Thẩm định mối quan hệ nhân quả phản ứng có hại của thuốc (ADR)

1.2.3. Các nội dung cần quan tâm khi thẩm định mối quan hệ nhân quả ADR

Các phương pháp thẩm định có thể dựa trên tiêu chuẩn hoặc hoàn toàn phụ thuộc vào ý kiến của người đánh giá. Tuy nhiên, khi thẩm định một ADR cần quan tâm tới 4 vấn đề sau:

• 
  Mối quan hệ về mặt thời gian
  

• 
  Mối liên hệ giữa thời gian xảy ra phản ứng và thời gian sử dụng thuốc.
  

Những phản ứng xảy ra sau thời gian ngắn (short - term) như mẩn đỏ khi sử dụng nifedipin thì thời gian dẫn đến biến cố là thời gian giữa liều cuối cùng sử dụng thuốc và sự bắt đầu phản ứng.

Những phản ứng xảy ra sau thời gian dài (long - term) như viêm gan do methotrexat thì thời gian cần xem xét là thời gian từ thời điểm bắt đầu liệu trình điều trị và thời điểm bắt đầu ADR.

Nếu có tương tác thuốc, thì thời gian sử dụng và ngừng sử dụng thuốc tương tác có phù hợp với thời gian xuất hiện biến cố bất lợi hay không.

Nếu tác dụng là dị tật bẩm sinh thì cần xem xét liệu bệnh nhân có sử dụng thuốc trong thời kỳ thai nghén không [18], [39].

• 
  Thông tin về biến cố khi ngừng sử dụng thuốc hay giảm liều (dechallenge) hoặc tái sử dụng hay tăng liều (rechallenge).
  

Việc cố ý tái sử dụng thuốc ít khi được tiến hành do vi phạm về y đức, nhưng sự lặp lại của biến cố khi tái sử dụng thuốc trong điều kiện vắng mặt các nguyên nhân khác lại là một bằng chứng rất mạnh cho việc khẳng định thuốc là nguyên nhân gây ra biến cố. Tuy nhiên, việc tái sử dụng thuốc cũng có thể đưa lại lợi ích cho bệnh nhân nhiều hơn nguy cơ tái lặp lại biến cố. Do đó, cần phải xem xét liệu có thể để bệnh nhân tiếp tục phơi nhiễm biến cố nữa hay không. Trong một vài trường hợp, phản ứng (nhất là phản ứng type B) có thể nghiêm trọng hơn hoặc thậm chí tử vong khi tái sử dụng thuốc nên cần thận trọng [19], [35].

• 
  Bản chất và tính đặc trưng của biến cố
  

Cần quan tâm đến mức độ thường gặp của biến cố và mức độ thường gặp của biến cố khi kết hợp với thuốc. Ví dụ, đau đầu là một triệu chứng hay xảy ra và khả năng do thuốc là ít, ngược lại thiếu máu tan máu là triệu chứng có tỷ lệ mắc nền thấp và thường kết hợp với thuốc, vì vậy nó có khả năng là một ADR hơn [18], [19].

• 
  Sự tin cậy
  

Một cơ chế đã được công nhận để giải thích biến cố dựa trên đặc điểm dược lý của thuốc. Thông thường những ADR type A có độ tin cậy về dược lực và dược động học nên sẽ dễ dàng giải thích có mối liên hệ với thuốc nghi ngờ. Ngược lại, những ADR type B khó nhận ra hơn nếu không có báo cáo tương tự nào được ghi nhận [19], [39].

• 
  Những nguyên nhân có thể khác
  

Bệnh đang mắc hay một bệnh khác mới phơi nhiễm có thể là nguyên nhân gây ra biến cố. Thông thường một bệnh nhân sử dụng nhiều hơn một thuốc điều trị, do đó biến cố có thể là do một trong các thuốc đó hoặc tương tác giữa hai thuốc gây ra. Việc ngừng sử dụng thuốc rất có ích để xác định nguyên nhân trong những ca như vậy. Với một số phản ứng, những nghiên cứu cận lâm sàng là cần thiết để khẳng định nguyên nhân. Ví dụ, nồng độ thuốc trong huyết thanh có thể khẳng định một tương tác thuốc, viêm phổi hay viêm gan do thuốc có thể được kiểm tra bằng sinh thiết [19].