường xuyên mua bán và giá cả thu mua của các thương buôn có bảng tổng hợp sau về thông tin chung các loài LSNG có tính chất hàng hóa được mua bán tại địa phương.

Qua bảng trên có thể thấy 2 loài có giá trị cao nhất là chim cảnh và cây cảnh với khoảng biến động giá khá lớn và 2 loài này nguồn cầu rất cao ở thành phố và điều hiển nhiên nó trở thành nguồn thu béo bở của các hộ dân ở đây và ngày có càng nhiều người tại địa phương và người bên ngoài tham gia thu hái các loại LSNG thuộc các nhóm này, bất chấp các quy định của pháp luật và trên thực tế có rất nhiều biên bản sử phạt hành chính về các tội này, nhưng hình thức sử phạt chưa mạnh vì vậy các đối tượng vẫn bất chấp vì giá trị thực của 2 nhóm loài này rất dễ tiêu thụ và có giá trị so với mức sử phạt hiện nay. Vì vậy cần phải mạnh tay hơn với các trường hợp này nếu không ngày sẽ có càng nhiều người vào rừng tìm kiếm khai thác cạn kiệt nguồn tài nguyên này.

Qua điều tra, phỏng vấn 30 hộ dân và cán bộ các trạm và hạt kiểm lâm liên Quận Sơn Trà-Ngũ Hành Sơn tôi rút ra được thực trạng quản lý lâm sảng ngoài gỗ tại khu BTTN Sơn Trà như sau: